Węgrzynowice - wies

Witam,

Myślę, że to będzie dobre. Oto fragment pracy licencjackiej Joanny Wojtkiewicz Historia i działalność GBP w Budziszewicach w latach 1947-2007:

Dzieje wsi Budziszewice, dawniej miasta, które istniało przeszło 300 lat potwierdzają zapisy w aktach urzędowych. Sama nazwa Budziszewice wywodzi się od słowiańskiego imienia Budzisz lub Budzisław. W heraldyce spotykamy szlachtę pieczętującą się herbem Budzisz, który przedstawiał dzwon w tarczy. Wskazuje to, iż nazwa ta dawniej była często używana. Pierwsza wzmianka o Budziszewicach pochodzi z 24 VIII 1295 roku, kiedy to Bolesław II aktem w Sochaczewie nadał Wawrzyńcowi, kasztelanowi bialskiemu, wsie Popień pod Jeżowem oraz Mielęcin koło Sochaczewa z prawem polowania w dobrach budziszewickich. W XIV wieku właścicielem tych dóbr był Dzierżek, czyli Deresław KOPACZ z Dmosina, który aktem wydanym w dniu 11 V 1358 roku w Rawie Mazowieckiej dla sołtysa wsi Budziszewice, Przecława GŁOWY, założył miasto, zaś jego mianował wójtem. Uposażył go trzema majętnościami wraz z zabudową we wsi Budziszewice, Regny i Rękawiec, a nowemu miastu nadał prawa i przywileje. Miasto słabo się rozwijało i dopiero w dniu 9 II 1407 roku aktem w Dmosinie ówczesny właściciel, tenże Deresław KOPACZ, dla lepszego ożywienia i rozwoju nadał mu prawo chełmińskie oraz inne przywileje i wolności. W dniu 5 VI 1441 roku Ziemowit V, książę mazowiecki, aktem wydanym w Rawie Mazowieckiej potwierdził miastu erekcję, prawo chełmińskie oraz wszystkie przywileje i wolności. Z czasem miasto przeszło z rąk prywatnych w posiadanie dzierżawne. W 1464 roku król Kazimierz JAGIELLOŃCZYK oddał w dzierżawę Wojciechowi z Sadkowic, sędziemu rawskiemu, miasto Budziszewice wraz z okolicznymi wioskami: Mierzno, Redzeń, Regny, Rewica, Zalesie, i z łanem w Węgrzynowicach. Na sejmie w Piotrkowie Trybunalskim dnia 25 II 1493 roku król Jan OLBRACHT potwierdził miastu erekcję i prawo chełmińskie, a w rok później nadał miasto i przyległe wsie Wincentynie z Ujazdu. W późniejszych latach Budziszewice były starostwem niegrodnym i komorą celną na granicy województwa rawskiego.

W XVI wieku Budziszewice miały prawa miejskie. Była to posiadłość królewska, licząca około 30 domów i mająca około 12 łanów ziemi ornej. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i tylko niewielka grupa parała się rzemiosłem. W czasie wojny szwedzkiej Budziszewice uległy zupełnej dewastacji. W 1661 roku z istniejących poprzednio 30 domów pozostało tylko 7, natomiast z 12 łanów ziemi uprawnej pozostały tylko 3 łany. Miasto w tym czasie należało do Piotra ŚLADKOWSKIEGO, chorążego województwa rawskiego. Znajdował się tu drewniany kościół pod patronatem króla, dwór oraz młyn. W pobliżu miasta leżała wieś Budziszewice, należąca do dóbr królewskich. Mieszkańcy miasta z dumą wynosili się ponad okolicznych chłopów, pieczołowicie strzegli swych praw i przywilejów. W 1748 roku miasto wraz z kościołem parafialnym, plebanią i wszystkimi aktami uległo spaleniu. Nowy drewniany kościół ufundował w latach 1749-1750 starosta budziszewicki Józef KARCZEWSKI.

Według lustracji królewszczyzn z 1789 roku miasto i wieś Budziszewice zostały ze sobą połączone. Z informacji pochodzących od mieszkańców stwierdzono ponadto, iż wszystkie dokumenty potwierdzające prawa i wolności nadane miastu zostały przekazane do przechowania księdzu proboszczowi, u którego zaginęły. Z czasem osada utraciła prawa miejskie, a kolejni starostowie odebrali jej dotychczasowe przywileje.
Pisząc o drobnej szlachcie rawskiej z drugiej polowy XVII wieku nie można nie wspomnieć o jednym z jej przedstawicieli, którym był Jan Chryzostom PASEK. Urodził się około 1636 roku na ziemi rawskiej. Pochodził z drobnej szlachty. Jego ojciec był dzierżawcą majątku w Węgrzynowicach, położonych w gminie Budziszewice. W rodzinnych stronach PASEK zdobył wykształcenie w szkole jezuickiej. Jako dziewiętnastoletni młodzieniec zaciągnął się do wojska i brał udział w kampanii przeciwko Szwedom w Polsce. Następnie jego oddział, dowodzony przez hetmana CZARNIECKIEGO, został wysłany do Danii na pomoc Duńczykom w ich walce ze Szwedami. Po pobycie w Danii PASEK znów znalazł się w armii, tym razem brał udział w wojnie z Moskwą, a później z Turcją, nie mówiąc już o jego udziale w okresowych potyczkach mających charakter wojny domowej. Bitwy, pojedynki, pijackie burdy, chełpienie się i dowcipkowanie w wesołej kompanii stanowiły jego życie przez jedenaście lat.

Biografię mazowieckiego szlachcica zwykło się dzielić na dwie części: okres służby Rzeczpospolitej 1655-1666 r. i żywot ziemiański 1667-1688 roku. Jak opisuje on w swych Pamiętnikach, które obejmują lata 1656-1688, po zakończeniu służby wojskowej w 1667 roku przybył do majątku rodziców w Węgrzynowicach, gdzie przebywał całą zimę. Po krótkim odpoczynku w rodzinnym domu wyjechał, ożenił się z bogatą wdową i osiadł na gospodarstwie w Krakowskiem. Nigdy się jednak nie ustatkował. Otwarta nienawiść do sąsiadów, procesy, z trudem dające się ukryć akty rozboju doprowadziły w końcu do tego, że został osądzony przez trybunał i skazany na wygnanie. Jednakże około roku 1700 anarchia w państwie była już taka, że wyrok nigdy nie został wyegzekwowany. PASEK zmarł około 1701 roku.

Po II rozbiorze Polski w 1793 roku i zajęciu ziemi rawskiej przez Prusy, Budziszewice zostały przejęte przez rząd pruski i stały się własnością skarbu państwa. W latach 1801-1806 rząd pruski sprowadził na ziemie polskie swoich kolonistów. Jedna z tych grup została osiedlona w dobrach budziszewickich. Po klęsce wojsk pruskich pod Jeną i Auerstadt, na mocy traktatu pokojowego w Tylży Prusy straciły część swoich posiadłości w Polsce. Z odebranych Prusom ziem utworzono namiastkę państwa polskiego Księstwo Warszawskie. Wprowadzono też wtedy do podziału administracyjnego gminę jako najmniejszą jednostkę administracyjną w terenie. W myśl tych zmian dotychczasowe dobra budziszewickie przekształcone zostały w gminę wiejską. Po kongresie wiedeńskim, który odbył się w 1815 roku gmina Budziszewice znalazła się w Królestwie Polskim.

Lata I wojny światowej spowodowały na terenie gminy Budziszewice duże zniszczenia i straty. Wojska okupacyjne dokonywały we wsiach rekwizycji żywności oraz masowo wycinały lasy znajdujące się na terenie gminy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku Budziszewice weszły w skład powiatu rawskiego województwa warszawskiego. Odbudowa ze zniszczeń wojennych postępowała bardzo wolno, gdyż chłopi byli zdani na własne, bardzo skromne środki finansowe i materialne. Sytuacja gospodarcza kraju oraz nasilająca się inflacja spowodowały upadek rynku kredytowego. Chłopi nie mogli brać wysoko oprocentowanych pożyczek, ponieważ posiadając małe gospodarstwa nie byli w stanie spłacić nawet odsetek. W okresie międzywojennym gmina zamieszkiwana była przez ludność trzech narodowości: Polaków, Żydów i Niemców.

W latach okupacji 1939-1945 wielu mieszkańców Budziszewic należało do oddziałów partyzanckich, które działały w okolicznych gminach. Na terenie gminy Budziszewice istniała jedna organizacja podziemna Centralne Kierownictwo Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi – Wolność, Równość, Niepodległość. Skupiała ona 9 członków; kierował nią Stanisław BAUE. W dniu 10 września 1939 roku z niewiadomych powodów został zastrzelony przez żołnierzy Wermachtu w lesie koło Głuchowa, powiat skierniewicki, mieszkaniec Budziszewic, Kazimierz BADEŁEK. Następnie 20 września w lesie koło Budziszewic zostali rozstrzelani przez pluton egzekucyjny: komendant rejonowego posterunku Policji Państwowej w Lubochni Wacław BUKOWSKI oraz posterunkowy Józef GŁÓWCZYŃSKI. W Budziszewicach zastrzelono trzech uczniów szkoły średniej z Łodzi, za nielegalne przekroczenie granicy Generalnej Guberni.

Po wojnie nastąpił intensywny rozwój gminy. W roku 1945 do Budziszewic przyjechało małżeństwo wspaniałych pedagogów, Jan i Anna JAKUBOWSCY. Pan Jan objął funkcję kierownika szkoły podstawowej, pani Anna prowadziła harcerstwo, angażowała się w wiele spraw społeczności lokalnej, była inicjatorką licznych przedsięwzięć kulturalnych. Za kierownictwa pana Jana JAKUBOWSKIEGO do budynku zaadaptowanego na szkołę została dobudowana sala, gdzie odbywały się przedstawienia teatralne w wykonaniu dzieci. Pedagodzy ci pracowali w Budziszewicach do 1972 roku.

W roku 1946 założono w gminie elektryczność. Rok później powołana została Gromadzka Biblioteka Publiczna. W latach 1952-1962 do Budziszewic przyjeżdżają na wypoczynek letnicy, wynajmują kwatery u gospodarzy, niektórzy kupują działki i stawiają domki letniskowe. W roku 1958 „Ruch” uruchamia punkt sprzedaży prasy oraz artykułów życia codziennego. W latach 1968-1970 dzięki wsparciu finansowemu gminy i dużemu zaangażowaniu lokalnego społeczeństwa wybudowana zostaje okazała remiza strażacka oraz zbiornik wodny służący do zabezpieczania akcji gaśniczych. Ważnym wydarzeniem w życiu mieszkańców Budziszewic było zainstalowanie w roku 1971 oświetlenia ulicznego, a w roku 1972 wieś otrzymała wodę z wodociągu.

W roku 1973 w ramach reformy administracyjnej Budziszewice zostają włączone do sąsiedniej gminy Żelechlinek. Następuje dwudziestoletni okres zastoju w rozwoju gospodarczym miejscowości. W 1992 roku, dzięki usilnym staraniom całego społeczeństwa Budziszewic i uznaniu władz wojewódzkich i centralnych, miejscowość otrzymuje ponownie status gminy.

Bibliografia załączona przez autorkę do tego fragmentu:

1. Powiat rawski. Zarys dziejów do końca 1973 r. red. S. M. Z a j ą c z k o w s k i, Łódź 1975, s. 19, 21, 115, 117, 162, 193, 430.
2. Budziszewice – część historyczna,[w:] 75 lat w służbie społeczeństwa Budziszewic. Białogard 1995, s. 8-12.
3. Cz. M i ł o s z, Historia literatury polskiej do roku 1939. Kraków 1997, s. 173 i 174.
4. J.Ch. P a s e k, Pamiętniki. Wrocław 1968, s. 388.
5. M. R o ż e j, Zbrodnie hitlerowskie w powiecie rawskim, „Rocznik Łódzki” XVI, ogólnego zbioru tom XIX. Łódź 1972, s.159, 169.
6. Kronika Gminy Budziszewice za lata 1945-2007 [niepublikowane]

Źródło: Historia Budziszewic na stronie gminy Budziszewice.