Isaje (al. Issaje, Izaje, po rusku Isjai, z przysiółkami Isaje Zarzeczne, Rzeczka i Bereżenieć), wś w pow. turczańskim, 12 kil. na płn.wsch. od st. poczt, w Turce. Na półn.-zach. leży Wołosianka wielka i mała, na płd. zach. Jawora, na płd.-wschód Jasionka Masiowa, na półn.-wschód Łastówka i Świdnik (w powiecie staromiejskim), a na północ Turze (w pow. staromiejskim). Główną rz. jest Stryj, Wchodzi tutaj od płd. z Jawory, ale skręca się zaraz na wschód i płynąc łukiem lekko na półn. wygiętym, przybiera kierunek płd.-wsch. a na koniec połud. i uchodzi po 4-kilometrowym biegu do wsi Jasionka Masiowa. Zasilają go liczne dopływy. Z tych najznaczniejsze od prawego brzegu Bereźnianiec, od lewego Kropiwnik i potok Torhiwski. Wody z półn. kończyny wsi płyną na półn. do Turzanki za pośrednictwem potoku Diłok. Na prawym brzegu Stryja wznoszą się Zwihońka (796 m.) i Łapszy las ze szczytem 622 m. wys.; na lew. brzegu Zakopaniec ze szczytem 741 m. wys., lesista wyniosłość Kropiwniczek, Werszok, Peroniż ze szczytem 723 m. wys,, Werch seredny (771 m.), Holica, a dalej na płn. Gzerepowiną (813 m.) i Podzenem (821 m.) na granicy Wołosianki wielkiej, Isajska góra ze szczytem 817 m. wys. i Szemcejowce wzdłuż granicy Turzego a na płd. od nich las Studene i las Jarczycki ze szczytem 826 m. wys. Najniższy punkt we wsi samej wznosi się do 660 jn. Własn. większa (Tow. dla płodów leśn, w Wiedniu) ma roli ornej 176, łąk i ogr. 116, pastw. 65, lasu 2032 mr.; własn. mniejsza roli ornej 1622, łąk i ogr. 699, pastw. 626 mr.
Przysiółki:
Bereżnianiec
Za rzeką
Tarnyci z Horbem
Torhińskie
Riczka
Pasieka
Miechpole (Issajka, Werchopla)
Par. rzym. kat. w Turce; gr. kat. w miejscu, należy do dekanatu starosamborskiego a dyecezyi przemyskiej. We wsi jest cerkiew. Znajduje się tu ruda żelazna. [1]
Nazwa - jest zbieżna z imieniem Izajasz pisanym cyrylicą, Wg legendy pochodzi od imienia znachora (lub kapłana) Izajasza Dudzińskiego, który słynął z uzdrawiania i przepowiadania przyszłości, a do którego ludzie idąc mówili że idą "do Isaji". Legenda jest błędna, gdyż Izaak Dudziński żył w XVIII wieku a nazwa funkcjonuje już w XIV.
Isaje były wsią dóbr stołowych w krainie wołosiańskiej, ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. W r. 1768 było tamtejsze wójtostwo w posiadaniu Antoniego Mikulińskiego. Po zajęciu Galicyi przyłączono je do Podbuża.[1]
[attachment]pieczec_parafii_Isje.jpg
1431 - rzekomy przywilej Włocha Wańcziego na Turku na pole isajskie [20] (w rzeczywistości tylko wymienienie pustki w okół dóbr otrzymanych przez Wańcziego). Zarówno nazwa Ilem i Issay muszą być wcześniejsze. W dokumencie tekst brzmi: "prout in suis metis et graniciebus, puta ab Hem loco arboris wlgariter nuncupato sursum et quodam vado wlgariter brod proximo campo Issay dieto" [24]
1444 - lokowanie wsi na prawie wołoskim[12]
1460 - Isaje wymienione w księgach grodzkich i ziemskich, przechodzą na królewszczyznę [20]
1469 - Fedko Tatomir, starosta w Stronnej, skarży Jana Odrowąża o niespłacony dług i groźby. Przedkłada dokument wyd. przez Kazimierza Jagiellończyka o zapisie sum 100 grzywien na puściznie (vasititas) w Isajach.[12][22] (Jego synem jest Olechno - kniaź ze Stronnej, a po 1519 w Wysocku Wyżnym. Sprawa jest częścią wielu skarg na Odrowąża o przejmowanie ziem).[21]
1505 - wymieniony Olechno z Issajów[15]
1508 - Olechno Tatomir wymieniony we wsi Isaje [18]
1509 - Olechno Tatomir zapisuje sumę 190 marek i 50 florenów węgierskich na dobrach Isaje[17]
1510 - Isaje wymienione w spisie ziem - wymieniony Tatomir, 5 łanów, młyn i pop. [22]
1519 - Olechno Tatomir ze Strenny ma w tenucie wieś Isaje
1837 - Isaje należą do państwa wołosiańskiego [20]
1538 - Nad Isajskim brodem wydane orzeczenie co do rozgraniczenia dóbr Turze od dóbr królewskich [16]
1552 - Przywilej królowej Bony na postawienie cerkwi. Parochem zostaje Łazarz Fedin. Uposażeniem cerkwi jest jeden łan [20][23][26]
1565 - Opisanie królewszczyzn, na 20 łanach siedziało 40 kmieci i 3 zagrodników. Od łana dawali 4 barany. Za prawo robienia sera płacili po cztery grosze, za woła 3,9 grosza. Ksiądz otrzymywał w naturze lub w pieniądzu 1 floren i 1 grosz. Karczma płaciła właścicielowi 2 floreny. Zagrodniki 12, 6, i 3 grosze. Razem wieś płaciła 81 florenów i 10 groszy. [20 - źródło błędnie opisuje udział popa jako branie, brak innych powinności] Iszaie wiesz, w kthorei dworziscz, albo lanow pomiernich iest 20, na kthorich kmieczi siedzi 40; s kasdego dworziscza czalego przichodzi: za 4 barany, kasdi waloris gros. 6, po gros. 24, za iagnie i za szer po gros. 5; kolendi po gros. 4, za wolu stacyinego po gros. 3/9, zliesnego i za owiesz po gros. 3/9, za robothę odkupną po gros. 48, podymnego kasdi kmiecz po gros. 2 ; tho uczini 61/10. Thamze gromada s przimiernich dwoiga dworziscz daie czinsu doroczniego flor. 6/21/9 i z ląki rzećzonich Jutrziny flor. 5/4; tho uczini 11/25/9. Pop ruski s czerkwie czinsu s poklone[m] daie 1/1. Karczmarz s karczmi daye na rok 2. Zagrodnikow iest 3, s kthorich ieden daie gros. 12, drugi gros. 6, trzeci gros. 3; tho uczini (gros.) 21. Thamze gromada is popem na obadwa zbori po kłonu skladayą 5/3. Summa wsytkiego uczini flor. 81/10/9.[25]
1568 - * KNIAŹ: Kniastwo w tej wsi dzierży Wacław Zardecki, komornik Króla IeMści, Przydano mu nowo do chego kniazostwa 2 łany y dwie dworzyszcza, na których siedzą 4 kmiecie starzy, którzy przed tym czynsza dawali do dworu samborskiego: Niedziwiaz Woszczicz, Choma, Hawryło Matciowicz, Stefan Hryczkowicz - z Których by czynszu przychodziło 6/6 (do kniastwa należą młyn i karczma) * POP: Ma dworzyszcze za przywilejem Królowej Bony. Daje z tego czynszu 1/1, za sery i pokłony zborowe 1/10. * ROLNICY: Petro Mielnik, Kuziemko, Ilko Raczniowicz, Sienko Micztal, Iwan Koschowicz, Oschasz Koschowicz, Janko Sobary, Roman, Fedko Kopacz, Lewko Kopacz, Iwaśko Onaczkowicz, Dmicy Kopaczowicz, Onaszko Sobary, Jaczko Andrzejkowicz, Hricz Onaczkowicz, Hricz Jaczkowicz, Ichnach Borakowicz, Maciej Burczikowicz, Lwko Burczikowicz, Seńko Burczikowicz, Jankowicz, Jacko Worobijowicz, Petr Makuch, Iwan Hryczkowicz, Stecz Worobijowicz, Onufry Worobijowicz, Dmitr Mikichycz, Buszczko Mikichycz, Sienko Czub, Hrycz Raskowicz, Fazor Worobijowicz, Rasko Hanczicz, Machiej Kosczowicz, Marko, Iwan Przycharowicz - łącznie ddworzyszcz 18 * ZAGRODNICY: Stec Jackowicz, Hryć Grepanczicz, Matwiej Dymiszowicz, * PODSADKOWIE: Hrycz Dmiszow (przy Dmitrze Kopaczowiczu), Vdia wdowa (przy Macieju Kochancze), Iwan i Hrycz Andrzejkowicze (przy Braczu Sroczu) * Łowi też ta wieś ryby. [26]
1569 - 26 maja Przywilej króla Zygmunta II dla popowstwa isajskiego na łan i dwa pręty ziemi "między granicami Jasieńko Góra Dalkowa s Kotoguw Dalikowey nazwaney leżący na południe y od zachodu potoka HuHnowiczowego łan roli Do Jasiunki musiowey po potok łapszy"[5] - Parochem jest Fedko, mający synów Wasyla i Iwana [5]
1603 - Waśko Steczkowicz Czarniecki posesor wsi Isaje - królewszczyzny uzyskał konsensus królewski na przekazanie jej dzieciom (Iwan, Łukasz i Helena). [2][3]
1605 - Król Zygmunt III zapisuje dziesięcinę z Isajów rz-kat. Kolegium Mansjonarzy w w Samborze [14]
1625 - Chłopi zbuntowali się przeciwko dzierżawcom Lityńskiemu i Turzańskiemu, wygnali ich ze wsi a dobra zrujnowali.[20]
1635 - Chłopi isajscy razem ze sługami z Niedzielnej napadli na dwór w Turzem i spustoszyli go. [20] (Możliwe że zamieszki związane są z wydarzeniami z roku następnego [GP+])
1636 - Monastyr w Spasie zostaje siłą zajęty przez dyzunitów (Prawosławnych) pod wodzą Hulewicza, na czele grupy 10.000 ludu prawosławnego. Wiele ludu z okolic bierze udział po obu stronach. Prawosławny władyka Winnicki napada na klasztory, w tym na katedrę przemyską z której rabuje wielkie kosztowności. Większe problemy trwają do 1670 roku.[GP+]
1657 - Hrehory i Dymitr - popi już nie żyją - dekret królewski potwierdzający dzierżawę dla dzieci: Kosmy, Ostapa i Senia [5]
1663 - Fundacja cerkwi św. Michała Archistratega [4][19]
1669 - Gmina otrzymała nakaz przyprowadzenia 16 kobiet i mężczyzna do zamku. Było wówczas 50 gospodarzy na 40 łanach.[20]
1690 - dwaj parochowie: Paweł i Kosma - procesują się o używanie ziemi popowskiej w grodzie samborskim [5]
XVIIIw - Rzekomo znajdowało się tu siedem kościołów, z których każdy należał do jednego z siedmiu przysiółków i osad. Kościół św. Michała był parafialnym. Znane są również imiona siedmiu kapłanów: Lewicki, Malczewski, Dudziński, Matkowski, Jaworski, Smolnicki i Kocur. W 1750 r. Isaje miały ponad 700 domów, targ i aż 10 młynów wodnych. Wśród tych siedmiu kapłanów był jeden - Izaak Dudziński, który był znany jako lekarz specjalizujący się w wiosce i jej okolicach. Mieszkał na tak zwanym Miechpolu (Werchopole, Issajka) w Isajach. - Informacje rozpowszechnione na portalach ukraińskich są fałszywą legendą, mającą źródło w faktycznym istnieniu 7 przysiółków z kapliczkami. Ani mapy, ani dokumenty, ani księgi parafialne nie potwierdzają jednak istnieniu 7 kościołów. Proboszczem we wzmiankowanym okresie był Bazyli Jaworski. [GP+]
1754 - król August II potwierdza przywilej dla Bazylego Chomina i Iwana Kuzana na grunta w Isajach [20] - w tym czasie chłopi z Isajów płacą różne usługi podatki, jak daninę drzewną w postaci beli i krokwi, ług, wytwarzanie potasu, węgla drzewnego dla Sambora, wydobywanie rud żelaza - które były wysyłane do Jasionki Masiowej.
1777 - rodzi się Bazyli Topolnicki, późniejszy paroch w Kulczycach i Rabczycach [4]
1790 - posesorem jest Leon Koniecki [23]
1791 - sołtysem jest Stefan Myskow (żona Teodozja Jaworska), 18 maja urodzenie syna: Jana, dom nr 9 [4]
1796 - 4.czerwca - zmiana numeracji domów w całej wsi [4] - Teresa Koniecka - posesorka [4]
1807 - od tego roku dymarki w Jasionce Masiowej zamknięto więc rudę wożono do Smolnej [20]
1810 ok. - Proboszczowstwo gr-kat Jerzy Topolnicki przekazuje swojemu zięciowi Bazylemu Ilnickiemu, mężowi Wiktorii
1831 - paroch Bazyli Ilnicki, na suchoty umiera jego 11-letni syn Jan [4]
1832 - administrację parafii sprawuje Jan Ilnicki paroch Jasionki Masiowej a następnie Michał Pankowicz [4]
1834 - paroch: Bazyli Pohorecki[4]
1836 - Iwan Myskowski, sołtys, mieszka Isaje nr 20, 16.czerwca umiera rodzi się i umiera jego syn Mikołaj[4]
1852 - paroch: Bazyli Pohorecki, ur. 1794, św. 1825 [13]
1854 - za niestawienie się do armii ścigani z Isajów: Senio Gawiak i Kość. Onyszyn [11]
1857 - Wasyl Kubacki (ur. 1836) ścigany za nie stawienie się do armii[10]
1869 - Wedle spisu z jest tu 1168 mieszkańców. [1]
1881 - wg szematyzmu jest tu 1191 unitów i 12 rzymsko-katolików [1]
1891 - nauczycielem został mianowany Julian Sozański [6]
1907 - 25.maja podczas wyborów doszło tu do krwawych zajść między miejscową ludnością a kilku okolicznymi księżmi gr-kat., członkami komisji wyborczej. Ks. Ilnicki sprowokować miał agitatorów jednego z kandydatów odezwaniem się rzekomo na żart: "A wy, baraby, po szczo pryjszły?" - na co oni ugodzili go kamieniem w głowę, ks. Jacewowi oderwano ucho, zagrażało też niebezpieczeństwo życia miejscowemu parochowi ks. Sozańskiemu, które ocalenie zawdzięcza schronieniu się do piwnicy. Tłum miał obrzucać kamieniami dalej ks. Ilnickiego ścigając go cały kilometr drogi zanim dopadł do swej fury. Także pobić miano 30 włościan, trzymających się z księdzem z Jasienicy z których 3 zmarło. Ks. Ilnicki ciężko chory, na głowie ma 3 rany, całe plecy obtłuczone kamieniami.[7] - Nauczycielem został mianowany Karol Perucki[9]
1908 - Nauczycielem został mianowany, ponownie, Karol Perucki[8]
1913 - Dan. Fedoruk, został przeniesiony ze szkoły w Orzechowcu do Isajów [9]
Bibliografia
[1] SGKP [2] Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1628, w Polska Południowo-wschodnia w epoce nowożytnej, t I, cz 1, Wyd. WSP Rzeszów 1997 [3] Bon. [4] Księgi metrykalne par. gr-kat Isaje [5] Ewangeliarz Isajski, zapiski - rkps., oprac. GP [6] Kurjer Lwowski 8.3.1891 [7] Kurjer Lwowski 4 6 1907 [8] Kurjer Lwowski 6.4.1912 [8] Kurjer Lwowski 23.3.1907 [9] Kurjer Lwowski 8.11.1913 [10] Gazeta Lwowska, Dziennik Urzędow 23.3.1857 [11] Gazeta Lwowska 6.5.1854 [12] Jawor G., Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym Średniowieczu, Lublin 2004 [13] Szematyzm kleru greko-katolickiego diec. przemyskiej 1852 [14] Kuczera A., Samborszczyzna, t.I, Sambor 1835 [15] MRPS, t III, nr 2521 [16] MRPS, t. IV, nr 19391 [17] MRPS, t. III nr 8938 [18] MRPS, t. III nr 8836 [19] Tabliczka na ścianie cerkwi w Isajach [20] Fiediaj Ewctachiewna Maria, Sieło na 7 pagorbach, Lwów 2010 (lokalne oprac. isajskie) [21] Wilamowski Maciej, Rejestr skarg ziemian samborskich na starostę Jana Odrowąża, w: Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych. t. II, wyd. 2012 (dokumenty źródłowe w AGAD) [22] Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 7. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 1 [23] Pulnarowicz Władysław, U źródeł Sanu... [24] Czajkowski Jerzy, Studia nad Łemkowszczyzną, Sanok 1999 [25] Opysy korolivshchyn v zemlyakh ruskykh XVI viku (red. Mykhayl Hrushevski) t. 3 w: Zherela do istoriyi Ukrayiny-Rusy, Lwów 1900 [26] Inwentarz pożytkow starostwa Samborskiego, które się pokazały roku 1568 po zescziu starosty mieisca tego Starzechowskiego woiewody podolskiego, spisany przez pana Iana Zamoiskiego Secr. I. K. Mei..., tzw. Metryka Litewska, AGAD 10-22 p. 322-327 .
