Krzywosądza, pow. nieszawski

Krzywosądza lub Krzywosądz, wś, pow. nieszawski, gm. Sędzin, par. K. Graniczy na zach. z wsią Smarglin, na płd. z wsią Dobre, od wsch. z wsiami Bodzanowem i Czołpinem, od płn. zaś dotyka bagien Bachorzy. Wody tej rzeczki, wypływającej z Gopła w okolicy Kruszwicy, tworzyły niegdyś w tern to miejscu szerokie wylewy i trzęsawiska. Na wiosnę szczególnie trudna ta była pomiędzy wioskami komnnikacya, Zapobiegając tej niedogodności, Wincenty Modliński, podkomorzy brzesko-kujawski, dziedzic Krzywosądzy, własnym kosztem zbudował groblę w poprzek Bachorzy od K. do wsi Sędzina. Dzieło to, uznane za pożyteczne dla dobra i wygody publicznej, nagrodzone zostało przez króla Stanisława Augusta, który za koszta poniesione w tej pracy ofiarował Modlińskiemu wieś Piołunowo. Osuszone tym sposobem znaczne przestrzenie ziemi zarosły wkrótce krzewami i łoziną, a gnieżdżące się w nich wilki czyniły wielkie spustoszenia w okolicy. Uczyniono obławę w r. 1835, na której zabito 20 wilków, resztę wypłoszono i odtąd dzikie to zwierzę nieznane zupełnie w okolicy K,, labo w lasy dosyć jeszcze zamożnej. Gdy w roku 1855 kosztem obywateli miejscowych wykopano kanał, — daleko sięgające bagna Bachorzy zamieniły się na łąki i pastwiska, z których K. i okoliczne wioski korzystają. K. należała niegdyś do starożytnej rodziny Krzywosądów h. Niesioba, którzy r. 1228 z Konradem księciem Mazowsza i Kujaw podpisać mieli akt nadania krzyżakom ziemi chełmińskiej i innych. Są wzmianki o tej rodzinie i później jeszcze bo r. 1580 (Maks. Borucki: Kujawy, str. 124), wieś jednak jest niezawodnie dawniejszą od familii Krzywosądów, bo dyplomy urzędowe z XIV w, czynią różnicę między starą i nową Krzywosądza: antiqua et nowa Crzivosandza; różnica ta dawno zatarta. Jej dziedzice wysokie w kraju dostojeństwa piastowali, jak Wojoiech który r. 1362 był wojewodą brjseskim, Przybysław r, 1433 cześnikiem kujawskim (lizyszczewski: Codeac diplom. t. II, str. 735 i 852). W XVI w. K. była już w ręku Zakrzewskich, 4o których zapewne drogą działów małżeńskich przeszła, Potem mieli ją Niemojewscy,od których r, 1720 dobra te kupił Joachim Modliński, i odtąd są własnością jego rodziny.W r 1789 K. posiadał Aleksander Modliński, 11883 r. jest własnością Józefo Modlińskiego.Rozległość wsi tej wynosi gruntu włók 424/jjz których dla dziedzica włók 40, a dla włościan 2 ya; lasu włók 15. Ludności 290 dusz płci obojej, wszyscy katolicy. Właściciel ma dwór murowany, w pięknym i obszernym ogrodzie z drzew dzikich, w którego obrębie stoi także kościół parafialny. Włościanie mieszczą się w 7 wielkich domach, oprócz których jest tu jeszcze 5 innych domów, stanowiących mieszkanie proboszcza, służby kościelnej, wójta gminy Sędzin, dom zajezdny L służby dwórskiej, nadto dom szkolny w r. 1880 zbudowany z gliny. Parafią składają wsie: K., Smarglini Czołpin (Modlińskich), Dobre (Czernickich),oraz wieś Przysiek: ludność jej w r. 1883 wynosi 1200 dusz. Rok założenia parafii tutejszej niewiadomy; wnosząc wszakże ze starożytności osady i bliskości Kruszwicy, której okolice wcześnie zaludnione historya wskazuje,sądzić można, iż do dawnych bardzo czasów odnosić się musi. Pierwotny kościół drewniany, z własności swojej złupiony był przezdziedziców Zakrzewskich, oddanych nauce Kaiwina; długo nie miał plebana, a tylko czasowo i przebywający kapłani spełniali dla ludu obowiązki religijne. Ten stan rzeczy, trwający od połowy XVI w., doprowadził świątynię do ruiny. Nowy kościół, również drewniany, r.1643 wystawił Stanisław Zakrzewski, kolator i dziedzic, katolik. Gdy jednak ten w r. 1779 niezdatnym już okazał się do służby bożej, a dziedzice miejscowi nie troszczyli się o postawienie nowego, władza duchowna oddała parafią krzywosądzką pod opiekę sąsiednich proboszczów, mianowicie w Sędzinie. Tak było do r. 1863, w którym dzisiejsi właściciele tej majętności, Józef i Ludwika z Biesiekierskich Modlińscy, pod dawnym tytułem Wniebowzięcia N. M. P., własnym kosztem wystawili nowy kościół z drzewa dębowego, w stylu gotyckim. Na cmentarzu grzebalnym jest kaplica murowana św. Józefa, przez tychże Modlińskich zbudowana. W 1827 r. liczono tu 17 dm., 1601 mk. vv 1868 r. [SGKP]

19 lutego 1863 r. gen. Ludwik Mierosławski, poniósł tu porażkę w bitwie. Prawie całkowite zniszczenie 100 osobowego oddziału. Mierosławski ocalał i przyłączył się do 500 osobowego oddziału dowodzonego przez Kazimierza Mielęckiego. Opis bitwy po Krzywosądzą w pamiętnikach Jana Łukasza Borkowskiego