Informacje o ikonach Chrystusa , Marii czy św. Piotra i Pawła można znaleźć w pismach z IV wieku a przedmiotem kultu stały się w V wieku . Najstarsze ikony są zachowane z VI wieku. Ikona jest to obraz sakralny przedstawiający postacie świętych, sceny z ich życia lub sceny biblijne w kościele prawosławnym i greckokatolickim . Nic dziwnego że w Bieszczadach są tak popularne ikony skoro mieściło się tu wiele cerkwi prawosławnych i greckokatolickich.
Kościół prawosławny jest odłamem chrześcijaństwa opierającym swoją doktrynę na Piśmie Świętym i Tradycji Kościoła Wschodniego. Ważnym sposobem wyrażania tradycji jest liturgia i sztuka. Ikony w prawosławiu są traktowane na równi z Biblią, soborami, ojcami Kościoła, liturgią i kanonami . Podobno tłumacząc z języka greckiego i rosyjskiego, gdzie jedno słowo oznacza pisanie i malowanie błędnie nazwano tworzenie ikony przez pisanie chociaż używa się do tego pędzelków. W Polsce się mówi że ikony są pisane co podkreślać ma sakralny i liturgiczny charakter ikony . Nazywa się je objawieniem bożym przedstawionym przez kreskę i barwę tak jak w Piśmie Świętym słowem. Ikona jest w religii prawosławnej objawieniem Boga. I dlatego pisarze ikon muszą uwzględniać ważne uwarunkowania ikon. Ważne jest aby twórca ikon był dobrym człowiekiem i wiernym Kościoła. Modlitwą jest tworzenie ikony i dlatego ikonę się pisze a nie maluje. Twórca ikon ma narzucone specjalne reguły dotyczące barw jak i sposobów przedstawiania postaci na ikonie.
Ważnym elementem w cerkwi jest ikonostas. Jest to ozdobna ściana za ołtarzem pokryta w specjalny sposób ikonami. Określony jest układ ikonostasu. Ikony są zwykle umieszczone w pięciu rzędach. Każdy z tych rzędów ma swój układ i znaczenie. Według nauki religii prawosławnej sanktuarium (określa się miejsce uznawane za święte , ołtarz) jest symbolem nieba , miejsca gdzie szczególnie przebywa Bóg. Tu kapłan sprawuje Liturgię. Wierni mogą obserwować postacie na ikonach aby lepiej zrozumieć Liturgię. Ikonostas obrazuje Niebo którego częścią jest Sanktuarium . Od początku ikonostas przechodził modyfikacje. Na początku nawę od prezbiterium oddzielała balustrada lub krata. Później były ścienne listwy na których opierano obrazy. Potem były luźno rozmieszczone ikony na przegrodzie aż wreszcie pojawiła się ściana z ikonami . Ostatecznie ikonostas ukształtował się w XIV i XV wieku na Rusi .
Cerkwie greckokatolickie są to kościoły tradycji wschodniej które się odróżnia od kościołów rzymskokatolickich . Wspólny dla Kościołów greckokatolickich jest obrządek bizantyjski , to jest obrządek grecki , wschodni obrządek liturgiczny . Obrządek ten jest w wielu odmianach i sprawowany jest w różnych językach liturgicznych . Tradycja kościołów greckokatolickich jest wspólna z tradycją Cerkwi Prawosławnej i zgodna z nauka Kościoła łacińskiego . Kościół łaciński jest to kościół rzymskokatolicki którego głową jest biskup Rzymu , papież .
Nasuwa się pytanie dlaczego w Bieszczadach było dużo cerkwi gdy w pozostałej części Polski dominują kościoły rzymskokatolickie ? Już za rządów Kazimierza Wielkiego w XIV wieku wcielono do Polski część ziem Rusi w ramach której powstały Bieszczady . Po zawarciu przez Polskę unii z Litwą terytorium kraju powiększyło się o ziemie zwane później Kresami Wschodnimi . Ziemie te są dziś w granicach Litwy , Białorusi i Ukrainy . Zamieszkane były przez ludność preferującą bardziej Kościół greckokatolicki i prawosławny niż Kościół katolicki . Po drugiej wojnie światowej Niemcy z ziem odzyskanych zostali wysiedleni do Niemiec a na ich miejsce przesiedlono ludność zza Buga . Bieszczady w roku 1951 przyłączono do Polski po umowie z ZSSR gdzie za Bieszczady Polska oddała ziemie z kopalnią węgla kamiennego . Ludność mająca pochodzenie z Rusi została wysiedlona w głąb ZSRR . Podobnie wysiedlono z Bieszczad ludność Bojków i Łemków którzy mieszkali tu od dawna i budowali tu cerkwie . Cerkwie w Bieszczadach różnią się w zależności od tego czy mówimy o cerkwiach łemkowskich czy bojkowskich . Wierni kościoła prawosławnego dążyli do budowania świątyń w każdej wiosce . A ze względu na możliwości budowali cerkwie drewniane a po pożarach czy zniszczeniu ich na ich miejscu znowu budowali nowe. Dziś po wysiedlonych mieszkańcach Bieszczad są spalone wsie , cmentarze i cerkwie w różnym stanie . Podobno było około 150 cerkwi do dziś zachowało się około 50 cerkwi z których część pozostała greckokatolickimi lub prawosławnymi albo pełni funkcję kościołów rzymskokatolickich .
Niektóre są nadal czynne , niektóre są restaurowane , a kilka przeniesiono do Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku . Są cerkwie takie jak ta greckokatolicka cerkiew św. Dymitra w Czarnej , województwo podkarpackie . Drewniana , wzniesiona została w roku 1834. Dziś jest to kościół rzymskokatolicki , parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w którym zachowany jest niekompletny ikonostas . W Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku jest cerkiew pw. Narodzenia Bogurodzicy z miejscowości Ropki , powiat gorlicki z ikonostasem . Na zamku w Sanoku w Muzeum Historycznym jest wystawa sztuki cerkiewnej na której jest eksponowane ponad 1200 eksponatów . Wśród nich są ikony od najstarszych z XV wieku do tych z XIX wieku istniejących lub nieistniejących prawosławnych i greckokatolickich cerkwi . Wśród ekspozycji na pierwszym piętrze jest ikonostas z umieszczonymi ikonami z wieku XVII i XVIII .
Dużo podróżowałem , wiele razy na Bałkany więc dużo świątyń widziałem . W meczetach muzułmańskich nie ma obrazów , są tylko w ramach cytaty z Koranu . W kościołach rzymskokatolickich są obrazy przedstawiające wydarzenia lub postacie z biblii . Podobnie jest w cerkwiach prawosławnych i greckokatolickich tylko u nich nie są to obrazy a ikony .
IKONY malowane są na przygotowanym drewnie cedrowym , cyprysowym , jodłowym , modrzewiowym lub lipowym . Deski poddawano kilkugodzinnemu działaniu pary wodnej w miedzianym kotle aby usunąć składniki rozpuszczalne w wodzie . Suszono je w piecu a potem wieszano je aby ostudzić . Przed wypaczaniem lub pękaniem zabezpieczano przez klejenie lub z tyłu szpongami . Szpongi to kawałek drewna który od tyłu był mocowany do deski w poprzek . Zabezpieczano też za pomocą kowczegu tj . wydrążonym pogłębieniem na głębokość kilku milimetrów w odległości od 2 do 5 cm od brzegu deski . Na deskę naklejane jest za pomocą kleju kostnego płótno a później nakładane są warstwy gruntu , około 10- 15 warstw z kleju kostnego i kredy . Po wyschnięciu deska jest dokładnie szlifowana . Na tak przygotowaną deskę nanoszone są kontury obrazu i nakładane jest złoto lub inny metal w płatkach . Następnie nakładana jest warstwa malarska . Od VI wieku stosuje się temperę która polega na mieszaniu naturalnych sproszkowanych pigmentów ze spoiwem którym jest kurze żółtko i woda . Na koniec zabezpiecza się ikonę pokostem lub lakierem na bazie oleju . Nieraz na gotową ikonę nakłada się sukienkę ze srebra lub złota . Pisanie ikon było ściśle określone w podręcznikach pisanych przez mnichów . Określano materiał na ikonę , przygotowanie podłoża , specjalną technologię , odpowiednie kolory i kolejność nakładania warstw malarskich . Wreszcie umieszczano na niej napisy w języku greckim lub w postaci skrótów .
Ikona jest dla wschodniego świata tekstem liturgicznym dlatego ikonograf wymagał specjalnego przygotowania teologicznego , ważna była też jego modlitwa i post . Na ikonie podkreśla się znaczenie jej elementów przez przedstawienie ich w innej skali . Celowo stosuje się zniekształcenie postaci przez wydłużenie sylwetek , powiększenie oczu , dłoni itd. . Znaczenie miały barwy na ikonach traktowane jak słowo i dlatego każda barwa coś symbolizowała :
- złoto symbolizowało świętość , oddanie czci , nieśmiertelność , Bożą chwałę - purpurowy kolor ( granatowo fioletowy ) symbolizował władzę i bogactwo - czerwień symbolizuje życie , krew , piękno i czystość - biel znaczyła Boskość , czystość i niewinność - niebieski oznacza niebo , duchowość i mistycyzm - zieleń oznaczała życie , młodość , płodność - brązowy symbolizował ziemię i ubóstwo
Najważniejsze ikony przedstawiają Chrystusa, Matkę Boską i Trójcę Świętą . Ikona przedstawia Chrystusa na wiele sposobów . Jest ona w barwach niebieskiej i czerwonej oznaczającej boską i ziemską naturę . Matka Boska na ikonach jest z reguły smutna i zatroskana Matka Boża na ikonie przedstawia Dzieciątko światu ( Hodegetria ) , czule je przytula siedzące na ramieniu ( Eleusa ) lub wznosi dłonie w geście modlitewnym ( Oranta ) .
Obecnie w Polsce jedyną szkołą pisania ikon jest Policealne Studium ikonopisarstwa w Bielsku Podlaskim prowadzone przez księdza mitrata Leoncjusza Tofiluka . Szkoła ta od roku 1991 kształci w zawodzie ikonografa kilka osób rocznie . Ale jest wiele pracowni pisania ikon które prowadzą warsztaty na ten temat . Będąc na wczasach w Bieszczadach , we wsi Smerek , nocowaliśmy w Domu gościnnym Biesy 2 . Wieś zamieszkuje około 130 osób . Na bilbordzie opisano kilka atrakcji wsi i była też wymieniona Bieszczadzka Pracownia Ikon mająca adres Smerek 7 . Okazało się że do tej galerii mamy z naszej kwatery tylko około 400 metrów . Właścicielką jest pani Katarzyna Wolan która pisze ikony od roku 2006 . Pasjonując się ikonami pisze całkiem nowe interpretacje swoje jak i kopie już istniejących ikon . Ikony pani Kasi Wolan są zamawiane prywatnie , do cerkwi lub do galerii . Do wykonywania ikon pani Katarzyna Wolan używa deski z lipy lub buka .Deski są zabezpieczone przed wypaczaniem mając kowczeg i szpongi lub są klejone . Na deskę nakładane jest płótno z klejem kostnym i 10 do 15 warstw gruntu z kleju kostnego i kredy . Potem deska jest szlifowana . Używane są naturalne materiały na ikonę bo one pochodzą od boga . Nikt nie używa blachy czy plastiku aby zabezpieczyć deskę przed wypaczeniem . Następnie nanoszone są kontury przedstawienia a potem powstaje warstwa malarska . Ikonopisarka posługuje się techniką pisania ikon zwaną temperą jajową . Dla pani Kasi pisanie ikon jest jak medytacja . Skupia się na precyzyjnym malowaniu i dobieraniu farby oraz kolorów . W jednym z wywiadów pani Kasia mówi że przeżywa wszystko na nowo . Nie rutynowo . Ktoś w wywiadzie zapytał się czy pani Kasia czuje się artystką ? Odpowiedziała szczerze że rzemieślniczką . Czas wykonywania ikony zależy od wielkości i szczegółów na ikonie . Nasycenia kolorów i konturów . Zwykle to trwa od 3 tygodni do dwóch miesięcy . Pani Kasia poświęca na to 6 do 8 godzin dziennie. Oprócz ikon znajdziesz w galerii w Smereku wykonane przez właścicielkę Katarzynę Wolan biżuterię , malowane obrazy itd. W galerii odnajdziesz figury aniołków , magnesy jak i mapy oraz literaturę dotycząca Bieszczad . Warto tam zajrzeć . Strona Bieszczadzkiej Pracowni Ikon w Smereku : pracownia ikon">n
