Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Polacy w Omsku w XIX i XX
9.07.2010 22:57
Polski komponent w strukturze Średniego Przyirtysza1
„Kwestia polska” na terytorium Rosji (w tym i na Syberii, na Ałtaju, Dalekim Wschodzie) dla badaczy różnych dyscyplin naukowych pozostaje do tej pory kwestią otwartą ze względu na wielorakie przyczyny. Temat „Polacy w Średnim Przyirtyszu” nie był kompleksowo badany, chociaż znalazł swe odbicie w wielu pracach naukowo–badawczych poświęconych historii Syberii Zachodniej.
--------------------------------------------------------------------------------
Polacy pojawili się w tajdze Przyirtysza ponad 400 lat temu: podczas budowy Tary(1594), pierwszego miasta na terytorium Średniego Przyirtysza, wykorzystano wówczas do prac 50 polskich jeńców. Następnie po interwencji polskiej w okresie tzw. smuty na początku XVIIw. Syberia zaczęła zapełniać się jeńcami polskimi i litewskimi, którzy byli wykorzystani w charakterze państwowych „służących ludzi” ( w tym i w Tarskim Przyiryszu).
--------------------------------------------------------------------------------
Kolejny napływ „cudzoziemców” (Białorusinów, Ukraińców, Polaków) związany był z wojnami Imperium Rosyjskiego ze Szwecją, Rzeczpospolitą „Smoleńską” (1632–1634), o Ukrainę 1654–1662, wojną rosyjsko–szwedzką 1656–1658. W końcu 1660 roku z Moskwy za Ural był zesłany pierwszy katolicki ksiądz Jędrzej Kaweczyński2, odbywający zsyłkę w Tobolsku i Narymie. W tym czasie obserwuje się także „ wewnętrzną migrację”, co było związane np. z przesiedleniami Polaków z Tobolska do Tary. Należy zaznaczyć, że w Tobolsku (według danych dawnych miejskich dokumentów) w latach trzydziestych wieku XVII, mieszkali zesłańcy z Polski („Księga strażnicza ” Tobolska z lat1623–1624, str.44,44,59).
--------------------------------------------------------------------------------
W zbiorach archiwum państwowego CGADA ( „Sybirski rozkaz”, zb.214) zachowała się sprawa 175 (1667 r.) o rozpatrzeniu dzieła w Syberii „polskich” i „litewskich” ludzi, których na mocy traktatu pokojowego z Rzeczpospolitą albo „przykazano” wypuścić „do Królestwa” albo „nie przykazano”. Pozostali sami bili pokłony jako „ wieczni chłopi” Moskwy. W sprawie znajdują się szczegółowe imienne spisy „polskich i litewskich ludzi,”(kto, skąd rodem, gdzie dostał się do niewoli, gdzie i w jakim stopniu służył na Syberii), przysięgi i przykłady ( Sprawa Nr 1566).
--------------------------------------------------------------------------------
Zachowała się także sprawa dotycząca chrztu pochodzącego z „połockiej szlachty” Kazimierza Chrapowickiego, Bogdana Podbipięty (Sprawa 576, 168–174r. (1660–1666), przysięga tarskiego „konnego Litwina z Polaków” Pawła Gudimy(?) Kościeleckiego (l.358. 1669r.) itp.
--------------------------------------------------------------------------------
W „Księdze podatkowej” 1704r.Tary wspomina się o następujących przedstawicielach „litewskiego rejestru”: Wasylim Wiszniewskim, Andrzeju Iwanowskim, Michale i Iwanie Kościeleckich, Andrzeju i Wasylim Świderskich, Piotrze i Andrzeju Sokołowskich i in. W końcu XVII – początku XVIII w., termin Litwa w oficjalnych dokumentach występuje bardzo rzadko. W okresie tym zachodziło dynamiczne przemieszczanie się przedstawicieli zachodniej kultury z zachodu na wschód, na Syberię, w tym i do tajgi okolic Tary. Według danych archiwalnych na terytorium Syberii w XVII w., mieszkało kilka tysięcy Polaków ( Szyszkiewicz S., 1988. S.1) Przy tym ludzie z Polski, Ukrainy, Białorusi, dobrowolnie przyjeżdżali służyć na Syberii. To mogli być Polacy, jak i ludzie, którzy w Polsce otrzymali wykształcenie.
--------------------------------------------------------------------------------
Wykształceni przedstawiciele zachodu przynosili na Syberię elementy „świata zachodniego”, częściej jednak były to już asymilowane polskie elementy. I tak, wojewoda mangazejski Andrzej Papicyn bardzo dobrze znał język polski i była mu bliska kultura zachodnia. (A.A.Lucidarska). Twierdzę Krasnyj Jar – Czerwony Jar (obecnie Krasnojarsk), budował w 1628 roku pochodzący ze szlachty polskiej bojar Andrzej Dubieński. W końcu XVIII w., po rozbiorach i przyłączeniu części ziem Rzeczpospolitej do Imperium Rosyjskiego, na Syberii zaczęli pojawiać się Polacy różnego pochodzenia. W 1794 roku byli to zesłani uczestnicy powstania kościuszkowskiego.
--------------------------------------------------------------------------------
Kolejna fala zsyłek miała miejsce w XIX wieku. W tym czasie Omsk staje się centralnym miejscem, do którego zsyłani są Polacy. W Omsku było wielu Polaków, którzy pozostali tutaj jako jeńcy wojny francusko–rosyjskiej 1812–1813 r. Za Ural było zesłanych około 900 jeńców polskich. Po 1815 roku część z nich powróciła do ojczyzny.
--------------------------------------------------------------------------------
Latem w 1832r., w Omsku było około 2000 Polaków, wysłanych za udział w powstaniu listopadowym (A.A. Nagajew). Po powstaniu styczniowym na Zachodnią Syberię trafiło około 10 779 zesłańców. W omskim okręgu było ich wówczas 2 128( Roszczewska L.P., 1976). Znaczna część powstańców skazanych za udział w walkach została zatrudniona w fabrykach, które wykorzystywały katorżników jako siłę roboczą. Według dokumentów Polacy byli także zsyłani do miejscowości wiejskich. Do wsi Kopiewo w powiecie tarskim zesłano polskich powstańców: Wołgowskiego, Żółtowskiego, Łysina i in. Około 50 Polaków było umieszczonych we wsiach: Kostino i Nikolskoje w rejonie Bolszereczje w powiecie tarskim ( W.S.Anoszin). W 1846 r. w Tarze znajdowało się 47 Polaków uczestników powstania, w 1867 r. – 155 ludzi (w tym 38 z pozbawieniem praw obywatelskich)(I.Makarow).
--------------------------------------------------------------------------------
Zsyłani w XIX w. na Syberię (również do Omska) Polacy, wpływali na rosyjską społeczność. To był „szczególny gatunek ludzi” jak wyraził się G.N.Potanin. W 1813 roku omski naczelnik okręgu S.B. Broniewski stworzył pierwszą orkiestrę dętą złożoną z jeńców polskich. Jeden z polskich zesłańców założył pierwszą w mieście cukiernię („tylko jedną, ale bez słodyczy, gdyż były one produkowane tylko na zamówienie”).(Krakowski Jerzy, 1894. T.42. s.73). Nierzadkie były przypadki polskich nazwisk wśród omskich obywateli i wojskowych urzędników. W 1858 r. w Omsku wśród wyższych urzędników byli także Polacy: pomocnik wojskowego prokuratora – pułkownik Gutkowski, mianowany ataman sybirskich Kozaków – generał Kryński, dyżurny sztabu oficer korpusu sztabu – major Królikiewicz.
--------------------------------------------------------------------------------
m.Omsk, początek wieku XX-ego.
Kościół 1862r., zburzony w końcu lat 30–ych wieku XX.
W Omsku w 1862r. zbudowany został kościół katolicki za pieniądze zesłańców polskich według projektu kapitana G.S. Wierszynina. (W 1914 r. dobudowano dzwonnicę. W późniejszym okresie kościół został zburzony, a na jego miejscu powstała scena teatru letniego, następnie w 1966 r. zbudowano tu budynek Teatru Młodego Widza). Według danych spisu ludności z roku 1877 zesłańcy z Polski stanowili 1% ludności.( Słowcow I.J., 1880. S.74).
--------------------------------------------------------------------------------
W 80 i 90–tych latach XIX w. zwiększyła się liczba Polaków, dobrowolnie przyjeżdżających mieszkać na Syberii. Jednak ten proces miał charakter niezorganizowany. Kolonizacja Syberii w XIX i początkach XXw. nosiła charakter agrarny. Z początkiem reformy rolnej P.A.Stolpina tysiące chłopów z zachodnich guberni przesiedla się na Syberię( w znaczącej części są to polscy chłopi) (L.K.Ostrowski). Polaków pojawiających się w Omsku można podzielić na kilka grup: a)zesłańcy, jeńcy wojenni i ich potomkowie, b)przesiedleńcy–chłopi, c)robotnicy, przybywający do pracy na budowanej właśnie kolei żelaznej na Syberii, d)przedstawiciele inteligencji, przybywający na Syberię w nadziei na polepszenie swego położenia materialnego. W rezultacie prowadzonej polityki w Omsku w 1910 roku mieszkało 2059 Polaków (8,7%) (Rosjan – 21 tys.), w miejscowościach wiejskich w powiecie, na dzień 1 stycznia 1917 roku, Polacy i Litwini stanowią 1,22% (A.A.Żyrow). W przededniu I wojny światowej według danych polskich historyków za Uralem żyło około 70 tys. Polaków (Kuczyński A.1993 r.).
--------------------------------------------------------------------------------
Pobyt Polaków znalazł swe odbicie w języku mieszczan omskich. W 1900 roku na prawym brzegu Omki wyrosła ulica Szpitalna. Zesłańcy nazwali ten rejon Kaczegóry, gdyż na ten brzeg przylatywały dzikie kaczki. Tu dochodziło dość często do bójek wśród młodzieży. Z czasem nazwa ta pozostała jako potoczne słowo: „Ach, ty kaczagórnica!” – wyzywali się miedzy sobą handlarze.(I. Szuchow)
--------------------------------------------------------------------------------
Po rewolucji lutowej ożywia się życie kulturalne i towarzyskie polskiej koloni. Powstają szkoły i gimnazja narodowe. Wśród żołnierzy – Polaków powstaje związek wojskowych, będący zalążkiem formujących się polskich części wojska sybirskiego. Po rewolucji 1917 r., zesłańcy polscy byli aktywnym politycznie elementem w pracach rad robotniczych i żołnierskich. W czasie wojny domowej Polacy brali udział w walkach zarówno po stronie „białych”, jak i „czerwonych”. 11 czerwca 1918 roku w Omsku w składzie 2–ego Korpusu Stepowego rozpoczęło się formowanie 1–ego Stepowego Sybirskiego Polskiego Legionu Strzeleckiego, na którego czele stanął podporucznik Krupski. 30 lipca komendant korpusu pozwolił rozpocząć formowanie przy Legionie oddzielnego Szwadronu Ułanów Polskich pod dowództwem rotmistrza Piekarskiego (D.G.Simonow). Na terytorium Syberii działała V Dywizja Polskich Strzelców pod dowództwem majora W.Czumy, stworzona w rezultacie porozumienia z dnia 23 lipca 1918 roku między przedstawicielami polskiego komitetu wojennego i czeskiej rady narodowej. Przeciwnicy władzy radzieckiej otrzymali nazwę „białopolaków”, a zwolennicy nazwani internacjonalistami, stworzyli 1–y i 2–i omski międzynarodowy socjalistyczny oddział, do którego wraz z Polakami weszli Niemcy, Rumuni, Węgrzy, Chińczycy, Koreańczycy.
--------------------------------------------------------------------------------
Po podpisaniu pokoju brzeskiego Polacy otrzymali możliwość powrotu do ojczyzny, jednak zrealizować to życzenie udało się dopiero po zakończeniu wojny domowej. Po podpisaniu traktatu pokojowego w 1921 roku udało się wyjechać 4,1 mln emigrantom–Polakom (W.M.Kabuzan). Około 2 mln Polaków pozostało w ZSRR: chłopi, byli zesłańcy, część polskiej inteligencji. W tym czasie w Omsku został zamknięty polski kościół. Walka o jego odbudowę nie zakończyła się pomyślnie, a później rozpoczęły się represje przeciwko Polakom. Po 1938 roku znaczna część ludności męskiej polskiego pochodzenia została zamordowana lub znalazła się w obozach. W tym czasie do polskich społeczności na Syberii dołączyli Polacy deportowani z Ukrainy i Białorusi.( Badania dotyczące tej kwestii w Średnim Przyirtyszu nie były do tej pory prowadzone)…
--------------------------------------------------------------------------------
m.Omsk, około 1923 roku.
Katolicka Szkółka Niedzielna przy Kościele w Omsku
W tarskim rejonie na początku wieku XX aż do końca lat 60–ych istniało miejsce kompleksowo zamieszkane przez wychodźców polskich – wioska Mińsk – Dworiańsk, a w rejonie znamieńskim – „Polaki”( istnieje opowieść o tym, że znajdował się tam młyn, i ludność z okolicznych miejscowości jeździła tam mielić ziarno). W innych miejscowościach: Zagwazdino, Gryniewicze i in. przez jakiś czas także mieszkali Polacy( dane według ankiet i spisów).
--------------------------------------------------------------------------------
Obecnie istnieje określona grupa mieszkańców Omska i rejonu, posiadająca polskie korzenie (według danych spisu z roku 1989 to około 100 tys. osób). W rodzinach istnieją rozliczne „wspomnienia” o przodkach–Polakach. Często są to „zerowe” wiadomości( zachowane jedynie wśród osób starszego pokolenia i nieprzekazane młodszym członkom rodziny: „ojciec spalił jakieś polskie dokumenty”), „mini–wspomnienia” (istniejące w rodzinie: „przyjechali z Polski”, włącznie z informacją o krewnych w Polsce), „wspomnienia związane z Polską”( zachowane w rodzinie i przekazane innym pokoleniom).
--------------------------------------------------------------------------------
Polski komponent Średniego Przyirtysza kształtuje się od końca wieku XVI, przy czym przyczyny pojawienia się Polaków były różnorodne: od dobrowolnej służby na Syberii aż po przymusową zsyłkę.
--------------------------------------------------------------------------------
Początkowo Polacy byli przekazicielami „najbardziej postępowej zachodniej kultury” i mieli wpływ na przedstawicieli aktywnie rozwijającej się kultury rosyjskiej na Syberii. Wzajemne oddziaływanie miało miejsce na różnych poziomach: kulturalnym, językowym. Jednak z czasem „polski składnik” ogranicza się do granic regionu i staje się jednym z „ukrytych” elementów współczesnej kulturalnej przestrzeni Średniego Przyirtysza. Przy tym część mieszkańców regionu zachowała pamięć o swoich „polskich korzeniach.”
--------------------------------------------------------------------------------
1.Przyirtysze – oznacza w tym przypadku ziemie w średnim biegu Irtysza – obecnie okręg omski (przyp. tłum.)
2.Nazwiska polskie w dokumentach rosyjskich zapisane były cyrylicą ze słuchu, dlatego często zachowały się w z błędami, w rosyjskim nie ma głosek, które są w polskim.
Pierwowzór nazwiska w j.polskim mógł być inny (przyp. tłum.)
Ałła Junakowska
Kandydat Nauk, docent Państwowego Uniwersytetu Omskiego,
Katedra Nauk Historycznych.
Tłumaczenie – Agnieszka Grzelak
Tekst drukowany we fragmencie.
Kulturalno–oświatowy almanach „Witaj, Polsko!”, Nr1–2005r.
Przy przedruku materiału – podanie miejsca pierwodruku obowiązkowe.
Źrodło: www.noworadomsk.pl/
„Kwestia polska” na terytorium Rosji (w tym i na Syberii, na Ałtaju, Dalekim Wschodzie) dla badaczy różnych dyscyplin naukowych pozostaje do tej pory kwestią otwartą ze względu na wielorakie przyczyny. Temat „Polacy w Średnim Przyirtyszu” nie był kompleksowo badany, chociaż znalazł swe odbicie w wielu pracach naukowo–badawczych poświęconych historii Syberii Zachodniej.
--------------------------------------------------------------------------------
Polacy pojawili się w tajdze Przyirtysza ponad 400 lat temu: podczas budowy Tary(1594), pierwszego miasta na terytorium Średniego Przyirtysza, wykorzystano wówczas do prac 50 polskich jeńców. Następnie po interwencji polskiej w okresie tzw. smuty na początku XVIIw. Syberia zaczęła zapełniać się jeńcami polskimi i litewskimi, którzy byli wykorzystani w charakterze państwowych „służących ludzi” ( w tym i w Tarskim Przyiryszu).
--------------------------------------------------------------------------------
Kolejny napływ „cudzoziemców” (Białorusinów, Ukraińców, Polaków) związany był z wojnami Imperium Rosyjskiego ze Szwecją, Rzeczpospolitą „Smoleńską” (1632–1634), o Ukrainę 1654–1662, wojną rosyjsko–szwedzką 1656–1658. W końcu 1660 roku z Moskwy za Ural był zesłany pierwszy katolicki ksiądz Jędrzej Kaweczyński2, odbywający zsyłkę w Tobolsku i Narymie. W tym czasie obserwuje się także „ wewnętrzną migrację”, co było związane np. z przesiedleniami Polaków z Tobolska do Tary. Należy zaznaczyć, że w Tobolsku (według danych dawnych miejskich dokumentów) w latach trzydziestych wieku XVII, mieszkali zesłańcy z Polski („Księga strażnicza ” Tobolska z lat1623–1624, str.44,44,59).
--------------------------------------------------------------------------------
W zbiorach archiwum państwowego CGADA ( „Sybirski rozkaz”, zb.214) zachowała się sprawa 175 (1667 r.) o rozpatrzeniu dzieła w Syberii „polskich” i „litewskich” ludzi, których na mocy traktatu pokojowego z Rzeczpospolitą albo „przykazano” wypuścić „do Królestwa” albo „nie przykazano”. Pozostali sami bili pokłony jako „ wieczni chłopi” Moskwy. W sprawie znajdują się szczegółowe imienne spisy „polskich i litewskich ludzi,”(kto, skąd rodem, gdzie dostał się do niewoli, gdzie i w jakim stopniu służył na Syberii), przysięgi i przykłady ( Sprawa Nr 1566).
--------------------------------------------------------------------------------
Zachowała się także sprawa dotycząca chrztu pochodzącego z „połockiej szlachty” Kazimierza Chrapowickiego, Bogdana Podbipięty (Sprawa 576, 168–174r. (1660–1666), przysięga tarskiego „konnego Litwina z Polaków” Pawła Gudimy(?) Kościeleckiego (l.358. 1669r.) itp.
--------------------------------------------------------------------------------
W „Księdze podatkowej” 1704r.Tary wspomina się o następujących przedstawicielach „litewskiego rejestru”: Wasylim Wiszniewskim, Andrzeju Iwanowskim, Michale i Iwanie Kościeleckich, Andrzeju i Wasylim Świderskich, Piotrze i Andrzeju Sokołowskich i in. W końcu XVII – początku XVIII w., termin Litwa w oficjalnych dokumentach występuje bardzo rzadko. W okresie tym zachodziło dynamiczne przemieszczanie się przedstawicieli zachodniej kultury z zachodu na wschód, na Syberię, w tym i do tajgi okolic Tary. Według danych archiwalnych na terytorium Syberii w XVII w., mieszkało kilka tysięcy Polaków ( Szyszkiewicz S., 1988. S.1) Przy tym ludzie z Polski, Ukrainy, Białorusi, dobrowolnie przyjeżdżali służyć na Syberii. To mogli być Polacy, jak i ludzie, którzy w Polsce otrzymali wykształcenie.
--------------------------------------------------------------------------------
Wykształceni przedstawiciele zachodu przynosili na Syberię elementy „świata zachodniego”, częściej jednak były to już asymilowane polskie elementy. I tak, wojewoda mangazejski Andrzej Papicyn bardzo dobrze znał język polski i była mu bliska kultura zachodnia. (A.A.Lucidarska). Twierdzę Krasnyj Jar – Czerwony Jar (obecnie Krasnojarsk), budował w 1628 roku pochodzący ze szlachty polskiej bojar Andrzej Dubieński. W końcu XVIII w., po rozbiorach i przyłączeniu części ziem Rzeczpospolitej do Imperium Rosyjskiego, na Syberii zaczęli pojawiać się Polacy różnego pochodzenia. W 1794 roku byli to zesłani uczestnicy powstania kościuszkowskiego.
--------------------------------------------------------------------------------
Kolejna fala zsyłek miała miejsce w XIX wieku. W tym czasie Omsk staje się centralnym miejscem, do którego zsyłani są Polacy. W Omsku było wielu Polaków, którzy pozostali tutaj jako jeńcy wojny francusko–rosyjskiej 1812–1813 r. Za Ural było zesłanych około 900 jeńców polskich. Po 1815 roku część z nich powróciła do ojczyzny.
--------------------------------------------------------------------------------
Latem w 1832r., w Omsku było około 2000 Polaków, wysłanych za udział w powstaniu listopadowym (A.A. Nagajew). Po powstaniu styczniowym na Zachodnią Syberię trafiło około 10 779 zesłańców. W omskim okręgu było ich wówczas 2 128( Roszczewska L.P., 1976). Znaczna część powstańców skazanych za udział w walkach została zatrudniona w fabrykach, które wykorzystywały katorżników jako siłę roboczą. Według dokumentów Polacy byli także zsyłani do miejscowości wiejskich. Do wsi Kopiewo w powiecie tarskim zesłano polskich powstańców: Wołgowskiego, Żółtowskiego, Łysina i in. Około 50 Polaków było umieszczonych we wsiach: Kostino i Nikolskoje w rejonie Bolszereczje w powiecie tarskim ( W.S.Anoszin). W 1846 r. w Tarze znajdowało się 47 Polaków uczestników powstania, w 1867 r. – 155 ludzi (w tym 38 z pozbawieniem praw obywatelskich)(I.Makarow).
--------------------------------------------------------------------------------
Zsyłani w XIX w. na Syberię (również do Omska) Polacy, wpływali na rosyjską społeczność. To był „szczególny gatunek ludzi” jak wyraził się G.N.Potanin. W 1813 roku omski naczelnik okręgu S.B. Broniewski stworzył pierwszą orkiestrę dętą złożoną z jeńców polskich. Jeden z polskich zesłańców założył pierwszą w mieście cukiernię („tylko jedną, ale bez słodyczy, gdyż były one produkowane tylko na zamówienie”).(Krakowski Jerzy, 1894. T.42. s.73). Nierzadkie były przypadki polskich nazwisk wśród omskich obywateli i wojskowych urzędników. W 1858 r. w Omsku wśród wyższych urzędników byli także Polacy: pomocnik wojskowego prokuratora – pułkownik Gutkowski, mianowany ataman sybirskich Kozaków – generał Kryński, dyżurny sztabu oficer korpusu sztabu – major Królikiewicz.
--------------------------------------------------------------------------------
m.Omsk, początek wieku XX-ego.
Kościół 1862r., zburzony w końcu lat 30–ych wieku XX.
W Omsku w 1862r. zbudowany został kościół katolicki za pieniądze zesłańców polskich według projektu kapitana G.S. Wierszynina. (W 1914 r. dobudowano dzwonnicę. W późniejszym okresie kościół został zburzony, a na jego miejscu powstała scena teatru letniego, następnie w 1966 r. zbudowano tu budynek Teatru Młodego Widza). Według danych spisu ludności z roku 1877 zesłańcy z Polski stanowili 1% ludności.( Słowcow I.J., 1880. S.74).
--------------------------------------------------------------------------------
W 80 i 90–tych latach XIX w. zwiększyła się liczba Polaków, dobrowolnie przyjeżdżających mieszkać na Syberii. Jednak ten proces miał charakter niezorganizowany. Kolonizacja Syberii w XIX i początkach XXw. nosiła charakter agrarny. Z początkiem reformy rolnej P.A.Stolpina tysiące chłopów z zachodnich guberni przesiedla się na Syberię( w znaczącej części są to polscy chłopi) (L.K.Ostrowski). Polaków pojawiających się w Omsku można podzielić na kilka grup: a)zesłańcy, jeńcy wojenni i ich potomkowie, b)przesiedleńcy–chłopi, c)robotnicy, przybywający do pracy na budowanej właśnie kolei żelaznej na Syberii, d)przedstawiciele inteligencji, przybywający na Syberię w nadziei na polepszenie swego położenia materialnego. W rezultacie prowadzonej polityki w Omsku w 1910 roku mieszkało 2059 Polaków (8,7%) (Rosjan – 21 tys.), w miejscowościach wiejskich w powiecie, na dzień 1 stycznia 1917 roku, Polacy i Litwini stanowią 1,22% (A.A.Żyrow). W przededniu I wojny światowej według danych polskich historyków za Uralem żyło około 70 tys. Polaków (Kuczyński A.1993 r.).
--------------------------------------------------------------------------------
Pobyt Polaków znalazł swe odbicie w języku mieszczan omskich. W 1900 roku na prawym brzegu Omki wyrosła ulica Szpitalna. Zesłańcy nazwali ten rejon Kaczegóry, gdyż na ten brzeg przylatywały dzikie kaczki. Tu dochodziło dość często do bójek wśród młodzieży. Z czasem nazwa ta pozostała jako potoczne słowo: „Ach, ty kaczagórnica!” – wyzywali się miedzy sobą handlarze.(I. Szuchow)
--------------------------------------------------------------------------------
Po rewolucji lutowej ożywia się życie kulturalne i towarzyskie polskiej koloni. Powstają szkoły i gimnazja narodowe. Wśród żołnierzy – Polaków powstaje związek wojskowych, będący zalążkiem formujących się polskich części wojska sybirskiego. Po rewolucji 1917 r., zesłańcy polscy byli aktywnym politycznie elementem w pracach rad robotniczych i żołnierskich. W czasie wojny domowej Polacy brali udział w walkach zarówno po stronie „białych”, jak i „czerwonych”. 11 czerwca 1918 roku w Omsku w składzie 2–ego Korpusu Stepowego rozpoczęło się formowanie 1–ego Stepowego Sybirskiego Polskiego Legionu Strzeleckiego, na którego czele stanął podporucznik Krupski. 30 lipca komendant korpusu pozwolił rozpocząć formowanie przy Legionie oddzielnego Szwadronu Ułanów Polskich pod dowództwem rotmistrza Piekarskiego (D.G.Simonow). Na terytorium Syberii działała V Dywizja Polskich Strzelców pod dowództwem majora W.Czumy, stworzona w rezultacie porozumienia z dnia 23 lipca 1918 roku między przedstawicielami polskiego komitetu wojennego i czeskiej rady narodowej. Przeciwnicy władzy radzieckiej otrzymali nazwę „białopolaków”, a zwolennicy nazwani internacjonalistami, stworzyli 1–y i 2–i omski międzynarodowy socjalistyczny oddział, do którego wraz z Polakami weszli Niemcy, Rumuni, Węgrzy, Chińczycy, Koreańczycy.
--------------------------------------------------------------------------------
Po podpisaniu pokoju brzeskiego Polacy otrzymali możliwość powrotu do ojczyzny, jednak zrealizować to życzenie udało się dopiero po zakończeniu wojny domowej. Po podpisaniu traktatu pokojowego w 1921 roku udało się wyjechać 4,1 mln emigrantom–Polakom (W.M.Kabuzan). Około 2 mln Polaków pozostało w ZSRR: chłopi, byli zesłańcy, część polskiej inteligencji. W tym czasie w Omsku został zamknięty polski kościół. Walka o jego odbudowę nie zakończyła się pomyślnie, a później rozpoczęły się represje przeciwko Polakom. Po 1938 roku znaczna część ludności męskiej polskiego pochodzenia została zamordowana lub znalazła się w obozach. W tym czasie do polskich społeczności na Syberii dołączyli Polacy deportowani z Ukrainy i Białorusi.( Badania dotyczące tej kwestii w Średnim Przyirtyszu nie były do tej pory prowadzone)…
--------------------------------------------------------------------------------
m.Omsk, około 1923 roku.
Katolicka Szkółka Niedzielna przy Kościele w Omsku
W tarskim rejonie na początku wieku XX aż do końca lat 60–ych istniało miejsce kompleksowo zamieszkane przez wychodźców polskich – wioska Mińsk – Dworiańsk, a w rejonie znamieńskim – „Polaki”( istnieje opowieść o tym, że znajdował się tam młyn, i ludność z okolicznych miejscowości jeździła tam mielić ziarno). W innych miejscowościach: Zagwazdino, Gryniewicze i in. przez jakiś czas także mieszkali Polacy( dane według ankiet i spisów).
--------------------------------------------------------------------------------
Obecnie istnieje określona grupa mieszkańców Omska i rejonu, posiadająca polskie korzenie (według danych spisu z roku 1989 to około 100 tys. osób). W rodzinach istnieją rozliczne „wspomnienia” o przodkach–Polakach. Często są to „zerowe” wiadomości( zachowane jedynie wśród osób starszego pokolenia i nieprzekazane młodszym członkom rodziny: „ojciec spalił jakieś polskie dokumenty”), „mini–wspomnienia” (istniejące w rodzinie: „przyjechali z Polski”, włącznie z informacją o krewnych w Polsce), „wspomnienia związane z Polską”( zachowane w rodzinie i przekazane innym pokoleniom).
--------------------------------------------------------------------------------
Polski komponent Średniego Przyirtysza kształtuje się od końca wieku XVI, przy czym przyczyny pojawienia się Polaków były różnorodne: od dobrowolnej służby na Syberii aż po przymusową zsyłkę.
--------------------------------------------------------------------------------
Początkowo Polacy byli przekazicielami „najbardziej postępowej zachodniej kultury” i mieli wpływ na przedstawicieli aktywnie rozwijającej się kultury rosyjskiej na Syberii. Wzajemne oddziaływanie miało miejsce na różnych poziomach: kulturalnym, językowym. Jednak z czasem „polski składnik” ogranicza się do granic regionu i staje się jednym z „ukrytych” elementów współczesnej kulturalnej przestrzeni Średniego Przyirtysza. Przy tym część mieszkańców regionu zachowała pamięć o swoich „polskich korzeniach.”
--------------------------------------------------------------------------------
1.Przyirtysze – oznacza w tym przypadku ziemie w średnim biegu Irtysza – obecnie okręg omski (przyp. tłum.)
2.Nazwiska polskie w dokumentach rosyjskich zapisane były cyrylicą ze słuchu, dlatego często zachowały się w z błędami, w rosyjskim nie ma głosek, które są w polskim.
Pierwowzór nazwiska w j.polskim mógł być inny (przyp. tłum.)
Ałła Junakowska
Kandydat Nauk, docent Państwowego Uniwersytetu Omskiego,
Katedra Nauk Historycznych.
Tłumaczenie – Agnieszka Grzelak
Tekst drukowany we fragmencie.
Kulturalno–oświatowy almanach „Witaj, Polsko!”, Nr1–2005r.
Przy przedruku materiału – podanie miejsca pierwodruku obowiązkowe.
Źrodło: www.noworadomsk.pl/