KIELMY - Kelmė, miasto na Żmudzi,
w okręgu szawelskim. W 1579 roku kupił je Paweł Grużewski i w rękach tej rodziny były nieprzerwanie do 1940 roku. W 1831 roku część majątku skonfiskował carat za udział w Powstaniu Listopadowym 1830-31 Juliusza Grużewskiego. Ostatni właściciel zginął we wrześniu 1939 roku, a jego rodzinę wywieziono na Syberię gdzie zmarła w łagrach. Grużewscy należeli do zasłużonych polskich rodzin protestanckich. Ok. 1610 roku wznieśli tu zbór kalwiński, który przetrwał do XX w. i miał charakter polski. W swoim dworze Grużewscy mieli zgromadzone cenne zbiory i bibliotekę założona przez Jerzego Grużewskiego (ur. 1750), generała wojsk polsko-litewskich, wzbogaconą później o dalsze dokumenty kalwińskie i rękopisy ariańskie, którą na początku XX w. przekazali Bibliotece Wróblewskich w Wilnie, a którą w 1940 roku przywłaszczyli sobie Litwini. Od 1903 roku pastorem i nauczycielem w tutejszej szkole kalwińskiej był Konstanty Kurnatowski (1878-1966), do 1938 roku także wiceprzewodniczący konsystorza Kościoła Ewangelicko-Reformowanego na Litwie Kowieńskiej, który do tej pory miał charakter głównie polski i w latach 1938-40 ostatni superintendent polskiej Jednoty Wileńskiej, współredaktor „Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae 1913-1920 m.”. Podczas polskiego Powstania Styczniowego 1863 doszło tu 20 VI do bitwy powstańców z wojskiem rosyjskim. Jest tu cmentarz ze starymi polskimi grobami. Miastem partnerskim Kielm jest Biłgoraj. Urodził się tu Juliusz Grużewski (1808-1865 Paryż), właściciel dóbr na Żmudzi, po wybuchu antyrosyjskiego polskiego Powstania Listopadowego, w lutym 1831 roku zorganizował oddział powstańczy złożony z 500 ludzi (400 kosynierów i 100 strzelców), który 23 marca zdobył Rosienie i przed przybyciem wojsk polskich z Królestwa Polskiego (oddział gen. A. Giełguda) 6 VI stoczył szereg potyczek z Rosjanami; oddał się pod rozkazy gen. Giełguda; po upadku powstania w Szwajcarii; po wybuchu Powstania Styczniowego 1863-64 w zaborze rosyjskim (także na Litwie) został agentem w Szwajcarii Rządu Narodowego w Warszawie – zajmował się zakupem broni i przesyłaniem jej do Polski; po upadku powstania założył Komitet Szwajcarsko-Polski niosący pomoc uchodźcom popowstaniowym. http://www.kworum.com.pl/
https://docs.google.com/spreadsheets/d/ ... utput=html Księgi metrykalne –Kielmy 1788-1848 - Aldona Łata
