Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.

Sidorów, pow. husiatyński

13.02.2010 20:18
Sidorów - z przysiółkiem Bezednia leży na prawym brzegu Zbrucza w odległości 9 km od Husiatyna.

Pierwsze wiadomości o tej miejscowości pochodzą z XIV wieku.
Do połowy XVIII wieku Sidorów zachowywał jeszcze prawa miejskie. Stracił je po 1790 roku. Sidorów stał się siedzibą klucza, do którego należały majątki w Zielonej, Krzyweńkim, Wasylkowie, Oparszczyźnie i Suchodole. Do majątku należały jeszcze inne wsie, które przed rokiem 1771 zmieniły już właścicieli.

Marcin Kalinowski wybudował w Sidorowie pierwszy w województwie podolskim kościół i klasztor dominikanów. Kościół (w chwili obecnej odbudowywany ze składek społecznych i dużej finansowej pomocy byłych właścicieli majątku Pajgertów [Paygertów]) wybudowany został na planie herbu Kalinowskich.

W środku tej miejscowości, na stromym wzgórzu, u zbiegu dwóch potoków stał zamek murowany z wysokim murem i basztami. Z dwóch baszt, które stały jeszcze w XIX wieku, w chwili obecnej są tylko ruiny jednej baszty i bramy wjazdowej. Baszta od strony Zbrucza zawaliła się około 1890 roku.
W zamku w Sidorowie stał załogą (jako dowódca załogi) przed przeniesieniem go do Trembowli Jan Samuel Chrzanowski - zwycięski obrońca Trembowli.

W XIX wieku właścicielami majątku w Sidorowie byli Paygertowie, z których Adam był znanym pisarzem i poetą polskim. Paygertowie wybudowali nowy pałac na skraju wsi, w którym mieszkali do 1939 r. W dawnych zabudowaniach zamkowych miejscowy kołchoz trzyma bydło. Pałac dziś już nie istnieje (zburzony).
W niektórych wydaniach rosyjskich mówi się również o poecie Józefie Peygercie z połowy XIX w. Z jego dzieł wymieniają "Zemsta Wandy" (1864), bajki i wiersze (1841) oraz ballady (1832).

W okolicy wsi odkryto liczne kurhany i groby ziemne z VI-V w. p.n.e. Łącznie w Sidorowie i Szydłowcu umiejscowiono 22 kurhany.

Do 1939 r. w Sidorowie był posterunek Policji Państwowej.
W czasie działań wojennych, tj. 17 września 1939 r. został aresztowany właściciel majątku p. Paygert. Razem z nim aresztowany został 80-letni Stanisław Ujejski z Wasylkowiec.
P. Paygerta zwolniono z więzienia w listopadzie 1939 r. lecz ponownie aresztowany w 1940 r. siedział w więzieniu zwanym Brygitki we Lwowie. Wyszedł z więzienia po wkroczeniu Niemców do Lwowa.
Losy Stanisława Ujejskiego nie są znane. Zmarł prawdopodobnie w więzieniu. O losach innych mieszkańców Sidorowa brak wiadomości.

Z Sidorowa zginęli na froncie:
Kumik Wiktor s. Michała, ur. 1912 w Sidorowie, szer. 9 pp, poległ 21.IX.1944 nad Wisłą,
Owczarek Michał s. Trofima, ur. 1908 w Sidorowie, szer. 9 pp, zaginął bez wieści 23.IX.1944 w Warszawie,
Rak Wasyl s. Stefana, ur. 1912 w Sidorowie, szer. 9 pp, zaginął bez wieści 18.IX.1944 w Warszawie,
Rymarz Kazimierz s. Antoniego, ur. 1925 w Sidorowie, kan. 9 pah, poległ 19.IX.1944 w Warszawie,
Ryż Jan s. Michała, ur. 1903 w Sidorowie, uł. 2 puł., poległ 8.I.1945 w Karczewie,
Rzepiak Paweł s. Józefa, ur. 1904 w Sidorowie, szer. 9 pp, poległ 19.IX.1944 w Warszawie,
Stapiński Kazimierz s. Jana, ur. 1914 w Sidorowie, szer. 1 k. zwiadu 1DP, poległ 15.IX.1944 r. w Warszawie na Saskiej Kępie
Siatecki Konrad s. Tekli, ur. 1906 w Sidorowie, szer. 6 pp, zaginął bez wieści 21-23.IX.1944 w Warszawie,
Slączka Władysław s. Józefa, ur. 1902 w Sidorowie, szer. 2 pp, zaginął bez wieści 2.VIII.1944 podczas forsowania Wisły,
Szlączko Franciszek s. Pawła, ur. 1909 w Sidorowie, szer. 4 pp, zaginął bez wieści 1-5.VIII.1944 w Warszawie,
Szmidowski Władysław s. Józefa, ur. 1912 w Sidorowie, szer. 9 pp, zaginął bez wieści 22.IX.1944 w Warszawie,
Tracz Adolf s. Bazylego, ur. 1907 w Sidorowie, uł. 2 puł., poległ 8.I.1945 w Karczewie,
Werla Jan s. Karola, ur. 1909 w Sidorowie, szer. 9 pp, zaginął bez wieści 19.IX.1944 w Warszawie.

W miejscowości Sidorów banderowcy w 1944 i w 1945 r. zamordowali następujące osoby:
Boczar Józef, lat ok. 60
Boczar Stanisław s. Józefa, lat 16
Kalwara Michał, lat 76
Kalwara Józefa, lat 69
Kruk (brak imienia), inwalida bez ręki, lat ok. 60
Krukiewicz Adam, lat ok. 20
Nitka (brak imienia), lat ok. 65
Modzelewska Irena, lat ok. 24.

Bibliografia

Wieś Kresowa. Czabarówka i sąsiedzi, t. 3.

Odpowiedzi (2)

13.02.2010 23:59
Dokładny opis dworku z "Dzieje rezydencji na dawnych Kresach Rzeczpospolitej" Romana Aftanazego znaleziony przez p. Juliana Ziobrowskiego:
Około 1840 r. Józef Kalasanty Pajgert senior wybudował w Sidorowie nowy dwór, który stać się miał jego siedzibą, a następnie jego potomków. Był on budowlą murowaną z cegły, trzynastoosiową, parterową o planie prostokąta, wzniesioną na stosunkowo niskim fundamencie, nakrytą wysokim, gładkim dachem czterospadowym. Północną elewację dworu od strony podjazdu akcentował płytki i wąski portyk, złożony z dwóch par wykutych w piaskowcu czworograniastych filarów, zwieńczony masywnym belkowaniem i trójkątnym szczytem. W stosunku do wysokości elewacji kolumny były zbyt niskie, na skutek czego w proporcji bryły domu portyk wydawał się zbyt nikły. Elewacja tylna była zupełnie gładka, podobnie jak boczna zachodnia. Przy wschodniej natomiast znajdował się obszerny taras, otoczony także czworograniastymi cokołami, połączonymi ze sobą kutą żelazną balustradą. Latem ustawiono na nich donice z egzotycznymi roślinami. Duże prostokątne okna i drzwi ujmowały ramy profilowane z kluczami. Narożniki budynku pokrywały bonie, pod okapem zaś obiegał go szeroki, podwójny gzyms profilowany.

Wnętrza dworu miały układ dwutraktowy, z korytarzem oddzielającym od siebie jedynie trakty w części zachodniej.
Trakt frontowy tworzył nieprzerwany ciąg amfiladowy. Pokoje były tapetowane lub malowane gładko, z posadzkami parkietowymi lub ze zwykłych desek lakierowanych i piecami z kafli tłoczonych w różnych kolorach.
Spod portyku wchodziło się do oświetlonego szerokimi oszklonymi drzwiami przedpokoju. Stąd na prawo mieściła się wielka sala jadalna o trzech oknach, obok niej zaś dwuokienny pokój służący jako gościnny. Pokój ostatni, narożny służył jako kredens. Po lewej, wschodniej stronie traktu frontowego znajdował się dwuokienny salonik, za nim salon duży z trzema oknami i w rogu gabinet - biblioteka.

Dziewięć pomieszczeń w trakcie ogrodowym służyło celom mieszkalnym i gospodarczym. Tylko w pokoju narożnym południowo-wschodnim przechowywano dalszą część biblioteki.
Prócz garnituru mebli bidermajerowskich, stojącego w salonie mniejszym i podobnego w dużym, nazywanym "salonem Louis Phillipe", we dworze sidorowskim nie było starszych mebli. Największą wartość miała biblioteka, licząca kilka tysięcy tomów, zapoczątkowana przez Józefa Kalasantego Pajgerta seniora. Księgozbiór wzbogacił następnie jego syn Adam. Później uzupełniano go stale nowymi nabytkami, zgodnie z zainteresowaniami kolejnych właścicieli. Biblioteka miała charakter głównie humanistyczny, z silnie reprezentowanym działem literatury pięknej.

Dwór otaczał bezpośrednio duży ogród, ale bez wyraźnego piętra parku. Przed domem rozpościerał się ogromny gazon z fontanną pośrodku, po którego zachodniej stronie stała parterowa oficyna. Gazon dekorowały nisko rosnące krzewy ozdobne, jak też rabaty i klomby kwiatowe dywanowe. Od strony zachodniej domu i oficyny rosły grupami drzewa liściaste oraz iglaste. Za nimi ciągnął się nowy sad owocowy. Rów biegnący równolegle do frontowej elewacji dworu oddzielał gazon od ogrodu warzywnego, urządzonego na dawnym stawiszczu. Wzdłuż tylnej ściany domu założony był prostokątny ogródek kwiatowy, oddzielony żywopłotem od plantacji malin. Jeszcze jeden ogród kwiatowy otaczał taras. Sięgał on prawie do drogi wjazdowej z białą marmurową bramą. Przy południowo-wschodnim narożniku domu stał parterowy budynek o rzucie zbliżonym do kwadratu, nakryty wysokim, gładkim dachem czterospadowym wspartym na kroksztynach. Jego elewacje szczytowe wieńczył szeroki gzyms z tryglifami. Pawilon ten mieścił początkowo zbiory biblioteczne, zanim przeniesiono je do głównego budynku mieszkalnego.

Właściwy park krajobrazowy ciągnął się po wschodniej stronie drogi wjazdowej. Drzewa zwykłe i dekoracyjne rosły tu przemieszane z owocowymi. Tę część ogrodu przecinały biegnące w różnych kierunkach ścieżki i ścieżynki. Tam też stały oranżeria i cieplarnia, w których hodowano rośliny egzotyczne.

Na niedalekim cmentarzu wznieśli Pajgertowie okazałe mauzoleum z grobami rodzinnymi.


Bibliografia

Wieś Kresowa. Czabarówka i sąsiedzi, t. 4.

23.08.2010 00:06
Sidorów nad Zbruczem
właściciel Józef Kalasanty Paygert

Sidorów, niegdyś siedziba rodu Kalinowskich, od przeszło stu lat jest nieprzerwanie w rękach rodziny Paygertów.

Obecny dwór murowany, parterowy, kryty gontem. W pobliżu około 1 ha gruntu zajmują okazałe ruiny zamku poprzedników właściciela pochodzące prawdopodobnie jeszcze z XII wieku. Kościół w Sidorowie założył Ludwik Kalinowski w r. 1726 i osadził przy nim OO. Dominikanów, dla których zbudował klasztor, łączący się bezpośrednio z kościołem. Kościół jest zbudowany w kształcie herbu Kalinowskich, tj. w kształcie strzały. Posiada dwie wieże, jest jednonawowy, ołtarze barokowe, wspaniałe organy, pilastry mają korynckie kapitele ciosowe, całość robi wrażenie bardzo harmonijne.

Ogólny obszar majętności wynosi 470 ha, w czym roli w kulturze wysokiej 336 ha, sadów i ogrodów 15 ha, reszta pod budynkami i drogami. Budynki gospodarcze w dobrym stanie, odbudowane raz po pożarze w 1921 r. Wojna zniszczyła ten rodzinny warsztat pracy bardzo dotkliwie. Gorzelnię, młyn parowy, kilka budynków gospodarczych zniszczono doszczętnie, szkody poczynione w lesie były bardzo dużych rozmiarów. Zaprowadzono tu jednak jeszcze za życia Ojca właściciela śp. Kornela wodociągi, a dowodem umiłowania przyrody jest park założony przez pradziada, odznaczający się nader pięknym położeniem. Kierunek produkcji głównie zbożowy, z uwzględnieniem roślin oleistych i motylkowych.
Z nasion produkuje się nasiona buraków dla firmy Buszczyński i Synowie. Obora nastawiona na sprzedaż mleka, które się dostarcza do mleczarni spółdzielczej w Husiatynie. W chlewni produkcja bekonów, stadnina przeznaczona na własne potrzeby gospodarstwa.

Majętność utrzymuje 27 rodzin służby czynnej i 1 emerytę kosztem około 14.000 zł rocznie. Właściciel obecny jest znanym i cenionym rolnikiem – ekonomistą, głos jego na łamach pism rolniczych rozwiązujące różne zagadnienia społeczno-gospodarcze cieszy się wielkim uznaniem.
Służył jako ochotnik w 1920 r. w czasie wojny bolszewickiej. Jest prezesem Obw. Mleczarni Spółdzielczej w Husiatynie.

Sidorów jest miesjcem urodzenia długoletniego redaktora „Rolnika” Dr. Jana Paygerta, syna Adama poety, który tak umiłował ten zakątek rodziny, że opisał go w pięknym wierszu pt.: „O mojej wiosce”.

Bibliografia

Rolnik 1867 - 1937