[blok][imglewa]http://www.genealogia.okiem.pl/foto2/albums/userpics/10001/thumb_5130Chorosz_065.jpgBełz. Miasto, niegdyś stolica województwa, sejmików, sadów ziemskich, grodzkich; były tu akta ziemskie, grodzkie, podkomorskie. Był tu niegdyś zamek, (którego teraz i śladu nie masz, na kępie błotami oblanej, i gdzie tylko sklep jeden jeszcze z aktami utrzymował się, i do którego po kładkach drewnianych z niebezpieczeństwem iść było można), - xiażat udzielnie panujących bełzkich i mazowieckich. W tym to zamku przez długi przeciąg czasu zostawał w kaplicy z Konstantynopola przeniesiony obraz N. Panny Matki Boskiej, potym przez księcia opolskiego na miejsce Częstochowy zawieziony; tam dotąd pod strażą XX. Paulinów cudami słynie po całym świecie, Koronowany najdawniej w Polszczę, w Bełzie zaś na tym miejscu, jest mały drewniany kościółek. Jest tu także kościół i klasztor wcale piękny zniesionych panien Dominikanek i kościół z klasztorem XX. Dominikanów, do którego nabożeństwo z fary przeniesione.
[Kuropatnicki, E.A. Geografia, albo dokładne opisanie ...]
Wykaz osób zamordowanych w tej miejscowości w latach 1939/1947.
X Balicki oficer WP mord: 24/25.03.44 Waldemar Balicki komendant posterunku MO mord: 1.09.45 Antoni Beniński notariusz mord: 07.41 X Bochniak mord: 24/25.03.44 X Bratkowska babcia mord: 24/25.03.44 X Bratkowska wnuczka wiek: 18 mord: 24/25.03.44 X Bratkowska matka mord: 24/25.03.44 Jan Bugno sierż. mord: 07.41 Mieczysław Chudzik mord: 24/25.03.44 Roman Chudzik wiek: 18 mord: 24/25.03.44 Stanisława Dobrowolska wiek: 40 mord: 24/25.03.44 X Dobrowolski brat Stanisławy mord: 24/25.03.44 Maciej Dobrowolski mord: 24/25.03.44 Jakub Dymitrowski Ksiądz mord: 07.41 Teofil Glinski student PL mord: 07.41 X Gliński komornik sądowy mord: 24/25.03.44 Józef/Wacław Gross aptekarz mord: 07.41 Leon Hort sędzia mord: 07.41 Sylwester Kański wiek: 18 mord: 24/25.03.44 Mieczysław Kaszycki milicjant wiek: 20 mord: 1.09.45 Mieczysław Koszycki wiek: 23 mord: 24/25.03.44 Franciszek Kozłowski wiek: 25 mord: 24/25.03.44 Marian Łuczkiewicz mord: 24/25.03.44 Eugeniusz Puszczałowski wiek: 40 mord: 24/25.03.44 Jan Puszczałowski wiek: 36 mord: 24/25.03.44 X Siczewska mord: 24/25.03.44 Irena Siczewska wiek: 11 mord: 24/25.03.44 Mieczysław Siczewski syn wiek: 18 mord: 24/25.03.44 Marian Szajner wiek: 21 mord: 24/25.03.44 X Witwera ze wsi Liski mord: 24/25.03.44 Maria Żarska wiek: 44 mord: 24/25.03.44
Źródło: 1. Tytuł „Martyrologia polskiej ludności w województwie lwowskim w latach 1939-1947. Zbrodnie popełnione przez nacjonalistów ukraińskich". Autor: Stanisław Jastrzębski. 2. pismo "Na rubieży".
Prastary gród nad Sołokiją, na pograniczu polsko-ruskim, pierwotnie w składzie państwa Piastów. W 981 r. zagarnięty przez księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego, ponownie w 1031 r. przez Jarosława Mądrego, stał się stolicą udzielnego księstwa. Położony na ważnym szlaku handlowym, w wiekach XI-XIII był znaczącym ośrodkiem miejskim Rusi Włodzimierskiej.
W 1240 r. Ziemię Bełską spustoszyli Tatarzy, w XIV w. zajęli ją Litwini, a w 1366 r. król Kazimierz Wielki przyłączył do Korony Polskiej jako lenno. W 1388 r. Bełz otrzymał od króla Władysława Jagiełły prawo magdeburskie i herb (biały gryf w złotej koronie w czerwonym polu). W 1462 r. miasto stało się stolicą województwa bełskiego. W 1590 r. odbył się tu zjazd biskupów prawosławnych przygotowujących późniejszą unię brzeską.
Po zajęciu przez Austriaków w 1772 r. Bełz podupadł. Za II Rzeczypospolitej był mało znaczącym miasteczkiem prowincjonalnym w powiecie sokalskim, zamieszkałym w większości przez Żydów. W 1951 r. w ramach wymiany terytoriów Polska musiała odstąpić ZSRR czarnoziemne tereny dawnej ziemi bełskiej z czterema miastami (Bełz, Krystynopol, Uhnów i Waręż). Miejsce wysiedlonej w całości ludności polskiej zajęli Ukraińcy, głównie z Chełmszczyzny. Dziś na całym tym terenie nie ma ani jednego czynnego kościoła katolickiego.
* Ruiny kościoła i klasztoru dominikanów (Rynek). Klasztor ufundował w 1394 r. książę mazowiecki i bełski Ziemowit IV. Obecnie istniejący kościół wzniesiono w XVII w Po kasacie józefińskiej (1784) został przekazany miejscowej parafii. W 1944 r. uszkodzony niemiecką bombą, później uległ stopniowej dewastacji. Dziś jest ruiną bez dachu.
Cerkiew p.w. Zesłania Ducha Świętego (cmentarna), drewniana, zbudowana w XVII w. Składa się z czworobocznej części centralnej mieszczącej nawę i babiniec oraz zamkniętej trójbocznie części ołtarzowej. Nad częścią centralną kopuła na ośmiobocznym bębnie, nad ołtarzową dach pięciopołaciowy. Obok czworoboczna drewniana dzwonnica z XIX w, nakryta namiotowym dachem.
*Tzw. Baszta Tatarska (ok. 1606 r.), przypuszczalnie zbudowana jako zbór ariański. W II poł. XVIII w. mieściło się tu archiwum miejskie. Budowla z cegły, na planie sześcioboku, podpiwniczona. W jednej ze ścian nieduży otwór drzwiowy, nad nim okrągłe okienko. Zachowały się obramowania otworów okiennych z białego kamienia. Przed 1939 r. był tu kartusz z herbem Rawicz i datą 1666.
Kaplica z figurą św. Jana z XVIII w. (przy torach kolejowych), barokowa, obecnie zdewastowana.
W centrum miasta zachowały się trzy kamienice z przełomu XIX i XX w. z ozdobnymi wieżyczkami. W jednej z nich mieszkały dawniej siostry zakonne.
* Cmentarz katolicki (na zachodnim skraju miasta) został założony przy opisanej wyżej cerkwi greckokatolickiej prawdopodobnie na początku XIX w. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1831 r. Najciekawsze nagrobki: kancelisty Walentyna Pieszkiewicza — z płaskorzeźbą dziewczyny z dwojgiem dzieci pod krzyżem; Józefa Wielogórskiego (zm. 1868) — wysoki krzyż opleciony draperią; bezimienny grób ze skrzyżowanymi szablami i szyszakiem rycerskim. W eklektycznej kaplicy cmentarnej epitafia ks. Władysława Honorskiego, doktora teologii (zm. 1914), i ks. Marcelego Chmury, szambelana papieskiego, dziekana bełskiego. Cmentarz jest nadal czynny.
Cmentarz żydowski znajduje się na zachodnim krańcu miasta. Bełz był jednym i ważniejszych ośrodków chasydysmu. Zachowały się trzy macewy (nagrobki) członków słynnej dynastii miejscowych cadyków: Szolema, Joszuy i Issachara Dowów. Aron Dow, czwarty przedstawiciel dynastii, przeżył II wojnę światową i osiadł w Izraelu.
