Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.

Kałuszyn

12.08.2010 11:22

Odpowiedzi (1)

12.08.2010 11:22
Kałuszyn położony jest w dorzeczu Bugu, na pograniczu dwu regionów historyczno–geograficznych KotlinyWarszawskiej na zachodzie i Wysoczyzny Siedleckiej na wschodzie. Rzędne terenu wynoszą 51,14 N i 21,41 E. Wokół Kałuszyna teren wznosi się, osiągając 223m.n.p.m. Występuje tu, tzw. „guz kałuszyński” (kałuszyński węzeł wodny), wokół którego bierze początek kilka rzeczek płynących do Wisły i Bugu: Witówka, Gawroniec, Mienia,Ossownica. Z surowców na terenie miasta i gminy występują bogate pokłady żwiru i gliny zwałowej, gleby mało i średnio urodzajne klasy III i IV. Pod względem geologicznym występują ślady moreny dennej i czołowej okresu polodowcowego. Pod względem klimatycznym Kałuszyn należy do dzielnicy środkowej. Dolina Witówki otaczająca miasto od strony północnej, zachodniej i południowej tworzy teren o korzystnych warunkach mikroklimatycznych. Od czasów średniowiecza, aż do początku XIX w., wokół miasta występowały rozległe tereny leśne. Przez miasteczko i okolice przebiegała droga łącząca Ziemię Czerską i Litewską. Dopiero wybudowanie szosy warszawsko– terespolskiej w latach 1821 – 1823, zwanej powszechnie„traktem brzeskim” przyczyniło się do znacznego rozwoju miasta i okolicy. Herb miasta przedstawia czarnego kozła w żółtym polu, kozioł pochodzi z klejnotu herbu rodziny Zamojskich „Jelita”, którzy w XIX w. byli właścicielami miasta. Herb zatwierdzony został na podstawie projektu rządowego w roku 1847.
Od czasów wczesnego średniowiecza tereny na których ukształtowała się osada wchodziły w skład Ziemi Liwskiej Księstwa Mazowieckiego. W latach 1341-1355 Ziemia Liwska należała do Kompleksu Czerskiego i stanowiła własność syna Trojdena I, Ziemowita III, który podzielił majątek między synów. Ziemia Liwskąotrzymał Janusz I Starszy, po nim Bolesław IV. W latach 1455-1471 ziemia ta była własnością synów Bolesława, w latach 1471-1488 należała do Konrada III Rudego.W 1526 roku królZygmunt I objął w posiadanie Księstwo Mazowieckie, włączając je do Korony. Utworzone województwo mazowieckie podzielono na dziesięć Ziem z jedno powiatową Ziemią Liwską.
Tak podzielone Mazowsze zachowało się do końca XVIII wieku. Po trzecim rozbiorze Polski tereny na południe od Bugu wcielono do zaboru austriackiego. Tzw., Galicję Zachodnią na cyrkuły Kałuszyn wraz z najbliższą okolicą należał do cyrkułu mińskiego z siedzibą w Wiązownej. W roku 1803 po scaleniu Galicji Wschodniej z Zachodnią cyrkuł miński wcielono do siedleckiego. W okresie Księstwa Warszawskiego wprowadzono departamenty i powiaty, według nowego podziału Kałuszyn włączono do departamentu siedleckiego Po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 roku miasto ponownie wcielono do powiatu mińskiego, obwodu stanisławowskiego w województwie.
W roku 1918 po odzyskaniu niepodległości, wprowadzono polski podział administracyjny na województwa i powiaty, miasto włączono do powiatu mińsko- mazowieckiego (zwanego również nowomińskim), województwa warszawskiego. Po utworzeniu w październiku 1939 roku na okupowanych ziemiach polski przez hitlerowskie Niemcy, generalnego Gubernatorstwa Kałuszyn razem z gminą Chrościce podlegał starostwu mińskiemu w dystrykcie warszawskim. Zmiany w zasiedleniu na Mazowszu nastąpiły na przełomie XV i XVI wieku na skutek nasilenia wewnętrznej akcji kolonizacyjnej występującej wzdłuż głównych szlaków wodnych komunikacyjnych i handlowych z których na terenie Mazowsza najważniejszy był niewątpliwie „wielki gościniec litewski”.
Z początku XV w pochodzą pierwsze wzmianki o Kałuszynie, należącym początkowodo parafii liwskiej archidiecezji! Poznańskiej. Nazwa osady pochodzi od topograficznego ukształtowania terenu błotnistego (błota, kału), na którym założyciel osady, dziedzic Stanisław, osadzał kmieci przydzielając im działki na tzw. surowym korzeniu”. W roku 1447 staraniem dziedzica Stanisława Kałuskiego wybudowano kościół, stanowiący początkowo filię parafii w Grębkowie. 24 października 1472 r. biskup poznański Andrzej z Bnina erygował nową parafię w Kałuszynie pod wezwaniem świętego Stanisława Biskupa i Męczennika Ze źródeł XVI-wiecznych wynika, że na przełomie XV i XVI wieku okolicę Kałuszyna zasiedliła i zamieszkiwała drobna szlachta, mało zamożna, tzw. szlachta gniazdowa.
Występujące na terenie Mazowsza rozdrobnienie własności ziemskiej utrudniało powstawanie większych ośrodków miejskich. Do 1530 roku w najbliższej okolicy powstały zaledwie trzy ośrodki miejskie: Liw Stary, Liw Nowy i Dobre. W drugiej połowie XVI wieku w okolicy Kałuszyna funkcjonowało kilka wsi szlacheckich o dwuczłonowej nazwie: Kałuszyn – wieś szlachty osiadłej, siedziba parafii, oraz Kałuszyn- Patok, Kałuszyn – Milewo, Kałuszyn – Szymony, Kałuszyn – Wity, Kałuszyn – Olszewice, Kałuszyn – Abramy, Kałuszyn – Kluki. Z biegiem czasu pierwotna nazwa zachowała się tylko przy siedzibie parafii, natomiast drugi człon pozostał nazwą wsi istniejących do dzisiaj. W końcu XVII wieku Kałuszyn z siedziby typowo rolniczej przekształcił się w miejscowość o charakterze rolniczo – rzemieślniczym, a położenie przy drodze czersko – liwskiej, nadane osadzie przywileje odbywania targów i jarmarków przyczynia się do jej powiększenia. Przez dwa następne stulecia, Kałuszyn był prywatną własnością Kałuskich, herbu „Rogala”, który posiadali liczne włości i dobra w Ziemi Liwskiej i Czerskiej. Kałuscy piastowali wówczas wiele ważnych stanowisk w życiu publicznym i społecznym Mazowsza. Na przełomie XVII i XVIII wieku Kałuszyn przeszedł we władanie rodzin Opackich, (również pieczętujących się herbem „Rogala”) wywodzących się z bogatej szlachty mazowieckiej, z Opacza koło Warszawy. Podawane w literaturze informacje dotyczące lokacji Kałuszyna są bardzo rozbieżne w czasie, wynikają one z braku jednoznacznie przekonujących źródeł. Jako pierwszy wzmiankowany jest rok 1478 czyli sześć lat po utworzeniu parafii, w którym to roku właściciele Kałuszyna otrzymali przywilej zwalniający od stawiania i naprawiania zamków obronnych w Ziemi Liwskiej. Często wymieniany jest rok 1662, lecz trudno mówić o lokacji w czasie wojny szwedzko – polskiej, skoro w najbliższej okolicy toczyły się walki, a Szwedzi ograbiali tutejszą świątynię Ze źródeł XIX wiecznych wynika, że Kałuszyn otrzymał prawa miejskie w roku 1718 na Sejmie w Grodnie.
W roku 1777 Kałuszyn liczył 1440 mieszkańców, do końca XVIII wieku niczym nie wyróżniał się z okolicznych miasteczek. Był siedzibą parafii oraz skupiskiem ludności żydowskiej. W czasie wojny polsko – rosyjskiej 1794 i podczas Powstania Kościuszkowskiego na terenie miasta nie doszło do większych bitew. W przeciwieństwie do okolicznych miasteczek, charakteryzujących się upadkiem w okresie rozbiorów, Kałuszyn znacznie się rozwinął. W 1817 roku przeszedł we władanie generała Wojsk Polskich Aleksandra Różnieckiego. Dobra ziemskie obejmowały wówczas: miasto Kałuszyn, folwark Kałuszyn i Patok, wieś Zimnowoda, Patok, kolonie Mrozy i Dąbkowizna, młyn Ryczołek. Dobra Różnieckiego sąsiadowały od północy z zaściankami szlacheckimi: Chrościce, wity, Falbogi, Mroczki i Milew, ze wschodu z majątkiem Sinołęka, od południa z majątkiem Kuflew, i od zachodu z dobrami Jędrzejów. Łącznie dobra Kałuszyna obejmowały 160 włók chełmińskich, 50% wymienionej powierzchni stanowiły lasy. 4 stycznia 1839 r. Różniecki swe dobra przekazał Żydom w pięcioletnią dzierżawę za sumę 50 000 zł polskich. Nieumiejętne gospodarowanie, niespłacona pożyczka (371.700zł.) spowodowały wystawienie majątku na publiczną licytację. Kolejną właścicielką dóbr kałuszyńskich została Laura Potockich Tarnowska, po niej Piotr Wichliński. Przyczyną trudności w prowadzeniu majątku i jego upadku była wojna 1809 r. oraz kampania napoleońska na Rosję w 1812. Mimo poważnej stagnacji w rolnictwie w miasteczku nadspodziewanie dobrze prosperował handel, rozwijało się też rzemiosło. Według konstytucji Księstwa Warszawskiego i aktów wykonawczych z 1810 roku, miasta otrzymały samorząd działający w oparciu o istnienie Rady Miejskiej.
Pierwszym burmistrzem miasta wybrano Ludwika Bartłomieja Kozaneckiego. Korzystne warunki rozwoju Królestwa Polskiego, znalazły odbicie w wyglądzie miasta. Pobudowano nowe budynki mieszkalne, rozbudowano zakłady rzemieślnicze, urządzono stację pocztową i poprzęgową z zapleczem gospodarczym, przystąpiono do budowy ratusza. Po okresie krótkiej stagnacji gospodarczej, 1830 roku Polacy upomnieli się o niepodległość kraju, występując przeciwko Rosji. Położenie miasta u zbiegu ważnych dróg, sprawiło, że był to ważny punkt strategiczny w czasie wojny polsko – rosyjskiej. Na terenie miasta i najbliższej okolicy
stoczono trzy bitwy, 17 lutego, 13 maja, 14 lipca. Wszystkie skończyły się sukcesem dla Polski. Miejscowe społeczeństwo poniosło niemałe straty. Występująca w większości ulic drewniana zabudowa była przyczyną trzykrotnej klęski pożaru. Pomimo trudności mieszkańców stale przybywało, głównie narodowości żydowskiej, w 1857 r. Kałuszyn liczył 4250 mieszkańców.
W 1863 r. Polacy ponownie chwycili za broń, największe ze wszystkich powstań narodowych, ogarnęło wielkie rzesze społeczeństwa, mieszkańcy miasta wykazali się dużą aktywnością i czynnie uczestniczyli w powstańczych walkach. W mieście znajdował się punkt werbunkowy dla ochotników z Kałuszyna, Mińska Mazowieckiego, Dobrego i
Stanisławowa. Właścicielka pocztowej stacji Mikulska utrzymywała stały kontakt z walczącym Podlasiem, przekazują broń i wiadomości. Największym oddziałem powstańczym zorganizowanym na pograniczu powiatów: siedleckiego, węgrowskiego i stanisławowskiego był oddział (partia) Marcina Borelowskiego „Lelewela” liczący około 1000 powstańców. Przyłączyło się do jego partii około stu mieszkańców Kałuszyna, Grębkowa, Wierzbna i Jakubowa. Oddział „Lelewela” wiosną 1863 roku rozbił pod Kałuszynem, carskie oddziały Kozaków, zwycięsko wychodząc z bitwy, 5 sierpnia 1863 doszło do następnej potyczki powstańców z oddziałami wojsk carskich, otoczeni od strony Kuflewa powstańcy ponieśli
znaczne straty w ludziach. Mieszkańcy miasta i okolicznych miejscowości pomimo nasilonych działań represyjnych okazywali powstańcom jeszcze większą pomoc, wielu mężczyzn pociągnęło wówczas do walczących w okolicach Węgrowa oddziałów księdza Stanisława Brzózki. „Powstańczy Generał” kilkakrotnie przekradał się z okolic Węgrowa do lasów łukowskich, otrzymując schronienie we dworze w Wąsach. Za ukrywanie powstańców i udzielanie im pomocy w przypadku ujawnienia, karano całe wsie, w okolicy Kałuszyna nakładaniem kar i represji wyróżnił się stacjonujący w Dobrem carski oddział kapitana Greculewicza. Nie mniej silna placówka żandarmerii stacjonowała w Kałuszynie. W odwecie za coraz częstsze akcje powstańcze i sprzyjanie mieszkańców, dowódca 38 pułku Dragonów Włodzimierskich 20 schwytanych powstańców skazał na śmierć. Polakom pozbawionym własnego państwa nie pozwolono jawnie czcić pamięci narodowych bohaterów, toteż Krzyże – mogiły najczęściej ustawiono dopiero po odzyskaniu niepodległości Mimo poważnych start w 1877 roku Kałuszyn liczył już 7.732 mieszkańców, głównie Żydów, którzy się tutaj masowo osiedlali, przesadnie nazywając je „Wenecją Północy”. Pod koniec wieku XIX staraniem proboszcza parafii Adolfa Żebrowskiego przy finansowym wsparciu parafian pobudowano nową świątynię, pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, według projektu warszawskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego w stylu neogotyckim (wiślano – bałtyckim). Konsekracji kościoła dokonał arcybiskup Chościak – Popiel w 1889 roku. Trudne dla narodu polskiego początki XX w stały się również udziałem mieszkańców miasteczka. W 1901 r. wybuchł kolejny groźny pożar, trawiąc całą zabudowę ulicy Warszawskiej, po którym zabroniono wznoszenia nowych budynków mieszkalnych i gospodarczych wzdłuż głównych ulic. Szerokim echem przeszła rewolucja 1905 roku. Na fali masowych wystąpień w mieście doszło do starć z policją. 1 maja 1905 r. ulicami miasta przeszła tysięczna manifestacja mieszkańców, większości żydowskiego pochodzenia, domagając się poprawy warunków życia. Jesienią 4 października w mieście przeprowadzono aresztowania wśród działaczy robotniczych, aresztowano 23 osoby u których znaleziono antyrządową, socjalistyczną literaturę. W tym samym roku w miejscowej szkole zorganizowano demonstrację antyrosyjską, domagając się nauczania w języku polskim. W okresie pierwszej wojny światowej na całym prawobrzeżnym Mazowszu i Podlasiu cofające się wojska rosyjskie, nacierające niemieckie wyrządziły wiele szkód w zabudowie miast i wsi, niszcząc i garbiąc uprawy i zasiewy. Do carskiego wojska z terenu miasta powołano 23 mężczyzn, z wywiozły do Rosji 10 ksiąg metrykalnych ludności polskiej i 80 ksiąg ludności żydowskiej. W tym roku których wielu zasiliło tworzące się później oddziały polskie. Cofające się wojska carskie w 1915 r. uaktywniła swą działalność Rada Delegatów Robotniczych (RDR) ,w skład której wchodzili przedstawiciele różnych zawodów. Działania RDR spotkały się z ostrą reakcją władz administracyjnych. Po zakończeniu wojny polsko- bolszewickiej 1920 roku, trzech działaczy rozstrzelano. Na terenie czynnie działali członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza z dn. 2 listopada przystąpili do rozbrajania Niemców. W okresie od 1905 do 1918 roku na terenie miasta pracowały komplety tajnego nauczania początkowego, na zajęcia uczęszczała również biedota miejska, Henryka Żebrowska i Adam Woźniak nauczali bezpłatnie.
Pierwsze wybory do władz miejskich w wolnej Polsce odbyły się 1 lutego 1919 roku. Wybrano 12 radnych do Rady Miejskiej i 3 członków Magistratu. Burmistrzem miasta wybrano Arnolda Józefa Lubowickiego. W okresie wojny polsko – rosyjskiej w mieście i we wsiach pracowały straże Komitetów Obrony Narodowej, które przeciwdziałały kradzieżom dokonywanym przez żołnierzy Armii Czerwonej (szczególnie koni i żywności), straże nakłaniały również do zachowania spokoju i zabraniały jakiejkolwiek współpracy z wrogiem oraz przywłaszczania przez ludność pozostawionego sprzętu wojskowego. W Kałuszynie wystąpiły poważne problemy z poborem (organizowanym przez Wojskową Komendę Uzupełnień w Mińsku Mazowieckim ) roczników 1891 – 1901, szczególnie wśród ludności
żydowskiej. Opuszczający miasto bolszewicy w 1920 r. ponownie dopuścili się kradzieży, zabrali z kancelarii miejskiej pieczęć mosiężną z napisem „Magistrat Kałuszyna”, oraz inne drobne przedmioty i kilkadziesiąt egzemplarzy „Monitora Polskiego”. W związku z trwającą wojną miasto poniosło spore koszty na utrzymanie władz wojskowych, z zapłatą których
wystąpiły poważne trudności w okresie późniejszym. Tuż po zwycięskiej bitwie warszawskiej, władze samorządowe przystąpiły do odbudowy miasta ze zniszczeń wojennych. Największe trudności wystąpiły z aprowiazacją ludności.
Mieszkańcy powołali 28 osobowy Komitet Aprowizacyjny współpracujący stale z Wydziałem Powiatowym ds. Aprowizacji
Miast w Mińsku Mazowieckim. Kałuszyn wiele żywności, ubrań, zboża pod zasiewy, otrzymałz darów pochodzących ze Stanów Zjednoczonych. Sytuacja powoli zaczęła się stabilizować, choć poważne problemy wystąpiły z utrzymaniem w mieście ładu, porządku i czystości oraz z organizowaniem skutecznej opieki społecznej. Pozyskane środki pochodziły z Ziemskiego Obwodowego Funduszu Bezrobocia z Warszawy.Po uporaniu się z problemami wymagającymi czynności natychmiastowych, władze samorządowe przystąpiły do odbudowywania miasta i nowych inwestycji. W 1919 roku dokończono rozpoczętą dwa lata wcześniej budowę szkoły lokalnie nazywaną „murowanką”. Przy współpracy z mieszkańcami władze samorządowe powołały spółkę aukcyjną „Kolejka dojazdowa Mrozy – Kałuszyn – Wierzbno”, którą uroczyście otwarto w roku 1928, następną inwestycją rozpoczętą dzięki zaciągnięciu pożyczki była budowa miejskiej elektrowni w latach 1927 – 28, na początku lat trzydziestych wybudowano także siedem studni publicznych, urządzono miejskie targowisko. Prowadzono również prace drogowe, na terenie miasta brukowano od 2 do 5 km ulic rocznie. Urządzono miejski skwer i park o powierzchni 1ha. W mieście dobrze rozwijało się garbarstwo, ze swych wyrobów słynęła w okolicy fabryka tałesów (żydowskich nakryć liturgicznych), istniała wytwórnia noży (tzw. nożownia) i grzebieni rogowych. Na potrzeby miasta i okolicy pracowały dwa młyny. W mieście funkcjonowały dwa targowiska, osiem kuźni i cztery restauracje. W Kałuszynie był posterunek policji, poczta, żydowska łaźnia, dwa postoje dorożek oraz niezliczone ilości małych żydowskich sklepików. Niewielkie zakłady produkcyjne i usługowo – rzemieślnicze, sklepy dawały zatrudnienie przeważnie ludności żydowskiej. Polskich zakładów rzemieślniczych i sklepów było niewiele, wielu Polaków trudniło się natomiast chałupniczo szewstwem. Przeważającą liczbę wśród ludności polskiej stanowiącej w skali całego miasta 25% ludności byli rolnicy. W latach międzywojennych na terenie miasta dominowały dwa związki wyznaniowe. Narodowość żydowska wyznania mojżeszowego liczyła około 6.500 wiernych, posiadali synagogę oraz pięć domów modlitwy. 6.500 wiernych (miasto i wioski) zamieszkiwało teren parafii rzymsko- katolickiej, skupionych wokół kościoła w Kałuszynie pod Wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. Około 750 osób na terenie gminy Kałuszyn i Chrościce wyznawało mariawityzm. Inne wyznania nie występowały. W mieście pracowały dwie szkoły powszechne, oddzielnie dla Gminy Żydowskiej i Siedmioklasowa Szkoła Powszechna dla dzieci polskich, do której uczęszczało około 570 dzieci. Przy szkole polskiej pracowały warsztaty robót ręcznych, Spółdzielnia Uczniowska, aktywnie działała 53 Drużyna Harcerska im. Gen. Józefa Dwernickiego. W latach 1918-1919 pod patronatem Koła Polskiej Macierzy Szkolnej w Kałuszynie istniało progimnazjum. Do szkoły w Kałuszynie uczęszczały również dzieci z okolicznych miejscowości Chrościc, Kuflewa, Sinołęki i Grębkowa. W latach 1930 – 31 w mieście pracowała ogólnokształcąca szkoła zawodowa. Poza szkołą, kościołem, organami samorządowymi w mieście działały różne organizacje społeczno- kulturalne oraz partie polityczne. Do wyróżniających się należały organizacje młodzieżowe: Towarzystwo Kulturalno-Robotnicze „Przyszłość”, Klub Oświaty Żydowskiej, Koło Młodzieży Wiejskiej „Wici”. Organizacje o charakterze gospodarczym, kółka rolnicze, znane są z szerzenia oświaty i kultury rolniczej m.in. poprzez prenumerowanie prasy. Do Kałuszyna i okolic docierała: Gazeta Świąteczna, wydawana przez Konrada Pruszyńskiego, Gazeta Poranna, „Naród”, TygodnikSatyryczny „Mucha” oraz gazety typowo rolnicze: „Rolnik Polski”, i „Gospodarz”. Popularnością cieszyły się organizacje wojskowe i paramilitarne. Aktywnie działała Straż Ogniowa, której prezesem był ks. proboszcz Jan Rybarkiewicz oraz Związek Strzelecki i Związek Byłych Wojskowych. W okresie II Rzeczypospolitej duży procent ludności polskiej Kałuszyna i okolic, ze względu na drobnoszlacheckie pochodzenie orientowało się w kierunku partii narodowo - demokratycznych lub sympatyzowało z prawicą występując najczęściej pod nazwą bezpartyjnych. Kolejne wybory potwierdziły orientację polityczną miejscowego społeczeństwa. Dopiero w latach 1935 i później 1938, kosztem endecji głosy zdobył BBWR i PSL - Wyzwolenie oraz bezpartyjni. Powszechny udział w wyborach, mimo bojkotu wysuwanego przez narodowców i ludowców pozytywnie świadczy o uświadomieniu społeczności w związku z trudną sytuacją międzynarodową po roku 1938. Zupełnie odmienną orientację polityczną reprezentowała ludność żydowska, skupiona wokół organizacji lewicowej Bund oraz Korp. Partii Polskiej. Byli oni organizatorami wystąpień w czasie rewolucji 1905 i 1917 roku. Owacyjnie witali przybycie Armii Czerwonej w sierpniu 1920 roku. Wiele zasługi wśród miejscowej społeczności w podnoszeniu świadomości obywatelskiej poniosło miejscowe duchowieństwo, pracownicy samorządowi i nauczyciele. Odbudowując gospodarstwa indywidualne, urządzając miasteczko, ludzie nie zapomnieli o bohaterskich czynach z okresu powstań narodowych. Otoczono pamięcią miejsca walk i powstańczych straceń.11 XI 1918 w XX rocznicę odzyskania niepodległości w obecności dzieci szkolnych i mieszkańców miasta, odsłonięto pomnik ku czci Polaków walczących o odzyskanie umiłowanej ojczyzny. W obliczu nadciągającej wojny, wiele ofiar na rzecz Frontu Obrony Narodowej złożyli również mieszkańcy Kałuszyna, wyróżnili się szczególnie kombatanci I wojny światowej i wojny polsko - bolszewickiej 1920 roku, przedstawiciele miejscowej elity społecznej, lekarze, nauczyciele, wielu z nich przyszło złożyć ofiarę najwyższą – własne życie. Nikt nie przewidział jednak, że miasto i jego mieszkańcy poniosą w czasie wojny i okupacji starty tak wielkie. W czasie kampanii obronnej we wrześniu
1939 roku pod Kałuszynem doszło do ostrych walk6 Pułku Piechoty 1 dywizji Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego z niemiecką 44 Dywizją Piechoty, zakończoną sukcesem Wojska Polskiego. W czasie okupacji Kałuszyn należał do Dystryktu Warszawskiego Generalnej Guberni. Miasto i ludność poniosły ogromne straty w zabudowie.