Portal w rozbudowie, prosimy o wsparcie.
Uratujmy wspólnie polską tożsamość i pamięć o naszych przodkach.
Zbiórka przez Pomagam.pl

Kalisz. Rezerwat Archeologiczny Zawodzie.

16.11.2025 21:12
Obecnie na terenie średniowiecznego grodu jest Rezerwat Archeologiczny Kalisz-Zawodzie,
oddział Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej. Zawodzie jest na osiedlu Kalisza Rypinek .

Pierwsza pisana wzmianka o średniowiecznym Kaliszu pochodzi z Kroniki Galla Anonima.
Informacja ta dotyczyła zwycięstwa Bolesława Krzywoustego nad bratem Zbigniewem,
podczas walk toczonych pod Kaliszem, pod koniec 1106 roku.
Bliski nurt rzeki Prosny sprzyjał osadnictwu na Zawodziu. Pierwszy gród obronny powstał
w latach 850-860 na miejscu pogańskiego cmentarzyska. Znaleziono ślady grobu kurhanowego.

Pierwszy kościół drewniany stanął w tym miejscu w XI wieku.
Dziś obok rezerwatu też stoi kościół drewniany pw. św. Wojciecha.
Rozwój grodu nastąpił w latach 1122-1202, w czasie panowania
Mieszka III Starego, księcia kaliskiego i wielkopolskiego. On miał więcej tytułów.
Np. jeszcze był księciem zwierzchnim Pomorza Gdańskiego, księciem krakowskim,
księciem kujawskim itd. Ale ukochał gród kaliski.
Mieszko III był synem Bolesława Krzywoustego. Z fundacji Mieszka III Starego
wzniesiono kamienną kolegiatę. Był to murowany kościół w stylu romańskim
pw. św. Pawła, z półkolistym prezbiterium, wysoką wieżą oraz emporą patronacką
(element architektoniczny występujący w postaci antresoli, balkonu).
Kościół ten stanął w miejscu wcześniejszego, drewnianego kościółka.
W kryptach kościoła św. Pawła pochowano w 1202 roku księcia wszystkich
Polaków-Mieszka III Starego, obok zmarłego w 1193 roku jego syna Mieszka Młodszego.
W podziemiach tego kościoła pochowany był również inny syn
Mieszka Starego-książę kujawski Bolesław Mieszkowic, który zginął w 1195 roku
w bitwie pod Mozgawą. Stąd pochodzą dwa wyjątkowe zabytki :
drewniany, pozłacany krzyż procesyjny i kamienna płyta nagrobna która
jest prawdopodobnie płytą nagrobną Mieszka III Starego.
Kalisz.  Rezerwat  Archeologiczny  Zawodzie.
Gród rozrósł się i miał podobno pełnić rolę przodującą w państwie Piastów.
Gród na Zawodziu otaczały dwie osady: rzemieślnicza z kościołem św. Wojciecha
i targowa znajdująca się na terenie obecnej dzielnicy Stare Miasto.
Po śmierci Mieszka III Starego trwały walki o prawo do ziemi kaliskiej pomiędzy
synem Mieszka III Starego, Władysławem Laskonogim a jego bratankiem Władysławem Odonicem.
W roku 1229 Laskonogi został wypędzony z Kalisza i schronił się na
Śląsku gdzie przekazał w sukcesji dzielnicę wielkopolską księciu śląskiemu
Henrykowi Brodatemu.
W roku 1233 Henryk Brodaty najechał zbrojnie ziemię wielkopolską, zniszczył kaliski
gród na Zawodziu a potem wzniósł nowy gród w miejscu gdzie dziś znajduje
się centrum Kalisza. Przyczyną były również i powodzie na Zawodziu.
Zaczęły powstawać nowe kościoły w Kaliszu. Gród na Zawodziu ulegał stopniowej
degradacji, ostateczny kres położył najazd Krzyżaków w roku 1331.

Na terenie średniowiecznego grodu na Zawodziu pierwsze wykopaliska prowadzono
już w roku 1903 pod kierownictwem Włodzimierza Demetrykiewicza.
Następne prace archeologiczne przeprowadzono w latach 1958-1965 pod kierownictwem
Iwony i Krzysztofa Dąbrowskich z Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN.
Następne prace przeprowadzono już w latach 1983-1992 pod kierownictwem Tadeusza Baranowskiego.

W czasie prac archeologicznych odkryto fundamenty murowanej budowli sakralnej
które określono jako kolegiata św. Pawła. Wewnątrz jej znajdowały się pozostałości
po XI wiecznym drewnianym kościele .
Odkryto fragmenty wieży obronnej i domu mieszkalnego pewnie zamożnego kupca
lub dostojnika gdzie znaleziono cenne przedmioty .
Kalisz.  Rezerwat  Archeologiczny  Zawodzie.
Po zakończeniu prac wykopaliskowych w roku 1992 zagospodarowano teren .
W roku 2007 zrekonstruowano przyziemie kolegiaty św. Pawła w skali 1 : 1,
dwukondygnacyjną wieżę obronną, most drewniany i fragment palisady i wału obronnego.
Odtworzono część romańskiej świątyni.
Zbudowano kilka budynków mieszkalnych, różniących się wielkością, konstrukcją
ścian oraz pokryciem dachów, a także przeznaczeniem.
Kalisz.  Rezerwat  Archeologiczny  Zawodzie.
Są to chaty : rymarza, komesa, wdowy tkaczki, chata służebna, chata rycerza, kowala i garncarza.
Uwzględniono również rekonstrukcję grobu kurhanowego, odtworzono łodzie dłubanki.
Całość inwestycji uzupełniono o makiety piastowskiego grodu i kolegiaty św. Pawła.

Na teren rezerwatu przeniesiono budynek mieszkalny z końca XVIII wieku w którym
zorganizowano wystawę etnograficzną. Mieszkałem w podobnym budynku na wakacjach u wujostwa.
Tam z prawej strony korytarza była kuchnia a za ścianą obora i stajnia.
Z lewej strony były dwa pokoje w których była stała chłodna temperatura przez cały rok.
Pierwszy to była sypialnia a spało się pod pierzyną z pierza.
Drugi pokój ciotka przeznaczyła na spiżarnię. Ta pierzyna była strasznie zimna
ale pół godziny później się rozgrzała.

Rezerwat otwarto w styczniu roku 2008. Można tam poznać wyposażenie chat średniowiecznych,
oraz wziąć udział w licznych imprezach plenerowych gdzie można poznać codzienne zajęcia
i zwyczaje naszych przodków .
Organizowane są tu w rezerwacie biesiady, festyny, jarmarki mające na celu przybliżenie
nam uroków życia mieszkańców z dawnych lat .
Stałe imprezy organizowane w rezerwacie to czerwcowy „Jarmark Archeologiczny”
i sierpniowa „Biesiada Piastowska”.