W XIX wieku na terenie miasta Kalisza znajdowały się trzy różne szpitale . Nazywały się szpitale ale do XIX wieku nie prowadziły one leczenia chorych lecz ich celem była pomoc ubogim , były przytułkami . Zarządzały szpitalami rady nadzorcze . W XIX wieku były kartki na żywność .
Szpital Św. Ducha
Pierwszy szpital , Św. Ducha , powstał kilka lat przed rokiem 1282 . Szpitalem zarządzali kanonicy regularni św. Ducha zwani Duchakami . Przywileje i prawa do majątku nadawali szpitalowi : Książę Polski Przemysł II, Król Polski Władysław Łokietek , Król Polski Kazimierz Wielki i Król Polski Zygmunt I Stary . Fundusze kaliskiego szpitala przeznaczone były na rozbudowę i remonty posiadanych nieruchomości a także na utrzymanie braci szpitalnych i osób pracujących w szpitalu oraz ubogich i chorych . Szpital nie zajmował się leczeniem podopiecznych lecz to był rodzaj przytułku dla ubogich . W szpitalu nie było lekarza a pomocy medycznej udzielali cyrulicy a zadania położnych przy ciężarnych wypełniały tzw. baby . Szpitalem kierował hospitalarius wspierany przez innych braci zakonnych i siostry .
W okresie największego rozwoju kaliskiego szpitala w ciągu pierwszych trzech wieków istnienia posługę w szpitalu sprawowało od 6 do 8 braci zakonnych . W zarządzaniu placówkami zakonnicy byli wspierani przez opiekunów szpitala zwanych prowizorami . Zabudowania duchaków znajdowały się za murem obronnym i rzeką , obok klasztoru bernardynów . Dziś jest to klasztor jezuitów . Był tam murowany kościół , piętrowy szpital , dom mieszkalny dla zakonników i budynki gospodarcze . Na koniec XVI wieku rozpoczął się powolny upadek zakonu duchaków . Szpitale i przytułki w Polsce przestawały istnieć od roku 1783 . W Kaliszu pod koniec działalności w roku 1763 przebywało w szpitalu pięć kobiet a w roku 1783 cztery kobiety . W roku 1795 władze miasta wydzierżawiły kościół Świętego Ducha gminie greckiej . W roku 1804 kościół i szpital został zburzony ze względu na zły stan techniczny . Pozostałe fundusze Szpitala Św. Ducha przekazano Szpitalowi Św. Trójcy który z przytułku zamieniał się w cywilny szpital leczniczy .
Szpital Starozakonnych
W roku 1836 powstał inny szpital zwany Szpitalem Starozakonnych . Miasto liczyło wtedy około 12000 mieszkańców a Żydów było około 46 % populacji . Żydzi argumentowali powstanie szpitala utworzonego przez dr Michał Morgestern i Ludwika Mamrotha że nie chcieli korzystać z opieki Szpitala Św. Trójcy twierdząc że nie przestrzegano w szpitalu ich obyczajów . Szpital powstał w posesji ul. Piskorzewska 21 . Utrzymywany był przez Gminę Żydowską . W roku 1923 Rada Miejska Kalisza zdecydowała o likwidacji Szpitala Starozakonnych . Szpital działał później w innych strukturach : wraz ze szpitalem Św. Trójcy czy w czasie II wojny światowej w gettcie na Rozmarku w Kaliszu . W listopadzie roku 1941 całkowicie zlikwidowano szpital .
Szpital Św. Trójcy
W roku 1358 Kazimierz Wielki sprowadził do Kalisza Kanoników Regularnych Laterańskich którym oddał w zarządzanie kościół parafialny p.w. św. Mikołaja . Tam oni prowadzili swój klasztor . Od nich nazwano pobliską ulicę Kanonicka . Około roku 1462 na gruntach kanoników regularnych laterańskich znajdujących się na Przedmieściu Wrocławskim mieszczanie kaliscy założyli Szpital Św. Trójcy ale magistrat kaliski sprawował nad nim opiekę . Magistrat mianował przełożonych szpitala i kościoła spośród kanoników laterańskich św. Mikołaja . Magistrat wybierał spośród mieszczan dwóch opiekunów prowizorów szpitala opiekujących się podopiecznymi przebywającymi w Szpitalu Św. Trójcy i nad administracją oraz majątkiem szpitala . Opiekunami był rajca miejski lub ławnik albo burmistrz . Nazywano instytucję szpitalem ale to raczej był przytułek dla ubogich . W szpitalu w roku 1780 dla wygody ubogich wzniesiono i poświęcono kaplicę . W roku 1781 szpital składał się z jednej dużej izby i dwóch komór . Przebywało w nich 10 starych kobiet i dwóch starców . Pod koniec XVIII wieku proboszczowie przejmowali funkcję administratorów szpitala . W roku 1793 z powodu II rozbioru Polski do Kalisza wkroczyły wojska pruskie . Prusacy zbadali stan majątkowy szpitala Św. Ducha i Św. Trójcy . Grunty należące do Szpitala Św. Trójcy pomierzono i oddano w dzierżawę w drodze licytacji . Władze pruskie zakazały zbierania jałmużny przez ubogich ze szpitala i zwrócili się do mieszkańców Kalisza o dobrowolne datki na rzecz obu szpitali . Mieszkańcy odpowiedzieli datkami . Władze przyjrzały się budynkom szpitali . W roku 1804 zburzono budynek szpitala Św. Ducha . Budynek szpitala Św. Trójcy groził zawaleniem . Postanowiono wybudować na terenie Szpitala Św. Trójcy jeden budynek . W roku 1806 załoga pruska po klęsce w starciu z armią napoleońską opuściła Kalisz . W roku 1813 odwrót armii Napoleona po bitwie pod Kaliszem zamienia Kalisz w jeden wielki lazaret wojskowy . Do dziś przy kościele oo. jezuitów w Kaliszu stoi obelisk w kształcie wysokiej kolumny w miejscu pochowania 200 - 300 żołnierzy napoleońskich tzw. cholerycznych . Obelisk ustawili napoleońscy żołnierze .
Działający Szpital Św. Trójcy przejął pod nadzór magistrat . Nowy budynek zaczęto budować za czasów pruskich ale w roku 1817 jeszcze nie był ukończony . W tym czasie szpital pełnił rolę lazaretu wojskowego w którym leczono chorych i rannych żołnierzy różnych narodowości . Szpital około roku 1815 zaczął działać na rzecz miasta . Szpital mógł przyjąć ze względu na pomieszczenia 12 ubogich zdrowych , 6 ubogich chorych oraz 6 chorych za opłatą . Opłatę za leczenie mieli wnosić osoby młode zarażone chorobami wenerycznymi które po opuszczeniu szpitala musiały pod nadzorem policji pracować w kaliskich fabrykach aby spłacić szpitalowi koszty leczenia . W roku 1827 Kalisz miał 12091 mieszkańców . Opłata za leczenie chorych wenerycznie po roku 1826 zwiększyła się bo szpital przyjmował chorych kozaków z pułku Dońskiego Katasanowa .
W roku 1828 opisano budynek szpitala że jest to dom murowany o piętrze , dachówką kryty w którym znajduje się sal 4 , pokoi 7, kuchnia , spiżarnia , podwórze parkanem drewnianym ogrodzone , gdzie z tyłu jest szopa drewniana potrzebująca koniecznie nowego pokrycia dachu , inne zaś zabudowania są w dobrym stanie . W okresie od listopada 1830 do października 1831 , okres powstania listopadowego , szpital pełnił rolę lazaretu wojennego , leczyli się tam żołnierze polscy i jeńcy rosyjscy . W roku 1835 szpital zajęły rosyjskie władze wojskowe na lazaret . Szpital Św. Trójcy stale miał za mało funduszy na utrzymanie . W ciągu roku 1832 w szpitalu przebywało od 80 do 100 chorych . Znacznie więcej niż wcześniej . Dochody nie zwiększały się . Rosły długi za leki , za żywność . Od roku 1834 narastała konieczność generalnego remontu budynków szpitala . W roku 1836 stwierdzono brak miejsca na pralnię , kąpiele , mieszkanie kucharki i praczki oraz innego personelu . Nie było pokoju do operacji czy pomieszczenia do składania ciał zmarłych . Dwa lata później był gotowy plan i kosztorys budowy nowego szpitala na 100 łóżek . Później uznano że w Kaliszu nie potrzeba tak dużego szpitala i określono mniejsze rozmiary nowego szpitala . W roku 1839 Henryk Marconi zaprojektował murowany gmach szpitala i rozpoczęto budowę w miejscu starego szpitala na Przedmieściu Wrocławskim . Henryk Marconi (1792 - 1863 ) był Włochem i architektem . Zaprojektował wiele pałaców , kościołów , gmachów użyteczności publicznej . W Kaliszu również zespół budowlany więzienia zaprojektował Henryk Marconi .
W roku 1842 murowany szpital rozpoczął swoją działalność . Budynek po przeróbkach istnieje do dziś i jest tam Przychodnia na Rogatce . W roku 1844 dobudowano liczne pomieszczenia z przeznaczeniem na łaźnie parową , pralnię , trupiarnię, drwalnię, pomieszczenia do kąpieli, magiel, magazyn podręczny . W ciągu roku 1845 w Szpitalu Św. Trójcy przebywało 570 chorych , z których 97 zmarło . W roku 1845 Kalisz zamieszkiwało 11 941 mieszkańców . W roku 1846 dobudowano ustępy a w latach 1855 do 1857 drewniany pawilon dla chorych wenerycznie . Szpital miał 22 sale dla 75 chorych plus pawilon dla chorych wenerycznie , sale operacyjną , kancelarię z mieszkaniem dla zarządcy szpitala , kaplicę , kuchnię , pomieszczenie dla felczerów i służby . W szpitalu pracowało 2 lekarzy , młodszy i starszy . W roku 1855 w mieście szerzyły się choroby epidemiczne a ubogim mieszkańcom zagrażał głód . Były trudności w nabywaniu ziemniaków , grochu , żyta , w magistracie wydawano kartki na chleb .
W roku 1876 prof. Wiktor Szokalski okulista o renomie europejskiej pisał że w szpitalu jest system ogrzewania za pomocą pieców Meidingera , wodociągi rozprowadzające wodę do sal szpitalnych, sale na 8 łóżek , doskonała wentylacja , wzorowe ustępy , kanały odprowadzające daleko nieczystości . Nawet szpitale warszawskie nie dorównywały kaliskiemu . W roku 1881 statystyki podają że szpital zaplanowany na 75 łóżek leczył w ciągu roku 1477 chorych gdzie jeden zgon przypadał na 13 chorych . W roku 1883 Kalisz miał 18840 mieszkańców . W roku 1889 zbudowano pawilon murowany systemu amerykańskiego stojący dziś pod adresem Nowy Świat 2a . Miał dwie duże sale na której mogło przebywać po 40 osób . Na dachu dwu poziomowym były świetliki doświetlające środkową część wewnętrzną obiektu . Jego wygląd dachu i okna wcale nie zmieniły się do dziś . W pawilonie przy Nowym Świecie 2a był oddział zakaźny szpitala św. Trójcy .
W roku 1900 utworzono w Szpitalu Św. Trójcy przytułek położniczy . W szpitalu urządzono salę z czterema łóżkami . Utworzenie w tamtych czasach oddzielnej sali położniczej stawiało kaliski szpital jako jeden z najlepszych w Królestwie Polskim . W roku 1905 w związku z zagrożeniem epidemii cholery wybudowano osobny barak zapewniający całkowitą izolację od chorych . W roku 1907 w szpitalu założono telefon . W roku 1914 Prusacy z Saksoni wpadli w popłoch i zaczęli strzelać na oślep sądząc że zostali zaatakowani . Ostrzeliwano miasto burząc je . Zginęło wielu cywilów , dobijano rannych , brano zakładników i nie pozwalano na udzielanie im pomocy lekarskiej . Chorych i rannych cywilów przeniesiono do piętrowego budynku gdzie nie było wody bieżącej , ustępów i kanalizacji przy dzisiejszej Górnośląskiej 30 . W gmachu Szpitala Św. Trójcy urządzono obóz przejściowy dla jeńców rosyjskich . W roku 1916 budynki Szpitala Św. Trójcy oddano dla chorych cywilnych . Budynki szpitala były zdewastowane . Opisał je dr Bronisław Koszutski . Budynek był starą ruderą nieodpowiadającą wymaganiom stawianym szpitalom . Skrytykował stan higieniczny szpitala , ustępy , łazienki , ogrzewanie sal - wszystko w stanie skandalicznym . Stwierdzono konieczność budowy nowego gmachu szpitalnego. W latach międzywojennych założono w szpitalu oświetlenie elektryczne . W roku 1932 w Szpitalu św. Trójcy uroczyście oddano do użytku przebudowane dwie sale i sale opatrunkowe . Z powodu rosnącej liczby mieszkańców miasta rosła potrzeba budowy nowej placówki służby zdrowia . Zaprojektował ją architekt W. Borawski . Nowy szpital rozpoczęto budować w roku 1933 a ukończono w roku 1936 przy ulicy Toruńskiej , istnieje do dziś . Dla upamiętnienia pierwszej fundacji szpitalnej w Kaliszu nazwano szpital imieniem Przemysława II . To tam przeniesiono chorych a Szpital Św. Trójcy zakończył swoją działalność . W roku 1914 Kalisz zamieszkiwało 65 400 mieszkańców, w tym 21 287 Żydów a w roku 2017 Kalisz zamieszkiwało 101625 mieszkańców .
Akcelerator Kultury
Do napisania tego artykułu zainspirowała mnie historia budynku przy Nowym Świecie 2a . Historycy twierdzą że był to budynek należący do koszar zbudowany w latach 1840 - 1842 i że była to stajnia koszarowa . Sądzę że cały czas do wybuchu II wojny światowej obiekt służył jako budynek szpitalny . Zbudowano go w roku 1889 jako oddział Szpitala Św. Trójcy dla chorych zakaźnie . Jest murowany . Miał dwie duże sale na której mogło przebywać po 40 osób . Na dachu dwu poziomowym były świetliki doświetlające środkową część wewnętrzną obiektu . Jego wygląd dachu i okna wcale nie zmieniły się do dziś . W pawilonie przy Nowym Świecie 2a był oddział zakaźny Szpitala Św. Trójcy . Budynek przy Nowym Święcie 2a przed i po II wojnie światowej był zajmowany przez wojsko : polskie , hitlerowskie itd. Był użytkowany przez różne instytucje jako magazyn czy po roku 1989 jako galeria handlowa oraz chińskie centrum sprzedaży . Gdy adaptowano budynek pod istniejący dziś Akcelerator Kultury to przy jednej ze ścian budynku 2 metry pod ziemią znaleziono szczątki troje ludzi .
Dziś w budynku jest Akcelerator Kultury który wspólnie z Wieżą Ciśnień przy ulicy Górnośląskiej prowadzi działalność kulturalną którą kieruje dyrektor Ośrodka Kultury Plastycznej Wieża Ciśnień pan Piotr Bigora .
Najważniejszym źródłem na podstawie którego opracowałem artykuł jest książka napisana przez lekarza z Warszawy w roku 1906 , a więc w trakcie istnienia szpitala Św. Trójcy . W książce są wymienieni lekarze ze zdjęciami pracujący w kaliskim szpitalu :
