Kruszyny, pow. brodnicki

Kruszyn niem. Adl. Krmzin, ryo. dobra i wieś, pow. brodnicki. Obszary liczą mr. 3912,bud. 22, dm 10, kat. 144, ewan. 9. Par, Bobrowo, szkoła w miejscu, poczta Brodnica. Dobra te posiadają około 600 mr. lasu, 200 mr. pokładów torfowych i 100 mr. łąk; znajduje się także młyn wodny i olejarnia. Ob Adressbuch von Westpreussen z r. 1859. O 150—200 kroków w północno-zachodniej stronie od siedziby dworskiej tej osady i nieopodal od jeziorka w r. 1868 robotnik poszukujący kamieni natrafił na urnę odosobnioną, pokrytą kamykiem płaskim. Wewnątrz urny, którą na miejscu zniszczył, znajdowała się pomiędzy kośćmi fibula brązowa rzymska, nieco uszkodzona. Wyrób ten został przez właściciela jego p. K. Mellina oddany do zbiorów Akademii Umiejętności w Krakowie. Ob. Ossowski: Mapa archeol. Prus zachód, str, 92. R. 1375 Jan z Kruszyn, wraz z kilku innymi szlachcicami, napadli w lesie ukryci przejeżdżającego właśnie drogą biskupa chełmińskiego Wikbolda; znieważyli go i wzięli do więzienia. Za to przez papieża Grzegorza XI wyklęty, czynił pokutę i na zadośćuczynienie zapisał ze "wsi swojej Kruszyny 10 grz. rocznego dochodu dla kapelana u św. Ducha w Brodnicy. Potem w wojnach krzyżackich z Polską wieś podupadła i zaniechano płacić dochodów. Aż dopiero Szymon Kruszyński, od Niemców zwany Treuernitz, wyrzutami sumienia tknięty, jako i procesem przyparty, zapisał r. 1485 temuż kościołowi w Brodnicy 15 włók w K. z jez. Giersztowiec zamiast rocznej gotówki 10 grz., której nie miał. Nowy ten zapis potwierdził król Kazimierz w Toruniu tegoż roku 1485 we wtorek po niedzieli kwietniej. Odtąd owe 15 włók! z jeziorem należało do kościoła brodnickiego,aż do czasów reformacyi. Wtedy bowiem lutrzy opanowali kościół w Brodnicy, a włók i zajął dziedzic. Biskupi później daremnie starali się o ich odzyskanie. R. 1614 biskup ówczesny Kuczborski po długim procesie tyle przynajmniej osiągnął, że dziedzic z owych 151 włók wypłacił się gotówką 2100 tal. na korzyść kościoła. Przy końcu przeszłego wieku i na początku teraźniejszego posiadali K. Czapscy, którzy we dworze kaplicę prywatną utrzymywali r. 1804. Ob. utracone kościoły w dyec. chełmińskiej str. 75 i 80. R. 1858 posiadacz Umiński, po nim Mellinowie.
[SGKP]