Nadworniański powiat, Galicja

Nadworniańshi powiat w płd.-wsch. części Galicyi, graniczy od wsch. z kołomyjskim i kossowskim, od płd. z Węgrami, od zach. z pow. bohorodczańskim, od płn. z pow. tłumackim. Ma obszaru 19*50 kw. miryam. albo 33'80 mil kw., 60,040 mk., w 38 osadach i 41 gminach, między temi 2 miasteczka: Delatyn i Nadworna. Jedna gmina zajmuje w przecięciu 3561 mr., jeden obszar dworski 5894 mr. przestrzeni. R

zym.-katol. parafii ma powiat dwie: w Nadwornie z 2330 i w Delatynie z 1100 duszami.; należą do dek. stanisławowskiego. Gr.-kat. dek. aadworniański obejmuje 20 par.: Białe Osławy, Bitków (pow. bohorodczaóski), Cucyłów, Delatyn, Dora, Eitków, Glinki, Hwozd, Jabłonica, Krasna, Łanzyn, Mikuliczyn, Nadworna, Paryszcze, Pasieczna, Pniowie, Przerosi, Sadzawka, Zarzycze i Zełena, z ogólną liczbą 44,445 wiernych. Dekanat ten zalicza się obecnie do dyec, lwowskiej, należy jednak do liczby tych, które w moc patentu cesarskiego z 8 maja 1850 r. mają stanowić w przyszłości dyecezyą stanisławowską.

Sądów powiat, jest 2: w Nadwornie i Delatynie. Rada szkolna okręgu nadworniaóskiego obejmuje powiaty: nadworniański i bohorodczański.

Szkoły: a) etatowe męskie: 4-klas. w Nadwornie; i-klas.: Delatyn, Hawryłówka, Jabłonica, Kamienna, Krasna, Łanczyn, Mikuliczyn, Paryszcze, Pniów, Sadzawka i Zarzecze; filialne: Cucyłów, Do~ brotów, Dora,Eitków, Majdan Górny, Naza-wizów, Pasieczna, Przerost, Skopówka, Strup-ków, Tarnowica Leśna, Weleśnica, Wołosów, Zelona. Niezorganizowane : Glinki % Majdanem Średnim, Hwozd i Hołosków. Ewangie-lickie: Neudorf kol. niem. b) Etatowa żeńska 2-klasowa w Nadwornie. Kasy pożyczkowe gminne: Dora 2,700 zŁ, Hołosków 900 zł., Majdan Średni 2,367 zł., Mikuliczyn 2,940 zł., Przeroś! 1276 zi, Strupków 690 zł., Zarżycze 1,200 zł. a. w.

Gościńce: rządowy idący i zBohorodczan w płd.-wsch, kierunku przez Nadworne do Delatyna i tu skręca ua płn.~ wsch. ku Kołomyi. Krajowy, jabłonowsko-delatyński przecina ten powB od Delatyna zacząwszy w płd.-wsch, kierunku do granicy kołomyjskiego. Górzysty obszar powiatu przecina wielką ilość potoków i strumieni, dopływów Dniestru. Główną rzeką między tymi dopływami jest Bystrzyca Czarna, której liczne źródła mieszczą się na samej granicy węgierskiej, w płd.»zach. kącie powiatu Drugą ważną rzeką jest Prut, przepływający! ten pow. z płd* ku płn. aż do Delatyna, gdzie się skręca na wsch. ku Kołomyi. Prut ma swoje źródła w płd.-wsch. cypiu powiatu. Ua płd. od Nadworny i Delatyna, aż ku granicy Węgier, rozsiadły się szeroko Karpaty, które tu przedstawiają znaczne wzniesienia. W paśmie idącym z płn. ku płd. a potem z płn.-zach. ku płd.-wsch. są następujące szczyty: i Kizieski Gorgan 1616, Poieński Gorgan 1697, Piekun 1647, Doboszanka 1757 m. npm. Na płn.-wsch. od tego pasma wznosi się Toustki Gorgan 1805 m. npm,, tuż koło tego na płd.-wsch. Ilemski Gorgan 1589 m., tuż koło tego na płd.-wsch. znowu pasmo gór ze szczytami: Mały Gorgan 3367, Jawornik Gorgan 1413 i Jawornik 1772 m. Z Jawornikiem łączy się Nóżeczka i Kliwa, rozdzielone potokiem Nó-żeczka, 1153 m. Na płd.-zach. od tych pasm ciągnie się z nimi równolegle pasmo ze szczytami: Wesnarka Gorgan 1595 m., BahinaTem-na 1875-9 m., Seniek Gorgan 1664 m., Chomiaków 1540 m., Chomiak 1820*5 mM Hrebie, Bukowinka i Ozertes 1255 m. npm., dochodzące do zach. brzegu Prutu, po którego brzegu wsch. wznosi się Łyszniów 1256 m. npm.

Według sprawozdań izby handl. lwowskiej z lat 1866 do 1870 istniały wtedy w pow. Ń. następujące zakłady przemysł; hamernia żelaza Gustawa hr. Eohana i Fryderyka Buchmuelle-ra w Pasiecznej, poruszana siłą wody, trzy cegielnie wyrabiające rocznie 144,000 sztuk cegieł, wartości 1624 zŁ, Jiuta szklana dra Lazara Dnbsa w Majdanie Średnim, o jedaem koJ,e wodnem, zatrudniająca 31 mężczyzn, 3 kobiet i 18 dzieci przez 100 dni w roku, huta .szklana Zygmunta Kwko w Majdanie Górnym, o 10 piecach i warsztacie do szlifowania, poruszanym siłą konia, zatrudniająca 32 męl, 3 kob. i 5 dzieci przez 2 00 dni w roku; Huta szklana G. hr. Rohana i Fryd. BuohmueUora w Mikuliczynie, zatrudniająca 22 męl, 4 kob. i 6 dz, "Wapna wypalają w 3 miejscowościach 408 korcy rocznie. Warzelnia soli w Łanczynie, o 10 kim. na wsch. od Delatyna nad Prutem, spotrzebowała w 1866 roku 1838 sągów drzewa i przerobiła 327,754 sześciennych stóp ropy solnej, w 1869 roku 1427 sążni drzewa i 250,105 a. sz. ropy sol., w 1870 roku 2,886 s. sz. drzewa i przerobiła 459,801 8. sz. ropy solnej, i dostarczyła w 1866 r. 39,155 cetn. soli kuchen. i 7,667 soli bydlęcej, w 1869 r. 36,795 cetn. soli kuch. i 320 cetn. soli nawozowej, w 1870 r. 66,050 c. soli kuch. i 829 c. soli nawozowej. Sprzedano w 1866 r. soli kuchennej 36,423, soli szarej 983, soli bydlęcej 7,529 wied. cetnarów. W 1869 r. soli kuch. 38,458, soli szarej 784*25, soli bydlęcej 7,514 cetn. W tej salinie było 4 cze-runy czyli panwy, każda 300 stóp kwadr., objętości, dostarczająca w 24 godzinach 95 cetn. soli. Fabryka zapałek Szymona Hubnera w Nadwornie, zatrudniała 3 męż., 4 kob., 6 dzieci przez 200 dni w roku, przez 6 godzin dziennie, za opłatą 25 do 50 cent. dziennie. W roku 1870 wydobyto w powiecie 575 cetn. węgla kamiennego, wartości 230 zł. a. w. Amerykański młyn parowy Franciszka Kunza w Strupkowie, z maszyną parową o sile 8 koni. Młynów wodnych 21 o 36 kamieniach, które w 1870 r. zmełły 25,700 korcy zboża i dostarczyły 26,725 cotn. mąki, wartości 167,442 zł. a. w. Browar piwny jeden na cały pow. w Nadwornie Wilhelma Buchmuel-lera, zajmujący 5 ludzi przez 22 dni w roku po 24 godzin dziennie. Gorzelni 3, a to: Jea-netty Dubs w Glinkach, zajmująca 15 ludzi przez 251 dni po 24 godzin, Rudolfa hr. Sta-diona w Przerośle, zajmująca 13 ludzi przez 101 dni po 24 godzin i Franciszka Kunza w Strupkowie, o maszynie parowej, zatrudniająca 22 ludzi przez 249 dni po 24 godzin dziennie. W 1870 dostarczył ten powiat 3,500 wied. cetn, ordynacyjnej wełny, wartości 140,000 zł. a. w., wyprodukował 5,000 łokci sukna „Halina" zwanego, wartości 9,000 zł. a, w. Warsztatów tkackich w tymże roku było 460, które przerobiły 1,000 wied. cetn. przędzy konopnej i lnianej i dostarczyły 170,000 łokci płótna, wartości 35,000 zł. a. w.; kuśnieray było 14, którzy zużyli 5,000 skór i sporządzili 800 ordynaryjnyoh kożuchów, wartości 8,000 zł. a. w. Tartaków 3 same wodne, i wszystkie będące własnością G. hr» Rohana i F. Buchmuellera, mianowicie: 1) w Mikuliczynie, któren ściera rocznie 5,000 kloców na 25,000 sztuk rozmaitego materyału, zajmuje 10 ludzi przez 160 dni, 2) w Pasiecznej, zużywający 8,000 kloców, rocznie na 45,000 sztuk rozmaitego materyału tartego, zajmuje 13 ludzi przez 160 dni, 3) w Pniowie o 2 kołach wodnych, 8 piłach, w 2 budynkach, przerabiający rocznie 20,000 kloców na 100,000 sztuk rozmaitego materyału tartego,zajmuje 80 ludzi przez 160 dni rocznie po 12 godzin dziennie. Te trzy tartaki ogołociłygóry nadwornialskie z ich lasów i zwiększyły gwałtowność corocznych prawie powodzi. W roku 1870 dostarczył powiat 62,079 sztuk materyału budowlanego, wartości 125,000 zł. a. w., 20,000 n. a. sągów drzewa opałowego twardego i 40,000 n. a, sągów drzewa miękkiego, wartości 260,000 zł. a. w. Na 19 piłach w tartakach wodnych wyrobiono 44,190 sztuk podkładów kolejowych, 166,914 sztuk desek, 34,320 sztuk łat, wartości 99,257 zł. a. w., 24,400 kóp gontów, wartości 7,550 zł., 2,528 kóp kory drzewnej, wartości 1,540 zł. a. w. W roku 1870 wyprodukował ten po-wiat następującą ilość ziemiopłodów: pszenicy 3,500 korcy, żyta 15,000 k., jęczmienia 5,000 k., owsa 50,000 k., kukurydzy 4,000 k., bobu 500 k., grochu 1,000 k., ziemniaków 100,000 k., kapusty 50,000 kóp główek, chmielu 40 cetnarów, słomy 200,000 cetn., siana 400,000 cetn., potrawu 5,000 cetn., owoców 4,000 korcy, mleka 10,000 n. a. wiader, masła 600 cetnarów, sera 900 cetn., wełny owczej 3,500 cetn., drzewa opałowego twardego 20,000 n. a. sąg., miękkiego 40,000 n. a. sąg., materyału budowlanego drzewnego 900,000 stóp sześciennych, węgli drzewnych 1,250 korcy. Inwentarza żywego było w powiecie ogierów 24, klaczy 934, wałachów 1,439, źrebiąt do skończonego 3-go roku 332, muł 1, osłów 3, byków 515, krów, 9,628, wołów 6,905, jałowizny nie mającej jeszcze 2 -eh lat 8,001, bawołów 3, owiec 15,207, kóz 2,458, świń 12,662, ulów pszczelnych 1,635. Przemysłowcy i rzemieślnicy byli następujący: aptekarzy 2, golarzy 4, murarzy 2, cieśli 2, piekarzy 2, mekler 1,.bednarzy 6, pędzących gorzelnie 7, tartaków 3, szczotkarz 1, druciarzy 5, rzeźników 23, furmanów 12, oberżystów 8, szklarzy 4, fabrykantów szkła 3, handlarzy skórami 26, handlarzy drzewem 14, handlarz miodem 1, kramarzy 97, krupiarzy 13, handlarzy owocami 4, handlarzy końmi 2, handlarzy produktami 24, handlarzy bydłem 18, greszlerów 4, handlujących zwierzyną 2, mydlarzy 4, kot-larzl, kuśnierzy 7, malarz pokojowy 1,fabryka wyrobów metalowych 1, młynów 38, kominiarz 1, rymarz 1, szynkarzy 121, ślusarz 1, kowali 16, krawców 6, szewców 14, powro-źników 9, blacharzy 2, stolarzy 5, garncarzy 2, kołodziejów 2, tkaczy 6, fabrykant zapałek 1.

Służbę zdrowia przedstawiali w powiecie: 2 lekarzów, jeden w Nadwornie, drugi w De-latynie, dwóch chirurgów, 4 egzaminowane akuszerki, z tych 3 żydówki, 2 apteki, jedna w Nadwornie, druga w Belatynie.

Zakłady dobroczynne: Fundusz ubogich w Nadwornej założony w r. 1667 przez Zofię ze Stanisławowie, żonę Pawła Kuropatwy, dziedziczkę z Pasieczyny, z kwotą 200 zł. a. w., powiększony przez inne datki, mianowicie przez schedę po ś. p. zmarłym bez testamentu rz.-kat. proboszczu Swobodzie w Nadwornej. Majątek zakładowy 800 zł. a. w., dochód z 1883 r. 40 zł.; przełożony: rzym.-kat. proboszcz. Kasy pożyczkowe gminne: Dora 2,700 zŁ, Hoło sków 900 zł,, Majdan Średni 236 zł., Mikuli czyn 2,940 zł., Przeroś! 1,276 zł., Strupków 690 zł., Zarzecze 1,200 zł. a. w.

[SGKP]

[url]Miejscowości powiatu nadworniańskiego w naszym Słowniku[/url] - (link automatyczny)