Krzywaczka, wieś, pow. myślenicki, przy trakcie wiedeńskim, od Myślenic na płn.-zach. 10 km., a od Krakowa na połudn. zach, 22 km., nad bezimiennym potokiem, uchodzącym poniżej dworu do Skawinki; graniczy od płn. wsch. z Włosaniem, od wsch. z Głogoczowem i Bęczarką, od południa z Rudnikiem, od zach. z Biertowicami, Izdebnikiem i Wolą Radziszowską. Granicę od Włosania tworzy potok Głogoczówka, od Woli Radziszowskiej Skawinka. Na granicy od Głogoczowa rozciąga się pasmo Wzgórzyste Jaworzno zwane. Wzniesienie dworu 247 m. npm. "Mogilany są już w Szwajcaryi polskiej, a droga z góry na dół do Głogoczowa, Krzywaczki i Izdebnika jest kolebką z lasów, łąk, ról najrozmaiciej uplecioną, najromantyczniej uwitą. Tą razą liczne grupy Krakowiaków i Krakowianek, idących na odpust rozlewały, się ku Izdebnikowi i Kalwaryi. Ach, co za pyszny widok do okoła!"[32]. Jedną z wyjątkowych i charakterystycznych roślin na terenie jest paproć - pióropusznik strusi, porastająca wilgotne skarpy i brzegi potoków, szczególnie w jarze Głęboczku. W XIX całe połacie można było spotkać na pagórkach i w jarach za młynem.[51] Jest to roślina objęta w Polsce częściową ochroną, a Krzywaczka w XIX wieku była najbliższym Krakowowi miejscem jej występowania.[62] Rzadkimi okazami były mchy: dwurożek przeświecający (jar Głęboczek), prostoząbek górski, skrzydlik prątnikowy, próchniczek błotny (jar Kruchowiec), wiewiórecznik osinowy, hypnum stellatum, hypnum palustre - które można było spotkać na terenie wsi.[71]
Nazwa
Nazwa wywodzi się od słów "kriva dombrowa" - co w średniowieczu znaczyło mniej więcej "zwodnicze jary" "kluczące wykroty", "doły zasłonięte roślinami" - być może odnosiło się też do pułapek zasłoniętych gałęziami (zob. dąbrowa i por. herb Dąbrowa (2)). Może się to odnosić do ukształtowania terenu charakterystycznego dla tego obszaru przecinanego licznymi głębokimi jarami zarośniętymi roślinnością. Na początku XV wieku nazwa została skrócona do obecnej - Krzywaczka.
Parafia
Pierwszy kościół istniał "w miejscu wilgotnym" pod wezwaniem św. Wojciecha już w XIII wieku, czego dowodzi akt sporny o dochody kościelne z r. 1452. Prawdopodobnie zlokalizowany był w miejscu dzisiejszego i zachował się do mniej więcej pocz. XIX w. W 1596 Krzysztof Niewiarowski - właściciel wsi, który przeszedł na protestantyzm, dokonał obrabowania kościoła. W 1598 Msze św. odprawiano już w nowym kościele, p. w. św. Trójcy - prawdopodobnie zlokalizowanym w okolicy obecnej plebanii. Widać go jeszcze na mapach z końca XVIII wieku. Były tam dwa posągi: Matki Bożej z Dzieciątkiem, prawd. z XIVw i św. Anny Samotrzeć z XVI. Istniały też dwa dzwony ufundowane w 1550 i 1572 r. Kolejną drewnianą świątynię postawiono w 1785 ponownie w zakolu potoku. W 1854 były tu notowane pozostałości germańskiego, a więc zapewne gotyckiego ołtarza.[25] Wreszcie w 1911 rozpoczęto w tym samym miejscu budowę kościoła murowanego.[1] Wykonywano to murując ściany dokoła kościółka drewnianego, aby można było jeszcze przez jakiś czas odprawiać Msze św. Dopiero po postawieniu całości wnętrze rozebrano.[46]Pod dzwonnicą starego kościoła istniały dwa obrazy przedstawiające Ukrzyżowanie Chrystusa.[1] Parafia istniała już w XIV wieku. Pierwszym znanym proboszczem był Otton, wymieniony pod rokiem 1325[17]. Imiona niektórych z lat późniejszych to Goźwin, Świętosław, Marcin, Mikołaj, Wojciech ze Sławkowa.[17] Poczet proboszczów i księgi metrykalne poczynają się z 1601 r..[16] Na cmentarzu znajduje się kaplica prywatna, w r. 1877 postawiona a r. 1878 poświęcana; w której odprawia się od czasu do czasu Msza św. Oprócz tego we wsi są dwie małe murowane kaplice i kilka małych kapliczek i krzyży. Do parafii należała zawsze wieś Bęczarka.
Dwór
Obecny dwór w Krzywaczce wystawił w 1820 Kryspin Żeleński. Od frontu parterowy ma piętrowy ryzalit z trójkątnym tympanonem, zaś od podwórza wysunięty, półkolisty ryzalit. Dodane po bokach alkierze tworzą wraz z dworem zarys podkowy. Dwór ten został sprzedany w 1859, po śmierci Kryspina Żeleńskiego Henrykowi Schmidtowi - synowi założyciela browaru w Kielcach, powstańcowi listopadowemu. W rękach tej rodziny dwór pozostał do końca II Wojny Światowej. Po wojnie pełnił rolę szkoły. Obecnie pozostaje w rękach prywatnych bez dostępu z zewnątrz.
Karczmy
W Krzywaczce istniały cztery karczmy. Najbardziej rozpoznawana, karczma - zajazd - austeria "Pod kogutkiem" - zlokalizowana w centrum wsi na gruntach dworskich. Notowana była już w XV wieku. Pełniła ważną rolę na szlaku lwowsko-wiedeńskim. W 1817 została rozbudowana, zaś główny budynek zamieniono na ceglany. (Nosiła wtedy nazwę "Murowana"). Przez wieki karczmę te prowadziła rodzina Czepiel. Autor "Podróży z Kielc do Karlsbadu" pod pseudonimem F.B. w 1929 roku pisał: "Doiechałem na noc do Krzywaczki, wsi dziedziczney Jordana, gdzie austerya na wzór niemieckich i z budowy i z porządku nie może nie zadziwiać Polaka."[28] Karczma ta prosperuje do dziś w rękach tej samej rodziny. Oprócz niej istniały jeszcze karczma "Zbój" potem "Wygoda" na granicy Biertowic, karczma "Wesoła" na granicy Głogoczowa i "u Lojzka" za kościołem w stronę Bęczarki.
Dawne zwyczaje Oprócz wielu typowych zwyczajów, są takie, które w XIX wieku były charakterystyczne, lub miały osobną odmianę tylko dla Krzywaczki. [70] * W Nowy Rok lubiano, aby mężczyzna z samego rana podszedł, lub choćby odwiedził dom. Było to dobrą wróżbą na cały rok. * Nie znano tutaj chodzenia z jasełkami i gwiazdą. * W Święto Matki Boskiej Gromnicznej świecę okręcano i zatykano za nią kolorowe wstążki i gałązki. * W Wielki Piętek nie wolno było kobietom prac czynić, przędzenie lub pranie bielizny było uznawane za grzech. * Święcone składało się z chleba, masła, chrzanu i jaj. * W Niedzielę Wielkanocną, po rannej Mszy św. spożywano święcone w ten sposób że brano po kawałku jaja, chleb z masłem, cielęcinę pieczoną, słoninę, kiełbasę, pokrojone w kawałeczki, przyprawione chrzanem i zalane gorącą serwatką przechowywaną do dwóch tygodni. Osoby nieprzyzwyczajone do takiej potrawy mogły dostać wymiotów. * W Zielone Świątki skrapiano pola wodą święconą *Jedna z pieśni śpiewanych w Krzywaczce zanotowana ok 1900 roku brzmi tak: Jednę córkę matka miała Nikomu jej dać nie chciała. I dała ją i dała ją za rzeźnika Za okrutnego, okrutnego rozbójnika. Ta chusteczka, ta chusteczka brata mego, Wczora rano, wczora rano zabitego. Ona stała, ona stała i płakała, Bo chusteczki, bo chusteczki zapomniała.[115] (Pieśń jest w skróconej wersji, o zagubionym sensie, gdzie zbójnik przyniósł młodej żonie do prania chustę jej zabitego brata).
Kalendarium
1229 - Pierwsze notowanie wsi pod nazwą Dąbrowa[17] - papież Grzegorz IX potwierdza klasztorowi tynieckiemu posiadanie m. in. wsi Dąbrowa [17][18] XIII/XIVw - przejście wsi na prawo magdeburskie i stworzenie sołectwa[17] (które wiązało się z uposażeniem i służbą wojskową konną) 1311 - Wieś notowana pod nazwą Kriva Dubrova (z różnymi wersjami zapisu)[17] - - Władysław Łokietek odbiera łany i sołectwa wymienionym imiennie mieszczanom krakowskim za udział w buncie (wójta Alberta), m. in. Jakubowi i Paczołdowi sołectwa w Rożnowej, Prądniku i Krzywaczce (Krivej Dubrovie) i oddaje je klasztorowi tynieckiemu[17] 1325 - Dochody parafii oszacowane na 1 1/2 grz.[17] - - Pleban: Otto (notowany też w 1327)[17] 1329 - Pleban: Goźwin[17] 1337 - Rudgierz sołtys z Krzywaczki (Crivej Dubrovy), ławnik sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim [17 za Mp. 3, 650] 1365 - Piesz z Krzywaczki sołtys i ławnik sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku krak. [17 za ZDM 4, 982] 1371 - Przybek z Krzywaczki przyjęty do prawa miejskiego na Kazimierzu[17] 1388 - Mikołaj i Tomasz z Krzywaczki wierzyciele Piotra z Kociny h. Grabie[12][13] Piotr z Kociny h. Grabie, zawołania Kocina, wziął w zastaw Krzywaczkę, 1398 r. nabył Czarnków za 60 grzyw. od Czulickiego, a sprzedał Bęczarkę za 80 grzyw. Paszkowskiemu, żył jeszcze 1415 r.[12] 1396 - Piotr Bork wziął 1 grz. od Maszka, zachodźcy Piotrasza z Kociny, należną mu za sołectwo w Krzywaczce (zeznanie Jana "Muchy" przed sądem na zamku krakowskim)[17] - - Pleban: Świętosław[17] 1403 - Wiermko sprzedał za 500 grzywien swoją część Piotrowi. - - Krzywaczka i Bęczarka we własności mieszczanina krakowskiego Kaspra Krugela.[21] 1409 - Wieś notowana pod nazwą Thamborsko (Dąbrowsko?) alias Cziwaczka[17] - - Notowani kmiecie: Wojtek ,,Zemczicz”, Piotr ,,Zebracouicz” i Maciek „Syaconicz” 1412 - Kruger odstępuje wsie za 900 grzywien niejakiemu Więczesławikowi[21] 1414 - Właścicielem jest Herman Zelge vel Zelgicz który mając kłopoty finansowe zastawia za 100 grzywien Krzywaczkę i Bęczarkę Michałowi wójtowi ze Skawiny. 1415 - Wójt Skawiny Michał - protoplasta rodu Skawińskich, oraz Dobko z Jeżowa ręczą za dług Hermana Zelgicza, mieszczanina krakowskiego, iż ów zapłaci 220grz Klemensowi z Turska. Jeśli nie zapłaci, to dług wzrośnie do 400 grz. wiążąc w tej sumie Krzywaczkę i Bęczarkę. W razie zanegowania prawa do wsi, będzie dochodził tego na poręczycielach.[21][17] 1416 - Herman Zelga sprzedaje Krzywaczkę i Bęczarkę za 750 grz. Michałowi, wójtowi ze Skawiny[17] a po nim Stanisław Skawiński[21] 1418 - Michał, wójt ze Skawiny oprawia żonie posag m.in.140 grz. na Krzywaczce[17] 1441 - Stanisław oprawia po 200 grzywien posagu i wiana żonie Jadwidze córce Sławca Czudnego z Topoli, na połowie dóbr dziedziczonych na tych wsiach. [17] (Jadwiga jest w 1446 jako wdowa żoną Andrzeja Trzewlińskiego z Wielkiej Wsi. Stanisław ma dwóch braci: Rafała, prepozyta kieleckiego, oficjała generalnego krakowskiego i kanonika, Jana, oraz Mikołaja).[17] - - Rozprawa przed sądem krakowskim pomiędzy Opatem ze Szczyrzyca a Wojciechem z Krzywaczki, który jako mieszkaniec cysterskiego Głogoczowa bez zgody opata przeniósł się do Krzywaczki[21] 1444 - Wsie stanowią zastawa za 120 grzywien poręczenia majątkowego zapłaconego Michałowi z Zebrzydowic przez Stanisława z Brodów i Jana z Libertowa. [21] 1445 - Dobra stanowią gwarancję spłaty wiana Jadwigi żony Stanisława z Brodów.[21] 1447 - Rządcą Krzywaczki jest Stanisław zwany Skoczek[21] - - zbiegł kmieć Maciej Brunatowic[21] 1449 - Jadwiga, żona Stanisława z Brodów po rozprawie sądowej umarza zapisy posagu i wiana na tych wsiach[21] 1450 - Jadwiga żona Zawiszy z Boryszowic podkomorzego królewskiego, córka Jana ze Skawiny ustępuje za 400 grzywien stryjowi Rafałowi, komornikowi i oficjałowi Krakowskiemu oraz prepozytowi Kieleckiemu oraz Michałowi a także dzieciom zmarłego Stanisława ze Skawiny – z dóbr ojcowskich min. z Krzywaczki[17] - - Hanosz z Krzywaczki przyjęty do prawa miejskiego w Krakowie[17] 1452 - Pleban w Krzywaczce: Marcin[17] 1452 - Pleban w Krzywaczce: Mikołaj[17] - - Pleban i kmiecie za pośrednictwem Rafała ze Skawiny i jego br. Mikołaja dziedzica Krzywaczki zawierają ugodę w Skawinie w sprawie mesznego. Kmiecie oddając dziedzicowi dochody alias osyp, zobowiązani są jednocześnie płacić meszne takiej miary w jakiej płacą dziedzicowi, i którą tenże dziedzic wyznaczył im przy osadzaniu. W przypadku strat w zbiorach kmiecie winni zakupić zboże w Krakowie lub Myślenicach i dać plebanowi wg miary miasta, w którym dokonali zakupu. 1457 - Kmieć Stanisław zwany "Skoczek" - rządca z Krzywaczki[17] 1460 - i późniejsze. Toczą się rozprawy sądowe o Krzywaczkę pomiędzy Danielem, synem Stanisława, Żegotą, Janem i pozostałymi członkami rodziny Skawińskich.[21] 1463 - Wieś Krzywaczka skazana na karę 14 grz. za nie uiszczenie wiardunkowego[17] 1467 - Daniel oddaje Żegocie alias Trepce z Obrażejowic w wieczyste użytkowanie trzecią część Krzywaczki, do których go wwiązuje. W tymże roku Żegota zapisuje w/w dobra Janowi i Bogdanowi - wójtom ze Skawiny.[21] 1469 - Jan Skawski vel Skawiński bratanek Rafała dla miłej zgody daje bratu stryjecznemu Danielowi w dożywocie Krzywaczkę. Daniel nie może tych dóbr alienować lub komukolwiek zapisać. Jeżeli ożeni się bez specjalnej zgody Jana nie może oprawić na nich żonie posagu i wiana. [21] W najbliższych latach Daniel wsie pustoszył, nakładał wysokie daniny i niszczył, a także lekceważył stare zwyczaje. W efekcie Jan prawd. najechał Krzywaczkę i ją zabrał Danielowi. - - Pracowity Marcisz alias Czech sprzedaje za 8 grz. Maciejowi alias Brutanowicowi z Krzywaczki siedlisko z domem i zagrodą, leżące za murami Krakowa w kierunku Zwierzyńca[17] 1474 - Daniel Skawiński z Krzywaczki oskarża Mikołaja s. Jakuba karczmarza z Głogoczowa o to, że przybył jako złodziej pieszo do jego dóbr i okradł go z różnych rzeczy. Mikołaj przebywał w wieży, z której później został uwolniony. Sąd wyznaczył termin Danielowi [17] 1475 - Jan zobowiązuje się zwrócić br. stryjecznemu Danielowi Krzywaczkę i Bęczarkę, zwraca mu mu 20 grz. czynszu, i płaci za zabite bydło mu za zabite bydło pod warunkiem że Daniel zmieni postępowanie i zacznie dbać o wieś i mieszkańców.[17] 1477 - Notowany kmieć Maciej Błażejowic[17] 1480 - Jan oraz Mikołaj Skarbek ze Zręczyc, w imieniu swoich dzieci z pierwszej żony Zuzanny, układają się w następujący sposób:, jeżeli Jan będzie miał potomstwo obejmie wieś Krzywaczkę, którą trzyma obecnie jego brat stryjeczny Daniel, pod warunkiem, że po śmierci Daniela zapłaci w/w dzieciom 200 grzywien, jeśli zaś umrze bezpotomnie wtedy wieś przejdzie na dzieci Mikołaja i Zuzanny.[17] 1485 - Małgorzata z Gniazdowic żona Mikołaja Gbelskiego z Giebła skarży Baltazara, Jadwigę, Elżbietę, Dorotę, Annę i Kordulę dzieci Mikołaja Skarbka o to, że jakoby Skarbek bezprawnie wszedł w posiadanie majątku. Ponieważ wartość sporu przekraczała 800 grzywien sprawa zostaje skierowana na wiec gdyż nie podlega sądowi ziemskiemu. Skarbek pozostaje współwłaścicielem.[21] 1490 - Baltazar z Krzywaczki, syn Mikołaja Skarbka ze Zręczyc kilka razy sądzi się z rodziną 1513 - Feliks, syn Jana z Krzywaczki, uczeń szkoły klasztornej Bożego Ciała w Kazimierzu, jest jednym ze świadków w sprawie mgra Jana Kazimiryty zwanego „Subtilka” lub ,,Łysek”, rektora tejże szkoły z mgrem Stanisławem zwanym „Srolla” z Kazimierza, prepozytem szpitala Św. Leonarda za murami Kazimierza. Zeznaje on, że wysłany przez towarzyszy do miasta po piwo, zastał po powrocie drzwi szkoły zamknięte przez mgra, wobec czego, stojącego w jednej koszuli, wciągnięto przez okno, co widział mgr Stanisław. Tenże mgr wyobrażając sobie, że widzi jakąś kobietę, wykrzyknął przez najbliższe okno „traktujcie dobrze tę kobietę panowie studenci, przepiję z wami” na co inni mu odkrzyknęli „daj nam 1 1/2 gr za trunek” i w zamian usłyszeli „dam wam 6 gr, jeśli pozwolicie mi z wami tryumfować”. 1517 - Feliks, syn Jana z Krzywaczki, student w semestrze zimowym na Uniwersytecie Jagiellońskim[86] 1522 - Dzierżawcą zostaje Stanisław Zebrzydowski mąż Katarzyny siostry Baltazara Skarbka, która otrzymała wieś w spadku po śmierci brata.[17] 1523 - Krzywaczkę przejmuje Zbigniew Stadnicki syn Katarzyny z pierwszego małżeństwa. Odstępuje ją od razu Adamowi Niewiarowskiemu. Katarzyna i Stanisław Zebrzydowscy nie godzili się z taką transakcją, jednak ustąpili swoich praw, gdy Adam Niewiarowski zapłacił dodatkowo 300 grzywien.[17] 1524 - Stanisław i Grzegorz z Krzywaczki otrzymują zapłatę na zamku wawelskim za dostraczanie kilku wozów z węglem[109] 1529 - Pleban: Wojciech ze Sławkowa, o czym wspomina wypis z księgi retaksacji[17][40 - błędnie] - - Uposażenie plebana: meszne 17 1/2 miary żyta i tyleż owsa, po przeliczeniu na pieniądze wg miary krak. 4 grz. 6 gr, dzies. snop. z ról folw. wart. 2 grz., kolędne od zagrodników, karczmarza i wolnego kmiecia po 12 gr, dzies. snop. 12 gr od zagrodników, meszne od kmieci z Bęczarki 1 kopa gr 7 den., dzies. snop. z ról folw. w tej wsi 3 gr, klerykatura 1 grz. Łącznie dochody par. wynoszą 9 grz. 4 gr; dzies. pien. z łanów kmiec. wart. 1 grz. 36 gr bpowi krak.[17] - - We wsi istnieje szkoła parafialna[17] 1529 uposażenie plebana: w K. meszne 17 1/2 miary żyta i tyleż owsa, po przeliczeniu na pieniądze wg miary krak. 4 grz. 6 gr, dzies. snop. z ról folw. wart. 2 grz., kolędne od zagrodników, karczmarza i wolnego kmiecia po 12 gr, dzies. snop. 12 gr od zagrodników, meszne od kmieci z Bęczarki 1 kopa gr 7 den., dzies. snop. z ról folw. w tej wsi 3 gr, klerykatura 1 grz. Łącznie dochody par. wynoszą 9 grz. 4 gr; dzies. pien. z łanów kmiec. wart. 1 grz. 36 gr bpowi krak. 1530 - We wsi karczma i młyn i 1 kole (podatek od tego i o 5 łanów)[17] Pobór opłaca Niewiarowski[21] 1532 - Adam Niewiarowski dzieli się majątkiem rodzinnym z bratem Krzysztofem[21] 1539 - Krzysztof Niewiarowski zapisuje m.in. połowę Krzywaczki w posagu swej żonie Adzie z Krotoszyńskich. [21] 1550 - Krzysztof Niewiarowski ufundował dzwon ozdobiony jego herbem Półkozic i literami K.N. Zewnętrzna średnica 85 cm. wewnętrzna 60.[45] 1572 - Został ufundowany drugi dzwon.[45] 1578 - Węgier, zawadiaka, Kasper Bekiesch de Corniath kontrkandydat Stefana Batorego na tron węgierski, a później jego zaufany doradca otrzymał polski indygenat herbu Bekiesz, wraz ze starostwem Lanckorońskim. [84][85] 1579 - Kasper Bekiesch otrzymał Kamienicę pod Baranami w Krakowie, lecz ranny w bitwie pod Połockiem gdzie dowodził artylerią zmarł niedługo potem z ran. Jego własność odziedziczyła niezwykłej urody żona - Anna Szárkándy. Prowadziła ona w Piwnicy pod Baranami słynny wyszynk węgierskiego wina w lokalu "Pod Operyjaszem", uwieczniony we fraszce Jana Kochanowskiego "Nagrobek Gąsce". Wkrótce potem zaślubiła ona innego Węgra Ferenca Wessely, dziedzica Dębna, również pokojowca Stefana Batorego.[21][84][85] 1596 - Krzysztof Niewiarowski, który przeszedł na protestantyzm dokonał obrabowania kościoła, a także zagarnięcia roli plebańskiej do folwarku pocz. XVIIw - nauczyciel Marcin z Lelowa okazał się bigamistą i oszustem, zaś jego następca Andrzej Łaszowski pijakiem 1623 - Katarzyna Lanckorońska, 1-v. Jordan, 2-v. Paweł Gajowski - dożywotniczka w Krzywaczce[12] 1627 - Władysław Gajowski - notowany jako właściciel Krzywaczki[21] 1629 - Paweł Gajowski - notowany jako właściciel Krzywaczki[21] - - Zarządcą dóbr jest Mikołaj Fałkowski. - - Według rejestru poborowego w Krzywacze były wówczas cztery i trzy czwarte łanu kmiecego, dwa młyny, cztery zagrody z rolą i siedem bez oraz sześciu komorników z bydłem, jeden przekupień i jeden rzemieślnik.[60] 1639 - Przebywał tu obraz - kopia obrazu Matki Bożej Myślenickiej, który potem, po przekazaniu i objawieniu stał się obrazem Matki Bożej Kalwaryjskiej. 1641 - Cudowny obraz przekazany przez Stanisława Paszkowskiego trafia do Kalwarii Zebrzydowskiej, co powoduje rozrost znaczenia sanktuarium. Jest to niestety związane z silniejszymi niż w całej Polsce obciążeniami podatkowymi, co rodzi duży sprzeciw. 1648 - Stanisław Mach (Macha?) z Krzywaczki, syn Walentego, zostaje przyjęty do nauki u krakowskigo rusznikarza Krzysztofa Fiałkowskiego - mistrza szychterskiego[133] 1655 - Potop Szwedzki - bitwy pod Lanckoroną i Kalwarią, zrabowanie tych miejscowości, sanktuarium a także licznych inwentarzy, zwierząt, dobytku - jak też sam pobyt wojsk - spowodowały klęski głodu, olbrzymie trudności życia w kolejnych latach. Chłopi z okolic brali udział w walce partyzanckiej przeciwko Szwedom. Historiograf Pufendof opisywał podboje Karola Gustawa pod Lanckoroną w ten sposób: "Podczas gdy trwało oblężenie Krakowa, generał Robert Douglas wysłał odpowiedniego człowieka (1865, 19 września) do Lanckorony, potężnej górskiej twierdzy oddalonej o pięć mil od Krakowa, skąd uzyskał duży zysk... Podczas gdy Douglas powrócił z Lanckorony, dotkliwie pokonał wielu chłopów, którzy próbowali stawiać opór. Większość z nich została zabita, a reszta uciekła w góry."[75][76] Proboszcz w Głogoczowie pod datą 30.10.1655 zapisał (tłumaczenie z łaciny): "W 1655 r. niektóre niedziele i święta nie były obchodzone z powodu podpalania i zbezczeszczenia Najświętszego Sakramentu. Gdy bowiem Karol Gustaw wkroczył do Królestwa Polskiego, przywiózł ze sobą potworny rój różnych narodów, składający się ze Szwedów, Finów, Niemców, Pomorzan, Szkotów, Ślązaków, Czechów, Kaszubów, Prusów, Węgrów, Żydów i Cyganów, i spustoszył Wielkopolskę i Małopolskę, pustosząc same wnętrzności królestwa, miasta, zamki i świątynie, a nasze Głogoczów, w samo święto św. Michała, splądrował także dom parafialny, grożąc wszystkim mieszkańcom ogniem i mieczem. Ty, drogi czytelniku, błagaj o łaskę Boga, aby takie rzeczy nie trwały nadal, które znosiliśmy przez prawie dwa lata."[75] Efektem wojny był we włościach Marianny Zebrzydowskiej jeszcze bardziej niż dotychczas zwiększony nacisk na ciężką pracę oraz wysokie podatki, opłaty powinności takie jak przymus sprzedawania bydła tylko do dworu, po cenach ustalonych przez dwór. 1670 - W tym roku włościanie z Krzywaczki wzięli udział w buncie lokalnym - lanckorońskim jak i szerszym - drugim powstaniu góralskim zakończonym bitwą pod Nowym Targiem. Przyczyną główną była tragiczna sytuacja kraju po Potopie, abdykacja Jana Kazimierza, oddanie w 1669 kraju w ręce nieudolnego króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i skierowanie całej chorągwi pancernej Jana Wielopolskiego na zimowe leże pod Nowy Targ. Spowodowało to bezpośrednio konieczność wielkich danin od całej okolicznej ludności, w czym brały też udział terytoria Zebrzydowskich. W efekcie zbierania wyższych podatków doszło do buntu, skoncentrowanego na odmowie wykonywania pańszczyzny a następnie do zbrojnego oporu. W okazji skorzystały stronnictwa węgierskie jak też grupy band zbójników karpackich, które włączyły się do buntu. Dobrze sformowane wojsko góralskie zostało jednak rozbite, pomimo posiadania skonstruowanych przez siebie armat z drzewa bukowego. 1671 - Testament Marianny Stadnickiej, zam. Zebrzydowskiej, wojewodziny krakowskiej i starościny lanckorońskiej, przekazujący Krzywaczkę i Bęczarkę klasztorowi Bernardynów w Kalwarii na poprawę kaplic i muzykę. Zastrzegła, że w razie gdyby któryś z potomków chciał odzyskać wieś, powinien wpłacić na rzecz klasztoru 50.000 złotych.[21][36] - - Ojcowie Bernardyni, którzy z racji swojej reguły nie mogący posiadać dóbr, przekazali wieś Kapitule Krakowskiej Katedralnej. Kapituła miała przekazywać dochody z folwarku na rzecz naprawy dróżek, utrzymania milicji i oprawy muzycznej podczas uroczystości.[21] - - W latach późniejszych Samuel ks. Czartoryski, wnuk Marianny Stadnickiej, Zebrzydowskiej, zażądał zwrotu wsi i zobowiązał się do wpłaty 50.000zł, jednocześnie przekazując ją w dzierżawę Antoniemu Drozdowskiemu. On to zapewne miał spłacać ową sumę z dochodów. 1694 - Samuel ks. Czartoryski, sprzedał wieś Antoniemu Drozdowskiemu, podczaszemu bracławskiemu. Wywołało to jednak spór, gdyż odbyło się to bez wiedzy Kapituły i oo. Bernardynów. Mimo to Drozdowski wypłacał klasztorowi sumy przez kilka lat.[21][23] Rodzina Drozdowskich utrzymywała dobre stosunki z Jordanami z Mogilan.[75] 1714 - Dzierżawcą dóbr Drozdowskiego w Krzywaczce jest Józef Waxman (dziedzic Korabnik)[75] 1723 - Kapituła wygrała proces o wieś z Drozdowskim, przekazując wieś w dzierżawę kustoszowi kapituły Sebastianowi Komeckiemu h. Ślepowron. Wykupił on wszystkie pretensje do wsi od spadkobierców po Aleksandrze Drozdowskim i przekazał na własne imię nie powiadamiając zainteresowanych stron. Spowodowało to ponowny spór sądowy z klasztorem Bernardynów. Proces zakończył się wygraną Komeckiego, który uzyskał potwierdzenie własności wsi.[21] Prowadził on w swoich wsiach - ekstensywną politykę gospodarczą, zmuszając do płacenia licznych danin, narzutów, składania obowiązkowych opłat i podarków. Próbował uzyskać monopol propinacyjny, dowożąc alkohol do swoich karczm w Świątnikach i Szczytnikach z Krzywaczki i Krakowa, wymuszonymi podwodami. [133] 1739 - Z zarządaznej przez Komeckiego Krzywaczki uciekła wraz z rodziną i dobytekiem włościanin Segida do Woli Duchackiej. Komecki wytoczył za to duchakom proces o wydanie poddanego.[133] 1755 - Po śmierci Sebastiana właścicielem wsi został Michał Komecki, który przekazał majątek synowi - Janowi[21] 1782 - Właściciel: Jan Komecki, s. Stefana i Wiktorii Waxman), legitymował się w tym roku w Sądzie Czchowskim, właściciel Krzywaczki i Bęczarki[12][14] 1784 - Własność przejął Konrad Komecki, po śmierci Bernarda Komeckiego - syna Jana.[21] 1785 - Wybudowano nowy kościół, realizacja - Nepomucen Komecki - - właścicielka: Wiktoria Zawisza, wdowa po Janie Komeckim[14] - - Utworzono trakt do Podgórza[21] 1788 - Poświęcenie kościoła przez ks. Floryana z Janówka Janowskiego, biskupa tarnowskiego i opata tynieckiego. 1797 - Po upadku Insurekcji Kościuszkowskiej powstał plan wywołania powstania po stronie Wołoszczyzny (dawna kraina płn pogórza Karpat), aby w ten sposób związać siły austriackie i wykorzystując układ polityczny wyzwolić kraj. Na hasło "Kto kocha Ojczyznę, niech spieszy na Wołoszczyznę" ruszyło wielu patriotów. Na to hasło, również próbował przedrzeć się Kazimierz Tański (syn Andrzeja i Konstancji Komeckiej), wówczas podporucznik a później generał. Z tym zamiarem udał się do Galicji, niby odwiedzić swoją ciotkę Komecką zamieszkał w Krzywaczce. W licznych dworach okolicy spotkał tu wielu ochotników, niby żyjących na łaskawym chlebie, a czekających okazji. Byli tam m.in. Ignacy Blumer, Jan Kanty Julian Sierawski (również późniejszy generał), Tarsza, Obertyński i in. Blumer bawił u proboszcza w Krzywaczce, rodem Francuza - emigranta, będącego w dodatku spowiednikiem Komeckiej. Za namową kolegów Tański użył wpływu proboszcza aby wyjednać u ciotki pieniądze na patriotyczną wyprawę.. Księdz proboszcz chętnie się podjął zadania, bo ciążyła mu gościna podjżanego politycznie Blumera. Spotkał się z właścicielką dóbr i rzekł: - Bój się Boga, aspani, daj panu Kazimierzowi pieniędzy, bo on sobie z desperacyi w łeb strzeli, jakby nie mógł dostać się na Wołoszczyznę z innymi patryotami. - Niech Pan Bóg broni! - odrzekła, po czym wyasygnowała na cel powstańczy 200 złotych reńskich. Ochotnicy udali się z tymi funduszami przez Lwów, do cyrkułu stanisławowskiego, niby geometrzy do rozmierzania dóbr pani Kossakowskiej, a upatrzywszy dogondą chwilę przemknęli przez granicę.. Niestety Powstanie to, zwołane przez Joachima Denisko zakończyło się szybko klęską kilkusetosobowego oddziału pod Dobronowicami (niedaleko Czerniowiec), wielu zostało zabitych, rannych i wziętych do niewoli.[124] 1799 - Zmarł ks. Jan Kanty Bielecki - proboszczem w Krzywaczce (młodszy brat Franciszka - proboszcza ze Spytkowic) [12] 1805 - do 1806 epidemia cholery obejmująca cały kraj. Dominium Krzywaczka otrzymało "za ich pełną ludzkości względem swych poddanych w czasie epidemii chorujących dowiedzioną pieczołowitość, ukontentowanie naywyższe przez prezydyalne pismo JW. Hrabi de Ugatie pierwszego Kanclerza Nadwornego, w naypochlebniejszych wyrazach oświadczone zostało".[24] 1815 - Majątek został sprzedany hrabiemu Kryspinowi Żeleńskiemu, h. Ciołek[21] 1816 - Pleban Kudłatyak wpłacił 8 złr na fundusz c.-k. inwalidów[26] 1817 - Postawiono istniejący do dziś budynek austerii dworskiej,[20] zwanej wówczas "Murowana"[38] (ob. "Pod Kogutkiem") wraz z zajazdem oraz browar[21] Prace ciesielskie prowadził Stanisław Miętka. 1820 - Budowa dworu w Krzywaczce przez Kryspina Żeleńskiego. Powstają też budynki gospodarcze, obszerny park krajobrazowy z lipami, platanami, dębami a także stawy. 1824 - Na Skawince został wybudowany duży młyn. Pracą kierował Jędrzej Plichta. 1829 - Piotr Miętka z Krzywaczki bardzo pomógł podczas dużego pożaru w Liszkach, w dniu 25 marca. Prawdopodobnie był tam wówczas u być może krewnego Wojciecha Miętki mieszkającego w Piekarach. Obaj, wraz z innymi dostali w prasie podziękowanie od Senatu W.M. Krakowa[27] 1841 - Władze zaborcze poszukiwały zbiegłych, uchylających się od wyznaczonej służby wojskowej mieszkańców, z Krzywaczki: Jakub Szafrańca, Piotra Gołębia, Tomasza Bułata, Piotra Dąbrowę, Walentego Sukę, Michała Miętkę, zaś z Bęczarki: Wojciecha Sobola i Kazimierza Powichra[29] 1842 - Władze zaborcze poszukiwały zbiegłych, uchylających się od wyznaczonej służby wojskowej mieszkańców, z Krzywaczki: Michała Miętkę i z Bęczarki Józefa Leśniaka[30] 1844 - Władze zaborcze poszukiwały zbiegłych, uchylających się od wyznaczonej służby wojskowej mieszkańców, z Krzywaczki: Piotra Kantorka (dom nr. 12), Piotra Dąbrowę (74), Jędrzeja Piątka (88), Tomasza Plichtę (108), oraz z Bęczarki: Adama Leśniaka (20) i Jędrzeja Macha (53) [31] 1846 - Podczas Rzezi Galicyjskiej w rejonie wadowickim nie było morderstw, zdarzyły się jednak incydenty rabunku i odstawienia poranionych właścicieli do cyrkułu w w Wadowicach. Ucierpiał w ten sposób dwór hr. Żeleńskiego w Krzywaczce, lecz on sam został zostawiony w spokoju.[69] 1847 - właściciel Kryspin Żeleński (Krzywaczka, Piekary, Liszki, Kossów i Nowa Wieś), żonaty z Krystyną Antoniną Agnieszką Ankwicz[7][15] - - Proboszcz: Wojciech Rutkowski[11] - - Justycariusz - Franz Zimmer z Izdebnika [11] - - Klęska głodu i epidemii w Galicji, wywołana niszczeniem zasobów w roku uprzednim. W Krzywaczce z tych powodów ginie blisko 100 osób[16][60] Między innymi umiera wtedy w Krakowie dwójka małych dzieci Henryka Schmidta - późniejszego właściciela dóbr Krzywaczka.[64] 1848 - Istnieje szkółka parafialna, nauczyciel: Szymon Grabowski[10] 1850 - Tomasz Maciejczyk, rodem z Krzvwaczki, 20 lat mający, katolik, bezżenny, bez profesyi, za zatajenie broni, został skazany przez sąd wojskowy na ośmiodniowy areszt w sztokhauzie w kajdanach.[35] Procesy te były następstwem Powstania w 1846 w Małopolsce. 1853 - 20 lutego zmarł Kryspin Żeleński (poch. w Krakowie na Rakowicach)[18] Majątek przejął jego syn Władysław z żoną Amalią Lowász de Eötvenes - - Mandatariuszem był Józef Webs[37] - - Mieszkańcy wzięli udział w zbiórce na rzecz wybudowania kościoła we Wiedniu, dwór 4 floreny, mandatariusz 1 f., mieszkańcy Krzywaczki 5f i 30 kr., mieszkańcy Bęczarki 3f, 6kr.[37] 1855 - 7 i 8 lipca okolice Krzywaczki nawidziła olbrzymia powódź, która wiele wyrządziła szkód plonom, a kilka domów w okolicznych wsiach zabrała[33] - - Austeria "Murowana" przeznaczona do wynajęcia.[38] 1857 - Założona szkoła jednoklasowa o 1 nauczycielu. [1] Gminy Krzywaczki i Bęczarki zobowiązały się dawać na posadę nauczyciela połączoną z organistą) odpowiednio 80 i 40 zł, a także urządził lokal wymurowany przez Kryspina Żeleńskiego, zwieźć i porąbać 4 sągi drewna przeznaczone również przez właściciela wsi. Jednocześnie hrabia Żeleński przeznaczył na cel szkoły 1000 złr.[39] 1859 - Władysław Żeleński sprzedaje Krzywaczkę Henrykowi Schmidtowi za 57.500 zł. Do dzisiaj przy skrzyżowaniu z drogą na Skawinę stoi upamiętniający ten fakt krzyż. Henryk Schmidt ur. się w Kielcach, był synem piekarza[65] - również Henryka i Krystyny Miller[65], bał katolikiem, brał udział w Powstaniu Listopadowym, po którym osiadł w Krakowie, gdzie założył browar.[63] Był żonaty z córką piwowara - Cecylią Karoliną Cerbe.[64] - - w tym samym roku, 28 maja, najstarszy syn Henryka Schmidta - również Henryk, mając 18 lat topi się w Wiśle podczas kąpieli w okolicach Bielan.[64] 1861 - Paweł Miętka, otrzymał kartę przemysłową na przedsiębranie profesji rzeźniczej w Krzywaczce.[41] 1863 - Nauczyciel - Jan Grabkowski - organista. [6] - - Jan Szafraniec, 23-latek z Krzywaczki, szewc, bierze udział w Powstaniu Styczniowym, stawiając się do obozu Kurowskiego w Ojcowie.[22][16] - - 18.11.1863 "adjunkt powiatowy z Myślenic p. Tuszewski przybył do Krzywaczki z żandarmami i tam odbył rewizyę przy osobie p. Leona Blumenstocka, a potem w całym domu jego rodziców, nic nieznalazłszy, doręczył temuż p. Leonowi B. niemieckie pismo z powiatu względem aresztowania go. Nazajutrz odwieziono p. Blumensztoka z Myślenic do Krakowa i osadzono w aresztach policyjnych".[3] 1864 - Na prośbę właściciela Krzywaczki, p. Schmidta[94], proboszczem został jego kuzyn ks. Józef Procner[2] - (właściwie Protzner), dotychczasowy pasterz w Graboszycach. Urodził się on w 1826 w Podgórzu z ojca Andrzeja, nauczyciela i Anny Pade (żona Henryka Schmidta - Cecylia Karolina Cerbe była córką Józefa i Zuzanny Pade[96]). Uczęszczał do szkół w Bochni i Tarnowie i był tam słuchaczem teologii (nie studiował w Krakowie[95]). Na kapłana został wyświęcony w 1852 w Tarnowie i był wikariuszem w Spytkowicach i Wadowicach. Uczył też katechezy i łaciny w Bochni.[94] 1866 - Propinatorem w Krzywaczce był Berl Blumenstock, który nie wypłaciwszy zaległego czynszu na 600 złr oddalił się. Właściciel, Henryk Schmidt wniósł o to sprawę do Sądu w Myślenicach[43] 1868 - 22 listopada wybuchł duży pożar w Krzywaczce. Spaliło się 5 domów włościańskich i stodoła. Straty oszacowano na 3040 złr. [42] 1869 - Zabudowań chłopskich 167, dworskich 10, razem 177. Mieszkańców 943 (440 mężcz., 503 kob.)[1] (średnio 5,3 na dom) 1870 - Na przedstawienie ks. plebana z Krzywaczki, Rada Szkolna Krajowa nadała posadę rzeczywistego nauczyciela przy szkole trywialnej w Krzyszkowicach Ludwikowi Barcikowi, dotychczas zastępcy nauczyciela w Sułkowicach.[52] 1872 - Zdarzył się nieszczęśliwy wypadek, gdy na włościankę Annę Gołąb w lesie spadło drzewo zabijając ją.[53] 1873 - W sierpniu nową posadę otrzymał dotychczasowy proboszcz z Krzywaczki ks Józef Procner, będąc przeniesionym na funkcję proboszcza w Suchej[55] W Krzywaczce pochował on matkę - Annę Pade, sądził że tu dokończy swój żywot, jednak spora odległość od kościoła do plebanii, jak też brak wikariusza coraz bardziej utrudniały mu funkcjonowanie.[94] - - Plebanem w Krzywaczce został dotychczasowy zawiadowca parafii, ks. Michał Bystroń[55] - - W tym roku w całej Galicji szerzyła się epidemia cholery. 1874 - Trakt biegnący przez Krzywaczkę został rozkazem carskim włączony w przebieg Gościńca Lwowsko-Wiedeńskiego, ze zlokalizowany na nim stacjami pocztowymi, z których najbliższa mieściła się w Izdebniku. - - Nauczyciel: Ludwik Barcik[11] - - 17.5.1874 zmarł Henryk Schmidt - właściciel dóbr Krzywaczka[57]. Własność przejął jedyny żyjący syn - Wincenty, syn Karoliny Cerbe[64] 1875 - Księdzu proboszczowi, który wybrał się do parafii w Polance pod Myślenicami, z podwórza plebańskiego został ukradziony powóz z parą koni gniadych. Całość warta była pareset złotych reńskich.[66] 1876 - 27 kwietnia zamordowany został gospodarz Jan Jarocha a jego żona ciężko pobita. Odzyskawszy świadomość wskazała mordercę, którego ujęto.[67] - - 20.12. popełnił samobójstwo Władysław Marek, czeladnik krawiecki z Krzywaczki[68] 1880 - majątek zakładowy funduszu dla ubogich wynosi 244 złr. 66 cnt. [1] - - mieszkańców we wsi 999[1] razem z Bęczarką 1620 dusz rzym.-katol. i 18 żydów.[1] 1882 - W karczmie pojawił się oszust (rymarz z Kalwarii o nazwisku Siedlecki), udający arcyksięcia Rudolfa. Obiecywał chłopom po zostaniu cesarzem rozdać grunta pańskie i plebańskie. Czynił to tak skutecznie, że słuchacze, na czele wójtem oddawali mu cześć i służyli wszelkimi dobrami. Dowiedziała się jednak o tym żandarmeria i zaaresztowała oszusta.[82] - - We wrześniu na wystawie w Przemyślu szkoła koszykarstwa z Krzywaczki otrzymała za swoje wyroby brązowy medal.[73] 1884 - Pan Starowicz założył w Krzywaczce Kółko Rolnicze[74] - - 6.11. w Krzywaczce zmarł Stanisław Wiśniowski, właściciel zakładu foto-drukarskiego w Krakowie. 1885 - ks. Michał Bystroń otrzymał probostwo w Marcyporębie, zaś nowym administratorem parafii został ks. Walenty Dziatkowkiec, dotychczas pracujący w Harbutowicach[77] - - 7 i 8 gwałtowna powódź w Krzywaczce, a także Biertowicach, Radziszowie, Woli Radziszowskiej. Wszelkie pola gdzie woda miała dostęp pokryte warstwą mułu i gliny, woda wdzierała się do niżej położonych domów.[78] 1886 - W Paszkówce zmarła urodzona w Krzywaczce Ludwika Żeleńska, córka byłego właściciela Krzywaczki Kryspina. Była zamężna dwa razy z Borowskim i Wężykiem.[81] 1887 - Udział włościan z Krzywaczki w Wystawie Krajowej w Krakowie. Zaprezentowane tu zostały wyroby bednarskie - uznane za najlepsze, wyroby ślusarskie (które musiały ulec konsztowi w którym specjalizowali się włościanie z Izdebnika i Świątnik). Osobno wystawił swoje bardzo piękne wyroby wikliniarz Franciszek Frączek - wśród jego wyrobów najbardziej podobały się białe (wiklowe) koszyki na kwiaty w stylu tyrolskim, a dalej kufereczki kolorowane i bombonierki - co budziło zachwyt płci niewieściej[79][80] 1888 - 12 stycznia w Mogilanach odbył się ślub Wincentego Schmidta z panną Klementyną Konopka[82] - - Wincenty Schmidt udzielił kwaterunku przechodowego oficerom 56 Pułku. Należącą za to kwotę polecił wpłacić na fundusz filii Czerwonego Krzyża.[44] 1889 - Zbiórka na pogorzelców w Świątnikach -zebrano 12 złotych reńskich i 44 centy.[83] 1890 - właściciel Wincenty Schmidt[1] żonaty z Klementyną Konopka, córką Józefa Adama, etnografa i ziemianina z Mogilan. - - Obszar posiadłości dworskiej wynosi roli ornej 236, łąk i ogr. 18, pastw. 19, lasu 235 mr.; mniej. pos. roli ornej j 631, łąk i ogr. 75, pastw. 82, lasu 80 mr. aus. [1] - - ekonom: Lucjan Szrednicki (żona Stanisława Wiśniowska)[16] - - Stacja pocztowa w Izdebniku, sąd powiatowy w Myślenicach. [1] - - Nauczyciel Józefa Bala, jego żona uczy prac ręcznych[9] - - Organista: Wojciech Starowicz[16] - - Młynarz - Antoni Bartosik[16] - - Kowal: Tomasz Mayer[16] 1892 - Nauczyciel Feliks Gatlik (także w roku następnym), roboty ręczne - Anna Gatlik[10][87] - - Miało miejsce uroczyste otwarcie czytelni, założone przez Krakowskie Towarzystwo Oświaty Ludowej, które przekazało 100 książek. Kierownikiem został nauczyciel - p. Gatlik. Przemawiali ks. proboszcz Dziatkowiec, właściciel dworu p. Wincenty Schmidt oraz kierownik czytelni. Wiele osób się zapisało, a prawie wszystkie książki zostały wypożyczone.[88] 1894 - Zmarła w Krzywaczce Rozalia Grecyusz zam. Pade - mająca 80 lat. - - Administratorem parafii został ks. Stanisław Zastawniak, dotychczasowy kooperator w Wieliczce[89] 1895 - 10 października zmarła Cecylia Karolina Cerbe, żona właściciela dóbr Krzywaczka Wincentego Schmidta. Została pochowana w kaplicy rodzinnej. 1898 - W czerwcu wybuchły w Galicji zamieszki antysemickie. W Wielu miastach i wsiach powybijano okna w domach żydowskich, napadano na szynki prowadzone przez Żydów. Podobne zajścia miały też miejsce w Krzywaczce, Radziszowie, Sułkowicach i okolicy. W lipcu wyłapano grupę, która dokonywała w okolicy napadów. Zostali skazania na kilka miesięcy więzienia. Na szczęście nikt nie ucierpiał podczas tych zajść, a powstały jedynie szkody materialne.[90][91] 1899 - Została zorganizowana osobna szkoła w Bęczarce[92] 1901 - Dobra w Krzywaczce zostały wystawione do dzierżawy[93] - - Zmarła tu s. Anna Elżbieta Kurlit z III Zakonu Serafickiego[97] 1902 - Właściciel Wincenty Schmidt[6] s. Henryka i Karoliny Cerbe [16] - - W pierwszych dniach stycznia Wincenty Schmidt pojechał do Krakowa, aby - jak pisały gazety podjąć większą sumę pieniędzy - kilka tysięcy złotych. Przewidująco siadł sam na koźle a woźnicy, ubranemu w futro kazał siedzieć w powozie. Przezorność okazała się słuszna, gdyż zaraz za rogatkami zostali napadnięci. Rabusie myśląc że pan siedzi w powozie ściągnęli woźnicę na ziemi i zaczęli go bić, co widząc Władysław Schmidt zaciął konie i odjechał, chroniąc dobytek. Napastnicy zapewne po przeszukaniu też odstąpili od dalszych czynności. Jednak tydzień po opisaniu zdarzenia w prasie Wincenty Schmidt wysłał list dementujący całe zdarzenie. Czy zrobił to z obawy o napaść, czy też w racji na zmyślenie całej przez historii - niewiadomo.[98] - - We wrześniu na wystawie przemysłowej w Myślenicach wystawiał znowu swoje wyroby Franciszek Fronczak, uzyskując wielki podziw[100] - - W październiku na Wystawie Krajowej pani Klementyna Schmidtowa, wystawiająca wytwory niemal w każdym dziale, uzyskała wielką uwagę dzięki specjalnym opakowaniom na owoce, w których zachowana jest dbałość o wartość produktu a także prezentowany jest dobrze wygląd. Spotkało się z to z uznaniem, gdyż takie podejście wśród hodowców było bardzo rzadkie.[99] 1905 - 10 listopada zmarł w Suchej Beskidzkiej, i tam został pochowany dawny proboszcz Krzywaczki ks. Józef Procner[55][101][102] (Protzner) 1906 - DNa policję w Krakowie doprowadzono małoletniego przestępcę - 15-letnie Wojciech Fr. z Krzywaczki. Zbiegł on ze służby do Krakowa, trudnił się drobnymi rabunkami rzeczy które sprzedawał, a następnie włóczył się po szynkach i upijał. Przy złapaniu go miał prze sobie trzy chochle, które jak twierdził znalazł w jednej bramie.[106] - - Ksiądz Stanisław Zastawniak został przeniesiony na proboszczostwo w Dobczycach, [104] zaś nowym proboszczem został administrator ks. Józef Nowak[105] 1907 - Powstała tu szkoła koszykarstwa - - 1 kwietnia do Krzywaczki socjalista Jan Gołąb sprowadził z z Krakowa kilku towarzyszy, chcąc wypromować ich na posłów. Wg opisu urządzili oni spotkanie w szopie na sianie, zaś mównicę wykonali z wychodka. Zgromadzona ludność nie chcą ich słuchać rozpoczęła śpiew "Kto się w opiekę", do czego mówcy się skwapliwie dołączyli. Po zakończonej pieśni przyniesiono 40 kołatek czyniących olbrzymi hałas. Całe zgromadzenie się rozeszło. Socjaliści spędzili noc w chlewiku bojąc się o swoje zdrowie, zaś rano wyjechali żegnani serdecznym śmiechem mieszkańców.[103] 1909 - 7 lipca odbyły się na polach pod Krzywaczką wielkie ćwiczenia wojskowe. Poustawiano tarcze do których piechota i artyleria strzelała ostrymi nabojami. W źiczeniach braly też udział karabiny maszynowe.[107] 1911 - Budowa nowego kościoła - murowanego. "Pamiętam, raz dano znać Towarzystwu, że we wsi Krzywaczce (Zachodnia Małopolska) burzą stary, drewniany kościółek. Na wezwanie Prezesa T-wa, prof. Mycielskiego, zapalczywego opiekuna zabytków, pojechałem tam natychmiast. Od właściciela Krzywaczki dowiedziałem się, że właściwie stary kościółek wystarczał zupełnie. Na miejscu zaś zastałem dość dziwną sytuację. Oto stary, prześliczny kościółek drewniany stał po dawnemu, a dokoła niego wyrastały mury nowego, co najmniej dwa razy większego. Stary kościół miał więc tak długo jeszcze pozostawać. dopóki się nowy nad nim nie wzniesie i nie zasklepi. Zostawiono na pewien czas jeszcze by mieć gdzie odprawiać nabożeństwa. Wszelka moja akcja była naturalnie spóźniona, tem bardziej, że nowe mury miały już przeszło metr wysokości. Mogłem jedynie sfotografować ginący zabytek drewnianego budownictwa. Podczas nastawiania aparatu, otoczyli mnie ludzie, zajęci przy budowie. I tu przypadkiem dowiedziałem się prawdy: najbardziej gardłował za budową wójt Krzywaczki. Tak ludzi namawiał i zachęcał do składek, że w końcu jakoś znaczna część pieniędzy się ze brała, za które zakupiono zaraz materiał budowlany, a całą zwózkę cegły, piasku, wapna itd. dostał właśnie wójt i, jak ludzie mówili, nieźle na tym podobno zarobił. Słyszałem później, że budowę na pewien czas wstrzymano, gdyż nie było pieniędzy na dalsze jej prowadzenie."[46] 1912 - We wsi produkcja: mleko, nasiona zbóż, produkcja wikliniarska, hodowla drobiu[8] - - Nauczyciel: Stanisław Parys, nauczycielka nadetatowa: Stanisława Tyranowska[10] - - 9.6. Z powodu rekmontu w nowym kościele nabożeństwa odbywały się w kaplicy cmentarnej. W trakcie nieszporów wybuchła burza. Ksiądz zaintonował pieśń "Święty Boże". Po chwili, gdy ksiądz podniąsł Przenajświątszy Sakrament do błogosławieństwa piorun uderzył w sygnaturkę i wpadł do wnętrza zabijając na miejscu 4 osoby - Kisielewskiego, Szafrańca i dwie kobiety i ciężko raniąc 6. Ksiądz Nowak padł na ziemię ale wciąż trzymał Monstrację. Powstała panika, bo wszyscy rzucili się do drzwi. W tumulcie kilkadziesiąt osób zostało stratowanych lub poranionych. W sumie 6 walczyło ze śmiercią. O wydarzeniu pisały praktycznie wszystkie ówczesne gazety.[48][60][108] 1913 - Z inicjatywy Pani Schmidtowej zostało założone w Krakowie Koło Pań Wiejskich. Towarzystwo przyjęło za cel "podniesienie gospodarstwa domowego i przemysłowego, wzajemna pomoc w utrzymaniu ziemi w rękach polskich, wychowanie młodzieży w duchu na rodowym, działanie w swem otoczeniu przeciw zbytkom, łączność z ludem, zakładanie ochro nek dla wiejskich dzieci, słowem, łączenie się w pracy wychowawczej i ekonomicznej". Postanowiono też utworzyć w Krakowie sklepik z wyrobami wiejskimi, który miałby służyć nie tylko poprawie zbytu ale też regulacji cen.[111] - - We wrześniu nauczycielem został Leopold Gorgoń[112] 1916 - Ewa Schmidtówna, kilkukrotnie korespondowała z czasopismem Mały Światek, edukacyjnym pisemkiem dla dzieci, co znalazło wydźwięk w postaci odpowiedzi od redakcji.[113] 1917 - Zarekwirowano jeden z 4 dzwonów na potrzeby wojenne[60] 1919 - Władysław Stolarczyk z Krzywaczki, wysłużony w wojsku, żonaty poszukiwał posady gajowego[114] 1924 - W listopadzie pani Schmidtowa zaprezentowała na wystawie hodowców w Krakowie sztuczną wylęgarnię kurcząc - co wzbudziło wielkie zainteresowanie.[49] - - Uroczysta akademia zorganizowana przez ówczesnego proboszcza Franciszka Korzonkiewicza z okazji odwiedzin niewielkiej szkoły w Krzywaczce przez kardynała Jana Puzynę.[60] 1925 - Na początku roku powstała tutaj Liga Katolicka, zajmująca się pracą z młodzieżą i nie tylko. Spotkania odbywały się w domu parafialnym. W ciągu pierwszych miesięcy odbyła się prezentacja sztuki "Wiesław", z muzyką na żywo wykonaną przez orkiestrę parafialną[47] 1828 - Pod koniec kwietnia odbyło się zebranie mieszkańców, na którym wyrażono hołd wobec prezydenta i marszałka Piłsudskiego a także przyjęli rezolucję za naprawą ustroju Rzeczypospolitej. W zebraniu uczestniczyli mieszkańcy Radziszowa, Bęczarki, Sułkowic, Rudnika, Głogoczowa i in.. Podobne zebrania odbywały się w tym czasie też w innych rejonach Polski[116] 1929 - W styczniu i lutym w całej Małopolsce zanotowano niezwykłe mrozy. Nie było dnia bez śmiertelnej ofiary. 6 lutego na drodze z Myślenic do Krzywaczki znaleziono ciało zamarzniętego chłopca, który wracał ze szkoły do domu.[119] - - W lipcu Polski Związek Turystyczny uruchomił stałą linię autobusową z Krakowa do Lanckorony, przez Mogilany, Krzywaczkę i Izdebnik - jeżdżącą 2 razy w ciągu dnia. [117] - - Na dożynkach doszło do krwawego zajścia, gdy Franciszek Białota przebił nożem okolice serca Wojciecha Leńczowskiego[118] - - 7 grudnia zmarł Wincenty Schmidt, przeżywszy 78 lat, po długiej i ciężkiej chorobie.[120][121] 1930 - Właściciel Stanisław Schmidt (syn Wincentego i Klementyny). - - 11 stycznia wybuchł pożar w murowanej wozowni na terenie dworskim. Pożar powstał przy zapalaniu traktora motorowego przez niedoświadczonego maszynistę i przez nieumiejętne obchodzenie się ze światłem. Zapaliła się benzyna a ogień przeszedł na powałę i strych gdzie przechowywano siano. Pożar, który trwał 2 i 1-2 godziny przyniósł straty rzędu 25.000 złotych. Interweniowała straż pożarna wezwana telefonicznie z Krakowa, a także ochotnicze straże z Krzywaczki i Radziszowa. Na szczęście nikt na zdrowiu nie ucierpiał[122][123] 1931 - Sprzedano fisharmonię kościelną, co zapewne wiązało się z postawieniem organów. 1933 - 2 kwietnia na zabawie w Krzywaczce doszło do bijatyki. Edward Kisielewski, Antoni Mroczek i Michał Dąbrowa napadli na Stefana i Tadeusza Klimczoków, doprowadzając ich prawie do śmierci. Sprawcy zostali osądzeni i otrzymali po 6, 8 i 10 miesięcy więzienia.[34] 1934 - 6 listopada w Krakowie zmarła Helena Zakrzewska, żona Stanisława Schmidta. Trumna została odprawiona z domu pogrzebowego na ul. Smoleńsk, do mostu Dębnickiego i dalej do Krzywaczki - gdzie nastąpił obrzęd[125] 1935 - 16 druhen z Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży z Pogórza (oraz 8-letnia dziewczynka pod ich opieką), przez dwa tygodnie odpoczywały w Krzywaczce, będąc pod opieką proboszcza Głogowskiego. "Oprócz przyjemności i odpoczynku, pracowałyśmy też pożytecznie.: poduczyłyśmy się gotować samodzielnie, śpiewałyśmy na chórze w kościele, i nie chwaląc się, ponaprawiałyśmy nieco bielizny kościelnej, a co najważniejsze z Bożą pomocą namówiłyśmy do spowiedzi pewną osobę, która już od dawna nie przystępowała."[50] - - W Krakowie 28 kwietnia nastąpiło otwarcie sezonu kolarskiego, po którym nastąpiła wycieczka rowerowa. Celem była Krzywaczka.[126] - - Franciszek K. z Krzywaczki będąc na służbie poznał córkę Franciszka Francuza z Radwan. Ponieważ rodzice dziewczyny sprzeciwiali się dalszej znajomości Franciszek K. z zemsty, 7 czerwca podpalił ich dom.. Spłonęło całe domostwo ze stodołami. Strata wyniosła 1500 zł[128] - - W Krzywaczce 25 czerwca doszło do awantury zakończonej pobiciem, między dwoma gospodarzami. Andrzej Tyrpa został dotkliwie pobity przez Ludwika R. pałką do tłuczenia ziemniaków. Trzeba było pobitego zawieźć do szpitala, czego podjął się Walenty Tracz, jednak w Krakowie odkrył że Andrzej Tyrpa w drodze zmarł.[127] Ludwik R. został skazany na 3 lata więzienia.[129] 1937 - W kwietniu powstało w Krzywaczce koło Chrześcijańskiego Frontu Gospodarczego. Została tu założona sekcja koszykarsko- stolarsko- bednarska.[130] - - Prasa opisywała trudne warunki życia, duże rozdrobnienie gruntów i zagęszczenie rodzin, choć opinia ta była jak się wydaje trochę tendencyjna: "Zapuściłem się w okolice górzyste piękne i pełne poezji. Od Lanckorony, Kalwarii Zebrzydowskiej, Izdebnika aż do Krzywaczki (...) Ruchu na drodze nie dużego. Auto jedno na dzień można spotkać, a tylko furmanki chłopskie ciągną się powoli ku Krakowowi. Dokoła wzgórza, pokryte lasami, urozmaicają okolice. Ale ziemia tu jałowa, miejscami kamienista i ciężka. Zwyczajnie, jak glina. Wioski piękne. Chaty malowane na niebiesko i wszystkie kryte słomą, — mają swoistą cechę, odrębny podkrakowski charakter. Lud tu żyjący jest nader dobry, gościnny. Kogokolwiek spytasz się, idąc, o jakieś miejsce lub miejscowość, tłumaczy ci zaraz z wielką grzecznością i gorliwością, wprost onieśmielającą pytającego się. Dzieci idąc droga, pochwalają Boga, mijając przechodnia, tak samo, jak i dorośli. Odwieczne wyznanie wiary: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus*. Na temat tych wsi ciśnie się na usta norwidowska cudna strofa: ...do kraju tego, gdzie kruszynę chleba podnoszą z ziemi przez uszanowanie dla darów nieba, tęskno mi Panie..." (...) O Krzywaczce powiemy, że jest ona bardzo biedna wioska. Schowała się w malowniczą dolinę, że ani ja dojrzeć... Ziemia nie urodzajna. Przede wszystkim bardzo mało tej ziemi. Morga, dwie, na których „klepią biedę* z dnia na dzień. Wiele tę wioskę, jak podaje kronika, nawiedziło klęsk elementarnych. Posucha nieraz wypaliła plon, grad stłukł jak cepem, albo ciągły deszcz powodował niszczenie. Głośno o niej np. było przed 20 laty, kiedy gazety rozniosły wieść, że podczas burzy piorun uderzył w kaplicę, stojącą na wyniosłym wzgórzu. Zabił cztery osoby, a 50 ranił poważnie Jeno kapłan — mówi kronika, wyszedł bez szwanku. Były to nieszpory... grozy. Bolączką nie tylko Krzywaczki, ale wszystkich wsi w Polsce jest przede wszystkim zastraszające rozdrobnienie gruntu. Dzielili ojcowie grunt między dzieci ile się dało, aż nie jednemu dostało się dosłownie po parę tylko zagonów. Na takiej „posiadłości" nie można było przecie sprostać biedzie. N*e można była nawet chałupy drewnianej wystawić; to też „przyżyniali* się do domu t. zn. w jednej izbie mieści się po dwie i trzy rodziny... Nazywa się to, że „siedzą na kupie“. A taka „kupa* to jeden splot nieporozumień i waśni. Bo bieda wszystkich potrafi poróżnić. W jednej izbie kilka rodzin, a jeszcze i cielak jak przyjdą mrozy, znajdzie się koło pieca. Już samo to, że ci ludzie żyją — dowodzi ich wielkiej siły charakterów i wartości moralnych. O zbrodniach się tu nie słyszy. Jest też rzeczą charakterystyczną, że w Krzywaczce wesele jest wydarzeniem rządkiem... Nie mogą się żenić ludzie, bo nie ma ku temu warunków. Dziewczęta zaś wędrują na służbę. Krzywaczkę co wiosnę nawiedza przednówek. Chodzi tylko o jakiś zarobek drobny, aby pomóc sobie. Zajmują się tu ludzie wyrabianiem cebrzyków, koszyków i tym handlują. Nie są jednak zorganizowani ci chałupnicy... Handlują na własną rękę, zależni od kaprysu kupującego lub pośrednika, Sprzedają również mleko we wsi. Raczej mleko im zostaje, lecz pozbawione wszelkiego tłuszczu. (O szkodliwości takiej praktyki, pisałem w poprzednim reportażu). Jest miejscowa mleczarnia. Wyobraźmy sobie w niektórych domach brak jakiegokolwiek dochodu. Sprzedaje się więc „ostatnią kapkę" mleka. Z pod wirówek ludzie biorą na powrót i spożywają je. I tak ubożeje z dnia na dzień wieś i wydaje „ułomków*, źle się odżywiając. Chuda to będzie obrona Ojczyzny... Są też trzy sklepy. W tym jeden jako „Kółko rolnicze*. Sprzedaje się najwięcej soli i nafty. Mydła mało, a chleba 2 na dzień, jak się informowałem... Żydowskich sklepów nie ma żadnych. Nie dlatego aby, — powiedzmy symbolicznie — Doboszyński zwyciężył, lecz dlatego, że interesu w takich okolicach jak Krzywaczka nie zrobi żyd, nie głupi. — Jest też rzeczą wielce charakterystyczną, że Krzywaczka choruje na nadmiar organizacyj. Liczy sobie około 1150 dusz, a tyle różnych organizacyj: z Akcji katolickiej wszystkie stowarzyszenia — młodzieży płci obojga, mężów i kobiet — potem Koło młodzieży, Koło rezerwistów, Strzelec, P. W. W. F. i L. M. i K., Kasa Stefczyka, Kółko rolnicze, Mleczarnia i t. p. Wszystkie stowarzyszenia i koła obracają się powoli, a niektóre są piątym koleni u wozu... ludzkich zainteresowań. — Na zakończenie nadmienić należy, że Krzywaczka posiada bardzo ładny kościół, doskonale wewnątrz urządzony i odmalowany staraniem miejscowego proboszcza ks. kanonika Głogowskiego... Należało by również o drogach tutejszych bardzo wiele powiedzieć i ballady o nich układać, straszne, krew w żyłach mrożące."[48] 1939 - 4/5.9.1939 na granicy Głogoczowa oddziały 21 Dywizji Piechoty Górskiej powstrzymały marsz wojsk niemieckich 45 DP na Kraków. Walczył tutaj 3 Pułk Strzelców Podhalańskich. Wg relacji gen. Bernarda Monda, dowódcy 21 DPG: „Walki na linii Skawina-Krzywaczka miały następujący przebieg: Na odcinku 21 dywizji piechoty górskiej: Radziszów (3 Pułk Strzelców Podhalańskich), Krzywaczka (4 Pułk Strzelców Podhalańskich) straże przednie XVII Korpusu od rana podchodziły pod stanowiska polskie, przy czym punkt ciężkości zaznaczył się na skrzydle południowym pod Krzywaczka, gdzie według meldunków działała 45 dywizja piechoty. Gdy mgła opadła, ukazały się liczne cele dla artylerii polskiej. Zwalczanie ich, dzięki dogodnym punktom obserwacyjnym i dobremu przygotowaniu ognia było bardzo skuteczne. Od godziny 11 do zmroku załamały się w ogniu artylerii i broni maszynowej trzy natarcia niemieckie, pomimo że dwa ostanie były wsparte czołgami. Na przedpolu leżały czołgi. Wszystko to bardzo podniosło ducha. Lotnictwo niemieckie bombardowało miejsce postoju dowództwa dywizji w Mogilanach. Nie ponieśliśmy jednak większych strat. Rozkaz do odwrotu wieczorem był dla żołnierzy wielkim zaskoczeniem; około godziny 20:00 piechota zeszła ze swych stanowisk. Nieprzyjaciel nie przeszkadzał; w nocy natomiast ostrzeliwał ogniem artylerii opuszczone już pozycje polskie" - - Stefan Schmidt, syn Wincentego, profesor UJ został aresztowany i osądzony w obozie Oranienburg-Sahesanhausen. Zwolniony został w 1940 roku powracając do pracy naukowej.[21] 1940 - W czasie okupacji poszukiwani z Krzywaczki byli m.in: Kazimierz Mroczek (ur. 1914), Stefan Dąbrowa (1919), Władysław Leźniak (1899), Ludwik Cholewa, Augustyn Klimczyk (1907), Kazimierz Kolut (1906) [131] 1944 - 1 grudnia oddział wojska powracający z Kalwarii do Krzywaczki został ostrzelany przez 10 partyzantów[132] 1945 - Odebrano dwór właścicielom i przeznaczono na szkołę - - W rejonie Krzywaczki została przeprowadzona akcja likwidacji lokalnych członków podziemia związanych z Armią Krajową. Akcja zakończyła się kompletnym niepowodzeniem. - - Członkowie zgrupowania Dymitra Zasulskiego „Czarnego” zlikwidowali na terenie gminy kaprala Milicji Obywatelskiej Stanisława Stapińskiego[60]
Bibliografia
[1] SGKP [2] Księgi metrykalne par. Krzywaczka [3] Czas 24.11.1863 [4] Par. Kraków WNMP [5] Szematyzm diecezji tarnowskiej na rok 1863 [6] Księga adresowa królewskiego stołecznego miasta Lwowa. R. 1902 [7] Niesiecki Kacper, Herbarz Polski... [8] Skorowidz przemysłowo-Handlowy królestwa Galicji na 1912 rok [9] Kalendarz "Szkoły" Tygodnika Powszechnego na rok 1890 [10] Szematyzm szkolny tarnowski 1848 (Schematismus des gessamten an den Volksschlen, der Tarnoven bischovlichiem Diocese ...) [11] Szematyzmy austriackie [12] Boniecki Adam, Herbarz... [13] Starodawne Prawa Polskiego Pomniki t. VIII [14] Teczka legitymacyjna Jana i Witkorii Komeckich CDIAL 165-3-2356 [15] Pusłowski Z., Szlachta Galicji w XIXw, Bibl. Jag. [16] Księgi parafialne par. Krzywaczka [17] Słownik Historyczno-Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu [18] Tyn. 11b - bulla interpol. w XV w. [19] Klepsydra Kryspina Żeleńskiego, BJ Patrimonium [20] Chrzanowski Tadeusz, Karczmy i zajazdy polskie, Warszawa 1958 [21] Urząd gminy Sułkowice - strona [22] APKielce zesp. 26, sygn. 1 (Naczelnik Wojenny Powiatów Olkuskiego i Miechowskiego), s. 12 - Lista przydziału z 7.2.1863 (rkps) [23] AGAD MK4-S16 [24] Gazeta Krakowska 7.8.1808 [25] Gazeta Warszawska 17.10.1854 [26] Gazeta Lwowska 22.4.1816 [27] Dziennik Rządowy Wolnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu 16.5.1829 [28] F.B. Pamiętnik podróży z Kielc do Karlsbadu, w: Pamiętnik Umiejętności Moralnych i Literatury t. III, Warszawa 1830 [29] Gazeta Lwowska, 5.10.1841 [30] Gazeta Lwowska, 12.5.1842 [31] Gazeta Lwowska, 27.8.1844 [32] Pietrusiński Ludwik, Podróże, przejazdki i przechadzki po Europie, t. IV, Warszawa 1845 [33] Czas, 14.7.1855 [34] Ostatnie Wiadomości Krakowskie, 22.12.1933 [35] Czas 3.1.1850 [36] Kalwarya Zebrzydowska i jéj okolice pod względem dziejowym i archeologicznym, Kraków 1850 [37] Czas 26.4.1853 [38] Czas 30.9.1855 [39] Czas 12.8.1857 [40] Rocznik Ces. Król. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. T. 5, 1861 [41] Czas 1.1.1861 [42] Gazeta Lwowska 12.12.1868 [43] Krakauer Zeitung 13.6.1866 [44] Sprawozdanie z czynności krakowskiej filii Krajowego Stowarzyszenia Patriotycznej Pomocy "Czerwonego Krzyża" w Galicyi za lata 1885. — 1889. [45] Dzwony starodawne z przed r. 1600 na obszarze Galicji (red. K. Szydłowski), w: Kraków 1922 [46] Naokoło świata, 1925, nr 18 [47] Dzwon Niedzielny 29.4.1925 [48] Dzwon Niedzielny 7.2.1937 [49] Nowości Ilustrowane, 6.12.1924 [50] Dzwon Niedzielny 8.9.1935 [51] Rocznik Ces. Król. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego., t. 10, 1866 [52] Kraj 22.6.1870 [53] Gazeta Lwowska 6.6.1872 [54] Gazeta Lwowska 16.8.1873 [55] Nagrobek ks. Józefa Procnera w Suchej Beskidzkiej [56] Gazeta Lwowska 14.10.1873 [57] Klepsydra Henryka Schmidta, BJ Patrimonium 2 [58] Kurowska-Pysz Joanna, Gminny program rewitalizacji dla gminy Sułkowice do roku 2023, 2017 [59] Kiryk Feliks, Dzieje powiatu myślenickiego w okresie przedrozbiorowym , w: Monografia powiatu myślenickiego, t. 1: Historia , (red. Reinfuss Roman), Kraków 1970 [60] Karpacz Emilia, Krzywaczka, w: Sakralne Dziedzictwo Małopolski, 2025, sdm.upjp2.edu.pl/miejscowosci/krzywaczka (dost. 06.2025) [61] Czerwiński Jan, Świątniki Górne, historia zwykła i niezwykła, swiatniki.wordpres.com (dost. 6.2025) [62] Kraj 29.5.1974 [63] Czas 19.5.1874 [64] Księgi metrykalne par. Kraków, św. Szczepan [65] Księgi metrykalne par. Kielce, katedra [66] Czas 20.4.1875 [67] Gazeta Lwowska 6.5.1876 [68] Kuryer Krakowski 22.12.1876 [69] Siemoński Władysław, Wspomnienia z lat ubiegłych, w: Ruch Literacki, 10.3.1877 [70] Janota Eugeniusz, Lud i jego zwyczaje, Lwów 1878 [71] Sprawozdanie Komisyi Fizyograficznej, PAU 1872 [72] Gazeta Krakowska 8.7.1882 [73] Czas 7.9.1882 [74] Nowa Reforma 12.7.1884 [75] Konopka Józef, Wieś Mogilany - monografia, Kraków 1885 [76] Pufendorf Samuel, von, Samuelis Liberi Baronis de Pufendorf De Rebus a Carolo Gustavo Sveciae Rege Gestis Commentariorum Libri Septem : Elegantissimis Tabulis Æneis Exornati Cum Triplici Indice, Norymberga 1696 [77] Wiadomości Katolickie 19.5.1885 [78] Nowa Reforma 12.7.1885 [79] Biesiada Literacka 7.10.1887 [80] Dziennik Poznański 23.09.1887 [81] Nowa Reforma 27.3.1886 [82] Kurjer Krakowski 28.1.1888 [83] Czas 15.11.1889 [84] Louis Józef Tadeusz, Przechadzka kronikarza po rynku Krakowskim, Kraków 1890 [85] Węgierskie ślady w pałacu, w: Dziennik Polski 28.11.2009 [86] Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, t. 2: ab anno 1490 ad annum 1551, Kraków 1892 [87] Kalendarz "Szkoły" Tygodnika Powszechnego na rok 1892 [88] Czas, 14.1.1892 [89] Gazeta Narodowa 29.4.1894 [90] Biesiada Literacka 1.7.1898 [91] Nowa Reforma 21.7.1898 [92] Dziennik Urzędowy C. K. Rady Szkolnej Krajowej w Galicyi w Zakresie Szkół Ludowych. 10.5.1899 [93] Czas 15.5.1901 [94] Heumann Stanisław, Wiadomość o parafii i kościele parafialnym w Suchy, w dyecezyi krakowskiej, dekanacie suskim, powiecie żywieckim w Galicyi zebrana na podstawie aktów, wizyt kanonicznych i innych źródeł, Kraków 1901 [95] CSUI [96] Księga chrztów par. Kraków, św. Anna 1816 [97] Dzwonek III Zakonu S. O. N. Franciszka Serafickiego, 6.1901 [98] Nowa Reforma 14.1.1902 oraz 21.1.1902 [99] Czas 6.10.1904 [100] Nowa Reforma 6.8.1904 [101] Czas 15.11.1905 [102] Nowa Reforma 15.11.1905 [103] Wieniec-Pszczółka 14.4.1907 [104] Gazeta Narodowa 15.7.1906 [105] Gazeta Narodowa 8.3.1906 [106] Czas 18.1.1906 [107] Nowa Reforma 7.7.1909 [108] Nowa Reforma 13.6.1912 [109] Chmiel Adam, Wawel : materyały archiwalne do budowy zamku. T. 2, Kraków 1913 [110] Wspomnienie o generale Blumerze, w: Przegląd Narodowy, kwiecień 1913 [111] Nasz Dom 7.6.1913 [112] Dziennik Urzędowy 8.9.1913 [113] Mały Światek 15.6., 1.8., 1.9., 15.9.1916 [114] Nowa Reforma 13.12.1919 [115] Prace i Materjały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne, t. IV, cz 3 (za: zbiory rękopiśmienne Seweryna Udzieli w Muzeum Etnograficznym w Krakowie) [116] Chłop Polski, 5.8.1828 [117] Ilustrowany Kuryer Codzienny 13.7.1929 [118] Czas 4.9.1929 [119] Rzeczpospolita 7.2.1929 [120] Ilustrowany Kuryer Codzienny 9.12.1929 [121] Czas 9.12.1929 [122] Nowy Dziennik 12.1.1930 [123] Czas 12.1.1930 [124] Wspomnienie o jenerale Blumerze, w: Przegląd Narodowy, kwiecień 1913 (Wspomnienie nieznanego autorstwa, odnalezione przez Pawła Grodeckiego w papierach rodzinnych). [125] Czas 8.11.1934 [126] Czas 25.4.1935 [127] Nowy Dziennik 27.6.1935 [128] Dziennik Wileński 22.2.1936 [129] Dziennik Wileński 19.3.1936 [130] Mały Dziennik 10.4.1938 [131] Fahndungsnachweis für das Generalgouvernement [132] Biuletyn Krajowy 1944 nr 116 (6 grudnia) Polska Agencja Telegraficzna (msps), Warszawa - Patrimonium [133] Rocznik Krakowski t. 49
