Zygmunt Józef SzeligaUrodził się 19 lutego 1843 r. w Leżajsku w domu rodzinnym w dzielnicy Podklasztor, pod numerem 709, obecnie Pl. Mariacki 1. Syn Szymona Szeligi i Salomei Graff. Ochrzczony w leżajskiej Farze 22 lutego przez ks. kanonika Józefa Graffa, chrzestnymi byli Bernard Graff i Marianna Ratkiewicz. Młodość spędził w domu rodzinnym.
Powstaniec 1863. Zanim wyruszył na pola bitew pracował w tajnych komórkach konspiracyjnej organizacji patriotycznej wspomagającej powstanie. Organizacja przemycała broń i wyposażenie w Lubelskie, przez przebiegającą niedaleko Leżajska granicę między zaborem austriackim i rosyjskim. Zygmunt i jego starszy brat Bronisław wozili meble wytworzone w warsztatach Szeligów na targ do Krzeszowa (po drugiej stronie granicy), w tym wiele toczonych nóg stołowych, wydrążonych w środku z ukrytymi w nich metalowymi częściami karabinów.
Zygmunt Szeliga spisał bitwy, w których uczestniczył, oto tekst jego wspomnień:
Bitwy w których brałem udział z oddziałem Kurowskiego i Czechowskiego:
1.) Pod Miechowem,
2.) Pieskową Skałą,
3.) Skałą,
4.) Chrobrzą,
5.) Jagolnicą,
6.) Solcem
Kiedyśmy się zeszli z oddziałem Łopackiego w Ciuchnówce, przeszedłem do oddziału Łopackiego i brałem udział lecz razem z oddziałem Czechowskiego:
7.) pod Stefankowem,
8.) Ostrowem,
9.) Rzeczniowem,
10.) Potoczkiem
11.) Ratajami.
Po rozbiciu nas pod Ratajami przeszedłem granicę i powróciłem do domu. Wyszedłem potem pod Lelewelem i brałem udział w bitwach pod:
12.) Panasówką, i
13.) Batorem
Po rozbiciu oddziału Lelewela zeszedłem się potenczas jeszcze z kapitanem Kalitą, który potem jako połkownik Rębajło zasłynął, lecz ja chodząc z nim spotkaliśmy się z oddziałem Kozłowskiego a że tam służył Aleksander Szeliga, brat mój, poszedłem z nim, i zostaliśmy obydwaj mianowani porucznikami i dano nam konia i wózek ażebyśmy obozy moskiewskie alarmowali i byliśmy zwani rakietnikami ponieważ alarmowaliśmy rakietami. Najsamprzód kazano nam miasto Lublin zaalarmować, co nam się szczęśliwie udało.
Gdyśmy przyjechali z tamtąd już rakietniki byli rozwiązani i zniesieni. Mnie przeznaczyli do żandarmerii narodowej w randze porucznika i wysłano z kapitanem Różyckim do gubernii Hełmskiej do powiatu Hrubieszowskiego. Tam my się jako oddział patrolujący do 22 go listopada i drobiazgowo ścieraliśmy się z moskalami Dnia 22 listopada przeszliśmy przez granicę koło Raszkowa a przeparci przez władze austriackie zostałem pochwycony i w więzieniu w Rzeszowie osadzony
[cen]Koniec
Zygmunt SzeligaOprócz powyższych bitew Zygmunt uczestniczył także w bitwie pod Borią koło Ćmielowa, o tym starciu pisał w jednym ze swoich listów z 1913 r.
Z przytoczonych wspomnień wynika, że Zygmunt Szeliga walczył w Kieleckiem i Lubelskiem. Wyprawił się do powstania dość wcześnie, bo wyruszywszy w pole wraz z oddziałem płk Apolinarego Kurowskiego, walczył w bitwie pod Miechowem, stoczonej 17 lutego 1863 r. W oddziale płk Dionizego Czachowskiego walczył pod Skałą, gdzie rozegrały się dwie bitwy 4 marca i 23 marca, pod Chrobrzem 17 marca. W oddziale mjr Andrzeja Łopackiego walczył pod Stefankowem i Niekłaniem 22 kwietnia, pod Borią 4 maja, pod Ratajami 11 czerwca. Po tej bitwie Zygmunt Szeliga powrócił do domu i ponownie wyruszył do powstania w Lubelskie, i w oddziale płk M. Borelowskiego „Lelewela” jako sierżant 1-ej Kompanii Saperów walczył wraz z kuzynem Władysławem Szeligą pod Panasówką 3 września i pod Batorzem (gdzie zginął d-ca oddziału „Lelewel”) 7 września. Po śmierci „Lelewela” wszedł do oddziału płk Karola Kality „Rębajły”, a następnie służył pod majorem Walerym Kozłowskim jako rakietnik w randze porucznika przy alarmie Lublina. Później porucznik Żandarmerji Narodowej.
Zygmunt Szeliga wracając z powstania późną jesienią 1863 r. został ujęty przez Austriaków i osadzony w więzieniu na zamku w Rzeszowie. Potem jako "element nieprawomyślny" został administracyjnie skazany na osiedlenie się w innej niż Galicja części monarchii Habsburgów.
Jako cieśla pracował w Budzie, Peszcie, Wiedniu, Preszburgu. Na przełomie lat 60. i 70. XIX w. w Preszburgu (ob. Bratysława) lub w miasteczku Hainburg an der Donau poślubił Josephine (Józefę) Hirschbüchler (1850-1938).
Zygmunt Szeliga z rodziną powrócił do Leżajska w 1872 r. i działał jako CK koncesjonowany majster ciesielski oraz właściciel firmy budowlanej. M.in. kierował pracami budowlanymi drewnianego pałacyk myśliwskiego Romana hr. Potockiego w Julinie w modnym wówczas tzw. stylu kurortowym, zaś jako przedsiębiorca budowlany był współwykonawcą koszar w Wiedniu, budynków w Krakowie.
W 1903 r. w czterdziestą rocznicę powstania 1863 r. Zygmunt Szeliga ofiarował miastu Leżajsk część swojej posesji przy Placu Mariackim od frontu pasem szerokości 4 metry na postawienie monumentu ku czci powstańców oraz ufundował stojący tam pierwotnie krzyż. Akt darowizny, wraz z wyszczególnieniem jej celu, znajduje się w Archiwum Państwowym w Przemyślu w zbiorze nr 135 - Akta miasta Leżajska. Dnia 18 lutego 1903 r., po nabożeństwie żałobnym w kościele OO. Bernardynów, pod owym krzyżem pamiątkowym za poległych Zygmunt Szeliga wygłosił patriotyczną przemowę.
W 1925 r. na gruncie podarowanym niegdyś przez Zygmunta Szeligę, wybudowano w miejscu krzyża, staraniem Komitetu Obywatelskiego z Podklasztoru, ponad pięciometrowy monument, upamiętniający powstańców 1831, 1863 i walczących w I wojnie światowej mieszkańców Leżajska.
Zygmunt Szeliga zmarł w leśniczówce w Tyczynie 17 października 1914 r. Wyczerpany astmą zmarł na serce, ujrzawszy przez okno zbliżający się kozacki patrol wojsk carskich, co go bardzo przygnębiło. Po 50 latach znów zobaczył wojska, z którymi walczył w młodości, owładnięty wspomnieniami doznał śmiertelnego silnego wstrząsu. Pochowany w Tyczynie 22 X 1914 r.
Ojciec Jadwigi Konarskiej, Henryka, Kazimierza i Michała.
Wdowa po weteranie – Józefa otrzymała ze Skarbu Państwa stałą pensję dożywotnią dla wdów po weteranach, określoną ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 r.
Bibliografia
nad. Jakub Szeliga za:
- Księgi metrykalne parafii Leżajsk - Fara
- Dzieje Leżajska, II wydanie, praca zbiorowa pod red. J. Półćwiartka, Leżajsk 2003.
- Jerzy Depowski, Okolice Leżajska a powstanie styczniowe, [w:] Z dziejów Leżajska i okolic, red. Zbigniew Andres, Rzeszów 1980, s. 48.
- E. Markert, Gloria vicis. Tradycje Powstania Styczniowego w Drugiej Rzeczypospolitej, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 2004, s. 164
- Szematyzmy galicyjskie
- Józef Białynia Chołodecki, Księga Pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864, Lwów 1904 (tutaj błędna data urodzenia 1840 zamiast 1843)
- Józef Białynia Chołodecki, Pamiętnik Powstania Styczniowego w pięćdziesiątą rocznicę wypadków. Wznowienie „Księgi Pamiątkowej” tegoż samego autora, wydanej staraniem Komitetu Obywatelskiego we Lwowie r. 1904, Lwów 1913 (tutaj błędna data urodzenia 1840 zamiast 1843)
- j.sz. Historia powstańczego pomnika, „Kurier Powiatowy”, Leżajsk, nr 1 (30)/2006, s. 5 (przedruk jako Historia powstańczego pomnika w Leżajsku w: „Niedziela Przemyska”, Przemyśl-Częstochowa, nr 8 (621), 19.02.2006, s. I i IV).
- Imienny wykaz weteranów powstań narodowych 1831, 1848 i 1863 roku uznanych na zasadzie ustawy z dnia 23.3.1922 roku (Dz. Ustaw Rz. P. Nr. 26 z 1922 r. poz. 212) i rozporządzenia wykonawczego (Dz. Ust. Nr. 54 z 1922 poz. 498) przez Komisję kwalifikacyjną dla weteranów powstań narodowych 1831, 1848 i 1863 r. przy M. S. Wojsk, dodatek do Dziennika Personalnego MSWojsk
- Imienny wykaz weteranów powstań narodowych 1831, 1848 i 1863 roku, uznanych na zasadzie Ustawy z d. 2.08.1919r. Dzien. Praw Nr 65 ex 1919 r. przez Komisję Kwalifikacyjną i zatwierdzonym przez Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Skarbu. [Nr.1] [Warszawa 1920] Dodatek do Dziennika Personalnego Nr 10.Toż: Nr.2 [Warszawa 1921] Dodatek do Dziennika Personalnego Nr 5
- Euroregionalne Centrum Informacji Turystycznej: Piotr Depciuch, Pałac myśliwski w Julinie: http://ecit.przeworsk.org/index.php?opt ... Itemid=243
- Jan Malczewski, Rys historyczny, Pałac myśliwski w Julinie [w:] T. Budziński, Zamki i Pałace Polski Południowo - Wschodniej, wyd. Libri Ressovienses, Rzeszów 1998, s. 140-141.