Bułgaria . Zwyczaje pogrzebowe oraz żałobne .

Będąc na wczasach zwiedzałem Cmentarz Komunalny w miejscowości Obzor
i Cmentarz Winica w Warnie .
Zwiedzane cmentarze były prawdopodobnie cmentarzami komunalnymi .
Bułgaria ma około 7 milionów obywateli . Bułgarski Kościół Prawosławny ma około
5 860 000 wyznawców , Islam ma około 907000 wyznawców a Kościół Katolicki
około 74000 wyznawców .
W Bułgarii śmierć zawiera głęboką symbolikę , przekazywaną z pokolenia na pokolenie .
Tradycje i zwyczaje związane z czczeniem zmarłego mają na celu pomóc duszy
odnaleźć drogę do wieczności i zapewnić ukojenie bliskim .

POGRZEB

Obserwując zwyczaje na bułgarskim cmentarzu skłonnym jestem uwierzyć
w niektóre zwyczaje związane z pochówkiem czy żałobą .
Bezpośrednio po śmierci rozpoczyna się przygotowania do pogrzebu .
Zamyka się zmarłemu oczy , zapala świecę lub lampkę , zakrywa się lustra ,
ikony i obrazy w domu , wylewa się wodę z naczyń , zatrzymuje się zegar
i otwiera drzwi lub okna aby dusza mogła odejść .
Ciało zmarłego myją mydłem lub samą wodą z bazylią . Wierzą że oczy zmarłego
muszą być zamknięte bo jak nie to umrze ktoś inny .
Rano kobiety myją zmarłego i ubierają go w nowe lub czyste ubranie a potem kładą
go w domu na modlitwę . Jeśli zmarły ma ranę to obmywają ją ciepłym winem aby
nie dopuścić do reinkarnacji . Zakładają koszulę zmarłego , czyli kawałek
białej tkaniny z otworem na głowę . Kobietom zakłada się część stroju ślubnego ,
część ubrań nosi się na lewą stronę .
Dłonie i stopy są związane i pozostają tak do momentu złożenia do grobu .
Przed złożeniem więzy są zdejmowane aby zmarły mógł przenieść się do innego świata .
Bułgarzy wierzą że w grobie zmarli mają potrzeby dlatego do grobu wkłada się różne rzeczy.
Nabożeństwo odbywa się w domu a osoby żegnające przynoszą kwiaty , owoce i inne
drobne upominki które składają do trumny u stóp zmarłego . Oprócz tych rzeczy
krewni wkładają do trumny monetę , sól , pszenicę i chleb .
Pożegnanie zmarłego obejmuje ucałowanie zmarłego lub złożenie jego rąk na piersi .
Jedną z najważniejszych tradycji jest pozostawienie ciała zmarłego w domu na trzy dni .
Ma to na celu umożliwienie duszy pożegnanie się z domem i bliskimi ,
a także umożliwienie wszystkim krewnym i przyjaciołom spotkania się i oddania mu hołdu .
W tym czasie zapala się świece symbolizujące światło , które będzie prowadzić
duszę zmarłego na jej drodze .
Rytualne opłakiwanie zmarłego przez krewne jest obowiązkowe .
Bułgarzy wierzą że nie opłakany zmarły może się odrodzić .
Jedną z głównych trosk bliskich jest zapobieganie reinkarnacji zmarłego, dlatego
podczas pogrzebu przestrzega się szeregu zasad i stosuje się obowiązkowe
„ środki zapobiegawcze ”. Należą do nich dbałość o to , aby w pobliżu zmarłego
zawsze paliła się świeca , aby nic nie przechodziło przez ciało ani grób , aby nie
został pozostawiony sam w nocy i dlatego zazwyczaj pilnuje go staruszka która uważa
aby nie napadł na niego pies lub kot .
W skrajnych przypadkach stosuje się dodatkowe środki , aby zapobiec przemianie
zmarłego w wampira. Aby zmarły nie przemienił się w wampira to w pobliżu ciała kładzie
się krzyż , czosnek , ikonę lub kadzidło .

Drewniany krzyż i trumna na pogrzeb są wykonywane po śmierci zmarłego na podwórku
domu przez krewnych płci męskiej lub profesjonalnego cieślę.
Podczas wykonywania trumny również przestrzegane są pewne zasady . Jednocześnie
z trumną i krzyżem , krewne płci żeńskiej przygotowują rytualny chleb i jedzenie
na pogrzeb . Najpierw wyrabiają pitę , którą spożywają przy zmarłym . Na pogrzeb
i upamiętnienie wyrabia się określoną liczbę bochenków, które mają różne ozdoby
i nazwy: „ chleb archanielski ”, „ archanioł ” i inne . Oprócz głównych bochenków
przygotowuje się również prosfory , czyli małe bochenki z odciskiem prosfory,
które rozdaje się na pogrzebie.
Obowiązkowo na pogrzebie należy przygotować gotowaną pszenicę . Jest ona rozdawana
na cmentarzach po pochówku .
Obowiązkowym elementem przygotowań do pogrzebu jest wykopanie grobu , podczas którego
przestrzegane są również pewne zasady i zakazy.
Uważa się, że pogrzeb rozpoczyna się po zakończeniu wszystkich czynności przygotowawczych
i wyniesieniu ciała z domu . Pogrzeb zazwyczaj odbywa się trzeciego dnia po śmierci .
Wierzy się, że tego dnia dusza ostatecznie opuszcza ten świat , dlatego ważne jest ,
aby odprawić odpowiedni rytuał . Podczas ceremonii pogrzebowej odmawiane są modlitwy ,
aby zapewnić zmarłemu spokój i pomóc jego duszy w odnalezieniu drogi do życia pozagrobowego.
Przed wyniesieniem zmarłego z domu żegnany jest ostatni raz przez krewnych i znajomych .
Odbywa się to w obecności księdza , który odmawia stosowne modlitwy. Ciało zmarłego
wyprowadza się z domu po pożegnaniu go przez bliskich i przyjaciół oraz po „ odczytaniu ”
go przez księdza . Procesja pogrzebowa na cmentarz miała ściśle określone reguły .
Ksiądz idzie pierwszy , za nim trumna z krzyżem niesiona lub wieziona .
W pobliżu trumny szli najbliżsi zmarłemu krewni i znajomi . Obowiązkowym elementem
chrześcijańskiego pochówku jest pogrzeb który odbywa się w kościele cmentarnym a gdy
go nie ma to przy grobie . Wierzy się , że niepogrzebany zmarły odrodzi się i powróci ,
by szkodzić żyjącym . Po opuszczeniu trumny do grobu wszyscy obecni rzucają garść ziemi
mówiąc „ Niech spoczywa w pokoju ” i odchodzą , nie oglądając się za siebie .
Krzyż kładzie się nad grobem od strony głowy . Wtedy żałoba dobiega końca .
Uczestnicy pogrzebu mają obowiązek umyć ręce na cmentarzu , zjeść trochę pszenicy ,
którą podarował im krewny i wrócić inną drogą do domu zmarłego , gdzie krewni
przygotowali stół pogrzebowy . Czasami stół znajduje się przy samym grobie lub
w wyznaczonym miejscu na cmentarzu . Stół jest koniecznie okadzany przez kapłana ,
czasami w domu święci się również wodę . Podczas podawania potraw i napojów do stołu
wypowiadane są słowa „ Boże przebacz ! ”. Stół pogrzebowy ma szczególnie uroczysty
charakter , kapłan zasiada na honorowym miejscu . Zazwyczaj pozostawia się puste
miejsce dla zmarłego .
Potrawy na stole są rytualne i zgodne z porą roku i kalendarzem chrześcijańskim .
Podczas postu podaje się chude pokarmy , a w innych okresach obowiązkowo
zabija się zwierzę ofiarne , zazwyczaj barana . Przy stole ofiarowuje się
ręczniki i inne tkaniny , a następnie grabarze i mężczyźni , którzy robili
trumnę , kucharki i wszyscy, którzy pomagali w przygotowaniach do pogrzebu ,
otrzymują podarunki .

ŻAŁOBA

Początek żałoby i pożegnanie zmarłego rozpoczyna się po jego pogrzebie .
Żałoba rozpoczyna się po opuszczeniu trumny do grobu i podczas nabożeństwa
żałobnego po 3 dniach od śmierci .
Prawosławni chrześcijanie odprawiają nabożeństwa żałobne za zmarłych krewnych
trzeciego , dziewiątego , dwudziestego i czterdziestego dnia po śmierci .
Czterdziestego dnia grób jest wyrównywany , a następnie nabożeństwa żałobne
połączone z odwiedzinami przy grobie odbywają się po 3 , 6 , 9 miesiącach i po roku
a potem co rok .
W początkowym okresie po pogrzebie kobiety z najbliższego otoczenia odwiedzają
grób codziennie , czasami dwa razy dziennie rano i wieczorem . Te codzienne
wizyty trwają do końca pierwszego tygodnia , do dziewiątego lub czterdziestego dnia .
W tym okresie zmarłego nazywa się „świeżą duszą” , a podczas odwiedzin kobiety
wykonują standardowe czynności rytualne przy grobie : okadzają grób , zapalają
świecę lub kadzielnicę , polewają grób wodą i winem oraz rozdają pokarm dla duszy zmarłego .
Podczas tych wizyt odbywa się również żałoba po zmarłym , z wyjątkiem trzeciego dnia ,
kiedy to odbywa się żałoba rytualna . Podczas indywidualnych obchodów pogrzebowych
przy grobie pojawia się więcej osób , najczęściej wszyscy obecni na pogrzebie .
Ogólna nazwa obchodów jest różna w różnych regionach Bułgarii: noszenie, struvilo,
upamiętnienie, sofra , kadzidło , ukłon, złożenie . Tretini to wizyta na grobie
następnego dnia po pogrzebie , która odbywa się wczesnym rankiem , przed
wschodem słońca , w całkowitej ciszy . Zazwyczaj trzy staruszki idą do grobu ,
obchodzą go trzy razy i okadzają , wbijają w kąty wrzeciona i ząbki czosnku , zapalają
wiele świec , aby grób „ świecił ” i odmawiają zaklęcia , aby zmarły pozostał
w grobie i nie przemienił się w wampira . Pożywienie przyniesione przez kobiety
dla zmarłego jest przez nie spożywane w milczeniu przy grobie . Następnie kobiety
się rozchodzą . Wierzy się , że do trzeciego dnia po śmierci dusza pozostaje
w domu , a następnie do czterdziestego dnia odwiedza wszystkie miejsca , które
zmarły odwiedził za życia . Dlatego częściej odbywają się w tym okresie wspomnienia ,
ponieważ uważa się , że zmarły , jako „ świeża dusza ”, nie opuścił jeszcze całkowicie
świata żywych . Liczba rytualnych chlebów na pamiątkę zazwyczaj odpowiada liczbie
dni upamiętnienia : w trzecim dniu przygotowuje się 3 chleby , w dziewiątym
dniu dziewięć , w dwudziestym 20 chlebów w czterdziestym dniu 40 chlebów .
W dziewiąte i dwudzieste dni więcej osób przychodzi do grobu , rozdaje się coraz
więcej różnorodnych pokarmów na modlitwę „ Bóg przebacza ”, a obecność kapłana
jest obowiązkowa , który odmawia modlitwę o spokój . Wśród pokarmów znajdują się
rytualne chleby , gotowana pszenica , owoce sezonowe , potrawy gotowane i ulubione
potrawy zmarłego . Zazwyczaj do grobu przynoszone są pierwsze dojrzałe owoce ,
które żywi mogą spożyć dopiero po ich rozdaniu za zmarłych . Podczas wszystkich
upamiętnień okadza się grób , pozostawia się naczynie z wodą do picia dla duszy ,
zapala się świece lub lampę , aby oświetlić jej drogę do zaświatów , polewa się
grób wodą i winem . Czterdziesty dzień po śmierci jest szczególnie uroczyście
obchodzony , kiedy grób zostaje wyrównany . Najwięcej osób gromadzi się czterdziestego
dnia , zazwyczaj wszyscy , którzy uczestniczyli w pogrzebie . Kapłan odmawia modlitwę ,
a następnie symbolicznie wyrównuje grób , który do tej pory był kopcem i w ten sposób
świeży grób odróżnia się od innych grobów chrześcijańskich . Oprócz licznych
i różnorodnych pokarmów , wśród których obowiązkowo podaje się koliwo , chleb rytualny
i kurban , podczas tej uroczystości rozdaje się ubrania zmarłego , a także dary bliskim ,
zgodnie z przekonaniem że wszystko co ofiarowano dla duszy zmarłego „ znajdzie
dla niego miejsce w zaświatach ”. W niektórych miejscach ubrania zmarłego przekazuje
się osobie tej samej płci , która musi je założyć i uczestniczyć w uroczystościach
pogrzebowych i posiłku z nim . Osoba ta jest symbolicznym zastępcą zmarłego . Wierzy
się , że czterdziestego dnia dusza ostatecznie opuszcza świat żywych i udaje się
do innego świata , świata zmarłych , z którym ostatecznie łączy się pod koniec
pierwszego roku .
Rocznica śmierci to kolejny ważny moment dla bułgarskiej rodziny . W tym dniu krewni
gromadzą się , aby uczcić pamięć zmarłego i modlić się za jego duszę .
Zwyczajowo odwiedza się grób zmarłego , zapala znicze i składa kwiaty .
Żałoba w Bułgarii przebiega według określonego schematu z modlitwami i spotkaniami
w określone dni po pogrzebie . Ważne dni pamięci : dziewiąty dzień mała uroczystość
żałobna ku pamięci zmarłego . Czterdziesty dzień jedno z najważniejszych upamiętnień
ponieważ wierzy się że dusza kończy swoją podróż do zaświatów . Roczne uroczystości
żałobne rodzina nadal czci pamięć zmarłego , organizując coroczne nabożeństwa żałobne .
Trzeciego, dziewiątego i czterdziestego dnia rozdaje się żywność krewnym i sąsiadom
ponieważ uważa się że pomaga to duszy zmarłego .
Tradycja ta zachowała się do dziś ale niewiele osób wie , że czyni się to aby prosić
o przebaczenie dla grzesznej duszy . Dlatego przy rozdawaniu darów mówi się: „Niech Bóg przebaczy”.
Kobiety w żałobie noszą czarne ubrania , czarne nakrycia głowy i nie noszą żadnej biżuterii .

ŚWIĘTA

W Bułgarii , w kraju prawosławnym , nie obchodzi się dnia Wszystkich Świętych .
Zmarłych wspomina się w święto Zaduszki Archanielskie . To święto przypada
w sobotę przed 8 listopada . W to święto na cmentarzach wojskowych składane są
wieńce . Wtedy Bułgarzy odwiedzają mogiły swoich bliskich i tradycyjnie zapalają
na nich świece polewając je czerwonym winem symbolizującym krew Chrystusa .
W to święto przynosi się na cmentarz jedzenie którym Bułgarzy się częstują .
Starsi pamiętają że kiedyś w Polsce Polacy i Romowie na cmentarzach też
dzielili się jedzeniem .
Bułgarzy kilka razy w roku mają święto zwane Zadusznica . Wtedy to wybierają
się na groby krewnych z jedzeniem i czerwonym winem . Częstują znajomych
i sąsiadów aby uczcić pamięć zmarłego .
Rozdawanie pożywienia na grobie zmarłego to kolejna ważna tradycja której celem
jest zapewnienie spokoju duszy i pokazanie bliskim, że nadal troszczą się o zmarłego.
Praktyka ta jest szczególnie powszechna w ważne dni, takie jak Dzień Zaduszny i rocznice śmierci.

CMENTARZ

Na cmentarzach jest wiele , czasem w dziwnych miejscach naklejonych klepsydr
informujących o śmierci zmarłego . A dokładnie o miesięcznicach czy rocznicach .
Często piszą ile minęło od śmierci dni , miesięcy czy lat . Te klepsydry w postaci
laurki ze zdjęciem mogą być naklejone na ściance , na pniu drzewa czy na nagrobku
w różnych miejscach . Z przodu tablicy czy z tyłu . Takie klepsydry ze zdjęciem
zmarłego mogą być wywieszone zaraz po śmierci lub 40 dni , 3 i 9 miesięcy
lub później co roku .
Krzyż na grobie jest fundamentalnym symbolem wiary chrześcijańskiej i symbolizuje
nadzieję zmartwychwstania i życia po śmierci . Złożenie krzyża na grobie jest
wyrazem wiary , że dusza zmarłego znajdzie spokój i że śmierć nie jest końcem ,
lecz początkiem nowego istnienia .
Na cmentarzu w Warnie jest wiele krzyży ułożonych na grobach . Na tym cmentarzu
są nagrobki w obrębie których są stoliki na jednej nodze . Na płocie są uwiązane szmatki
pewnie w dowód żałoby . Kiedyś były czarne a dziś szare bo wypłowiały .
Nagrobki są marmurowe a same rytualne ceremonie pogrzebowe i żałobne są kosztowne
i pewnie dlatego wbrew religijnym twierdzeniom niektórzy Bułgarzy kremują zmarłych .
Podobno Bułgarzy a szczególnie emeryci mają niewielkie dochody .
Jak na każdym cmentarzu i to samo w Obzor oraz w Warnie można spotkać groby
stworzone mocno na wyrost . Na Cmentarzu Komunalnym w Obzor jest grób postawiony
przez siostrę zmarłego z ogromną piłką futbolową . To uwłacza powadze tego nagrobka
bo każdy patrząc na niego uśmiecha się .
Na Cmentarzu Komunalnym w Obzor zaciekawiły mnie czarne metalowe tabliczki
z białymi liczbami . Udało mi się odszukać kontakt do Informacji Turystycznej
znajdującej się w urzędzie miejskim Obzor i mi odpowiedzieli że to są nr rzędów i
poszczególnych grobów .
Patrząc na zdjęcia zwróć uwagę na puszki lub pojemniki w kształcie kapliczki z różnych materiałów .
Widziałem podobne w Macedonii Północnej znacznie oddalonej od Bułgarii .
Służą one do umieszczenia palącej się lampki , chronią przed pożarem w te upalne dni letnie .

OBECNIE

W XX wieku razem z urbanizacją i modernizacją nastąpiły zmiany w tradycyjnych zwyczajach pochówku .
Ceremonie pogrzebowe w obrządku prawosławnym nadal obejmują pogrzeb , pożegnanie
i pochówek ziemny . Wiele osób przestrzega również obrzędów żałobnych .
Coraz więcej rodzin zaczyna korzystać z usług zakładów pogrzebowych ułatwiających
organizację pogrzebu .
Nastąpiły zmiany w ubraniu zmarłego , zamiast tradycyjnych białych ubrań , zmarłego
często ubiera się w wizytowe stroje lub sukienki .
W większych miastach powstają nowoczesne cmentarze ze zorganizowanymi alejkami i kwaterami .
W Bułgarii publikacja nekrologów w gazetach i ich rozwieszanie na ulicach
staje się popularne jako sposób informowania społeczności o śmierci znajomego .
Kapłani w kościele odprawiali specjalną liturgię , której towarzyszyły modlitwy
za duszę zmarłego . W przeciwieństwie do dzisiejszych czasów to pogrzeb trwał
znacznie dłużej . Teraz trwa około 25 minut .

Obecnie w Bułgarii pogrzeby dzielą się na dwa rodzaje : tradycyjny pochówek ziemny
oraz kremację . Pierwsza metoda nadal dominuje , ale w ostatnich dekadach kremacja
zyskała na popularności ze względu na mniejsze koszty niż tradycyjny pochówek .
Coraz więcej osób wybiera kremacje , zwłaszcza w dużych miastach .
Obecnie rodzina może otrzymać prochy , by złożyć je na cmentarzu , rozsypać nad morzem ,
w górach lub pochować przed domem . Z uwagi na wysoką cenę grobów
i coraz bardziej ograniczone tereny cmentarzy coraz więcej ludzi korzysta z możliwości
rozsypania prochów zmarłych członków rodziny .
Coraz częściej zdarza się że krewni rozsypują prochy po kremacji zmarłego w miejscach
które były dla nich ważne za życia .
W ostatnich latach rośnie zainteresowanie pochówkami ekologicznymi , w których ciało
jest chowane w materiałach biodegradowalnych , bez obróbki chemicznej .
Zwyczaje pogrzebowe w Bułgarii zmieniały się na przestrzeni wieków , ale ich istota
pozostaje ta sama . Jest to szacunek dla zmarłego i zachowanie jego pamięci .
Pomimo modernizacji to wiele bułgarskich rodzin nadal kultywuje tradycyjne rytuały
dostosowując dawne wierzenia do współczesnego stylu życia . Tradycje pogrzebowe
pozostają ważną częścią bułgarskiej tożsamości kulturowej , niezależnie od wyboru
między tradycyjnym pochówkiem a kremacją .
W Bułgarii działa kilka nowoczesnych krematoriów z których największe znajduje
się w Sofii . Są jeszcze np. krematoria w Płowdiw i nowoczesne w Warnie
z roku 2019 . Krematorium w Sofii było pierwszym w Bułgarii na terenie
Cmentarza Centralnego w Sofii . Od roku 2003 krematorium zostało
całkowicie zrekonstruowane i odnowione . Jest w pełni zautomatyzowane .
Cały proces kremacji jest w pełni zgodny z normami Unii Europejskiej .
Więcej na stronie , są zdjęcia :

https://www.krajoznawcy.info.pl/dawne-zwyczaje-pogrzebowe-i-zalobne-91792/4