Romański kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.
Kotłów to licząca dzisiaj około 600 mieszkańców wioska w południowej części Wielkopolski, należąca do gminy Mikstat (powiat ostrzeszowski), leżąca na północnym zboczu Wzgórz Ostrzeszowskich, niedaleko źródła Baryczy. Wokół wioski rozciąga się morena polodowcowa, charakteryzująca się wzniesieniami porośniętymi lasami. Powstały one na skutek ruchu lodowca. Jedno ze wzgórz znajduje się w centrum Kotłowa (225,6 m n.p.m.) - stoi na nim romański kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Roztacza się stąd piękny widok na dolinę Baryczy, a za nią Wzgórza Wysockie z Sadowiem. Kotłów jest oddalony ok. 20 km. od Ostrowa Wielkopolskiego.
W czasach przedhistorycznych w miejscu tym znajdowało się grodzisko. Miało ono strategiczne znaczenie ze względu na przebiegającą, przez ten teren granicę pomiędzy plemionami Wielkopolski i Śląska. Przez Kotłów prawdopodobnie przebiegała tzw."droga bursztynowa", wiodąca z Moraw nad Morze Bałtyckie.
W dokumentach historycznych odnaleźć można następującą pisownię nazwy miejscowości: "Cothlov", "Cotlowe", "Cothlove", "Kothlow". Ostateczną formę "Kotłów" interpretować można jako liczbę mnogą wyrazu kocioł, który opisuje w tym przypadku formę terenu i ma charakter topograficzny. Chodzi o ukształtowanie obszaru pomiędzy Prosną, Baryczą, Merzeżnicą i Wzgórzami Ostrzeszowskimi.
Według ustnej tradycji, na kotłowskim wzgórzu znajdowała się niegdyś świątynia pogańska. Za czasów piastowskich powstał tam romański kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Obecna parafia rzymskokatolicka w Kotłowie leży w centralnej części diecezji kaliskiej, znajduje się w dekanacie mikstackim.
W Kotłowie znajduje się także polskokatolicka prokatedra. Ponad 30 lat temu w parafii kotłowskiej, obejmującej miejscowości Biskupice Zabaryczne, Strzyżew i Kotłów nastąpił rozłam. W jego wyniku około 2 000 parafian przynależy do parafii polskokatolickiej, natomiast tylko około 700 do parafii rzymskokatolickiej. Powodem rozłamu była osoba księdza wikarego. Część wiernych chciała, by został on następcą zmarłego proboszcza, natomiast władze kościelne skierowały go do jednej z parafii poznańskich. Większa część popierająca księdza wikarego przeszła wraz z nim do kościoła polskokatolickiego. W związku z tym w parafii kotłowskiej toczył się w latach 1968 -1972 spór dotyczący obsady kościoła i probostwa. Ostatecznie kościół romański sądownie przyznano parafii rzymskokatolickiej, a parafia polsko-katolicka zbudowała w latach 1976 - 1982 własną świątynię.
Romański kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.
Kościół pw. Narodzenia NMP w Kotłowie
Kościół w Kotłowie uznawany jest za jeden z najcenniejszych i najciekawszych zabytków romańskiej sztuki sakralnej w Wielkopolsce. Pierwotna budowla składała się z nawy głównej, półkolistej absydy i chóru. Powstała z bloków ciosanych z kamieni polnych i granitu. Do budowy użyto też zaprawy wapiennej. Mury miały 9 m wysokości i blisko 1 m grubości. Budowla zwężała się ku górze, co nadawało jej kształt piramidalny. Romański kościół zachował swój pierwotny kształt do 1634 r. Wówczas to, od południowej strony chóru dobudowano drewnianą zakrystię krytą gontem. Z tego samego roku pochodzi pierwsza wzmianka o istnienia drewnianej wieży w Kotłowie, którą w 1721 r. rozebrano i w jej miejsce postawiono kamienną. Pod koniec XIX w. kotłowska parafia liczyła 7.300 wiernych. Kościół był już za mały dla takiej liczby osób. W latach 1905-1908 rozebrano absydę i chór, dobudowano transept z nawami bocznymi. Przedłużono nawę główną. Od strony wschodniej dobudowano nową absydę z kamienia, zachowując jej wcześniejszy wygląd. Po obu stronach absydy powstały zakrystie. Wzmocniono fundamenty wieży, dach kościoła pokryto dachówką. W 1923 r. podwyższono wieżę.
Fundacja Kościoła w Kotłowie
Kościół pw. Narodzenia NMP w Kotłowie
Według kronikarza - Jana Długosza, romański kościół rzymskokatolicki pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Kotłowie ufundowany został w 1108 r. przez Piotra Włostowica, zwanego również Duninem. Datę fundacji wyryto na bloku piaskowca, który wmurowany został w sklepienie absydy pierwotnego kościoła. Świątynia od początku należała do archidiecezji wrocławskiej, jej budowę zakończono najpóźniej w 1148 r. Fundator świątyni - Piotr Włostowic herbu Łabędź, wojewoda kaliski, urodził się ok. 1080 r. Należał do rodu książąt śląskich. Był dowódcą wojsk księcia Bolesława Krzywoustego,jego doradcą i powiernikiem. Wsławił się podstępnym uprowadzeniem księcia Rusi halicko-przemyskiej Wołodara, którego wojska nękały wschodnie tereny Polski. Ruś w konsekwencji wykupiła swego władcę, przystała też na pokój z Polakami. Włostowic ożenił się również z księżniczką Marią, córką Olega Michała, która pierwotnie miała zostać drugą żoną księcia Bolesława. Piotr podjął się nawet swatania Bolesława i Marii. Za wydarzenia na Rusi oraz okoliczności, w których doszło do małżeństwa Włostowica, została na niego nałożona kościelna pokuta. Miał on ufundować ponad 70 kościołów. Jednym z nich okazała się świątynia w Kotłowie. Po śmierci Krzywoustego (1138 r.) Włostowic czuwać miał nad realizacją testamentu zmarłego, który podzielił kraj na dzielnice dla poszczególnych swoich synów. Najstarszy z nich Władysław II chciał jednak przejąć całą władzę. Piotr przeciwstawiał się temu, popadł więc z niełaskę. Został uwięziony i okrzyknięty zdrajcą. Oślepiono go i ucięto mu język. Gdy Władysław II opuścił kraj, przywrócono go z powrotem do łask. Według legendy w cudowny sposób miał odzyskać wzrok i mowę. Fundator kotłowskiego kościoła zmarł w 1153 r.
Obraz Matki Boskiej Kotłowskiej
Obraz Matki Boskiej Kotłowskiej po koronacji
W głównym, barokowym ołtarzu kościoła znajduje się obraz Matki Bożej Kotłowskiej. Został on namalowany w 1605 r. i podpisany literami AS. Inicjały te, oraz styl artystyczny wskazują, że jego autorem jest Adam Scholtz z Wrocławia. Obraz na płótnie przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem unoszącą się wśród obłoków i otoczoną aniołami. Na dole obrazu klęczą i adorują Maryję dwaj święci patronowie Polski: św. Wojciech (z lewej) i św. Stanisław Biskup Męczennik. Umieszczenie obu świętych na płótnie miało wymiar symboliczny. Postać św. Wojciecha (ok. 956-997) nawiązuje do jego misji ewangelizacyjnej i przypomina, że kościół w Kotłowie był pierwszą świątynią chrześcijańską na tym terenie. Święty Stanisław (ok. 10301079) przypominać ma natomiast okres, w którym kościół został ufundowany. W głębi obrazu artysta uwiecznił także scenę męczeńskiej śmierci św. Wojciecha, który zginął podczas misji ewangelizacyjnej Prus oraz moment, w którym św. Stanisław wskrzesza rycerza Pietrowina. O wielowiekowym kulcie maryjnym w Kotłowie świadczą liczne wota dziękczynne znajdujące się w prezbiterium. Obraz Matki Bożej Kotłowskiej uważany jest za cudowny, został koronowany 13 wrzesień 2009r.
Kiedy znajdujemy się w miejscach naznaczonych wielowiekową historią chyba wszyscy czujemy się mali i przy najgłębiej nawet rozwiniętym poczuciu własnej wartości, zdajemy sobie sprawę z naszej przemijalności i kruchości. Nie może być inaczej w murach dziewięćsetletniej świątyni w Kotłowie, kiedy myślę o tych wszystkich, którzy tu się modlili i w ziemskim ujęciu spraw, przeminęli. I wiem, że też przeminę, a te mury z Bożą pomocą będą trwać. I kolejne pokolenia będą się tu modlić przez kolejne stulecia. Zawsze za przyczyną tej samej Matki Bożej Kotłowskiej, czczonej w tajemnicy swego Narodzenia. Bo tak jak trwa ta świątynia, tak trwa jej królowanie.
