Berdyczów
(ukr. Бердичів - Berdycziw) – miasto na Ukrainie, w obwodzie żytomierskim, siedziba władz rejonu berdyczowskiego, położone 44 km na południe od Żytomierza, nad rzeką Hniłopiat, prawym dopływem Teterewy. W 1569 r. miejscowość znalazła się w granicach Polski, a w 1593 r. uzyskała prawa miejskie. Czasy Augusta III i Stanisława Augusta Poniatowskiego były dla Berdyczowa okresem prosperity. Od 1721 r. w mieście znajdował się cudowny obraz Najświętszej Marii Panny sprowadzony ze Lwowa, ważny cel pielgrzymek. Osiedlali się tutaj masowo Żydzi, co sprzyjało rozwojowi handlu i usług. Przyjeżdżali też kupcy z Rosji, kuszeni niskimi cłami. Żydzi pojawili się tu pod koniec XVI w. i zajęli rozwojem handlu oraz rzemiosła (żydowski cech krawców). W 1765 r. stanowili 80% mieszkańców. Koniec XVIII w. przyniósł rozwój chasydyzmu, którego czołowym przedstawicielem był Lewi Icchak z Berdyczowa. W 1793 r. miasto było siedzibą konfederacji targowickiej, przeniesionej z Tulczyna. W 1865 r. ludność pochodzenia żydowskiego stanowiła już 91% mieszkańców, a miasto było drugim co do wielkości skupiskiem Żydów w Rosji. Był to też czołowy ośrodek intelektualny – działało 51 chederów i szkół powszechnych. W latach 1917–1919 Berdyczowem zarządzała wspólnota żydowska z działaczem Bundu, D. Lipetsem na czele. Wraz z nastaniem ZSRR zamknięto większość z 90 synagog i stopniowo ograniczano działalność instytucji żydowskich. Niemcy, którzy wkroczyli w 1941 r., dokonali ogromnej masakry Żydów, a pozostałych przy życiu wymordowali potem w getcie. Wojnę przeżyło co najwyżej 6 tys. osób (20% mieszkańców).
Związani z Berdyczowem
• Stefan Bobrowski, (ur. 22 IV 1840, Terechów k. Berdyczowa, zm. 12 IV 1863, Izbice k. Rawicza, działacz czł. tajnego Komitetu Centralnego Narodowego i Rządu Narodowego, faktyczny przywódca powstania styczniowego do III 1863; zginął w pojedynku sprowokowanym przez „białych”. W 1850 r. odbył się w miejscowym kościele św. Barbary ślub Balzaka z Eweliną Hańską. • gen. Zygmunt Padlewski, (ur. 1 I 1836, Czerniawka Mała k. Berdyczowa, zm. 15 V 1863, Płock), w powstaniu styczniowym 1863–64, generał; 1862 czł. Komitetu Centralnego Narodowego, I 1863 powstańczy naczelnik m. Warszawy, naczelnik wojsk. woj. płockiego i dowódca oddziałów powstańczych, ujęty przez Rosjan i stracony. • Józef Konrad Korzeniowski herbu Nałęcz — Joseph Conrad (ur. 3 XII 1857, Berdyczów, zm. 3 VIII 1924, Bishopsbourne), pisarz i nowelista polski, tworzący w języku angielskim. • Vladimir Horowitz — słynny pianista ukraiński • Michał Scipio del Campo, (ur. 26 stycznia 1887, Rajki (k. Berdyczowa), zm. 7 marca 1984, Katowice). Tu chodził do szkół; inżynier mechanik, jeden z pierwszych polskich pilotów; dokonał wielu lotów pokazowych i treningowych; prowadził pierwszą szkołę pilotażu w Polsce (w Warszawie). • Zygmunt Kraczkiewicz ( ur. 20 VII 1900, majątek Biała k. Berdyczowa, zm. 11 X 1971, Warszawa) — cytolog i embriolog, żołnierz w kampanii wrześniowej 1939, więzień obozów jenieckich w Rumunii i Niemczech; od 1949 profesor Uniwersytetu Warszawskiego; od 1948 czł. TNW;
Najważniejsze zabytki
• klasztor warowny Karmelitów Bosych z XVII wieku, ufundowany przez Janusza Tyszkiewicza • Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z XVIII w. • Kościół św. Barbary • pałac Radziwiłłów z XVIII i XIX wieku • cerkiew prawosławna z XIX wieku Żrodła: słownik geogr.; przewodnik.onet, pl;wikipedia.org
