Żółkiew

Żółkiew

Żółkiew - 232 m npm; odległość z dworca 1/2 km, dorożka 60 h.; Hotel Pański (pok. 2-3 K) z kawiarnią i restauracyą. Handel sniadańkowy Olearczyka i Hoszowskiego, cukiernia Czuleńskiego.
Żółkiew jest miastem powiatowym, ma gimnazyum, liczy 9600 mieszkańców, w tem 2600 Polaków, 3100 Rusinów i 3900 Żydów.
Założoną została w r. 1603 przez hetmana Żółkiewskiego, który wzniósł tu kilka monumentalnych budowli; zwłoki jego spoczywają w tutejszej farze, pomnik stoi przy rynku. Król Jan III często z całym dworem przebywał w zamku tutejszym, dzięki czemu Żółkiew doszła wówczas do wielkiego rozwoju i znaczenia. Dzięki zabytkom sztuki i historji i wiążących się z nimi wspomnieniom, należy Żółkiew do najpiękniejszych i najbardziej widzenia godnych wśród mniejszych miast prowincjonalnych Galicyi. Miasteczko jest czyste, o szerokich ulicach i chodnikach, ma elektryczne oświetlenie.

Idąc z dworca mijamy dawne wały i założony na nich park miejski, przechodzimy przez bramę Lwowską i obok pomnika króla Jana III. wychodzimy na Rynek. Wśród miast prowincjonalnych najpiękniejszy to rynek Galicyi; od północy zamyka go fara z dzwonnicą i cerkiew Bazylianów, od zachodu dawny zamek królewski, a od wschodu długi rząd kamienic z podcieniami. Fara w stylu renesansu, z kopułą, fundowana w r. 1604 przez hetmana Żółkiewskiego, przebudowana i ozdobiona przez króla Jana III. zawiera wiele pamiątek i dzieł sztuki. Znajduje się tu obraz Madonny Carla Dolce, kilka obrazów Bazylego, nadwornego malarza Jana III., największą jednak ozdobę kościoła stanowią cztery ogromne obrazy historyczne, przedstawiające bitwy pod Kluszynem, Chocimiem, Parkanami i odsiecz Wiednia, wszystkie z XVII w., dwa ostatnie pędzla Altamontego. Nadto portrety rodzinne Sobieskich, Daniłłowiczów i Żółkiewskich. Koło ołtarza pomniki marmurowe hetmana Stanisława Żółkiewskiego i jego syna, poległych w walce z Turkami 1620. W nawie pomnik Jakóba Sobieskiego, ojca króla i jego szwagra Stanisława Daniłłowicza. W podziemiach pochowani członkowie rodzin Żółkiewskich i Sobieskich. Bogaty skarbiec w zakrystyi.

Obok kościoła bardzo oryginalna osobno stojąca dzwonnica, ozdobiona renesansową attyką, o wyglądzie obronnej baszty.
W rogu Rynku za farą stoi ozdobiona wysoką kopułą, niedawno przebudowana wedle planów prof. Kovatsa, cerkiew Bazylianów: wewnątrz bogaty ikonostas.

Zamek, niegdyś ulubiona rezydencja Jana III., pełen dzieł sztuki, nie wiele dziś prócz ogromu, zachował z dawnej świetności. Na dziedziniec prowadzi z Rynku duża brama wjazdowa; część zamku leży w ruinie, druga odrestaurowana mieści sąd i starostwo. Najpiękniejsze komnaty królewskie uległy zniszczeniu; z dzieł sztuki i ozdób nie zachowało się nic. Koło zamku są jeszcze resztki murów miejskich i fortyfikacyi, Prócz Lwowskiej jest jeszcze brama Zwierzyniecka (obok budynku Sokoła) i brama Glińska, obok bramy Floryańskiej w Krakowie, najpiękniejszy zabytek budownictwa fortecznego w Polsce.

Rynek zdobią pomniki Żółkiewskiego i króla Jana III (1903).

W archiwum miejskim zbiór starych przywilejów królewskich i miecz katowski. Na wschód od rynku, w zaułku żydowskim, stoi stara bardzo charakterystyczna synagoga z przyporami, z attyką w stylu polskiego renesansu od frontu. Zbudowano ją w r. 1687 po części za pieniądze Jana III. Wewnątrz stiukowe ściany i kute z brązu stare kraty i świeczniki. Z nowych budynków wyróżnia się gmach Sokoła w klasycznym stylu.

Przy ulicy Lwowskiej kościół Dominikanów, zbudowany przez matkę Jana III., gdzie spoczywają jej zwłoki i starszego syna Marka. Bogaty skarbiec, w podziemiach groby szlachty.

Dwa km na północ, przy gościńcu do Rawy, huta szkła, którą można zwiedzać za pozwoleniem zarządu. Na zachód od miasta pasmo wzgórz zakesionych ze szczytem Haraj, gdzie miał stać pałacyk letni Sobieskiego; pozostała tu aleja modrzewiowa sadzona przez króla. Z góry piękny widok na miasto i okolicę, aż po kopiec Unii Lubelskiej we Lwowie.

Galeria zdjęć Żółkwi

Bibliografia

Orłowicz M. dr, Ilustrowany przewodnik po Galicyi, Bukowinie Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim, Lwów 1919.