Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Filareci i Filomaci
7.04.2009 19:42
Filareci i Filomaci
(greck. „miłośnicy cnoty“ i „miłośnicy nauki“), nazwy związków młodzieży uniwersyteckiej w Wilnie, swą sławę oraz urobioną później w tradycji narodowej legendę zawdzięczających żywemu w nich współdziałaniu Adama M i c k i e w i c z a , oraz prześladowaniu ich przez rząd rosyjski, t. zw. procesowi Filaretów, na którym poeta osnuł jedno z największych arcydzieł literatury polskiej i wogóle europejskiej, III–cią część „Dziadów“. Dzięki odkryciu nieznanych przedtem materjałów i dokumentów, mamy już dziś wyczerpujący obraz historyczny Towarzystwa Filomatów i podległych im kół Filaretów i Promienistych. Podstawowem źródłem jest mianowicie „Archiwum Filomatów“ z lat 1815—23, wydane drukiem w 9 tomach nakł. Pol. Akademji Umiejętności (cz. I. Korespondencja, 1913; cz. II. Materjały. 1920—21; cz. III. Poezya 1922); dostępniejszy, obszerny wybór pism „Towarzystwa Filomatów“ wraz ze wstępem i komentarzem dał Al. Łucki w „Bibl. Narodowej“ (1924); szczuplejszem opracowaniem tych pism z uwzględnieniem najważniejszych materjałów z innych, dawniej znanych źródeł jest książka H. Mościckiego „Promieniści–Filomaci–Filareci“ (wyd. III. 1928).
Początki towarzystwa F i l o m a t ó w sięgają r. 1816, gdy wśród młodzieży wileńskiej zbliżyło się i zżyło grono studentów, złączonych wspólnością usposobień i uczuć, zwłaszcza patrjotycznych. Na tem tle Tomasz Zan (ob.) i Adam Mickiewicz (ob.), w ciągu r. 1817 opracowali ustawy towarzystwa, którego przewodnictwo objął najstarszy wśród nich Józef Jeżowski. Istotnym celem t–wa była myśl służenia ojczyźnie. Hasłami ich „ojczyzna, nauka i cnota“, idea najdoskonalej wyrażona w „Odzie do młodości“ Mickiewicza. Członkowie łączyli się jednak z sobą nietylko dla celów górnych, ale wogóle całem swem życiem, stąd też zbierali się tak w celach naukowych i kształcących serce i ducha, jak i w chwilach, spędzanych dla rozrywki. Początkowo pracują w ściślejszem gronie, już jednak od r. 1819 rozszerzają zakres działalności, rozciągając ją wogóle na wszystkich kolegów, celem wyrabiania charakterów, doskonalenia rozumu i serca. Stąd powstała potrzeba podziału na stowarzyszonych w tajemnicy, w obawie prześladowania ze strony rządu rosyjskiego, — i szersze związki, mniej skrępowane, ale i mniej świadome właściwych celów zrzeszenia. Te szersze koła zorganizowane w związki głównie Filaretów i Promienistych (nazwa od teorji „promionków“ Zana, ob.). Cała organizacja oparta na pięciu stopniach wtajemniczenia, ostatecznie zaprojektowana w r. 1823, była pomyślana na bardzo szeroką skalę i miała objąć wszystkie ziemie litewskie i ruskie dawnej Rzeczypospolitej. Zadania jej członków były dwojakie: praca nad sobą i praca nazewnątrz nad społeczeństwem, obie w kierunku jaknajwyższego udoskonalenia życia obywatelsko–narodowego, na tle pewnego odrębnego poglądu na świat, łączącego pojęcie szczęścia ludzkiego z praktyką prawdziwej moralności t. j. cnoty. Rozpoczęte jednak w tym właśnie czasie śledztwo senatora Nowosilcowa położyło kres tym daleko idącym planom już w samym ich zaczątku. Wydelegowany specjalnie do tego śledztwa senator rosyjski Mikołaj Nowosilcow, zaprawiony już w Warszawie w tropieniu związków patrjotycznych i wolnomularstwa narodowego (masoneria) mimo, że nie udało mu się wpaść na ślady właściwe i oskarżenie musiał oprzeć na materjale w stosunku do rzeczywistego stanu rzeczy b. nikłym, wskutek zdrady jednego z Filomatów, uwięził wszystkich ważniejszych Filomatów w nocy z 23 na 24 paźdz. 1823 r. osadzając ich w klasztorach wileńskich, m. i. u Bazyljanów (t. zw. dziś „cela Konrada“, gdzie więziono Mickiewicza). Szczegóły śledztwa podaje J. Lelewel p. t.: „Nowosilcow w Wilnie 1823—24“ (wyd. bezimiennie w Warszawie 1831). Wyrokiem z 7 sierpnia 1824 r. dziesięciu Filomatów i dziesięciu najwybitniejszych Filaretów skazano na wywiezienie wgłąb Rosji „za szerzenie nierozsądnego nacjonalizmu przez pośrednictwo nauki“, wśród nich: Tomasza Zana, Jana Czeczota, Franc. Malewskiego, Józefa Jeżowskiego, Teodora Łozińskiego, Adama Mickiewicza, Jana Sobolewskiego, Józefa Kowalewskiego, Onufrego Pietraszkiewicza, Winc. Budrewicza, organizatorów i kierowników całego ruchu. Mickiewicza wraz z Sobolewskim wywieziono 25 paźdz. 1824 r., wcześniej zaś już najciężej ukaranych Zana, Czeczota i Suzina.
Aureola męczeństwa, jaką opromieniło skazanych uwięzienie i wygnanie, przyczyniła się w wysokiej mierze do późniejszej legendy „Filaretów“ (właściwie powinno się było mówić o Filomatach), którzy w dobie niewoli narodu stali się wzorem dla wszystkich tajnych związków młodzieży patrjotycznej aż do czasu ostatniej wojny, której wynikiem stało się odrodzenie niepodległości państwowej, główny, choć nieodkryty przez Nowosilcowa, cel Towarzystwa.
[]
(greck. „miłośnicy cnoty“ i „miłośnicy nauki“), nazwy związków młodzieży uniwersyteckiej w Wilnie, swą sławę oraz urobioną później w tradycji narodowej legendę zawdzięczających żywemu w nich współdziałaniu Adama M i c k i e w i c z a , oraz prześladowaniu ich przez rząd rosyjski, t. zw. procesowi Filaretów, na którym poeta osnuł jedno z największych arcydzieł literatury polskiej i wogóle europejskiej, III–cią część „Dziadów“. Dzięki odkryciu nieznanych przedtem materjałów i dokumentów, mamy już dziś wyczerpujący obraz historyczny Towarzystwa Filomatów i podległych im kół Filaretów i Promienistych. Podstawowem źródłem jest mianowicie „Archiwum Filomatów“ z lat 1815—23, wydane drukiem w 9 tomach nakł. Pol. Akademji Umiejętności (cz. I. Korespondencja, 1913; cz. II. Materjały. 1920—21; cz. III. Poezya 1922); dostępniejszy, obszerny wybór pism „Towarzystwa Filomatów“ wraz ze wstępem i komentarzem dał Al. Łucki w „Bibl. Narodowej“ (1924); szczuplejszem opracowaniem tych pism z uwzględnieniem najważniejszych materjałów z innych, dawniej znanych źródeł jest książka H. Mościckiego „Promieniści–Filomaci–Filareci“ (wyd. III. 1928).
Początki towarzystwa F i l o m a t ó w sięgają r. 1816, gdy wśród młodzieży wileńskiej zbliżyło się i zżyło grono studentów, złączonych wspólnością usposobień i uczuć, zwłaszcza patrjotycznych. Na tem tle Tomasz Zan (ob.) i Adam Mickiewicz (ob.), w ciągu r. 1817 opracowali ustawy towarzystwa, którego przewodnictwo objął najstarszy wśród nich Józef Jeżowski. Istotnym celem t–wa była myśl służenia ojczyźnie. Hasłami ich „ojczyzna, nauka i cnota“, idea najdoskonalej wyrażona w „Odzie do młodości“ Mickiewicza. Członkowie łączyli się jednak z sobą nietylko dla celów górnych, ale wogóle całem swem życiem, stąd też zbierali się tak w celach naukowych i kształcących serce i ducha, jak i w chwilach, spędzanych dla rozrywki. Początkowo pracują w ściślejszem gronie, już jednak od r. 1819 rozszerzają zakres działalności, rozciągając ją wogóle na wszystkich kolegów, celem wyrabiania charakterów, doskonalenia rozumu i serca. Stąd powstała potrzeba podziału na stowarzyszonych w tajemnicy, w obawie prześladowania ze strony rządu rosyjskiego, — i szersze związki, mniej skrępowane, ale i mniej świadome właściwych celów zrzeszenia. Te szersze koła zorganizowane w związki głównie Filaretów i Promienistych (nazwa od teorji „promionków“ Zana, ob.). Cała organizacja oparta na pięciu stopniach wtajemniczenia, ostatecznie zaprojektowana w r. 1823, była pomyślana na bardzo szeroką skalę i miała objąć wszystkie ziemie litewskie i ruskie dawnej Rzeczypospolitej. Zadania jej członków były dwojakie: praca nad sobą i praca nazewnątrz nad społeczeństwem, obie w kierunku jaknajwyższego udoskonalenia życia obywatelsko–narodowego, na tle pewnego odrębnego poglądu na świat, łączącego pojęcie szczęścia ludzkiego z praktyką prawdziwej moralności t. j. cnoty. Rozpoczęte jednak w tym właśnie czasie śledztwo senatora Nowosilcowa położyło kres tym daleko idącym planom już w samym ich zaczątku. Wydelegowany specjalnie do tego śledztwa senator rosyjski Mikołaj Nowosilcow, zaprawiony już w Warszawie w tropieniu związków patrjotycznych i wolnomularstwa narodowego (masoneria) mimo, że nie udało mu się wpaść na ślady właściwe i oskarżenie musiał oprzeć na materjale w stosunku do rzeczywistego stanu rzeczy b. nikłym, wskutek zdrady jednego z Filomatów, uwięził wszystkich ważniejszych Filomatów w nocy z 23 na 24 paźdz. 1823 r. osadzając ich w klasztorach wileńskich, m. i. u Bazyljanów (t. zw. dziś „cela Konrada“, gdzie więziono Mickiewicza). Szczegóły śledztwa podaje J. Lelewel p. t.: „Nowosilcow w Wilnie 1823—24“ (wyd. bezimiennie w Warszawie 1831). Wyrokiem z 7 sierpnia 1824 r. dziesięciu Filomatów i dziesięciu najwybitniejszych Filaretów skazano na wywiezienie wgłąb Rosji „za szerzenie nierozsądnego nacjonalizmu przez pośrednictwo nauki“, wśród nich: Tomasza Zana, Jana Czeczota, Franc. Malewskiego, Józefa Jeżowskiego, Teodora Łozińskiego, Adama Mickiewicza, Jana Sobolewskiego, Józefa Kowalewskiego, Onufrego Pietraszkiewicza, Winc. Budrewicza, organizatorów i kierowników całego ruchu. Mickiewicza wraz z Sobolewskim wywieziono 25 paźdz. 1824 r., wcześniej zaś już najciężej ukaranych Zana, Czeczota i Suzina.
Aureola męczeństwa, jaką opromieniło skazanych uwięzienie i wygnanie, przyczyniła się w wysokiej mierze do późniejszej legendy „Filaretów“ (właściwie powinno się było mówić o Filomatach), którzy w dobie niewoli narodu stali się wzorem dla wszystkich tajnych związków młodzieży patrjotycznej aż do czasu ostatniej wojny, której wynikiem stało się odrodzenie niepodległości państwowej, główny, choć nieodkryty przez Nowosilcowa, cel Towarzystwa.
[]