Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Zeslani do Omska
9.07.2010 22:44
Jeńcy polscy z armii napoleońskiej zesłani do Omska
i wcieleni do Sybirskiego Kozackiego Wojska Liniowego
– na podstawie materiałów zachowanych
w Omskim Państwowym Archiwum
W Państwowym Archiwum Omskiego Okręgu zachowały się dwa dokumenty mówiące o jeńcach wojennych napoleońskiej armii, którzy następnie odbywali służbę w Syberyjskim Kozackim Wojsku w okresie od 1813 do 1827 roku.
--------------------------------------------------------------------------------
Ogromna większość jeńców, jak napisano w istniejących spisach służbowych była „narodowości polskiej”, ale wspominani są także Austriacy, w tym czasie nazywani również cesarcami, Francuzi i Niemcy.
--------------------------------------------------------------------------------
Kiedy Napoleon przygotowywał się do wojny z Rosją, wielkość polskich wojsk znów wzrosła i zaczęła przewyższać 100 tysięcy ludzi. Po rozpoczęciu działań bojowych w miastach: Wilno, Słonim, Białystok, Nieśwież, Mińsk i innych zaludnionych punktach, wchodzących w skład Rzeczpospolitej do czasów rozbiorów, było dodatkowo sformowane jeszcze kilka wojskowych części. „24 czerwca 1812 roku zaczął się moskiewski pochód wielkiej armii. W południe 28 czerwca do Wilna – dawnej stolicy Litwy – uroczyście wkroczyły wojska wielkiej armii. Na przedzie szedł 8–y ułański pułk księstwa warszawskiego, którym dowodził pułkownik książę Dominik Radziwiłł, potomek litewskich książąt. 1 lipca 1812 roku Napoleon podpisał dekret o powstaniu litewskiego państwa – i stworzeniu czasowego rządu. „… Wszystkiego, w połowie listopada 1812, nie licząc części gwardii (ułanów Konopki i Tatarów Achmatowicza), litewskie wojska liczyły 8 batalionów, 15 eskadr, 1 artyleryjską rotę – ogólna liczba ludzi wraz z żandarmami liczyła 19000” ( Genstab.Ru Kudriaszow J. „Siły zbrojne Księstwa Litewskiego 1812 roku”).
--------------------------------------------------------------------------------
Polskie wojska stanowiły znaczącą siłę francuskiej armii walczącej w Rosji, Polacy stanowili też największą liczbę cudzoziemców, którzy trafili do niewoli. Według danych zebranych przez Archiwum Państwowe Okręgu Omskiego z liczby ponad 1250 jeńców wojennych, odbywających służbę w SKWL*, osób narodowości francuskiej odnaleziono zaledwie dziesięć. Pozostałe osoby wymienione w rejestrze, a jest ich około 1250 ludzi, sądząc po zapisie o narodowości i miejscu zamieszkania, bez wątpienia w większości byli Polakami.
--------------------------------------------------------------------------------
Konieczna jest w tym miejscu informacja o organizacyjno – sztabowej strukturze Sybirskiego Kozackiego Wojska. Nadmieńmy także, iż nazwa „Kozak” dotyczyła nie tylko narodowości, ale przede wszystkim była formacją wojskową – autonomiczną w carskiej armii.
--------------------------------------------------------------------------------
W encyklopedii syberyjskiej mówi się, że:
„… w 1773 roku Kozacy Irtyszcy wchodzili w specjalny korpus, zorganizowany dla ochrony przed wtargnięciem oddziału E.I.Pugaczowa, uczestniczyli w walkach z powstańcami. Potrzeba ochrony granic pociągnęła za sobą zwiększenie liczby Kozaków na liniach umocnień. Do 1795 roku było tutaj 2884 Kozaków, w tej liczbie na Iszimskiej czy Presjo–Gorkiewskiej – 812, Irtyszskiej – 1385, Koływano–Kuznieckiej – 687 Kozaków. Osady na liniach tworzyło w 1808 roku Sybirskie Liniowe Kozackie Wojsko, którego ziemie, rozciągały się w Akmolińskim i Semipałatyńskim okręgach i na Ałtaju. W 1808 roku było zatwierdzone położenie Sybirskiego Kozackiego Liniowego Wojska. W skład wojska weszło 6117 frontowych Kozaków wraz z rodzinami. Na czele wojska stał ataman wojskowy, podporządkowany 24–ej Sybirskiej Dywizji Piechoty. W czasie wojny wojsko zobowiązywało się do wystawienia 10 pułków (5950 kozaków) z własnym uzbrojeniem, umundurowaniem i końmi. Za to Kozacy otrzymywali żołd, prowiant i utrzymanie dla siebie i koni w czasie postojów. W czasie pokoju Kozacy mieszkali w twierdzach – redutach… Dla lepszego kierowania linia dzieliła się [w czasie pokoju] na 10 oddziałów, a oddział – na 5 dystancji. Wszyscy Kozacy, od 17 roku życia, byli zobowiązani służyć „póki sił” i byli zwolnieni z obowiązku wojennego dopiero na starość albo w przypadku całkowitej nieprzydatności do służby. Zwolnieni ze służby pozostawali w wojsku, gdyż zabronione było odejście z Kozackiego Rejestru. Skład oficerów powiększano tylko o wyróżniających się, zabronione było przyjmowanie oficerów z innych wojsk. W szeregi Kozaków mogli za to wstępować wszyscy pragnący. Oprócz pułków konnych, wojsko utrzymywało także dwie konno–artyleryjskie roty kwaterujące w Omsku po 12 dział w każdej. W 1810 roku we wszystkich 10–u oddziałach wojska na podstawie rozkazu generała–lejtnanta G.I.Głazenappa były stworzone szkoły dla nauczania początkowego Kozaków, a w 1813 roku – Kozacka szkoła średnia”
(Encyklopedia syberyjska, 1929, Sybirskie Kozackie Wojsko, str.247).
--------------------------------------------------------------------------------
O majątku Kozaków informują dokumenty z 1808 roku mówiące, że mieli oni „prawo otrzymywać przydział ziemi w wielkości po 6 dziesiątek na duszę, żołd w wysokości 6 rubli 16,5 kopiejki, mąki – 3 ćwiartki i owsa 7 ćwiartek w roku, siana w cenie 2 kopiejek za pud i prawo zajmowania się rybactwem na Irtyszu, powyżej Buchtarmy”
--------------------------------------------------------------------------------
Przypuszczalnie w sierpniu 1813 roku przybywa do Omska pierwsza partia jeńców wojennych dla przydzielenia ich do oddziałów 30–ej dywizji. Po sierpniu coraz częściej jeńcy przybywają do Omska, ten stan utrzymuje się aż do początków 1814 roku. Największa partia jeńców – ponad 400 osób przybywa w październiku. Jeńców przydzielano do pułków kozackich innych wojsk na Syberii, wkrótce ci, którzy złożyli przysięgę, byli przeniesieni do pułków kozackich. Nazwanie „Kozak” przysługiwało wszystkim jeńcom, którzy złożyli przysięgę na wierność imperatorowi rosyjskiemu. Żołnierze, niezdolni do służby zasadniczej, byli kierowani do kozackiej szkoły, szpitala wojennego, rzadko z powrotem kierowano ich do pułków garnizonowych.
--------------------------------------------------------------------------------
Biorąc pod uwagę status socjalny jeńcy dzielili się na trzy podstawowe kategorie: szlachta, chłopi, i mieszczanie. Szlachta stanowiła znaczną grupę wśród jeńców, w spisach jest około 130 osób, odnoszących się do tej warstwy socjalnej. W zapisach o wielu z nich mówi się, że „nie przedstawiali dowodów swego dostojnego urodzenia”.
--------------------------------------------------------------------------------
Chłopi, pochodzenie, których zostało ustalone, stanowili około 50 osób. Mieszczan w spisie jest około 160. W ten sposób wśród 340 osób, których pochodzenie można przyjąć jako udowodnione, do szlachty można zaliczyć około 38% osób, do mieszczan – 47%, a do chłopów – 15%. Wyznaniem przeważającej części jeńców jest katolicyzm. Wśród 205 zapisów jest tylko jedna osoba deklarująca luteranizm – Amenej Botsztajn.
Z jakich miejscowości pochodzili jeńcy wcieleni następnie w SKWL? W trakcie prac nad dokumentacją dotyczącą jeńców ustalono, że ci żołnierze, o których zachowały się dokumenty dotyczące miejsca pochodzenia, w przeważającej masie byli rodem z Wielkopolski, Mazowsza, a także ziem znajdujących się w granicach Austro–Węgier. Wspominane są gubernie: Poznańska, Warszawska, Krakowska, Lubelska, Sandomierska, Łomżyńska, Lwowska, Kaliska i inne. O wiele mniej osób było rodem z Wielkiego Księstwa Litewskiego – Wileńskiej guberni.
--------------------------------------------------------------------------------
Rejestry wspominają także o wykształceniu jeńców. Najczęściej bywają oni zapisani jako osoby „niegramotne”, taki zapis pojawia się nawet przy nazwiskach osób deklarujących pochodzenie szlacheckie.
--------------------------------------------------------------------------------
Wiek jeńców w 1813 roku oscyluje pomiędzy 19 rokiem życia ( Krumierencz Grzegorz, syn Jana) do 56 roku życia ( Biernacki Marcin). Służbę w armii najwcześniej rozpoczął w 1786 roku Mirkowski Maciej, syn Błażeja i Chranstowski ( Chranczowski) Józef, syn Piotra. Nie do rzadkości należały przypadki rozpoczynania służby w armii francuskiej w wieku 14 – 15 lat. Przeważająca liczba żołnierzy w czasie wielu lat służby składała przysięgę nie jeden raz. Wspominana jest służba w armii francuskiej, hiszpańskiej, cesarskiej, rzymskiej, hiszpańskiej i na koniec rosyjskiej.
--------------------------------------------------------------------------------
W rejestrach dotyczących jeńców wcielonych czy przyjętych do kozackiego wojska zachowały się zapisy mówiące o wyglądzie zewnętrznym jeńców, ich chorobach, ranach. Dane te były zbierane w carskiej armii na wypadek dezercji i poszukiwań zbiegów.
--------------------------------------------------------------------------------
Cechy dotyczące wyglądu przeciętnego polskiego jeńca na podstawie tych zapisów przedstawiają się następująco: cera biała (chodzi o jasną karnację), włosy ciemno–blond, oczy szare, nos średni (opis ten powtarza się w ponad 80% przy każdym nazwisku). Posiada rany od szabli, kuli i bagnetu. Wiek – 30 lat. Średni wzrost – 2 arszyna 4–5 wierszkow ( 1 metr 60–65 cm). Służbę rozpoczynał w pruskim, (austriackim) wojsku, następnie służył w polskiej (francuskiej) armii, a na koniec w SKLW. Przy czym jako regułę można przyjąć – w pułkach kawaleryjskich – husarskim, konno – jegierskim, ułańskim czy konnej gwardii. Brał udział w 1 – 3 wojnach przeciw Austrii, Prusom, Rosji, Hiszpanii, Anglii, a także wojnie „przeciwko rzymskiemu królowi”. Narodowości polskiej, wyznania rzymsko–katolickiego. Najczęściej ze wsi, gdzie żyją jego krewni i rodzina, ma 3–5 braci i sióstr. Kawaler. (Autor dysponuje pełnym spisem nazwisk Polaków wcielonych do carskiej armii).
--------------------------------------------------------------------------------
Byli jeńcy po przydzieleniu ich do pułków, byli rozmieszczeni na olbrzymim terytorium, tam gdzie służbę odbywało SKLW. Przede wszystkim, z wyjątkiem Omska, gdzie stacjonowało kilka części, pozostałe pułki były rozmieszczone w garnizonach: w twierdzach (w ilości 10), redutach i innych fortyfikacyjnych budowlach na terytorium zdobytym przez pułki i wchodzącym w ich sferę odpowiedzialności. Wzmocnienia znajdowały się na tych terenach, gdzie dziś są okręgi tomski, omski, tiumeński, kurgański, nowosybirski, północno–kazachstański, akmoliński, pawłodarski, tobolski, semipałatyński i Kraj Ałtajski. A także w miastach: Zelezinka, Semipałatyńsk, Iszim, Pietropawłowsk, Tobolsk i innych. Tam właśnie, w tych fortyfikacjach znajdowały się zarówno garnizony, jak i mieszkania Kozaków, chłopów, urzędników administracji SKLW.
--------------------------------------------------------------------------------
Całe ich życie przebiegało na ciągłych ekspedycjach, konwojowaniu katorżników, potyczkach z miejscowymi Kirgizami, czego dowodem są dokumenty tak zwanej pogranicznej komisji. Zajmowali się przygotowaniem siana na zimę, uprawą zboża, połowem ryb, polowaniem, hodowlą bydła. Wielu byłych jeńców założyło rodziny w tych umocnieniach i fortyfikacjach, w których przebiegała ich służba, tam toczyło się ich życie, byli i tacy, którzy przyjęli prawosławie. Związane było to z tym, że katolickich świątyń w większości garnizonów nie było, a dla zawarcia związku małżeńskiego trzeba było zmienić wyznanie jednego z małżonków. Dokumenty dowodzą, że większość jeńców, którzy znaleźli się w rosyjskiej niewoli, była stanu wolnego.
--------------------------------------------------------------------------------
W 1826 roku niektórzy jeńcy zwrócili się z prośbą o pozwolenie im na powrót do ojczyzny. O grupie Kozaków, zwracających się z prośbą o pozwolenie na powrót do swej ojczyzny, poinformowano imperatora Mikołaja I i podjął on decyzję: „Imperator zezwolił z liczby wymienionych w rejestrach czterech Kozaków niższych rangą, ożenionych w Rosji i mających dzieci, pozostawić jak dotychczas w służbie w kozackim wojsku. A z ośmiu ludzi, którzy są żonaci, ale dzieci nie posiadają zezwolił na powrót do swej ojczyzny, …jeśli ich żony zgodzą się pójść ich śladem, w przeciwnym razie ich pozostawić… Pozostałym pięciu Kozakom stanu wolnego, takim, jak Kalinowski, Dubanowski, Jakubowski, Szczepow …pozwolić na powrót do ojczyzny… odesłać ich do Warszawy, do Jego Imperatorskiej Wysokości Carewicza” (PAOO F67 opis1 sprawa 93 str.77).
--------------------------------------------------------------------------------
Powrócić udało się tylko nielicznym, pozostali stali się przodkami licznej dziś grupy Sybiraków o polskich korzeniach, a następna fala jeńców polskich trafiła do Omska po upadku powstania listopadowego i zapewne wielu z nich podzieliło los napoleońskich jeńców, zasilając szeregi armii carskiej jako Kozacy.
--------------------------------------------------------------------------------
Aleksander Magieramow
**SKWL – skrót od nazwy Sybirskie Kozackie Wojsko Liniowe
Aleksander Magieramow
Omsk
Tłumaczenie – Agnieszka Grzelak
Wzmianka o autorze:
Autor artykułu jest członkiem Związku Polaków ”Rodzina” w Omsku. Współpracuje z czasopismem ”Witaj, Polsko!”,gdzie publikuje artykuły dotyczące polskich śladów w Omsku, zajmuje się także polską heraldyką – szczególnie potomkami i historią herbu Bełty. Współpracownik Archiwum Państwowego w Omsku. Adres mailowy: belty@mail.ru
Żrodło :.noworadomsk.pl/
i wcieleni do Sybirskiego Kozackiego Wojska Liniowego
– na podstawie materiałów zachowanych
w Omskim Państwowym Archiwum
W Państwowym Archiwum Omskiego Okręgu zachowały się dwa dokumenty mówiące o jeńcach wojennych napoleońskiej armii, którzy następnie odbywali służbę w Syberyjskim Kozackim Wojsku w okresie od 1813 do 1827 roku.
--------------------------------------------------------------------------------
Ogromna większość jeńców, jak napisano w istniejących spisach służbowych była „narodowości polskiej”, ale wspominani są także Austriacy, w tym czasie nazywani również cesarcami, Francuzi i Niemcy.
--------------------------------------------------------------------------------
Kiedy Napoleon przygotowywał się do wojny z Rosją, wielkość polskich wojsk znów wzrosła i zaczęła przewyższać 100 tysięcy ludzi. Po rozpoczęciu działań bojowych w miastach: Wilno, Słonim, Białystok, Nieśwież, Mińsk i innych zaludnionych punktach, wchodzących w skład Rzeczpospolitej do czasów rozbiorów, było dodatkowo sformowane jeszcze kilka wojskowych części. „24 czerwca 1812 roku zaczął się moskiewski pochód wielkiej armii. W południe 28 czerwca do Wilna – dawnej stolicy Litwy – uroczyście wkroczyły wojska wielkiej armii. Na przedzie szedł 8–y ułański pułk księstwa warszawskiego, którym dowodził pułkownik książę Dominik Radziwiłł, potomek litewskich książąt. 1 lipca 1812 roku Napoleon podpisał dekret o powstaniu litewskiego państwa – i stworzeniu czasowego rządu. „… Wszystkiego, w połowie listopada 1812, nie licząc części gwardii (ułanów Konopki i Tatarów Achmatowicza), litewskie wojska liczyły 8 batalionów, 15 eskadr, 1 artyleryjską rotę – ogólna liczba ludzi wraz z żandarmami liczyła 19000” ( Genstab.Ru Kudriaszow J. „Siły zbrojne Księstwa Litewskiego 1812 roku”).
--------------------------------------------------------------------------------
Polskie wojska stanowiły znaczącą siłę francuskiej armii walczącej w Rosji, Polacy stanowili też największą liczbę cudzoziemców, którzy trafili do niewoli. Według danych zebranych przez Archiwum Państwowe Okręgu Omskiego z liczby ponad 1250 jeńców wojennych, odbywających służbę w SKWL*, osób narodowości francuskiej odnaleziono zaledwie dziesięć. Pozostałe osoby wymienione w rejestrze, a jest ich około 1250 ludzi, sądząc po zapisie o narodowości i miejscu zamieszkania, bez wątpienia w większości byli Polakami.
--------------------------------------------------------------------------------
Konieczna jest w tym miejscu informacja o organizacyjno – sztabowej strukturze Sybirskiego Kozackiego Wojska. Nadmieńmy także, iż nazwa „Kozak” dotyczyła nie tylko narodowości, ale przede wszystkim była formacją wojskową – autonomiczną w carskiej armii.
--------------------------------------------------------------------------------
W encyklopedii syberyjskiej mówi się, że:
„… w 1773 roku Kozacy Irtyszcy wchodzili w specjalny korpus, zorganizowany dla ochrony przed wtargnięciem oddziału E.I.Pugaczowa, uczestniczyli w walkach z powstańcami. Potrzeba ochrony granic pociągnęła za sobą zwiększenie liczby Kozaków na liniach umocnień. Do 1795 roku było tutaj 2884 Kozaków, w tej liczbie na Iszimskiej czy Presjo–Gorkiewskiej – 812, Irtyszskiej – 1385, Koływano–Kuznieckiej – 687 Kozaków. Osady na liniach tworzyło w 1808 roku Sybirskie Liniowe Kozackie Wojsko, którego ziemie, rozciągały się w Akmolińskim i Semipałatyńskim okręgach i na Ałtaju. W 1808 roku było zatwierdzone położenie Sybirskiego Kozackiego Liniowego Wojska. W skład wojska weszło 6117 frontowych Kozaków wraz z rodzinami. Na czele wojska stał ataman wojskowy, podporządkowany 24–ej Sybirskiej Dywizji Piechoty. W czasie wojny wojsko zobowiązywało się do wystawienia 10 pułków (5950 kozaków) z własnym uzbrojeniem, umundurowaniem i końmi. Za to Kozacy otrzymywali żołd, prowiant i utrzymanie dla siebie i koni w czasie postojów. W czasie pokoju Kozacy mieszkali w twierdzach – redutach… Dla lepszego kierowania linia dzieliła się [w czasie pokoju] na 10 oddziałów, a oddział – na 5 dystancji. Wszyscy Kozacy, od 17 roku życia, byli zobowiązani służyć „póki sił” i byli zwolnieni z obowiązku wojennego dopiero na starość albo w przypadku całkowitej nieprzydatności do służby. Zwolnieni ze służby pozostawali w wojsku, gdyż zabronione było odejście z Kozackiego Rejestru. Skład oficerów powiększano tylko o wyróżniających się, zabronione było przyjmowanie oficerów z innych wojsk. W szeregi Kozaków mogli za to wstępować wszyscy pragnący. Oprócz pułków konnych, wojsko utrzymywało także dwie konno–artyleryjskie roty kwaterujące w Omsku po 12 dział w każdej. W 1810 roku we wszystkich 10–u oddziałach wojska na podstawie rozkazu generała–lejtnanta G.I.Głazenappa były stworzone szkoły dla nauczania początkowego Kozaków, a w 1813 roku – Kozacka szkoła średnia”
(Encyklopedia syberyjska, 1929, Sybirskie Kozackie Wojsko, str.247).
--------------------------------------------------------------------------------
O majątku Kozaków informują dokumenty z 1808 roku mówiące, że mieli oni „prawo otrzymywać przydział ziemi w wielkości po 6 dziesiątek na duszę, żołd w wysokości 6 rubli 16,5 kopiejki, mąki – 3 ćwiartki i owsa 7 ćwiartek w roku, siana w cenie 2 kopiejek za pud i prawo zajmowania się rybactwem na Irtyszu, powyżej Buchtarmy”
--------------------------------------------------------------------------------
Przypuszczalnie w sierpniu 1813 roku przybywa do Omska pierwsza partia jeńców wojennych dla przydzielenia ich do oddziałów 30–ej dywizji. Po sierpniu coraz częściej jeńcy przybywają do Omska, ten stan utrzymuje się aż do początków 1814 roku. Największa partia jeńców – ponad 400 osób przybywa w październiku. Jeńców przydzielano do pułków kozackich innych wojsk na Syberii, wkrótce ci, którzy złożyli przysięgę, byli przeniesieni do pułków kozackich. Nazwanie „Kozak” przysługiwało wszystkim jeńcom, którzy złożyli przysięgę na wierność imperatorowi rosyjskiemu. Żołnierze, niezdolni do służby zasadniczej, byli kierowani do kozackiej szkoły, szpitala wojennego, rzadko z powrotem kierowano ich do pułków garnizonowych.
--------------------------------------------------------------------------------
Biorąc pod uwagę status socjalny jeńcy dzielili się na trzy podstawowe kategorie: szlachta, chłopi, i mieszczanie. Szlachta stanowiła znaczną grupę wśród jeńców, w spisach jest około 130 osób, odnoszących się do tej warstwy socjalnej. W zapisach o wielu z nich mówi się, że „nie przedstawiali dowodów swego dostojnego urodzenia”.
--------------------------------------------------------------------------------
Chłopi, pochodzenie, których zostało ustalone, stanowili około 50 osób. Mieszczan w spisie jest około 160. W ten sposób wśród 340 osób, których pochodzenie można przyjąć jako udowodnione, do szlachty można zaliczyć około 38% osób, do mieszczan – 47%, a do chłopów – 15%. Wyznaniem przeważającej części jeńców jest katolicyzm. Wśród 205 zapisów jest tylko jedna osoba deklarująca luteranizm – Amenej Botsztajn.
Z jakich miejscowości pochodzili jeńcy wcieleni następnie w SKWL? W trakcie prac nad dokumentacją dotyczącą jeńców ustalono, że ci żołnierze, o których zachowały się dokumenty dotyczące miejsca pochodzenia, w przeważającej masie byli rodem z Wielkopolski, Mazowsza, a także ziem znajdujących się w granicach Austro–Węgier. Wspominane są gubernie: Poznańska, Warszawska, Krakowska, Lubelska, Sandomierska, Łomżyńska, Lwowska, Kaliska i inne. O wiele mniej osób było rodem z Wielkiego Księstwa Litewskiego – Wileńskiej guberni.
--------------------------------------------------------------------------------
Rejestry wspominają także o wykształceniu jeńców. Najczęściej bywają oni zapisani jako osoby „niegramotne”, taki zapis pojawia się nawet przy nazwiskach osób deklarujących pochodzenie szlacheckie.
--------------------------------------------------------------------------------
Wiek jeńców w 1813 roku oscyluje pomiędzy 19 rokiem życia ( Krumierencz Grzegorz, syn Jana) do 56 roku życia ( Biernacki Marcin). Służbę w armii najwcześniej rozpoczął w 1786 roku Mirkowski Maciej, syn Błażeja i Chranstowski ( Chranczowski) Józef, syn Piotra. Nie do rzadkości należały przypadki rozpoczynania służby w armii francuskiej w wieku 14 – 15 lat. Przeważająca liczba żołnierzy w czasie wielu lat służby składała przysięgę nie jeden raz. Wspominana jest służba w armii francuskiej, hiszpańskiej, cesarskiej, rzymskiej, hiszpańskiej i na koniec rosyjskiej.
--------------------------------------------------------------------------------
W rejestrach dotyczących jeńców wcielonych czy przyjętych do kozackiego wojska zachowały się zapisy mówiące o wyglądzie zewnętrznym jeńców, ich chorobach, ranach. Dane te były zbierane w carskiej armii na wypadek dezercji i poszukiwań zbiegów.
--------------------------------------------------------------------------------
Cechy dotyczące wyglądu przeciętnego polskiego jeńca na podstawie tych zapisów przedstawiają się następująco: cera biała (chodzi o jasną karnację), włosy ciemno–blond, oczy szare, nos średni (opis ten powtarza się w ponad 80% przy każdym nazwisku). Posiada rany od szabli, kuli i bagnetu. Wiek – 30 lat. Średni wzrost – 2 arszyna 4–5 wierszkow ( 1 metr 60–65 cm). Służbę rozpoczynał w pruskim, (austriackim) wojsku, następnie służył w polskiej (francuskiej) armii, a na koniec w SKLW. Przy czym jako regułę można przyjąć – w pułkach kawaleryjskich – husarskim, konno – jegierskim, ułańskim czy konnej gwardii. Brał udział w 1 – 3 wojnach przeciw Austrii, Prusom, Rosji, Hiszpanii, Anglii, a także wojnie „przeciwko rzymskiemu królowi”. Narodowości polskiej, wyznania rzymsko–katolickiego. Najczęściej ze wsi, gdzie żyją jego krewni i rodzina, ma 3–5 braci i sióstr. Kawaler. (Autor dysponuje pełnym spisem nazwisk Polaków wcielonych do carskiej armii).
--------------------------------------------------------------------------------
Byli jeńcy po przydzieleniu ich do pułków, byli rozmieszczeni na olbrzymim terytorium, tam gdzie służbę odbywało SKLW. Przede wszystkim, z wyjątkiem Omska, gdzie stacjonowało kilka części, pozostałe pułki były rozmieszczone w garnizonach: w twierdzach (w ilości 10), redutach i innych fortyfikacyjnych budowlach na terytorium zdobytym przez pułki i wchodzącym w ich sferę odpowiedzialności. Wzmocnienia znajdowały się na tych terenach, gdzie dziś są okręgi tomski, omski, tiumeński, kurgański, nowosybirski, północno–kazachstański, akmoliński, pawłodarski, tobolski, semipałatyński i Kraj Ałtajski. A także w miastach: Zelezinka, Semipałatyńsk, Iszim, Pietropawłowsk, Tobolsk i innych. Tam właśnie, w tych fortyfikacjach znajdowały się zarówno garnizony, jak i mieszkania Kozaków, chłopów, urzędników administracji SKLW.
--------------------------------------------------------------------------------
Całe ich życie przebiegało na ciągłych ekspedycjach, konwojowaniu katorżników, potyczkach z miejscowymi Kirgizami, czego dowodem są dokumenty tak zwanej pogranicznej komisji. Zajmowali się przygotowaniem siana na zimę, uprawą zboża, połowem ryb, polowaniem, hodowlą bydła. Wielu byłych jeńców założyło rodziny w tych umocnieniach i fortyfikacjach, w których przebiegała ich służba, tam toczyło się ich życie, byli i tacy, którzy przyjęli prawosławie. Związane było to z tym, że katolickich świątyń w większości garnizonów nie było, a dla zawarcia związku małżeńskiego trzeba było zmienić wyznanie jednego z małżonków. Dokumenty dowodzą, że większość jeńców, którzy znaleźli się w rosyjskiej niewoli, była stanu wolnego.
--------------------------------------------------------------------------------
W 1826 roku niektórzy jeńcy zwrócili się z prośbą o pozwolenie im na powrót do ojczyzny. O grupie Kozaków, zwracających się z prośbą o pozwolenie na powrót do swej ojczyzny, poinformowano imperatora Mikołaja I i podjął on decyzję: „Imperator zezwolił z liczby wymienionych w rejestrach czterech Kozaków niższych rangą, ożenionych w Rosji i mających dzieci, pozostawić jak dotychczas w służbie w kozackim wojsku. A z ośmiu ludzi, którzy są żonaci, ale dzieci nie posiadają zezwolił na powrót do swej ojczyzny, …jeśli ich żony zgodzą się pójść ich śladem, w przeciwnym razie ich pozostawić… Pozostałym pięciu Kozakom stanu wolnego, takim, jak Kalinowski, Dubanowski, Jakubowski, Szczepow …pozwolić na powrót do ojczyzny… odesłać ich do Warszawy, do Jego Imperatorskiej Wysokości Carewicza” (PAOO F67 opis1 sprawa 93 str.77).
--------------------------------------------------------------------------------
Powrócić udało się tylko nielicznym, pozostali stali się przodkami licznej dziś grupy Sybiraków o polskich korzeniach, a następna fala jeńców polskich trafiła do Omska po upadku powstania listopadowego i zapewne wielu z nich podzieliło los napoleońskich jeńców, zasilając szeregi armii carskiej jako Kozacy.
--------------------------------------------------------------------------------
Aleksander Magieramow
**SKWL – skrót od nazwy Sybirskie Kozackie Wojsko Liniowe
Aleksander Magieramow
Omsk
Tłumaczenie – Agnieszka Grzelak
Wzmianka o autorze:
Autor artykułu jest członkiem Związku Polaków ”Rodzina” w Omsku. Współpracuje z czasopismem ”Witaj, Polsko!”,gdzie publikuje artykuły dotyczące polskich śladów w Omsku, zajmuje się także polską heraldyką – szczególnie potomkami i historią herbu Bełty. Współpracownik Archiwum Państwowego w Omsku. Adres mailowy: belty@mail.ru
Żrodło :.noworadomsk.pl/