Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Tłusteńkie, pow. kopyczyniecki
30.01.2010 00:53
Tłusteńkie - w przeszłości wieś nosiła nazwę Tłuścienko. W XIX w. nazwa geograficzna przyjęta - Tłusteńkie, a po rusku - Tołsteńkie.
Wieś należała do byłego powiatu husiatyńskiego (12 km od Husiatyna), a następnie - kopyczynieckiego i sąsiadowała z Pobrużną, gdzie mieścił się Urząd Gminy. Na północ od Tłusteńkiego leży Wasylków, na wschód - Żabińce i Kociubińce. Przez wieś przepływały dwa potoki: w południowej części potok Krzyweńkie, a w części północno-wschodniej - prawy dopływ Słobódki. Na wzgórzu za wsią (307 m n.p.m.) stał znak triangulacyjny widoczny z daleka. We wsi był majątek (folwark) należący do rodziny Horodyskich. Majątek ten w XIX w. posiadał 1739 mórg austriackich ziemi ornej, 185 mórg austriackich lasu. Na rolników indywidualnych (jak ich dziś nazywamy) przypadało 1648 pastwisk i 7 mórg lasów. A ziemia była tam bardzo urodzajna - czarnoziem podolski.
W 1880 r. wieś obejmowała 302 domostwa i liczyła 1764 mieszkańców. Na obszarze folwarku było 25 domów i 157 mieszkańców. Razem więc we wsi było 327 domostwa i 1921 mieszkańców, z czego wyznania rzymsko-katolickiego było 495 osób, greko-katolickiego - 1349 i 77 Izraelitów.
Początkowo wierni należeli do parafii rzymsko-katolickiej w Sidorowie, a po wybudowaniu kościoła w Tłusteńkiem mieli już swoją parafię. Kościół stanął pod wezwaniem Najświętszegi Serca Pana Jezusa. Rusini we wsi mieli własną cerkiew należącą do dekanatu husiatyńskiego.
We wsi już w 1880 r. istniała szkoła "jednoetatowa", co wiązało się z obowiązkową nauką w podstawowym, niezbędnym zakresie.
W okresie międzynarodowym przybyło więcej domostw i mieszkańców, lecz w dalszym ciągu przeważali Rusini. Polaków we wsi było ok. 30% i kilka rodzin żydowskich. Ze względu na dużą ilość Rusinów, wszyscy na co dzień posługiwali się tym językiem. Do wybuchu wojny w 1939 r. współżycie wszystkich narodowości było poprawne, a nawet przyjazne. Wiele było we wsi rodzin "mieszanych". Tak nazywało się rodziny, z których każde z małżonków było innej narodowości. Polacy żenili się z Rusinkami, Ukraińcy z Polkami. Wychowanie dzieci również odbywało się zgodnie z tradycją: jeżeli mąż był Polakiem, to synowie wychowywani byli zgodnie z polską tradycją, a córki (po matce) - zgodnie z ruską tradycją i obyczajowością; i odwrotnie. Zawsze liczył się człowiek, a nie nacja.
Na folwarku, mimo polskiej administracji pracowało więcej Rusinów niż Polaków. W czasie okupacji sowieckiej na bazie folwarku utworzono kołchoz, a podczas okupacji niemieckiej majątkiem administrował Niemiec nazwiskiem Medera. Przy administrowaniu majątkiem pracowało 7 Polaków.
Wart odnotowania jest fakt, że do czasu wybuchu wojny w majątku Horodyskich i okolicy hodowano ostatnie na tych terenach konie rasy podolskiej. Konie te świetnie nadawały się do pracy w polu i do taboru wojskowego. Silne, wytrzymałe, mogły truchtem pokonywać duże odległości bez zmęczenia. Konie te miały większe łby (głowy), krótkie szyje, szerokie klatki piersiowe; były krępej budowy i dobrze umięśnione.
W Tłusteńkiem istniał Związek Strzelecki. Ostatnim komendantem był Marian Jurkowski. Jego losy w czasie wojny i po wojnie nie są mi znane.
Ostatnim proboszczem w Tłusteńkiem był ks. Jan Smutek, który wcześniej przy proboszczu ks. kan. Janie Wustenbergu był wikarym.
Masowe mordowanie Polaków w Tłusteńkiem rozpoczęło się w 1943 r. Już wiosną 1943 r. banderowcy spalili plebanię. Ksiądz Jan Smutek musiał uciekać. Pomógł mu w ucieczce ksiądz greko-katolicki Iwan Stecyk. Ksiądz Jan Smutek przebrany za kobietę uciekł ze wsi przez pola na koniu na oklep. Udało mu się wtedy ujść z życiem.
A oto lista pomordowanych mieszkańców:
Barański Michał, ur. 1907 - zamordowany w drodze do młyna w Słobódce Dol.
Barański Jan, ur. 1890
Barańska żona
Barańska Weronika, ur. 1933 - córka Jana
Barański Bolesław, ur. 1934 - syn Jana
Barański Józef, ur. 1900
Barańska Emilia, ur. 1905 - żona
Barański Michał, ur. 1885
Barański Mikołaj, ur. 1880
Bobrowski z Czarnokoniec ożeniony z Teofilą Popiel
Borsa Michał, ur. 1910
Charzewski Ludwik, ur. 1920
Grzewaczewski Antoni, ur. 1880
Grzewaczewska - żona Antoniego
Goldberg Julian, ur. 1925 - Żyd
Jurkowski Ferdynand, ur. 1901
Jurkowski Jan
Jurkowski Kazimierz
Karasiewicz Emil, ur. 1895 - zamordowany przez bandytów z Tłuścienkiego Adama i Kazimierza Buczanów
Kruszelnicka Ludmiła, ur. 1915 - zamordowana 17.03.1944 r.
Kruszelnicka Kazimiera, ur. 1919 - zamordowana 17.03.1944 r.
Kruszelnicka Helena
Kruszelnicka Józefa, ur. 1934 - córka Helena
Kulczycki Stanisław, ur. 1900
Krzyczkowski Mikołaj, ur. 1896 - zamordowany 17.03.1944 r.
Międzybrodzka Maria
Międzybrodzki Albin - syn Marii
córka Marii Międzybrodzkiej
Modzelewski Irena, ur. 1926
Krukiewicz Ryszard, ur. 1925
Mielnik Bolesław, ur. 1927
Ornatowski Emil, ur. 1905
Piechowicz Tadeusz, ur. 1903
Racławski Jan - mąż Stanisławy Jurkowskiej
Reizer Leontyna
Reizer Tadeusz, ur. 1931 - syn Leontyny
Stodoła Stanisław, ur. 1910
Tomaszewska Waleria, ur. 1900
Tomaszewski Tadeusz, ur. 1934 - syn Walerii
Zieliński (imienia brak), ur. 1914
Biłan Leon, ur. 1925, spolszczony Ukrainiec
Czornobaj Ludwik, ur. 1925 - Ukrainiec
sześciu Żydów
sześcioro dzieci żydowskich
Informacje o pomordowanych pochodzą od ks. Józefa Jurkowskiego z Kanady, a zebrane zostały przez Józefa Ruńko i uzupełnione przez Kazimierza Misztaka
Polegli na Polu Chwały:
Jrzyczkowski Jan s. Mikołaja - ur. 1907 w Tłusteńkiem - plut. 3 pułku ułanów, poległ w Topornie, woj. poznańskie (brak daty).
Wieś należała do byłego powiatu husiatyńskiego (12 km od Husiatyna), a następnie - kopyczynieckiego i sąsiadowała z Pobrużną, gdzie mieścił się Urząd Gminy. Na północ od Tłusteńkiego leży Wasylków, na wschód - Żabińce i Kociubińce. Przez wieś przepływały dwa potoki: w południowej części potok Krzyweńkie, a w części północno-wschodniej - prawy dopływ Słobódki. Na wzgórzu za wsią (307 m n.p.m.) stał znak triangulacyjny widoczny z daleka. We wsi był majątek (folwark) należący do rodziny Horodyskich. Majątek ten w XIX w. posiadał 1739 mórg austriackich ziemi ornej, 185 mórg austriackich lasu. Na rolników indywidualnych (jak ich dziś nazywamy) przypadało 1648 pastwisk i 7 mórg lasów. A ziemia była tam bardzo urodzajna - czarnoziem podolski.
W 1880 r. wieś obejmowała 302 domostwa i liczyła 1764 mieszkańców. Na obszarze folwarku było 25 domów i 157 mieszkańców. Razem więc we wsi było 327 domostwa i 1921 mieszkańców, z czego wyznania rzymsko-katolickiego było 495 osób, greko-katolickiego - 1349 i 77 Izraelitów.
Początkowo wierni należeli do parafii rzymsko-katolickiej w Sidorowie, a po wybudowaniu kościoła w Tłusteńkiem mieli już swoją parafię. Kościół stanął pod wezwaniem Najświętszegi Serca Pana Jezusa. Rusini we wsi mieli własną cerkiew należącą do dekanatu husiatyńskiego.
We wsi już w 1880 r. istniała szkoła "jednoetatowa", co wiązało się z obowiązkową nauką w podstawowym, niezbędnym zakresie.
W okresie międzynarodowym przybyło więcej domostw i mieszkańców, lecz w dalszym ciągu przeważali Rusini. Polaków we wsi było ok. 30% i kilka rodzin żydowskich. Ze względu na dużą ilość Rusinów, wszyscy na co dzień posługiwali się tym językiem. Do wybuchu wojny w 1939 r. współżycie wszystkich narodowości było poprawne, a nawet przyjazne. Wiele było we wsi rodzin "mieszanych". Tak nazywało się rodziny, z których każde z małżonków było innej narodowości. Polacy żenili się z Rusinkami, Ukraińcy z Polkami. Wychowanie dzieci również odbywało się zgodnie z tradycją: jeżeli mąż był Polakiem, to synowie wychowywani byli zgodnie z polską tradycją, a córki (po matce) - zgodnie z ruską tradycją i obyczajowością; i odwrotnie. Zawsze liczył się człowiek, a nie nacja.
Na folwarku, mimo polskiej administracji pracowało więcej Rusinów niż Polaków. W czasie okupacji sowieckiej na bazie folwarku utworzono kołchoz, a podczas okupacji niemieckiej majątkiem administrował Niemiec nazwiskiem Medera. Przy administrowaniu majątkiem pracowało 7 Polaków.
Wart odnotowania jest fakt, że do czasu wybuchu wojny w majątku Horodyskich i okolicy hodowano ostatnie na tych terenach konie rasy podolskiej. Konie te świetnie nadawały się do pracy w polu i do taboru wojskowego. Silne, wytrzymałe, mogły truchtem pokonywać duże odległości bez zmęczenia. Konie te miały większe łby (głowy), krótkie szyje, szerokie klatki piersiowe; były krępej budowy i dobrze umięśnione.
W Tłusteńkiem istniał Związek Strzelecki. Ostatnim komendantem był Marian Jurkowski. Jego losy w czasie wojny i po wojnie nie są mi znane.
Ostatnim proboszczem w Tłusteńkiem był ks. Jan Smutek, który wcześniej przy proboszczu ks. kan. Janie Wustenbergu był wikarym.
Masowe mordowanie Polaków w Tłusteńkiem rozpoczęło się w 1943 r. Już wiosną 1943 r. banderowcy spalili plebanię. Ksiądz Jan Smutek musiał uciekać. Pomógł mu w ucieczce ksiądz greko-katolicki Iwan Stecyk. Ksiądz Jan Smutek przebrany za kobietę uciekł ze wsi przez pola na koniu na oklep. Udało mu się wtedy ujść z życiem.
A oto lista pomordowanych mieszkańców:
Barański Michał, ur. 1907 - zamordowany w drodze do młyna w Słobódce Dol.
Barański Jan, ur. 1890
Barańska żona
Barańska Weronika, ur. 1933 - córka Jana
Barański Bolesław, ur. 1934 - syn Jana
Barański Józef, ur. 1900
Barańska Emilia, ur. 1905 - żona
Barański Michał, ur. 1885
Barański Mikołaj, ur. 1880
Bobrowski z Czarnokoniec ożeniony z Teofilą Popiel
Borsa Michał, ur. 1910
Charzewski Ludwik, ur. 1920
Grzewaczewski Antoni, ur. 1880
Grzewaczewska - żona Antoniego
Goldberg Julian, ur. 1925 - Żyd
Jurkowski Ferdynand, ur. 1901
Jurkowski Jan
Jurkowski Kazimierz
Karasiewicz Emil, ur. 1895 - zamordowany przez bandytów z Tłuścienkiego Adama i Kazimierza Buczanów
Kruszelnicka Ludmiła, ur. 1915 - zamordowana 17.03.1944 r.
Kruszelnicka Kazimiera, ur. 1919 - zamordowana 17.03.1944 r.
Kruszelnicka Helena
Kruszelnicka Józefa, ur. 1934 - córka Helena
Kulczycki Stanisław, ur. 1900
Krzyczkowski Mikołaj, ur. 1896 - zamordowany 17.03.1944 r.
Międzybrodzka Maria
Międzybrodzki Albin - syn Marii
córka Marii Międzybrodzkiej
Modzelewski Irena, ur. 1926
Krukiewicz Ryszard, ur. 1925
Mielnik Bolesław, ur. 1927
Ornatowski Emil, ur. 1905
Piechowicz Tadeusz, ur. 1903
Racławski Jan - mąż Stanisławy Jurkowskiej
Reizer Leontyna
Reizer Tadeusz, ur. 1931 - syn Leontyny
Stodoła Stanisław, ur. 1910
Tomaszewska Waleria, ur. 1900
Tomaszewski Tadeusz, ur. 1934 - syn Walerii
Zieliński (imienia brak), ur. 1914
Biłan Leon, ur. 1925, spolszczony Ukrainiec
Czornobaj Ludwik, ur. 1925 - Ukrainiec
sześciu Żydów
sześcioro dzieci żydowskich
Informacje o pomordowanych pochodzą od ks. Józefa Jurkowskiego z Kanady, a zebrane zostały przez Józefa Ruńko i uzupełnione przez Kazimierza Misztaka
Polegli na Polu Chwały:
Jrzyczkowski Jan s. Mikołaja - ur. 1907 w Tłusteńkiem - plut. 3 pułku ułanów, poległ w Topornie, woj. poznańskie (brak daty).
Bibliografia
Wieś Kresowa. Czabarówka i sąsiedzi, t. 8-9.