opis z 1858r. Złoczów. Miasto, domu xiążąt Radziwiłłów w summie zastawnej zalicytowane na dziedzictwo od J0. xiecia Kazimierza Sapiehy, generała artyleryi W. X. L. - To miasto między obmurowanemi walami, zamkiem mieszkalnym niekiedy od króla Jana ozdobione nad wielkim stawem; także wspaniałym kościołem farnym, długą ciągłą ulicą domów nacyi ormiańskiej, kupców z wojami i końmi, i drewnianym parafialnym ich kościołem, murowanemu dwoma cerkwiami i kościołem z klasztorem i ogrodem XX. Reformatów. Jest tu za miastem w lesie klasztorek XX. Bazylianów, W zamku tutejszym więźniowie tatarscy i tureccy zawsze bywali lokowani.
Bibliografia
Kuropatnicki, E.A. Geografia, albo dokładne opisanie ...
Urodzenia 1606-1682 - AGAD 1683 - ?? 1684-1784 - AGAD 1784-1796 - AGAD 1796-1804 - ?? 1804-1821 - AGAD 1806-1821 - AGAD 1821-1837 - ?? 1838-1855 - AGAD 1855-1899 - ?? 1900 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich 1901-1925 - ?? 1926 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich
Małżeństwa 1686-1759 - AGAD 1760-1783 - ?? 1784-1821 - AGAD 1804-1821 - AGAD 1822-1899 - ?? 1900 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich 1926 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich
Zgony 1684-1765 - AGAD 1766-1783 - ?? 1784-1795 - AGAD 1796-1804 - ?? 1805-1821 - AGAD 1811-1821 - AGAD 1822-1834 - ?? 1835-1855 - AGAD 1856-1899 - ?? 1900 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich 1901-1925 - ?? 1926 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich
Urodzenia 1865-1871 - AGAD 1872-1875 - ?? 1876 - AGAD 1877-1890 - ?? 1891-1905 - AGAD 1906-1908 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich 1909 - ?? 1910-1942 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich
Małżeństwa do 1876 - ?? 1877-1897 - AGAD 1898-1912 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich 1913 - AGAD 1914 - ?? 1916-1938 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich 1938 - AGAD
Zgony 1855-1875 - AGAD 1876 - ?? 1877-1896 - AGAD 1897 - ?? 1898-1903 - AGAD 1904-1937 - USC Warszawa - Wydział III Rejestrowy i Ksiąg Zabużańskich
Czy ktoś zna umiejscowienie pozostałych akt ??? Lwów?
Złoczów, miasto powiatowe (opis powiatu złoczowskiego) w Galicyi, między 49° 47' a 49° 50' płn. szer. i 42° 32' a 42° 37' wsch. dług. od P. Na płn. leżą Horodyłów i Jelechowice, na płn.-wsch. Zazule, na wsch. Bieniów i Strutyn, na płd. Woroniaki, na zach. Jasieniowce i Chylczyce. Płn.-wsch. część obszaru przepływa Złoczówka. W jej dolinie leży miasto i przedmieścia: Gliniańskie, Szlaki, Podwójcie, Lwowskie i Brodzkie. Dolina Złoczówki wzn. 262 mt. npm., otwarta ku płd.-wsch. i płn.-zach., okolona jest wzgórzami, odnogami Woroniaków. Najwyższe dochodzi 414 mt. wznieś. Miasto tworzy z Zarzeczem, Woroniakami, Zazulami i Folwarkami jedne gminę katastralną. Własn. wiek. ma roli or. 330, łąk i ogr. 119, past. 83, lasu 2920 mr.; wł. mn. roli or. 4096, łąk i ogr. 1435, past. 971, lasu 477 mr. W r. 1890 było 866 dm., 10113 mk. w gm. (2190 obrz. rz.-kat., 2826 gr.-kat., 5086 izr., 11 inn. wyzn.; 7254 Pol., 2633 Rus., 199 Niem.). Parafia rz.-kat. w miejscu, dek. złoczowski, archidyec. lwowska. Parafią założył w r. 1624 Jakub Sobieski, starosta krasnostawski. Należą do niej: Bieniów, Boniszyn, Chylezyce, Folwarki, Horodyłów, Jasieniowce, Jelechowice, Iwaczów, Kniażę, Łuka, Podlipce, Płuhów, Strutyn, Trościaniec, Woroniaki, Zalesie, Zarwanica, Zarzecze, Zazule. Kościół dzisiejszy parafialny, konsekrowany w r. 1839 p. w. Wniebowzięcia N. M. P , był dawniej kościołem pijarów. Po zniesieniu zakonu w r. 1788 zabrano budynki klasztorne na własność rządu, a kościół zamieniono na magazyn. Gdy dawny kościół famy odstąpiono na cerkiew, przeniesiono parafią do kościoła popijarskiego. Przeniesiono wtedy z dawnego kościoła i umieszczono w dzwonnicy, pamiątkę po Sobieskich, dzwon odlany r. 1693 w Gdańsku kosztem Jana III (ob. Sokalski „Rys geogr.-statyst. złoczowskiego okręgu szkolnego", str. 207). Do łacińskiego dekanatu złoczowskiego należą parafie: Białykamień, Gołogóry, Jezierna, Pomorzany, Sassów, Zborów i kapelania Olejów. Parafia gr.-kat, w miejscu, dek. złoczowski; uposażona również przez rodzinę Sobieskich. Do parafii należą: Folwarki, Woroniaki, Zarzecze i Zazule. Dzisiejsza cerkiew parafialna p. w. Zmartwychwstania, zbudowana w stylu odrodzenia, była do r. 1838 łacińskim kościołem farnym, którego budowę rozpoczął w r. 1604 Marek Sobieski, wojewoda lubelski, dziad Jana III. Gdy na prośby gr.-kat. mieszkańców Złoczowa, którzy mieli tylko małą cerkiewkę św. Mikołaja, rząd austryacki odstąpił na cerkiew zniszczony kościół popijarski, stanęła między parafianami obu obrządków dobrowolna zamiana. Kościół parafialny łaciński oddano na cerkiew, a popijarski pokryto dachem, odnowiono i zamieniono na parafialny. Cerkiew p. w. św. Mikołaja jest prawdopodobnie jedną z najstarszych budowli Złoczowa (ob. Sokalski, 1- o., str. 209). Do grecko-katolickiego dekanatu złoczowskiego należą parafie: Bełżec, Bobutyn, Bobszczany, Hodów, Jasieniowee, Kalne, Kuiaże, Koropiec, Lackie Wielkie, Machnowee, Pleśnia-ny, Płuhów, Poczapy, Podlipce, Pomorzany, Remizowce, Rozhadów, Ryków, Ścianka, Skwarzawa, Sławna, Snowiez, Strutyn, Trościaniec Mały, Urlów, Żuków i Żulice. Z. posiada też monaster bazylianów, założony przez Jana Sobieskiego r. 1665. Leży na przedmieściu Lwowskiem. Cerkiew mała, murowana i cynkiem kryta, wzniesioną została niedawno w miejscu małej drewnianej cerkiewki (Szematyzm czyna św. Wasylia Wełykoho w Hałyczyni. Lwów, 1867, str. 15).
Złoczów jest siedzibą starostwa, sądu obwodowego, sądu powiat, imiejsko-delegowaiiego, głównego urzędu podatkowego, urzędu pocz. i tel., rady szkolnej okręgowej, wydziału rady powiatowej, komisaryatu i oddziału straży skarbowej, komendy 80 pułku piechoty i obrony krajowej komendy żandarmeryi, komisyi szacunkowej, urzędu gminnego. Z zakładów naukowych posiada Z. gimnazyum, założone staraniem gminy w r. 1873 jako gimnazyum niższe, a zamienione nawyższe r. 1881. Od 1 września 1892 r. przeszedł zakład na fundusz państwowy. Językiem wykładowym jest polski. W r. 1896 uczęszczało 293 uczniów. Prócz tego jest szkoła męzka 6-klasowa, szkoła żeńska 5-klas. i szkoła ludowa izraelicka fundacyi barona Hirscha. Wszystkie z językiem wykładowym polskim. Szkoła męzka istnieje od r. 1789. Pierwotnie była trywialną o jednym nauczycielu i mieściła się w klasztorze poreformaekim. Założył ją urząd cyrkularny w Złoczowie, a jej kolatorem był książą Radziwiłł, a następnie księżna Sapieżyna. Po przeniesieniu urzędu obwodowego z Brodów do Złoczowa, przemieniono szkołę w r. 1790 na e. k. cyrkularną szkołę główną, a w r. 1800 umieszczono ją w osobnym na ten cel zbudowanym budynku. Do r, 1849 uczono w niej w języku niemieckim, odtąd zaprowadzono język polski jako wykładowy, a naukę języka ruskiego jako obowiązkowego. W r. 1865 przeniesiono szkołę na etat gminy. Szkoła żeńska istnieje od r. 1853, mieści się obecnie w budynku popijarskim. Z innych zakładów należy wymienić: szpital powszechny założony r. 1847; zakład kalek uposażony w r. 1663 przez Jana Sobieskiego dla 12 kalek, trzy towarzystwa zaliczkowe, towarzystwo wzajemnego kredytu dla handlu i przemysłu, oddziały towarzystw: pedagogicznogo, Rodziny, kółek rolniczych i Proświty. Handel i przemysł słabo się rozwija. Niegdyś dostarczały okoliczne lasy obficie drzewa, stawy złoczowskie ryb. Dziś drzewa na wywóz niema, a miejsce stawów zajęły pola i łąki. Od r. 1882 istnieje drukarnia Zukerhandla i syna, która, między innemi, podjęła wydawnictwo książeczek dla dzieci i młodzieży.
Historia Jako wieś istnieje Złoczów już w pierwszej połowie XV wieku. W dokum. wydanym dnia 23 sierpnia 1442 r. zapisuje Władysław Warneńczyk Jerzemu Strumile z Dymoszyna 200 grzywien na wsi Złoczowie (A. G. i Z., t. 7, str. 83). W r. 1443 zabezpiecza król Michałowi z Buczacza 100 grzyw, na wsi królewskiej Złoczów w obwodzie lwowskim (Kod. dypl, pol., i, 327). Wieś należała do dóbr oleskich, które Władysław Warneńczyk nadał Janowi ze Sienna. We Lwowie dnia 8 kwiet. 1469 r. Piotr z Branic, sędzia, i Jan z Wysokiego, podsedek ziemscy lwowscy, na skargę prokuratora lwowskiego Mikołaja Grzymały, odsądzają Katarzynę, żonę Andrzeja z Sienna, i Elżbietę, siostry rodzone z Gołogór, od prawa pobierania cła we wsi Złoczowie (1. c, t. 6, str. 127). W Wilnie dnia 17 czerwca 1522 r. nakazuje Zygmunt 1 Stanisławowi z Chodcza, marszałkowi i staroście lwowskiemu, zająć dobra wyklętego Stanisława Małogoskiego, dziedzica Z. (Arcli. krajowe we Lwowie, C, t. 12, str. 595). W r. 1523 Zygmunt I, za staraniem ówczesnego dziedzica Z. Stanisława Sienińskiego nadał osadzie prawo miejskie magdeburskie (oryginał przywileju w magistracie złoczowskim). Dokumentem wydanym dnia 3 sierp. 1528 r. nakazuje Bernard, arcyb. lwowski, plebanom w Gołogó-rach, Złoczowie i Pomorzanach, aby zawezwali Stanisława Sienieńskiego ze Złoczowa do wypędzenia z domu swego Doroty z Sandomierza, z którą żyje w cudzołóstwie. Jeśliby tego w przeciągu 6 dni nie uczynił, wtedy podlega klątwie kościelnej (1. c, C, t. 13, str. 840). W Dunajowie dn. 10 września 1528 r. nakazuje tenże arcybiskup tymże plebanom, ażeby Stanisława Złoczowskiego wyklętego w parafiach swych agrawowali. Dnia 10 paźdz. 1528 r. nakazuje go reagrawować a dnia 2 listopada supe-ragrawować (1. c, str. 841, 843). Dokumentem z dnia 15 grudn. 1530 r. poleca tenże arcybiskup tym samym plebanom, ażeby napomnieli Stanisława Złoczowskiego (Sienieńskiego) do złożenia w przeciągu tygodnia przyrzeczonej daniny, wrazie przeciwnym podlegnie klątwie (1. c, str. 844). W r. 1532 sprzedaje Stanisław Sieniński miasto Z. z warownią, (cum for-talitio) i kilkunastu wsiami Jędrzejowi Górce, kasztelanowi poznańskiemu (Baliński, Star. Polska, II, 590). Przywilejem z r. 1537 uwalnia Jędrzej Górka miasto Z. od różnych danin ze względu na zubożenie mieszkańców przez wielokrotne napady nieprzyjacielskie (oryginał przywileju w magistracie złoczowskim). Górkowie wzmocnili zamek, obwarowali lepiej miasto, o-siedlili w nim wielu Ormian, dla których Łukasz z Górki, wojew. łęczycki, uzyskał u Zygmunta Augusta fundacyę kościoła. Wznosił się on w miejscu, gdzie dziś stoi budynek sądowy. Ormianie prowadzili wówczas znaczny handel wyzinami i słoninami i zakładali wśród lasów obszerne sady owocowe (Sokalski, 1. c, str. 213). Zygmunt August przychylając się 1553r. do prośby Łukasza, starosty buskiego, Jędrzeja i Stanisława Górków, dziedziców miasta, przyczynia jarmark na Trzy Króle (Baliński, 1. c). Od Górków nabył dobra złoczowskie Marek Sobieski, wojew. lubelski (dziad króla Jana). Rządy swe w. nowonabytycli dobraeh rozpoczął wydaniem osobnego przywileju, pisanego na zamku złoczowskim w r. 1599, którym potwierdził wszelkie nadania i uwolnienia przez poprzedników miastu uczynione (oryginał w magistracie). Syn Marka, Jakub, objąwszy dobra przy-' czynił się wielce do ich podniesienia. Potwierdził przywilej ojca z r. 1599, dokończył rozpoczętej budowy kościoła w r. 1604, uposażył parafię łacińską w r. 1624. W tymże roku umarła w Z. jego pierwsza żona Maryanna, księżniczka Wiśniowiecka. Ożeniwszy się następnie z Teofilą Daniłowiczówną przemieszkiwał czasami na zamku złoczowskim, gdzie też przyszedł na świat pierwszy syn Marek, a później dwie córki, Zofia i Katarzyna. W r. 1634 przeistoczył Jakub Sobieski zamek złoczowski na małą cytadelę o 4 bastyonach kamiennych. On też prawdopodobnie założył i uposażył klasztor reformatów, których zabudowania zajmuje obecnie załoga wojskowa. Potem przeszły dobra złoczowskie w ręce Jana Sobieskiego, który tu często przebywał i niejednokrotnie obozy zakładał, a w licznych przywilejach (zachowanych w skarbcu magistratu) okazał swą troskliwość o dobro miasta. Przede wszystkiem potwierdził przywilej z r. 1599, przez dziada wydany. Gdy w r. 1672 Turcy z chanem i Kozakami pod Doroszenką, po zdobyciu Kamieńca, rzucili się w stronę Lwowa, zdobyli i spalili po drodze Złoczów. W r. 1674 zaraz po dokonanej elekcyi swojej stał Jan III obozem pod Z., a na" odbytej tu naradzie wojennej postanowił odłożyć koronacyą i ruszyć ku Ukrainie. W r. 1675 podstąpiło 10000 Tatarów pod wodzą Adżigireja pod Z., gdzie stał z małą garstką wojewoda ruski Stanisław Jabłonowski, który nieprzyjaciół zwycięsko odparł. W tymże roku potwierdził król przywilejem, danym na zamku złoczowskim dn. 15 sierpnia, wszelkie wolności nadane przywilejem Władysława IV r. 1633 i prawo magdeburskie nadane przez Zygmunta I. W tym czasie umocniono fortyfikacye zamku i obmurowano lepiej miasto, które służyło za miejsce pobytu dla tatarskich i tureckich jeńców. W r. 1682 rozpoczęto za zezwoleniem króla budowę cerkwi p. w. Zmartwychwstania Pańskiego, z której dziś niema ani śladu. W r. 1691 pożar zniszczył całe miasto. Po śmierci Jana III przemieszkiwał czasem w Z. królewicz Jakub, który potwierdził poprzednie przywileje, nadane przez króla, zwiększył dotacyę kościoła ormiańskiego i szpitala ubogich i około r. 1730 funduje tu kolegium Pijarów. Po śmierci króIewicza Jakuba w r. 1737 przeszły pozostałe dobra na córkę Maryę Karolinę de Bouillon, która w r. 1740 sprzedała w formie donacyi wszystkie swoje dobra księciu Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi, wnukowi Katarzyny Sobieskiej, siostry Jana III. Objąwszy dobra, potwierdził on przywilejem danym w Krzemieńcu r. 1744 wszystkie poprzednie nadania od czasów Górki. Lecz wszystkie odziedziczone dobra, jakie wr. 1772 posiadł Karol Radziwiłł, były tak obdłużone, że nie można było zapobiec upadłości, która wyrugowała Radziwiłłów już w r. 1789 wtedy; Z. posiadła księżna Sapieżyna. Po zajęciu Z. w r. 1772 przez wojska austryackie przestało obowiązywać prawo magdeburskie. Klasztor reformatów i kolegium pijarów (w którem po r. 1760 był nauczycielem Onufry Kopczyński) zniesiono, a kościoły klasztorne zamieniono na magazyny. Miasto zostawało wówczas w zupełnem zaniedbaniu. Pożar r. 1797 dokonał reszty. Dopiero po r. 1848 poczęło zwolna się podnosić. W r. 1802 nabył Z. Łukasz Komarnicki, radca apelacyjny we Lwowie. Komarniccy posiadali Z. do r. 1868 (Sokalski, 1. c, str. 213 i un.). Komarnicki był to typ szlachcica dumnego i butnego. Podreperowawszy nieco zamek, kazał wmurować w zewnętrznej ścianie marmurową tablicę z napisem „Joannes III rex fundayit. Comes Komarnicki restauravitu. Zamek przeszedł później w ręce żydowskie. Gdy zaczęto niszczyć mury, uratował je w r. 1873 prezes Pózniak, skłoniwszy rząd, iż zamek odkupił, odrestaurował, obróciwszy go na więzienie i biura sądowe. Dawny zamek zachował się dotąd w ogólnych zarysach prawie w całości. Leży w płd.-wsch. stronie miasta, na znacznem wzgórzu. Przedstawia podłużny czworobok, otoczony w około wysokiemi wałami, oszkarpowanemi zewnątrz ciosowemi kamieniami. Z każdego rogu wyskakują pięciokątne bastyony o oszkarpowaniu ciosowem, zakończone na cyplach sześcioboeznemi straźniczemi wieżyczkami. Na każdej z nich wmurowane płyty kamienne z tarczą herbową, podzieloną na cztery pola, w których herby: Janina, Gozdawa, Rawicz i Herburt, po bokach zaś litery J. S. K. K. S. K., co znaczy: Jakub Sobieski, krajczy koronny, starosta krasnostawski. Bastyony i łączące je kortyny otacza głęboki rów, dotąd w znacznej części widoczny. Brama wjazdowa, architektonicznie obramiona, o podniesieniu beczkowato sklepionem, ze śladami mostu zwodzonego, znajduje się od północy w piętrowym budynku, między dwoma bastyonami z tej strony. Nad^ nadprożem napis: „Sub tuum presidium". W obrębie dość obszernego dziedzińca, przy zachodniej kurtynie wznosi się długi a wazki gmach, niegdyś mieszkalny, dziś więzienie, na piętro wysoki, z kamienia. Obok niego od południa stoi budynek ośmioboczny z h. Janina, widocznie kaplica lub cekhauz zamkowy. W wałach kazamaty. Zamek jest własnością; rządową,; mieści się w nim obecnie (ok. 1900r) sąd i więzienia (Czołowski „Dawne zamki i twierdze na Rusi halickiej", w „Tece konserwatorskiej", Lwów, 1892, str. 127 i 128). Literatura i ryciny. Oprócz cytowanych w artykule: Rozmaitości (Lwów, 1827 r., str. 418, r. 1830, str. 411).—Miscellen (Lemberg, 1823, Nr 23).— Galicya w obrazach (Lwów, wyd. Pillera, zesz. 7).—Kalendarz Stanisławowski r. 1848.—Przyjaciel ludu r. 1844 (t. I, str. 132). — Tygodnik ilustr. (z r. 1862, t. VI, str. 237 i z 1871 r. Nr 199).—Literaturnyj Sbomyk (Lwów, 1870, str. 31).—Zbiór rycin Pawlikowskiego (od Nr 5625 do 5628). [SGKP]
Dodatkowe informacje dotyczące Złoczowa z Przewodnika po Galicyi z 1915 roku
Złoczów liczy 13 000 mieszkańców, w tem 3400 Polaków, 2100 Rosyan i 6300 Żydów. Jeszcze w XV wieku był wsią, dopiero w XVI w. wyniesiony do rzędu miast, otrzymał zamek, który w XVII w. należał do rodziny Sobieskich. Miasto ma gimnazyum i sąd obwodowy. Zabytków mało. Najważniejszym jest zamek, który zachował się prawie w całości, dzięki temu, że w r. 1873 nabył go rząd i zamienił w więzienie: poprzednio Żydzi zaczęli go już rozbierać na materyał budowlany. Otaczają go wokoło dobrze zachowane mosty, oszkarpowania kamienne i baszty. Leży on po stronie południowej miasta na wzgórzu. Brama wjazdowa ze śladami zwodzonego mostu znajduje się od północy. Wewnątrz dwa budynki, zamek (dziś więzienie) i ośmioboczny cekhaus. Z kościołów najstarsza jest cerkiew św. Mikołaja na końcu plantacyi miejskich. Cerkiew parafialna przekształcona w r. 1836 z kościoła, przypomina farę w Żółkwi. W podziemiach groby macochy i sióstr Jana III. Kościół parafialny, dawniej Pijarów, z XVIII w. posiada wielki dzwon z r. 1629, fundacyi ojca Jana III., Jakóba Sobieskiego.
