Szacheckie Barwy

Księga rzeczy polskich
Autor : Gloger, Zygmunt

Barwy. Kolorem umiłowanym przez Słowian wogóle,
a zwłaszcza przez Polaków, był szkarłat czyli czerwień.
Z tego to powodu orzeł biały był od wieków
przedstawiany na polu czerwonem, a ztąd i kolory czerwony z
białym uważane za narodowe. W herbach szlachty polskiej
najpospolitszy kolor tarcz herbownych był czerwony, czyli
krwisty, po nim idzie kolor błękitny, rzadko się
przytrafiają złoty i biały, a co się tycze szarego i zielonego, te
były tylko w herbach z obczyzny przyniesionych. Kolor
malinowy czyli karmazyn albo amarant, uważany był za
szlachetniejszy odcień czerwieni i dlatego stał się
uprzywilejowanym kolorem dawnej szlachty polskiej, która z
upodobaniem nosiła karmazynowe czyli malinowej barwy żu-
pany. O kim chciano powiedzieć, że szlachcic z dziada
i pradziada, mówiono, że karmazyn. Długosz powiada, iż
dla ukarania starego wielkopolskiego rodu Nałęczów za
zamach na króla Przemysława, odjęto im dwa zaszczyty:
prawo stawania do boju w pierwszym seeregu rycerstwa
i prawo chodzenia w czerwieni. Dopiero za Kazimierza
Wielkiego, po wielu mężnych czynach tego rodu, zwrócono
mu oba zaszczyty. W ciekawym tym procesie odmowy
i przywrócenia czerwieni szlacheckiej Nałęczom, uwydatniły
się ówczesne pojęcia narodu, podług których urodzenie nie
wystarczało, tylko osobista zasługa odbierała lub nadawała
cześć szlachecką. Uprzywilejowaną barwą stanu
mieszczańskiego była żółta, a że gdy spłowieje ma kolor łyka
drzewnego, ztąd mieszczan nazywano w Polsce łykami, tak jak
drobną szlachtę, którą, że nie stać było na drogi
karmazyn, zwano szaraczkami. W r. 1674 w bogatym sklepie
sukiennym Wilczka we Lwowie znajdowały się między innemi:
kiry, fiolety, karmazyny, szkarłaty, purpury, koraliny i t. d.
Ulubionym kolorem na Litwie był błękitny, ztąd może
konfederaci barscy używali dwóch kolorów: karmazynu
i błękitnego, a konfederacya jeneralna w r. 1812 miała
uznać karmazyn i granat za kolory krajowe. Pogoń jednak
Wiel. ks. Litewskiego tak samo jak orzeł biały bj'ła w polu
czerwonem. Już za doby piastowskiej w czasie wojny
chorągiew biała oznaczała pokój, a czerwona zamiar walki.
Książęta: Mieczysław, Bolesław i Henryk oblężeni w zamku
poznańskim przez Władysława r. 1145, po długim oporze,
postanowiwszy wyjść przebojem, zatknęli na zamku
chorągiew czerwoną. Czeladź i słudzy na wojnie i od parady
nosili barwę swego pana, ztąd nazywano barwą i mundury
wojskowe. Na sejmie r. 1776 uchwalono dla posłów
mundury wojewódzkie czyli barwę ich kontuszów i żupanów,
którą pozostawiono do uznania i wyboru województwom.
Na sejm w r. 1778 posłowie przybyli już w barwach przez
województwa postanowionych, które były następujące:
"W. Poznańskie: kontusz jasno szafirowy z wyłogami
szkarłatnymi, żupan biały; W. Kaliskie takiż mundur; W.
Gnieźnieńskie, Sieradzkie i Łęczyckie kontusz karmazynowy,
wyłogi granatowe, żupan biały; W. Brzesko-kujawskie,
poza sejmem: kontusz granatowy, wyłogi i żupan karma-
zynowe; mundur zaś posłów sejmowych: kontusz
karmazynowy a wyłogi i żupan granatowe; Ziemia Dobrzyńska:
kontusz karmazynowy, wyłogi błękitne, żupan biały; W.
Płockie: kontusz jasno-szafirowy, wyłogi szkarłatne, żupan
barwy słomiastej; W. Mazowieckie: kontusz ciemno-szafi-
rowy, wyłogi i żupan słomiasty, guzy z literami X. M. na
pamiątkę dawnej udzielności księstwa Mazowieckiego; W.
Rawskie: kontusz szkarłatny, wyłogi czarne, żupan biały,
guzy z lit. R.; W. Krakowskie: kontusz karmazynowy,
żupan biały — na sejm kontusz granatowy bez wyłogów;
kołnierz i źupan karmazynowy; W. Sandomierskie: kontusz
jasno-błękitny, wyłogi szkarłatne, żnpan biały; W.
Kijowskie : poza sejmem: kontusz karmazynowy, źupan i wyłogi
granatowe — na sejm : kontusz turkusowy z wył. czarnemi,
żupan biały; Ziemia Chełmska: kontusz zielony, wyłogi
czarne, żupan słomiany; W. "Wołyńskie: kontusz zielony
z kołnierzem i przyrękawkami szkarłatnemi, żupan biały;
"W. Podolskie: kontusz majowy czyli papuzi, wyłogi czarne,
żupan biały; W. Lubelskie: kontusz szkarłatny, wyłogi
zielone, żupan biały; W. Podlaskie : kontusz szafirowy, wyłogi
karmazynowe, żupan biały; W. Bracławskie : kontuszjasno-
szafirowy, wyłogi szkarłatne, źupan biały; W.
Czernichowskie : kontusz karmazynowy, wyłogi czarne, żupan biały;
W. Wileńskie: kontusz granatowy, wyłogi i żupim
karmazynowe; Powiat Oszmiański: kontusz, wyłogi i żupan ssie-
lone; Powiat Wiłkomierski: konfcusz i żupan szafirowy —
później oba te powiaty przyjęły mundur wojewódzki; W.
Trockie: kontusz granatowy, żupan i wyłogi słomiane, na
sejm: kontusz szkarłatny, wyłogi zielone, żupan biały;
Powiat Upicki: kontusz karmazynowy, wyłogi granatowe,
żupan słomiany; Księstwo Znmdzkie: kontusz szkarłatny,
wyłogi niebieskie, żupan biały; W. Smoleńskie: kontusz
karmazynowy, wyłogi i żupan granatowe; Powiat Staro-
dubowski: kontusz szafirowy, żupan i wyłogi słomiane;
"W. Połockie: mundur ten sam co woj. Smoleńskiego; W.
Nowogródzkie: kontusz szkarłatny, żupan i wyłogi czarne;
Powiat Słonimski: kontusz szafirowy, żupan i wyłogi
słomiane — na sejm kontusz karmazynowy, żupan i wyłogi
szafirowe; Pow. Wołkowyski: kontusz granatowy, żupan
i wyłogi karmazynowe, — na sejm zaś: kontusz
karmazynowy a wyłogi i żupan granatowe; Pow. Orszański z woj.
Witebskiego: kontusz zielony, wyłogi i żupan białe; W.
Brzesko-litewskie: kontusz szafirowy, wyłogi karmazynowe
żupan i pas biały; W. Mścisławskie: kontusz granatowy,
wyłogi niebieskie, żupan słomiany; W. Mińskie: kontusz
karmazynowy, żupan i wyłogi granatowe; Pow. Rzeczycki
tego wojew. do takiegoż kontusza przyjął żupan i wyłogi
białe; Księstwo Inflanckie: kontusz niebieski, wyłogi czarne
aksamitne, żupan biały. Do powyższych mundurów szlachta
jako do stanu rycerskiego należąca, przydała sobie po
jednej lub po dwie szlify złote lub srebrne. Uchwała
jednak sejmowa z r. 1780 znalazła to niewłaściwem, do
oznak stopni wojskowych należącem i używanie szlif przy
mundurach wojewódzkich zniosła.

http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetada ... C9339C77-1