Horożanna, pow. rudecki

Horożana mała i wielka z Saską dominikalną (al. Horożanna, Różana, a w dokumentach także Hroszaua), wsie w pow. rudeckim. 11. wielka leży 26 kil. na płd. wschód od Rudek, a 8 kil. "na płd. wschód od st. poczt, w Komar nie, 6 kil. na zachód od przystanku kolei Albrechta w Czerkasach, w płn. wach. stronie powiatu na granicy pow. lwowskiego. Sąsiaduje ona na wschód, z Nahujowem, na płd. z Ryczychowem i Podwysokiem, na zachód z Tatarynowem i Rumnem, a na płn. z Kamieńcem. Wieś leży w okolicy pagórkowatej. Najwyższe wzniesienie, Horożanka, w stronie południowo-wsch., czyni 310 m.; we wsi samej wzniósł się punkt jeden 305 a drugi 304 m. npm. Do tejże wysokości (304 m.) dochodzi Łysa góra na wsch. granicy wsi, zresztą opada poziom do 286 m. i niżej. Wieś leży w dorzeczu Dniestru. Wody ze wsch. obszaru wlewają się do Szczerka, jak potok Sponka i inne, a ze strony zachód, do Wereszycy lub wprost do Dniestru, jak potok Kożuszny. Na płn. zachód od II. wielkiej leży H. nowa, kolonia niemiecka, II. mała i Saska oddalone 32 kil, na płd. wschód od Rudek, 8 kil. na zachód od st. poczt, w Mikołajowie a 5 kil na zachód od stacyi kolejowej Mikołajów-Drohowyźe. Wieś leży we wsch, stronie powiatu i sąsiaduje na płn. z Nowosiółkami, na wschód z Werbiżem, ;na płd. z Radeliczem (w pow, drohobyckim) a na zachód z Podwysokiem. Wieś leży w dolinie, na lewym brzegu Dniestru, 261 m. npm.; północna jej strona wznosi się cokolwiek nad ten poziom, podczas gdy południowa jest moczarzysta, poprzerzynana dopływami Dniestru i kanałami.- Według obliczeń z r. 1869 było w H. wielkiej dm. 231, mk. 1373 w gminie a 15 d®*, 97 mk, na obszarze dworskim; w II. małej wraz z Saską dm, 95, mk, 655 w gm. a 3 dm., 19 mk. na obsz, dwors. Według szematyzmów z r. 1881 było w H. wielkiej 1340 mk., obrz. gr. kat., 53 obrz9 rzym. kai« 20 wysra.
mojźesz., w BL małej 372 obrz. gr. kat, 2 obrz, rzym, kat., 25 wyzn. mojżesz.: w Saskiej do minikalnej 348 obrz. gr, kat. Własność większa obejmuje w BL wielkiej i małej z Saską roli ornej 387, łąk i ogr. 87, pastw. 10, lasu 22, włościanie mają roli ornej 2582, łąk i ogr. 330, pastw. 264, lasu 13 mr. H. wielka jest siedzi bą parafii gr. kat. i dekanatu. Dekanat ho różański należy do dyecezyi przemyskiej a o bejmuje prócz H. wielkiej następujące jeszcze parafie: Horbacze, Horoźana mała, Klicko, Ko łodruby, Łowczyce, Monasterzec, Piaski, Po rzecze grunt, Rumno, Ryczychów, Tatarynów i Werbiź. W H, wielkiej jest cerkiew drewniana pod wezw. Wniebowzięcia N. M. Panny, szkoła*etatowa jednoklasowa i kasa pożyczkowa gminna z kapit. 1000 złr, W H. nowej jest szkoła ewangelicka, II wielka ma parafią rzym. kat. w Rumnie. H. mała ma par. rzym. kat. w Rumnie, a gr, kat. w miejscu z filiami Saska dominikalna, Saska kameralna i Sajków. Jest tu cerkiew drewuiaaa, restaurowana po zniesieniu klasztoru, odnowiona i pomalowana r. 1720 i szkoła jedaokl. nieetatowa. W roku 1453 rozstrzyga Andrzej ze Sprowy Odrowąż, wojew. i starosta jeneralny ruski przez zastępców spór między kapitułą metropolitalną lwowską a właścicielem Małej Horożany, zwanej w dokumencie Hraszana (ob. akta ziemskie i gród. t. II, sir. 139 i innej. R, 1463 odgrani ozono kapitulną wieś Werbiź od Horożany (zwana w dokumencie Różana) i Ryczychowa (ob. Akta ziem. i gród, i II, str. 173).
H. mała była w r. 1559 wraz z wsią Ryczychowem, własnością Anny i Wacława Dzieduszyckich, Barbary Boratyńskiej i Katarzyny Wilczyńskiej. W r. 1658 nadała Rzplita Horażanę z przyległościami Andrzejowi Sokolnickiemu w dziedzictwo. W pierwszej połowie wieku XIX była w posiadaniu hr. Dulskich, którzy zaprowadzili wzorowa gospodarstwo. Obecnie należą IŁ maca i wielka do Hausnerów. H. wielka pamiętna jest rzezią w r. 1846* której opis podał „Postęp" z r. 1848 podług sprawozdania Maryana Sroczyńskiego; w r. 1862 wydał dokładniejszy opis Władysław Czaplicki (autor „Czarnej księgi") i jeden z pozostałych (spół męczenników tej rzezi p, t. „Powieść o Horo źanie", Lwów.
[SGKP]