Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Aba Amadej (ok. 1240 - 1311)
16.12.2011 22:31
Amadej Aba, ur. ok. 1240, zm. 5.9.1311 Koszyce, syn Dawida. Wojewoda węgierski, żupan spiski i palatyn węgierski o ogromnej strefie wpływów ięgające Zakarpacia. Prawd. fundator zamku w Lubowli i wielu innych miejsc. Był również związany m.in. z zamkiem Szaryskim (ob. Słowacja) - co może być związane z pochodzeniem polskiej rodziny Szurowskich. Z Polską związany po okresie zamachu na rodzinę królewską, kiedy przeciwnicy króla Węgier wygnali go z zamku w Lubowli. Wg wszelkiego prawdopodobieństwa jest protoplastą rodzin, lub choćby źródłem nazwy, herbu Amadej.
Na przełomie XIII i XIV wieku Amadej Aba był najpotężniejszym z węgierskich możnowładców, uzyskując w podległej sobie prowincji niemal niezależność. Po raz pierwszy pojawił się u boku króla Władysława IV w bitwie pod Suchymi Krutami w 1278 roku. W roku 1280 został komesem (ispán) Hermanstadt (ob. Sybin), a jego głównym zadaniem stało się sprawowanie władzy nad tamtejszymi Sasami. Od lat 80. XIII wieku walczył pomyślnie z Kumanami. W latach 1283-1285 po raz pierwszy był sędzią królewskim (iudex curie regiae, węg. országbíró, dosł. sędzia krajowy). W latach 1288-1301 wielokrotnie pełnił urząd palatyna (węg. nádor). W roku 1288 otrzymał go po raz pierwszy, rok później – utracił, aby po raz drugi zostać sędzią królewskim. Jednak w roku 1290 zbuntował się przeciwko królowi Władysławowi IV, gdy ten zajął jeden z jego zamków – Tokaj. Król miesiąc później umarł (lipiec 1290), a jego następcą został Andrzej III – ostatni król Węgier z dynastii Arpadów. Amadej Aba był wiernym stronnikiem króla Andrzeja aż do jego śmierci w 1301 roku – mimo że ten kilkakrotnie odwoływał go ze stanowiska palatyna i znowu nań przywracał. Po śmierci Andrzeja III został zwolennikiem Karola Roberta na tron Węgier. Z nim oraz z księciem Styrii Rudolfem III Habsburgiem zawarł w Pożoniu (obecnie Bratysława) sojusz przeciwko Wacławowi. W roku 1307 jako palatyn wziął udział w sejmie w Rákos (obecnie w granicach Pestu), uznającym Karola Roberta za króla, zaś w 1309 – w jego koronacji. W 1308 został komesem Spiszu. W 1310 negocjował w Szeged z wojewodą siedmiogrodzkim Władysławem Kánem (László Kán) warunki poddania się tego ostatniego pod władztwo Korony Węgierskiej. W połowie roku 1310 Amadej popadł w niełaskę u króla Karola Roberta i został pozbawiony stanowisk. Skutkiem był bunt Aby. W roku 1311 zamierzał zdobyć Koszyce, ale został zabity w potyczce przez tamtejszych Sasów. Po śmierci jego synowie również walczyli przeciwko królowi, sprzymierzając się z panem Górnych Węgier, Mateuszem Czakiem, ale zostali pokonani w bitwie pod Rozgony (ob. Rozhanovce k. Koszyc) w roku 1312. Bitwa ta zakończyła okres wpływów rodu Aba na historię Węgier.
Amadej Aba ze zdobytych i odziedziczonych terytoriów stworzył praktycznie niepodległą prowincję. Po ojcu odziedziczył wraz z bratem zamek Nevicke (obecnie na Zakarpaciu) oraz prawdopodobnie Szokoly (obecnie Sokol' koło Koszyc). Jego rodzina stała się jedną z najbardziej wpływowych w kraju. W zamian za swoją służbę dla państwa w 1288 roku otrzymał komitat Ung. W pierwsszym dziesięcioleciu XIV w. wszedł w posiadanie zamków Boldogkőváralja, Gönc, Vizsoly i Regéc. W 1310 zajął Lubowlę na Spiszu i Mukaczewo na Zakarpaciu. W swoich posiadłościach Amadej bezprawnie korzystał z prerogatyw królewskich, tzn. nadawał ziemie i przywileje swoim podwładnym. Swój dwór ustanowił w Gönc.
Uczestniczył też w walce o polski tron za co został wynagrodzony przez Władysława Łokietka ziemiami i przywilejami. W latach 1304-1305 wspierał Łokietka militarnie w walkach o tron przeciwko królowi Polski i Czech, Wacławowi II. Omode (Amadej) Palatyn Węgierski uskutecznił dostatków gdy mu z własną do Polski służył banderyą ca. 1200 wojowników.
Rodziny herbu Amadej mogą pochodzić z jego ziem, lub być z nim związani filiacyjnie, gdyż po 1310 roku ród popadł w niełaskę i być może musiał się chronić w Polsce. Są to jednak jak na razie jedynie spekulacje. Faktem jest jednak, że Mzurowscy herbu Amadej są w posiadaniu kilku wsi, z których dwa większe skupienia to wykrojone z brzegów królewszczyzn pod Lelowem i pod Pajęcznem. [Semkowicz W., O pochodzeniu ...]
Dzieci: Jan, Mikołaj, Dawid, Władysław, Omode (Amadej), Dominik oraz Katarzyna. Z tych Dawid i Dominik zginęli w bitwie przeciwko królowi węgierskiemu Korolowi Robertowi pod Rozgonami koło Koszyc 5.06.1312 roku, a córka wraz z mężem wstąpiła do zakonu.
Być może jego synem był Andrzej Schoen z Barlabas - pierwszy właściciel zamku w Bobolicach. [Krzepela J. Księga...]. Zgadza się to z nadaniami dla Amadeja Aby w zamian za poparcie w staraniach o tron królewski. Jeśli by tak było faktycznie wówczas dalszymi potomkami mogła by być rodzina Bobolickich (Mzurowskich) Jest dość mało prawdopodobne aby rodzina Palatyna otrzymała tylko kilka skromnych wiosek. Wioski zasiedliła raczej dalsza rodzina, lub ludzie przybyli z Amadejem.
Na przełomie XIII i XIV wieku Amadej Aba był najpotężniejszym z węgierskich możnowładców, uzyskując w podległej sobie prowincji niemal niezależność. Po raz pierwszy pojawił się u boku króla Władysława IV w bitwie pod Suchymi Krutami w 1278 roku. W roku 1280 został komesem (ispán) Hermanstadt (ob. Sybin), a jego głównym zadaniem stało się sprawowanie władzy nad tamtejszymi Sasami. Od lat 80. XIII wieku walczył pomyślnie z Kumanami. W latach 1283-1285 po raz pierwszy był sędzią królewskim (iudex curie regiae, węg. országbíró, dosł. sędzia krajowy). W latach 1288-1301 wielokrotnie pełnił urząd palatyna (węg. nádor). W roku 1288 otrzymał go po raz pierwszy, rok później – utracił, aby po raz drugi zostać sędzią królewskim. Jednak w roku 1290 zbuntował się przeciwko królowi Władysławowi IV, gdy ten zajął jeden z jego zamków – Tokaj. Król miesiąc później umarł (lipiec 1290), a jego następcą został Andrzej III – ostatni król Węgier z dynastii Arpadów. Amadej Aba był wiernym stronnikiem króla Andrzeja aż do jego śmierci w 1301 roku – mimo że ten kilkakrotnie odwoływał go ze stanowiska palatyna i znowu nań przywracał. Po śmierci Andrzeja III został zwolennikiem Karola Roberta na tron Węgier. Z nim oraz z księciem Styrii Rudolfem III Habsburgiem zawarł w Pożoniu (obecnie Bratysława) sojusz przeciwko Wacławowi. W roku 1307 jako palatyn wziął udział w sejmie w Rákos (obecnie w granicach Pestu), uznającym Karola Roberta za króla, zaś w 1309 – w jego koronacji. W 1308 został komesem Spiszu. W 1310 negocjował w Szeged z wojewodą siedmiogrodzkim Władysławem Kánem (László Kán) warunki poddania się tego ostatniego pod władztwo Korony Węgierskiej. W połowie roku 1310 Amadej popadł w niełaskę u króla Karola Roberta i został pozbawiony stanowisk. Skutkiem był bunt Aby. W roku 1311 zamierzał zdobyć Koszyce, ale został zabity w potyczce przez tamtejszych Sasów. Po śmierci jego synowie również walczyli przeciwko królowi, sprzymierzając się z panem Górnych Węgier, Mateuszem Czakiem, ale zostali pokonani w bitwie pod Rozgony (ob. Rozhanovce k. Koszyc) w roku 1312. Bitwa ta zakończyła okres wpływów rodu Aba na historię Węgier.
Amadej Aba ze zdobytych i odziedziczonych terytoriów stworzył praktycznie niepodległą prowincję. Po ojcu odziedziczył wraz z bratem zamek Nevicke (obecnie na Zakarpaciu) oraz prawdopodobnie Szokoly (obecnie Sokol' koło Koszyc). Jego rodzina stała się jedną z najbardziej wpływowych w kraju. W zamian za swoją służbę dla państwa w 1288 roku otrzymał komitat Ung. W pierwsszym dziesięcioleciu XIV w. wszedł w posiadanie zamków Boldogkőváralja, Gönc, Vizsoly i Regéc. W 1310 zajął Lubowlę na Spiszu i Mukaczewo na Zakarpaciu. W swoich posiadłościach Amadej bezprawnie korzystał z prerogatyw królewskich, tzn. nadawał ziemie i przywileje swoim podwładnym. Swój dwór ustanowił w Gönc.
Uczestniczył też w walce o polski tron za co został wynagrodzony przez Władysława Łokietka ziemiami i przywilejami. W latach 1304-1305 wspierał Łokietka militarnie w walkach o tron przeciwko królowi Polski i Czech, Wacławowi II. Omode (Amadej) Palatyn Węgierski uskutecznił dostatków gdy mu z własną do Polski służył banderyą ca. 1200 wojowników.
Rodziny herbu Amadej mogą pochodzić z jego ziem, lub być z nim związani filiacyjnie, gdyż po 1310 roku ród popadł w niełaskę i być może musiał się chronić w Polsce. Są to jednak jak na razie jedynie spekulacje. Faktem jest jednak, że Mzurowscy herbu Amadej są w posiadaniu kilku wsi, z których dwa większe skupienia to wykrojone z brzegów królewszczyzn pod Lelowem i pod Pajęcznem. [Semkowicz W., O pochodzeniu ...]
Dzieci: Jan, Mikołaj, Dawid, Władysław, Omode (Amadej), Dominik oraz Katarzyna. Z tych Dawid i Dominik zginęli w bitwie przeciwko królowi węgierskiemu Korolowi Robertowi pod Rozgonami koło Koszyc 5.06.1312 roku, a córka wraz z mężem wstąpiła do zakonu.
Być może jego synem był Andrzej Schoen z Barlabas - pierwszy właściciel zamku w Bobolicach. [Krzepela J. Księga...]. Zgadza się to z nadaniami dla Amadeja Aby w zamian za poparcie w staraniach o tron królewski. Jeśli by tak było faktycznie wówczas dalszymi potomkami mogła by być rodzina Bobolickich (Mzurowskich) Jest dość mało prawdopodobne aby rodzina Palatyna otrzymała tylko kilka skromnych wiosek. Wioski zasiedliła raczej dalsza rodzina, lub ludzie przybyli z Amadejem.
Bibliografia
Nies.
Krzepela J., Księga rozsiedlenia za: Monumenta Poloniae historica t. II
Semkowicz W., O pochodzeniu i rozsiedleniu rodu Amadejów w Polsce, w: Miesięcznik Heraldyczny 1912 t 9-10