Smołwy (Smalvos) -
Położone w okręgu uciańskim w rejonie jezioroskim w starostwie Turmont. Smołwy znane od 1580 r. należały dp Kiełbowskiech, w 1600 r. przeszły do Podbereskich, i w Ich posiadaniu były do roku 1863. Oni wybudowali tu pierwszy kościół w 1600 r. pw. św. Jana Chrzciciela .Zbudowali tez klasztor. W 1832 r. ukazem carskim został klasztor smołwieński skasowany, jednak kościół klasztorny ocalał.. W 1857 r. kościół został przebudowany wspólnym wysiłkiem hr. Platera i parafian.
Dobra i miasteczko prywatne— w r. 1580 należały do Kiełbowskiego 326, a około 1600 przeszły do Podbereskich 327 i w tej rodzinie bez przerwy pozostawały do końca XIX stulecia; przynajmniej znajdujemy Smołwy w ich posiadaniu po r. 1863, chociaż ogromnie obciążone długami i karami administracyjnemi rządów Murawjowa. Nie stanowiły jednak Smołwy wyłączonej własności jednej tylko rodziny Podbereskich, gdyż regestry obywateli i lustracje XVIII wieku wyróżniają Smołwy Stare, Turowskie, Platerowskie i jeszcze szereg objektów ziemskich o tej samej nazwie. Obsadzał je drobiazg szlachecki, siedzący na 1— 5 dymach. Licznie rozgałęziona rodzina Podbereskich miała szereg majątków w dzisiejszej gminie smołweńskiej, jako też i na Litwie (Antodol, Antoniszki, Raminowo) i chętnie piastowała urzędy powiatowe brasławskie. W r. 1609 Jan Samson Podbereski funduje w Smołwach kościół pod wezw. Jana Chrzciciela, wyposażając go w kapitał i grunta. Zaprasza on x. x. kanoników regularnych, którzy utrzymują tu swój klasztor i pełnią obowiązki w kościele smołweńskim. Kościół ten w wieku XVIII był filją Jezioross. Fundację Podbereskiego niejednokrotnie potwierdzają inni przedstawiciele tej rodziny. Gdy w r. 1832 wyszedł ukaz o kasacie klasztorów katolickich, został skasowany i klasztor smołweński, przyczem jednak kościół klasztorny ocalał, ale już jako parafjalny. Była też w Smołwach znaczna fundacja dla księży jezuitów dyneburskich, o czem znajdujemy wzmianki z lat 1744 i 1775. W reszcie spotykamy tu jedyny na terenie powiatu zakon żebraczy x.x. karmelitów bosych; ponieważ jednak żadnych śladów ich działalności nie pozostało prócz istniejącej do dziś nazwy wsi Karmelity, więc sądzimy, że mieli oni tu tylko posiadłości, a sami przemieszkiwali gdzie indziej. Dochowała się lustracja dymów miasteczka z r. 1794. Dymów tych było 21 336. Nieznana jest ilość Żydów, byli jednak oni, zdaje się, dość liczni, na co wskazuje regestr głów żydowskich przykahałku smołweńskiego (27 dworów). Razem więc mogło liczyć miasteczko ze 200 mieszkańców. Stary kościół fundacji 1609 r. został przebudowany w r. 1857 przez hr. Platera i parafjan. Zachowanie się Podbereskich w powstaniach 1831 i 1863 roku ściągnęło na nich represje rządu rosyjskiego. Znana nam jest konfiskata maj. Bieluniszek Fortunata Podbereskiego w r. 1831 i ostre kary, stosowane względem tej rodziny przez Murawjowa.[1]
"Opiekun nieletnich Podbereskich ze Smołw melduje, że nie może uiścić t. zw. 5% podatku od osób polskiego pochodzenia, ponieważ wszystkie prawie grunta majątku są w dzierżawie u staroobrzędowców, którzy, interpretując opacznie instrukcję Murawjowa, nie dają się wysiedlać, ani czynszu podnosić, odmawiając w ogóle wszelkiej zapłaty; nie podtrzymują też budynków, czem doprowadzili majątek do kompletnej ruiny, wykazują na każdym kroku nieposłuszeństwo i zuchwalstwo, wobec czego władza opiekuna faktycznie nie istnieje. Prosi, aby zwolniono go od uciążliwych obowiązków, albo zmuszono dzierżawców do płacenia i w ogóle do jakiegoś ładu. Sieroty Podbereskich w nędzy, majątek ani grosza nie daje. Postanowiono staroobrzędowców „pocisnąć". Był to zresztą już koniec roku 1864, kiedy powstanie stanowczo zgasło, więc nie potrzebował już rząd bardzo się ze swymi pupilami cackać"[1]
Bibliografia
[1] Hedemann Otton, Historia powiatu brasławskiego, Wilno 1930
