Kaczkowski Zygmunt Józef Erazm

Zygmunt Józef Erazm Kaczkowski herbu Pomian ps. Ein Pole (ur. 2 maja 1825 w Kamionce Wołoskiej, zm. 7 września 1896 w Paryżu) - polski powieściopisarz i poeta, działacz narodowowyzwoleńczy, szpieg austriacki.

Był synem Ignacego, zarządcy majątku Aleksandra Fredry w Cisnej. Uczył się w szkołach galicyjskich, uczęszczął na wydział filozoficzny uniwersytetu lwowskiego i słuchał wykładów w Wiedniu i Lipsku. W 1845 roku powrócił do kraju i zamieszkał wraz z ojcem w Bereźnicy Wyżnej pod Sanokiem. Zajął się gospodarowaniem, a równocześnie ogłaszał we lwowskim "Dzienniku Mód Paryskich" swoje artykuły.
W roku 1846 wraz z ojcem w oddziale Józefa Bułharyna wziął udział w powstaniu krakowskim. Z tego okresu pochodzą Pieśni z otchłani - cykl liryków patriotycznych, które krążyły wówczas w odpisach i zyskały mu pewną popularność (wyd. pośmiertnie w 1920 roku). Po klęsce powstania, Kaczkowski znalazł się w austriackim więzieniu, w którym przebywał dwa lata. Za swą działalność narodowowyzwoleńczą został 28 czerwca 1847 wraz z ojcem skazany na karę śmierci. Przed wykonaniem kary uchronił go wybuch Wiosny Ludów. Kaczkowski brał w niej udział jako współorganizator Gwardii Narodowej. Jednak Wiosna Ludów także skończyła się klęską.
Wydarzenia lat 1846-1848, a zwłaszcza rzeź galicyjska, zapoczątkowały ideowy odwrót Kaczkowskiego od przekonań demokratycznych. Dał temu wyraz w kilku powieściach współczesnych, takich jak Dziwożona (1855), Wnuczęta (1855), Rozbitek (1861), w których ośmieszał postacie demokratów i rewolucjonistów, oraz takich jak Stach z Kepy (1856) i Żydowscy (1860), w których głosił program "organicznej pracy na roli" i solidaryzmu społecznego. Wielki rozgłos i poczytność zdobyły jego powieści i opowiadania historyczne, które złożyły się na cykl Ostatni z Nieczujów. Kaczkowski stworzył apologetyczną, plastyczną i barwną panoramę życia szlacheckiej Polski, kreując postać narratora, szlachcica-gawędziarza Marcina Nieczui i wprowadzając znakomitą stylizację potocznego języka szlachty prowincjonnalnej. W skład cyklu wchodziły m.in. Bitwa o chorążankę (1852), Murdelio (1853), Grób Nieczui (1855). Kaczkowski pisał także inne powieści historyczne, nie należące do tego cyklu (m.in. Anuncjata (1858)). Jednak to właśnie ten cykl zapewnił mu największe uznanie i miano najwybitniejszego polskiego twórcy powieści historycznych przed Sienkiewiczem.
W 1855 wyjechał do Paryża. W 1858 powrócił do Lwowa. Tam w 1861 założył pismo "Głos", na łamach którego opublikował m.in. odezwę Agatona Gillera Posłanie do wszystkich rodaków na ziemi polskiej, za co został oskarżony pzez Austriaków o zdradę stanu i 7 października 1861 skazany na 7 lat ciężkiego więzienia. Jednak już 8 grudnia 1862 został ułaskawiony przez cesarza Franciszka Józefa I. W czasie powstania styczniowego wziął aktywny udział w organizacji zaplecza powstańczego w Galicji.
W listopadzie 1863, przejęto szyfrowaną rządową depeszę ze Lwowa do Wiednia, z której wynikało, że Kaczkowski jest konfidentem austriackim. Tajny sąd obywatelski skazał go 21 stycznia 1864 na utratę czci i banicję, jednak Rząd Narodowy wyroku tego nie zatwierdził. Kaczkowski wkrótce wyjechał do Paryża. Dopiero w 1920 historyk Eugeniusz Barwiński, na podstawie ujawnionych tajnych akt austriackich, udowodnił, że Kaczkowski był tajnym płatnym agentem austriackim, a działalność swoją kontynuował także we Francji i Wiedniu. Jego działalność doprowadziła do rozbicia galicyjskiej organizacji spiskowej, co pociągnęło za sobą falę aresztowań. Powstanie styczniowe straciło tym samym możliwość oparcia o społeczeństwo Galicji.
W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych Kaczkowski prowadził w Wiedniu i Paryżu operacje finansowe, które przyniosłu mu znaczny majątek. Zaprzestał wówczas na długo pracy literackiej. Dopiero w 1883 roku po długiej przerwie wystąpił przeciwko stańczykom polemicznym tomem Teka Nieczui, której tytuł nawiązywał do Teki Stańczyka. W późniejszym okresie występował też z krytyką powieści Ogniem i Mieczem Sienkiewicza, z którym próbował rywalizować tworząc Abrahama Kitaja (1886) i Olbrachtowych rycerzy (1889) - panoramę polskiego społeczeństwa schyłku XV wieku. Jest też autorem cennego Mojego pamiętnika z lat 1833-1843 (1899).

Powstańcy styczniowi- [pl.wikipedia.org]