Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Surkonty woj.Nowogrodzkie - cmentarz
2.11.2008 12:44
ZABYTKOWE CMENTARZE NA KRESACH WSCHODNICH DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ
WOJEWÓDTWO NOWOGRODZKIE
Anna Lewkowska
Jacek Lewkowski
Wojciech Walczak
SURKONTY
Obwód: Grodno: rejon: Woronów: do 1939 r. woj. Nowogrodzkie: pow.:Lda: gm. Raduń
Kolonia, dawnej okolica szlachecka, położona w pobliżu miejscowości Pielasa, 25 kilometrów na północny zachód od Lidy. W 1921 r. całkowicie katolicka wieś Surkonty zamieszkiwało 110 mieszkańców.
Surkonty były tzw. okolicą szlachecką. Według Słownika geograficznego w XIX w. posiadały 11 domów i 103 mieszkańców, należały do powiatu lidzkiego, gminy Raduń.
W czasie II wojny światowej na skraju Puszczy Grodzieńskiej, w okolicach wsi Surkonty, ukrywał się wraz ze swoim oddziałem AK ppłk. Maciej Kalenkiewicz ps. „Kotwicz”.
21 sierpnia 1944 r. z trzech stron uderzyli na Surkonty Rosjanie – był to specjalny oddział pościgowy w sile batalionu. Oddział „Kotwicza” liczył 72 osoby. Po pierwszej części bitwy, kiedy przewaga Rosjan była już zdecydowana, rozpatrywano możliwości odwrotu i schronienia się w Puszczy. Ze względu na rannych, których transport w biały dzień przez odkryty teren w stronę lasów nie był możliwy, a zostawienie ich we wsi równało się ze skazaniem na śmierć, podjęto decyzję o walce do zmroku.
Pod Surkontami zginęło 36 żołnierzy AK, co stanowiło 50% składu oddziału. Poległ również dowódca, ppłk. Maciej Kalenkiewicz.
Polegli kpt. Franciszek Cieplik „Hatrak” , kpt. „Bosak”, rtm. Jan Kanty Skrochowski „Ostroga”, por. Walenty Wasilewski „Jary”, por. Stanisław Dzwinell „Dzwon”, pchor. Henryk Cywiński „Wilk”, pchor. Henryk Nikcicz „Orwid”, plut. Franciszek Stankiewicz „Mikado”, sanitariuszka Eugenia Myszkówna , kpr. Kazimierz Ejsmond „Irak”, strz. Bohdan Bednarczyk , strz. Jerzy Kaleciński „Kosinus”, strz. Zygmunt Kaleciński „Sinus”, ułan Bohdan Karpowicz „Sowa”, strz. Jan Kleindienst „Basia”, strz. Władysław Sperski „Tolot”, strz. Zygmunt Werkun „Zima”, strz. Witold Żuk, strz. Henryk Żurawski „Marabut”, strz. Jerzy Gryszel „Jurek”, strz. Mieczysław Szeptunowicz, strz. Tadeusz Skobejko „Błysk”,
strz. Czesław Marszałek „Żuraw” oraz 11 nieznanych.
Poległych AK –owców okoliczna ludność chciała pochować na cmentarzu w pobliskich Pielasach, lecz ksiądz Litwin, z obawy przed represjami ze strony Sowietów odmówił pochowku. W rezultacie mieszkańcy postanowili pogrzebać żołnierzy na starym cmentarzu powstańczym 1863 r. , na którym najprawdopodobniej chowano poległych z oddziału Narbutta, a z którego zachowało się wówczas już tylko miejsce otoczone pamięcią okolicznej ludności. Po wojnie dwukrotnie zjeżdżały do Surkont komisje NKWD z Grodna i z Moskwy, aby sprawdzić, czy rzeczywiście pochowany jest w tym miejscu „bezręki major” ppłk. Maciej Kalenkiewicz.
W 1972 r. przyjechał z Polski do Surkont inż. Bolesław Krzyżanowski, serdeczny przyjaciel Kalenkiewicza, żołnierz Obwodu Wileńskiego AK, więzień NKWD, Przy miejscowej ludności udało mu się ustalić już ledwo widoczne miejsce pochówku „Kotwicza” i ludzi jego oddziału. W 1980 r. na miejscu grobu ppłk. Kalenkiewicza mieszkaniec Lidy położył kamien, będący fragmentem pomnika z dawnego cmentarzyka powstańców 1863 r.
Było to jedyne oznaczenie cmentarza, przez teren którego pobliski kołchoz „Prawda” dwa razy dziennie przepędzał bydło na pastwiska.
W 1988 r. starania o upamiętnienie miejsca spoczynku oddziału AK podjęła Fundacja Ochrony Zabytków oraz Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. W 1990 r. przystąpiono do prac przy pomocy władz rejonu Koronowo, mieszkańców wsi Surkonty, Baltiszki, Pielasa i pracowników kołchozu „Prawda” . Budowy kamiennego muru podjęła się wędrowna ekipa murarska Tatarów.
W dniu 8 września 1991 r. odbyła się uroczystość poświęcenia cmentarza, w której uczestniczyły rzesze mieszkańców okolicy.
Cmentarz położony jest na polu kołchozowym, w odległości 400 m na południowy zachód od kościoła w miejscowości Pielasa, 200 m na północny zachód od zabudowy kołchozowej i zabudowy dawnego zaścianka Surkonty, przy drodze gruntowej. Założony na planie prostokąta, z dwiema kwaterami po północnej i południowej stronie cmentarza, ogrodzony murem kamiennym z wejściem od strony wschodniej, zajmuje powierzchnię 160 m kw. Na osi wejścia znajduje się pomnik w postaci kopca kamiennego, z prostokątną tablicą żeliwną i Krzyżem Virtuti Militari, kopiec zwieńczony prostym krzyżem . Na tablicy napis: „Żołnierzom Armii Krajowej Okręgów <<Nów>> i <<Wiano>> poległym za Polskę pod Surkontami 21 VIII 1944 r. i w Poddubiczach 19 VIII 1944 r.
Przy ogrodzeniu południowym znajdują się dwa rzędy betonowych krzyży, po 18 w każdym rzędzie – są to groby 36 partyzantów z oddziału ppłk. Macieja Kalenkiewicza ps. „Kotwicz” poległych w bitwie z wojskami NKWD pod Surkontami. Przy ogrodzeniu północnym usytuowanych jest 8 krzyży na nagrobkach symbolicznych żołnierzy AK poległych koło Poddubicz. Z wymienionych wyżej poległych, w inskrypcjach na cmentarzu ujęty jest tylko ppłk. Maciej Kalenkiewicz, na pozostałych krzyżach umocowane tabliczki z napisem „Nieznany Żołnierz”. Na terenie cmentarza znajduje się ponadto nagrobek Franciszka Wojnicza, żołnierza VI Bat. 77 PP poległego pod Pietrykanami 24 grudnia 1944 r.
Z dawnego cmentarza zachował się tylko jeden nagrobek, usytuowany w południowo – zachodnim narożniku, z częściowo nieczytelną inskrypcją: „(…) Łunkiewicza z 1870 r.”
Cmentarz porośnięty trawą, wzdłuż ogrodzenia nowe nasadzenia drzew liściastych i żywotników. Stan zachowania cmentarza bardzo dobry – cmentarz pod opieką Związku Polaków na Białorusi.
INSKRYPCJA:
Kalenkiewicz
PPŁK. DYPL. MACIEJ KALENKIEWICZ / PS. KOTWICZ
UR. 1. O7. 1906 – ZM. 21. 08. 1944/
SYN ZIEMI WILEŃSKIEJ / CICHOCIEMNY/
AUTOR OPERACJI „OSTRA BRAMA”
OSTATNI KOMENDANT NOWOGRÓDZKIEGO
OKRĘGU WOJSKOWEGO
BOHATERSKO POLEGŁ NA POLU CHWAŁY
W OBRONIE ZIEMI WILEŃSKIEJ
CZEŚĆ TWEJ PAMIĘCI NASZ BOHATERZE
Łunkiewicz
UM. 1870 ŁUNKIEWICZ
Wojnicz
FRANCISZEK WOJNICZ / ŻOŁNIERZ VI BAT. 77 PP/
POLEGŁ 1944 –12 –24 / PIETRYKANY
WOJEWÓDTWO NOWOGRODZKIE
Anna Lewkowska
Jacek Lewkowski
Wojciech Walczak
SURKONTY
Obwód: Grodno: rejon: Woronów: do 1939 r. woj. Nowogrodzkie: pow.:Lda: gm. Raduń
Kolonia, dawnej okolica szlachecka, położona w pobliżu miejscowości Pielasa, 25 kilometrów na północny zachód od Lidy. W 1921 r. całkowicie katolicka wieś Surkonty zamieszkiwało 110 mieszkańców.
Surkonty były tzw. okolicą szlachecką. Według Słownika geograficznego w XIX w. posiadały 11 domów i 103 mieszkańców, należały do powiatu lidzkiego, gminy Raduń.
W czasie II wojny światowej na skraju Puszczy Grodzieńskiej, w okolicach wsi Surkonty, ukrywał się wraz ze swoim oddziałem AK ppłk. Maciej Kalenkiewicz ps. „Kotwicz”.
21 sierpnia 1944 r. z trzech stron uderzyli na Surkonty Rosjanie – był to specjalny oddział pościgowy w sile batalionu. Oddział „Kotwicza” liczył 72 osoby. Po pierwszej części bitwy, kiedy przewaga Rosjan była już zdecydowana, rozpatrywano możliwości odwrotu i schronienia się w Puszczy. Ze względu na rannych, których transport w biały dzień przez odkryty teren w stronę lasów nie był możliwy, a zostawienie ich we wsi równało się ze skazaniem na śmierć, podjęto decyzję o walce do zmroku.
Pod Surkontami zginęło 36 żołnierzy AK, co stanowiło 50% składu oddziału. Poległ również dowódca, ppłk. Maciej Kalenkiewicz.
Polegli kpt. Franciszek Cieplik „Hatrak” , kpt. „Bosak”, rtm. Jan Kanty Skrochowski „Ostroga”, por. Walenty Wasilewski „Jary”, por. Stanisław Dzwinell „Dzwon”, pchor. Henryk Cywiński „Wilk”, pchor. Henryk Nikcicz „Orwid”, plut. Franciszek Stankiewicz „Mikado”, sanitariuszka Eugenia Myszkówna , kpr. Kazimierz Ejsmond „Irak”, strz. Bohdan Bednarczyk , strz. Jerzy Kaleciński „Kosinus”, strz. Zygmunt Kaleciński „Sinus”, ułan Bohdan Karpowicz „Sowa”, strz. Jan Kleindienst „Basia”, strz. Władysław Sperski „Tolot”, strz. Zygmunt Werkun „Zima”, strz. Witold Żuk, strz. Henryk Żurawski „Marabut”, strz. Jerzy Gryszel „Jurek”, strz. Mieczysław Szeptunowicz, strz. Tadeusz Skobejko „Błysk”,
strz. Czesław Marszałek „Żuraw” oraz 11 nieznanych.
Poległych AK –owców okoliczna ludność chciała pochować na cmentarzu w pobliskich Pielasach, lecz ksiądz Litwin, z obawy przed represjami ze strony Sowietów odmówił pochowku. W rezultacie mieszkańcy postanowili pogrzebać żołnierzy na starym cmentarzu powstańczym 1863 r. , na którym najprawdopodobniej chowano poległych z oddziału Narbutta, a z którego zachowało się wówczas już tylko miejsce otoczone pamięcią okolicznej ludności. Po wojnie dwukrotnie zjeżdżały do Surkont komisje NKWD z Grodna i z Moskwy, aby sprawdzić, czy rzeczywiście pochowany jest w tym miejscu „bezręki major” ppłk. Maciej Kalenkiewicz.
W 1972 r. przyjechał z Polski do Surkont inż. Bolesław Krzyżanowski, serdeczny przyjaciel Kalenkiewicza, żołnierz Obwodu Wileńskiego AK, więzień NKWD, Przy miejscowej ludności udało mu się ustalić już ledwo widoczne miejsce pochówku „Kotwicza” i ludzi jego oddziału. W 1980 r. na miejscu grobu ppłk. Kalenkiewicza mieszkaniec Lidy położył kamien, będący fragmentem pomnika z dawnego cmentarzyka powstańców 1863 r.
Było to jedyne oznaczenie cmentarza, przez teren którego pobliski kołchoz „Prawda” dwa razy dziennie przepędzał bydło na pastwiska.
W 1988 r. starania o upamiętnienie miejsca spoczynku oddziału AK podjęła Fundacja Ochrony Zabytków oraz Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. W 1990 r. przystąpiono do prac przy pomocy władz rejonu Koronowo, mieszkańców wsi Surkonty, Baltiszki, Pielasa i pracowników kołchozu „Prawda” . Budowy kamiennego muru podjęła się wędrowna ekipa murarska Tatarów.
W dniu 8 września 1991 r. odbyła się uroczystość poświęcenia cmentarza, w której uczestniczyły rzesze mieszkańców okolicy.
Cmentarz położony jest na polu kołchozowym, w odległości 400 m na południowy zachód od kościoła w miejscowości Pielasa, 200 m na północny zachód od zabudowy kołchozowej i zabudowy dawnego zaścianka Surkonty, przy drodze gruntowej. Założony na planie prostokąta, z dwiema kwaterami po północnej i południowej stronie cmentarza, ogrodzony murem kamiennym z wejściem od strony wschodniej, zajmuje powierzchnię 160 m kw. Na osi wejścia znajduje się pomnik w postaci kopca kamiennego, z prostokątną tablicą żeliwną i Krzyżem Virtuti Militari, kopiec zwieńczony prostym krzyżem . Na tablicy napis: „Żołnierzom Armii Krajowej Okręgów <<Nów>> i <<Wiano>> poległym za Polskę pod Surkontami 21 VIII 1944 r. i w Poddubiczach 19 VIII 1944 r.
Przy ogrodzeniu południowym znajdują się dwa rzędy betonowych krzyży, po 18 w każdym rzędzie – są to groby 36 partyzantów z oddziału ppłk. Macieja Kalenkiewicza ps. „Kotwicz” poległych w bitwie z wojskami NKWD pod Surkontami. Przy ogrodzeniu północnym usytuowanych jest 8 krzyży na nagrobkach symbolicznych żołnierzy AK poległych koło Poddubicz. Z wymienionych wyżej poległych, w inskrypcjach na cmentarzu ujęty jest tylko ppłk. Maciej Kalenkiewicz, na pozostałych krzyżach umocowane tabliczki z napisem „Nieznany Żołnierz”. Na terenie cmentarza znajduje się ponadto nagrobek Franciszka Wojnicza, żołnierza VI Bat. 77 PP poległego pod Pietrykanami 24 grudnia 1944 r.
Z dawnego cmentarza zachował się tylko jeden nagrobek, usytuowany w południowo – zachodnim narożniku, z częściowo nieczytelną inskrypcją: „(…) Łunkiewicza z 1870 r.”
Cmentarz porośnięty trawą, wzdłuż ogrodzenia nowe nasadzenia drzew liściastych i żywotników. Stan zachowania cmentarza bardzo dobry – cmentarz pod opieką Związku Polaków na Białorusi.
INSKRYPCJA:
Kalenkiewicz
PPŁK. DYPL. MACIEJ KALENKIEWICZ / PS. KOTWICZ
UR. 1. O7. 1906 – ZM. 21. 08. 1944/
SYN ZIEMI WILEŃSKIEJ / CICHOCIEMNY/
AUTOR OPERACJI „OSTRA BRAMA”
OSTATNI KOMENDANT NOWOGRÓDZKIEGO
OKRĘGU WOJSKOWEGO
BOHATERSKO POLEGŁ NA POLU CHWAŁY
W OBRONIE ZIEMI WILEŃSKIEJ
CZEŚĆ TWEJ PAMIĘCI NASZ BOHATERZE
Łunkiewicz
UM. 1870 ŁUNKIEWICZ
Wojnicz
FRANCISZEK WOJNICZ / ŻOŁNIERZ VI BAT. 77 PP/
POLEGŁ 1944 –12 –24 / PIETRYKANY