Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Pleszew, pow. pleszewski
26.03.2010 00:38
Pleszew
Pleszew, dawniej Pleszów, niem. Pleschens miasto powiatowe w w. ks. poznańskiem [ob. woj. wielkopolskie], leży pod 51° 54' szer. płn. i 35° 27' dłg. wsch., na lewym brzegu Neru, dopływu Prosny, o 87 kim. na płd.-wsch. od Poznania, około 30 kim. na płn.-zach. od Kalisza i o 10 kim. na zach, od granicy królestwa polskiego, przy drodze żelaznej poznańsko-kluczborskiej. P. mieści się na płasko wzgórzu, ciągnącem się od Śląska ku granicy królestwa polskiego. Płasko - wzgórze to wznosi się od 127 do 139 mt. npm. Gleba w okolicy P. jest wapienna, gliniasta i zbita. Naprzeciw P., na prawym brzegu Neru, rozciąga się przedmieście Malinie. Z miasta wychodzą trakty bite do Bogusławie Ostrowa, Koźmina, Jarocina, Robakowa i Żerkowa.. Stacya dr. żel. znajduje się pod Kowalewem, o 4 kim. na zach. od P. Herb miasta przedstawia wieżę stojącą na czterech kulach dzia łowy eh, z jednem oknem nad bramą i z dwoma strzelnicami u szczytu. P. ma 2 kościoły katolickie, 1 protestancki, synagogę i 2 domy sierot; stacya telegr. w mieście i drugą na dworcu kolejowym; urząd poczt, drugorzędny z 8 odchodzącemi i przychodzącemi dziennie pocztami w mieście samem i drugi na dworcu kolejowym z 11 pocztami; urzędy: ziemiański, budowniczy, katastralny, celny i komisarza obwodowego; sąd okręgowy, kasę powiatową i kasę oszczędności miejską; kantor banku państwowego, towarzystwo pożyczkowe polskie z 259 członkami i takież niemieckie z 397 członkami, tudzież towarzystwa agronomiczne i przemysłowe. Z zakładów fabrycznych znajdują się: 3 gorzelnie, 3 farbiernie, 2 browary, młyn i tartak parowy, fabryka tektur, stolarnia i tokarnia, a pod miastem stoją 2 cegielnie i 17 wiatraków. Są też 2 hotele, apteka, 3 lekarzy. Mieszkańcy trudnią się wyrabianiem sukna, płótna, skór, obuwia, czapek, tytuniu, potażu, jedwabiu i lnu, tudzież rolnictwem i drobnym handlem. W r. 1861 było tu 180 szewców i 11 innych cechów. Niektóre z tych cechów składają się z pokrewnych sobie rzemiosł. Istnieją też w P. różne kasy i towarzystwa dobroczynności. W mieście odbywają się 4 jarmarki do roku, a pod miastem od czasu do czasu wyścigi konne, połączone z wystawą bydła. Czysty dochód z hektara roli oblicza się na 11 mrk. Probostwo pleszewskie ma obszaru 58 ha, folwark 41 ha, a dwie większe posiadłości od 26 do 45 ha. Przy schyłku XVIII w. było w. P. 227 dm., 1568 mk.; 1811 r. 283 dm., 1739 mk.; w 1816 r. 2446 mk.; 1837 r. 365 dm., 4392 rak.; 1843 r9 407 dm., 4508 mk.; 1861 r. 6182 mk., 1871 r. 568 dm., 5929 mk.; około 1876 r. 6318 mk. (3753 kat., 1636 prot. i 929 żyd.).
Kościół paraf. ,p. w. św. Jana Chrzciciela istniał w P. jeszcze w XIV w.; arcyb. gnieźnieński Wincenty Kot, ustanowił przy nim w 1447 r. mansyonarzy, a Zbigniew Tęczyński, dziedzic miejscowy, przyczynił się do tej fundacyi, która upadła w końcu XVI w„ Od około 1560 r. był kościół piesze weki w ręku protestantów, którym go odebrał po 1600 r. „Adam Czarnkowski, wojew, łęczycki, dziedzic ówczesny. Kościół stał się pastwą płomieni w r. 1606 i dopiero w r. 1616—18 zrestaurowany został kosztem patrona i parafian. Za staraniem obec nego proboszcza przystawiono r. 1873 do kościoła kaplicę św. Józefa. Przy kościele istniały aż do końca zeszłego wieku dwie altaryes mające osobnych prebendarzy; pierwsza p. t, św. Trójcy, a druga św. Barbary. Wprowadzone były do tego kościoła bractwa: św. Trójcy, św# Anny, św. Barbary, N. Maryi P. Różańcowej, św. Aniołów, św. Józefa i św. Krzyża. Tu znajdować się miał, jak twierdzi Treter w swoich Magnaliach, kamień nagrobkowy z napisem; Hic jacet principissa Zdie-szoYiensis, t. j. księżna na Zdzieżu. Według innego podania spoczywać tam mają zwłoki jednej z Zborowskich. Prócz kościoła paraf. ma P. drugi kościół p. w, św. Fłoryana; w pre-sbyteryum z cegły palonej, a w głównej nawie z drzewa. Nawę tę jako i dach, zerwane gwałtownym wichrem, odbudował r. 1745 Ludwik Pełka, kanonik chocki, pleban miejscowy. Kościół ten miał osobną do tacy ą i swego prebendarza jeszcze r, 1811. Trzecim był kościół św. Ducha, fundowany w pierwszych latach XVII w. przez Annę ks. raciborską, która obok kościoła wystawiła szpital i budynki proboszczowskie. Wszystko to stało na przedmieściu i zgorzało w r. 1854. Dziedzic P. Adam Mikołaj na Otoku Załuski wybudował r. 1616 przy ulicy Jarockiej szpital i kościół, które rozebrano przed kilkudziesięciu laty. Kościół protestancki, na przedmieściu Malinin, stanął r. 1844—48 w miejsce dawnego, drewnianego, założonego r. 1840.
W 1283 r. Przemysław ks, poznański i kaliski, poddając różne miasta pow. kaliskiego pod jurysdykcyą Kalisza, wymienia między 1 niemi Pleszew. W 1458 r. dostawiło miasto 12 żołnierzy pieszych na wyprawę malborską. W końcu XV w. należał P„ do Zbigniewa Tęczyńskiego, podkomorzego krakowskiego, którego córka Anna, poślubiwszy Mikołaja, ks, raciborskiego, wniosła mu dobra pleszewskie. Po śmierci tego Mikołaja, w 1506 r. wyszła wdowa po nim za Jana Kościeleckiego, wojewodę łęczyckiego. Między r. 1579 i 1618 opłacało miasto z 9 źrzebi roli miejskiej po 30 gr. soszu, z domów 32 złp., od 30 komorników po 6 gr., 20 sukienników po 15 gr., 12 szewców po 15 gr,, 13 rzeźników po 15 gr.} 4 kowali po 15 gr,, 2 ślusarzów po 15 gr., 2 bednarze w po 15 gr., 6 garncarzy po 15 gr., 4 kuśnierzy po 15 gr., 6 krawców po 15 gr., 4 czapników po 15 gr., 2 płócienników po 15 gr., 7 piekarzy po 15 gr8? 2 prasołów po 30 gr. i od jednego balwierza 15 gr., czyli razem 90 złp. 15 gr. Około r. 1620 przeszły dobra pleszewskie w ręce Adama Czarnkowskiego, wwody łęczyckiego. W 1637 r. przywilejem z d. 6 września, sprowadził Piotr Sieniuta z Lachowicz, dziedzic P., Niemców protestantów do miasta. Żydów niecierpiano w P. W końcu XVIII w. było w mieście 51 szewców, po 15 sukienników i rzeźników, 10 kuśnierzy, po 8 płócienników i garncarzy, po 7 krawców i kołodziei, po 4 piekarzy, bednarzy, stolarzy i kowali, 3 golarzy, po 2 wapienników, szklarzy i powroźników, rzeźbiarz, malarz, kotlarz, gwoździarz, ślusarz, mydlarz, rymarz, muzykant i aptekarz; później nieco założono tam potażnią, fabrykę tabaki i komorę solną. W" 1839 r. uzyskał P. ordynacyą miejską, a około 1843 r. należał do Szwykowskich. W" r. 1848 od d. 21 marca stało się to miasto je-dnem z głównych ognisk ruchu narodowego. Pod P., w osadzie Dobrej Nadziei, odkryto cmentarzysko przedhistoryczne; w popielnicach znajdowały się różne przedmioty metalowe. Okrąg miejski zawiera w sobie, prócz miasta, folw. miejski o 4 dm. z 61 mk. folusz z 3 dm. i 28 mk., młyny: Kobyłkę o 1 dm. z 8 mk. i Żmiję o 5 dm. z 42 mk. Cały ten okrąg Uczył w 1871 r. 585 dm., 6106 mk. (3210 kat, 1857 prot. i 1039 żyd.); co do płci: 2867 męskiej i 3239 żeńskiej; było wówczas 12 niewidomych, 16 głucho-niemyoh i 9 obłąkanych. Par. P. składają: Dobra Nadzieja, Gorzeńskie Holendry, Kobyłka, Lasew, Ludwińskie Holendry, Malinie, Nowa Wieś, Pleszew, Zielona Łąka i Żmija. Dekanat pleszewski składa się z parafii, które częścią leżą w tym powiecie, częścią w pogranicznych: Broniszewice, Brzezie, Czermin, Gołuchów, Grodzisko, Jedlec, Karmin, Kotlin, Kowalew, Kretków, Kuczków, Lenartowice, Magnuszewice, Pleszew, Sośnica, Sowina, Tursko, Twardów i Żegocin.
[SGKP]
Pleszew, dawniej Pleszów, niem. Pleschens miasto powiatowe w w. ks. poznańskiem [ob. woj. wielkopolskie], leży pod 51° 54' szer. płn. i 35° 27' dłg. wsch., na lewym brzegu Neru, dopływu Prosny, o 87 kim. na płd.-wsch. od Poznania, około 30 kim. na płn.-zach. od Kalisza i o 10 kim. na zach, od granicy królestwa polskiego, przy drodze żelaznej poznańsko-kluczborskiej. P. mieści się na płasko wzgórzu, ciągnącem się od Śląska ku granicy królestwa polskiego. Płasko - wzgórze to wznosi się od 127 do 139 mt. npm. Gleba w okolicy P. jest wapienna, gliniasta i zbita. Naprzeciw P., na prawym brzegu Neru, rozciąga się przedmieście Malinie. Z miasta wychodzą trakty bite do Bogusławie Ostrowa, Koźmina, Jarocina, Robakowa i Żerkowa.. Stacya dr. żel. znajduje się pod Kowalewem, o 4 kim. na zach. od P. Herb miasta przedstawia wieżę stojącą na czterech kulach dzia łowy eh, z jednem oknem nad bramą i z dwoma strzelnicami u szczytu. P. ma 2 kościoły katolickie, 1 protestancki, synagogę i 2 domy sierot; stacya telegr. w mieście i drugą na dworcu kolejowym; urząd poczt, drugorzędny z 8 odchodzącemi i przychodzącemi dziennie pocztami w mieście samem i drugi na dworcu kolejowym z 11 pocztami; urzędy: ziemiański, budowniczy, katastralny, celny i komisarza obwodowego; sąd okręgowy, kasę powiatową i kasę oszczędności miejską; kantor banku państwowego, towarzystwo pożyczkowe polskie z 259 członkami i takież niemieckie z 397 członkami, tudzież towarzystwa agronomiczne i przemysłowe. Z zakładów fabrycznych znajdują się: 3 gorzelnie, 3 farbiernie, 2 browary, młyn i tartak parowy, fabryka tektur, stolarnia i tokarnia, a pod miastem stoją 2 cegielnie i 17 wiatraków. Są też 2 hotele, apteka, 3 lekarzy. Mieszkańcy trudnią się wyrabianiem sukna, płótna, skór, obuwia, czapek, tytuniu, potażu, jedwabiu i lnu, tudzież rolnictwem i drobnym handlem. W r. 1861 było tu 180 szewców i 11 innych cechów. Niektóre z tych cechów składają się z pokrewnych sobie rzemiosł. Istnieją też w P. różne kasy i towarzystwa dobroczynności. W mieście odbywają się 4 jarmarki do roku, a pod miastem od czasu do czasu wyścigi konne, połączone z wystawą bydła. Czysty dochód z hektara roli oblicza się na 11 mrk. Probostwo pleszewskie ma obszaru 58 ha, folwark 41 ha, a dwie większe posiadłości od 26 do 45 ha. Przy schyłku XVIII w. było w. P. 227 dm., 1568 mk.; 1811 r. 283 dm., 1739 mk.; w 1816 r. 2446 mk.; 1837 r. 365 dm., 4392 rak.; 1843 r9 407 dm., 4508 mk.; 1861 r. 6182 mk., 1871 r. 568 dm., 5929 mk.; około 1876 r. 6318 mk. (3753 kat., 1636 prot. i 929 żyd.).
Kościół paraf. ,p. w. św. Jana Chrzciciela istniał w P. jeszcze w XIV w.; arcyb. gnieźnieński Wincenty Kot, ustanowił przy nim w 1447 r. mansyonarzy, a Zbigniew Tęczyński, dziedzic miejscowy, przyczynił się do tej fundacyi, która upadła w końcu XVI w„ Od około 1560 r. był kościół piesze weki w ręku protestantów, którym go odebrał po 1600 r. „Adam Czarnkowski, wojew, łęczycki, dziedzic ówczesny. Kościół stał się pastwą płomieni w r. 1606 i dopiero w r. 1616—18 zrestaurowany został kosztem patrona i parafian. Za staraniem obec nego proboszcza przystawiono r. 1873 do kościoła kaplicę św. Józefa. Przy kościele istniały aż do końca zeszłego wieku dwie altaryes mające osobnych prebendarzy; pierwsza p. t, św. Trójcy, a druga św. Barbary. Wprowadzone były do tego kościoła bractwa: św. Trójcy, św# Anny, św. Barbary, N. Maryi P. Różańcowej, św. Aniołów, św. Józefa i św. Krzyża. Tu znajdować się miał, jak twierdzi Treter w swoich Magnaliach, kamień nagrobkowy z napisem; Hic jacet principissa Zdie-szoYiensis, t. j. księżna na Zdzieżu. Według innego podania spoczywać tam mają zwłoki jednej z Zborowskich. Prócz kościoła paraf. ma P. drugi kościół p. w, św. Fłoryana; w pre-sbyteryum z cegły palonej, a w głównej nawie z drzewa. Nawę tę jako i dach, zerwane gwałtownym wichrem, odbudował r. 1745 Ludwik Pełka, kanonik chocki, pleban miejscowy. Kościół ten miał osobną do tacy ą i swego prebendarza jeszcze r, 1811. Trzecim był kościół św. Ducha, fundowany w pierwszych latach XVII w. przez Annę ks. raciborską, która obok kościoła wystawiła szpital i budynki proboszczowskie. Wszystko to stało na przedmieściu i zgorzało w r. 1854. Dziedzic P. Adam Mikołaj na Otoku Załuski wybudował r. 1616 przy ulicy Jarockiej szpital i kościół, które rozebrano przed kilkudziesięciu laty. Kościół protestancki, na przedmieściu Malinin, stanął r. 1844—48 w miejsce dawnego, drewnianego, założonego r. 1840.
W 1283 r. Przemysław ks, poznański i kaliski, poddając różne miasta pow. kaliskiego pod jurysdykcyą Kalisza, wymienia między 1 niemi Pleszew. W 1458 r. dostawiło miasto 12 żołnierzy pieszych na wyprawę malborską. W końcu XV w. należał P„ do Zbigniewa Tęczyńskiego, podkomorzego krakowskiego, którego córka Anna, poślubiwszy Mikołaja, ks, raciborskiego, wniosła mu dobra pleszewskie. Po śmierci tego Mikołaja, w 1506 r. wyszła wdowa po nim za Jana Kościeleckiego, wojewodę łęczyckiego. Między r. 1579 i 1618 opłacało miasto z 9 źrzebi roli miejskiej po 30 gr. soszu, z domów 32 złp., od 30 komorników po 6 gr., 20 sukienników po 15 gr., 12 szewców po 15 gr,, 13 rzeźników po 15 gr.} 4 kowali po 15 gr,, 2 ślusarzów po 15 gr., 2 bednarze w po 15 gr., 6 garncarzy po 15 gr., 4 kuśnierzy po 15 gr., 6 krawców po 15 gr., 4 czapników po 15 gr., 2 płócienników po 15 gr., 7 piekarzy po 15 gr8? 2 prasołów po 30 gr. i od jednego balwierza 15 gr., czyli razem 90 złp. 15 gr. Około r. 1620 przeszły dobra pleszewskie w ręce Adama Czarnkowskiego, wwody łęczyckiego. W 1637 r. przywilejem z d. 6 września, sprowadził Piotr Sieniuta z Lachowicz, dziedzic P., Niemców protestantów do miasta. Żydów niecierpiano w P. W końcu XVIII w. było w mieście 51 szewców, po 15 sukienników i rzeźników, 10 kuśnierzy, po 8 płócienników i garncarzy, po 7 krawców i kołodziei, po 4 piekarzy, bednarzy, stolarzy i kowali, 3 golarzy, po 2 wapienników, szklarzy i powroźników, rzeźbiarz, malarz, kotlarz, gwoździarz, ślusarz, mydlarz, rymarz, muzykant i aptekarz; później nieco założono tam potażnią, fabrykę tabaki i komorę solną. W" 1839 r. uzyskał P. ordynacyą miejską, a około 1843 r. należał do Szwykowskich. W" r. 1848 od d. 21 marca stało się to miasto je-dnem z głównych ognisk ruchu narodowego. Pod P., w osadzie Dobrej Nadziei, odkryto cmentarzysko przedhistoryczne; w popielnicach znajdowały się różne przedmioty metalowe. Okrąg miejski zawiera w sobie, prócz miasta, folw. miejski o 4 dm. z 61 mk. folusz z 3 dm. i 28 mk., młyny: Kobyłkę o 1 dm. z 8 mk. i Żmiję o 5 dm. z 42 mk. Cały ten okrąg Uczył w 1871 r. 585 dm., 6106 mk. (3210 kat, 1857 prot. i 1039 żyd.); co do płci: 2867 męskiej i 3239 żeńskiej; było wówczas 12 niewidomych, 16 głucho-niemyoh i 9 obłąkanych. Par. P. składają: Dobra Nadzieja, Gorzeńskie Holendry, Kobyłka, Lasew, Ludwińskie Holendry, Malinie, Nowa Wieś, Pleszew, Zielona Łąka i Żmija. Dekanat pleszewski składa się z parafii, które częścią leżą w tym powiecie, częścią w pogranicznych: Broniszewice, Brzezie, Czermin, Gołuchów, Grodzisko, Jedlec, Karmin, Kotlin, Kowalew, Kretków, Kuczków, Lenartowice, Magnuszewice, Pleszew, Sośnica, Sowina, Tursko, Twardów i Żegocin.
[SGKP]