Cytowiany - Tytuvėnai, okr. szawelski

CYTOWIANY - Tytuvėnai, miasteczko na Litwie, w okręgu szawelskim. Do 1623 roku właścicielami Cytowian byli Wołłowicze, do 1806 roku Radziwiłłowie, do 1866 roku Przeciszewscy i jako ostatni Romerowie. Hieronim Wołłowicz, starosta generalny żmudzki, ufundował i wybudował tu kościół i klasztor (1614-39) dla sprowadzonych w 1613 roku polskich bernardynów z Wilna (przynależni do prowincji polskiej), należący dzisiaj do cennych zabytków na Litwie ze względu na wystrój wnętrza (ołtarze, obrazy, nagrobki, m.in. renesansowy Hieronima Wołłowicza z 1640 r.); pochowano tu wielu przedstawicieli szlachty polskiej; od 1802 bernardyni prowadzili polską szkołę parafialną; w klasztorze cytowiańskim szlachta żmudzka podpisała akt przystąpienia do Powstania Listopadowego 1830-31, a dwóch tutejszych zakonników (Benedykt Misiewicz i Daniel Jawgiel) wzięło udział w powstaniu; bernardyni cytowiańscy wzięli również aktywny udział w Powstaniu Styczniowym 1863-64: odczytano z ambony manifest Rządu Narodowego w Warszawie, a kapelanami oddziałów powstańczych zostali Bazyli Dmochowski i Bonawentura Zagórski; klasztor zamknęli Rosjanie w 1864 roku w ramach represji po tym powstaniu (do Rosji wywieziono cenną biblioteką zakonną - 1694 tomy – głównie starodruki). W czasie tego powstania doszło pod Cytowianami 7 kwietnia 1863 do bitwy 250 powstańców z wojskiem rosyjskim, w której zginął naczelnik wojenny powiatu rosieńskiego Zygmunt Cytowicz (1833-1863). Do walk z Rosjanami doszło tu także 6 czerwca 1863 i 2 stycznia 1864. Na cmentarzu groby powstańców oraz mauzoleum Romerów. Ostatni właściciel Eugeniusz Romer (1871–1943) był także właścicielem uzdrowiska w Cytowianach; był on żonaty ze znaną malarką polską Zofią Dembowską-Romer (1885-1972), absolwentką m.in. Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie. Ich syn Andrzej ukończył polskie gimnazjum w Poniewieżu. Po wybuchu I wojny światowej, w 1915 roku przechowywane tutaj archiwum rodzinne z księgami inwentarzowymi z czasów Radziwiłłów przewieziono do Biblioteki Krasickich w Warszawie, a w 2007 roku Romerowie przekazali swoje bogate i cenne archiwum rodzinne Bibliotece Narodowej w Warszawie. Cenną bibliotekę zagrabili komuniści litewscy w 1940 roku. Miastem partnerskim Cytowian jest Miastko w woj. zachodniopomorskim. Urodził się tu Antoni Mackiewicz (1826-1863), polski ksiądz katolicki, inicjator i jeden z bohaterów Powstania Styczniowego 1863 na Litwie, organizator i dowódca oddziału partyzanckiego, który brał udział w dziesiątkach potyczek. Ujęty przez Rosjan, został w Kownie stracony przez powieszenie 16 grudnia 1863.
http://www.kworum.com.pl/