Ejszyszki pow lidzki

W latach 1921 -1939 miasteczko znajdowało się w powiecie lidzkim województwa nowogródzkiego. W 1925 roku na 132 sklepy i zakłady istniejące w Ejszyszkach, aż 130 należało do Żydów. W 1935 roku 117 i 106. W 1927 roku Ejszyszki liczyły 2 382 mieszkańców, był tu sąd pokoju, urząd gminy, kościół, trzy synagogi, szpital rejonowy, szkoła publiczna, kasa spółdzielcza, młyn, liczne garbarnie. Ponadto działały stowarzyszenia kupieckie i rzemieślnicze. W miasteczku istniała straż pożarna, którą kierował Stanisław Gotowiecki (1929). Lekarzami byli: Władysław Jahołkowski, E. Lehr i E. Religioni, ponadto było dwóch felczerów, trzech dentystów: Berłowicz, G. Kuperman i F. Mostkow; weterynarz: M. Siemiątkowski, adwokaci: Gotowicki Michał, Sienicki Samuel, Strzeszyński Jan, Maracewicz Włodzimierz i M. Wajn; czworo akuszerów: W. Grzymajło, Kantor Fesensztajn, Staken Gurwicz, S. Tawszuńska; apteka (M. Koryś) i trzy składy apteczne: I. Kac. O. Kac i M. Kopelman; Żydowski Bank Handlowy sp z o. o.. Handel i rzemiosło reprezentowało 21 sklepów bławatnych: J. Gordon, Karkuczańska, Konuchowska, M. Kopelman, B. Korkuczańska, P. Koweńska, T. Krajnowicz, L. Krapownicki, L. Nochimowicz, G. Płocka, H. Portnoj, I. Rabinowicz, H. Szuster, J. Wajdenberg, J. Wicherkiewicz, B. Wileńska, G. Epsztajn, D. Kaganowicz, B. Nachimowicz, I. Płocki, B. Wilewska. Produkcją wyrobów cementowych zajmował się Ch. Moszczeński, ciesielstwem: M. Sienkiewicz, I. Solczyński i P. Wiąckiewicz. Było 4 czapników: L. Kapłan, Ch. Michałowski, Sz. Michałowski i B. Porcjanko; drzewem handlowali B. Kijuczewski i Sz. Kowarski; farbiarnię miał J. Tafszyński, farbami handlował Ch. Perelman. Felczerami byli: A. Gurwicz, J. Zagzdryn, zakłady fotograficzne mieli: Fejga i I. Kac. Inne branże to fryzjerstwo: B. Boduński, 12 sklepów z galanterią: M. Gordon, I. Hutowicz, P. Kopelman, R. Kuczaj, A. Kudlańska, J. Michałowski, S. Paltiel, L. Słonimski, B. Strzelecka, L. Wejnger, M. Brzezkin, Ch. Finkielsztajn, Ch. Goldsztejn, garbarnie: G. Jurkańska, S. Kabacznik, A. Sonenson, A. Poczter, 5 herbaciarni: Sz. Lewin, D. Piluk, A. Poczter, M. Sancon, M. Zubyszki; wyroby gliniane: N. Lejbowicz; hotel: S. Kacenelebogen; szewcy i kamasznicy: H. Chorościn, H. Jurkański, E. Korkuczański, Sz. Pajkowski, J. Szewicki, E. Chojfec, M. Lewitan, D. Szwarz; kamieniołom: F. Kozakowski; kaszarnia; M. Wileńczyk; artykuły kolonialne: F. Chazanowicz, M. Deguczyński, Ch. Pacjanko, Ch. Pergament; kołodzieje: M. Kaleko i M. Lewin; kowale: L. Berkowicz, F. Dobrowolski, W. Horodko, L. Jankielewicz, L. Lubecki, D. Perelman, Sz. Pintel, C. Solomjański, A. Stoler, L. Szmidt, M. Szmidt; krawcy: W. Dudo, M. Pajkowski, Ch. Portnoj, A. Procki, B. Rachowski, B. Szwarc, A. Ślepok, H. Tatarski, H. Kremien, Ch. Lewit, D. Motykowski, N. Matykańska, J. Michałowska; usługi malarskie: M. Mackiewicz; kuśnierz: Sz. Michałowski; manufaktura: L. Krapowicki, Ch. Kunichowska; mąka: A. Lubicki, młyny: G. Groźnik i A. Szmerkowicz (motorowy), Olszewski; piekarze: A. Drewieński, A. Kac, L. Kaganowicz, E. Leszin, A. Poczter; piwiarnie: Berkowicz, B. Bichwid, S. Dubczańska, J. Girszowski, Sz. Girszowski, L. Głębocki, P. Jurkański, L. Kacenelebogen, G. Tatarska, Wojnicki Jan., Sz. Lewin, R. Lubecka, S. Poczańska, F. Rogaczewska, Ch. El. Słonimski; biuro pisania podań i tłumaczeń: J. Jazukiewicz; restauracje: A. Dakiniewicz, J. Hołowacz, R. Kijuczewska. W mieście funkcjonowała Spółdzielnia Rolniczo - Handlowa. Owocami handlował: Sz. Polaczek; artykułami różnymi: J. Sokołowski; rzeźnicy: J. Grabiewczyk, N. Kalko, Z. Koweński, M. Rawiński, A. Rozański, wyrób serów: W. Polaczek; siodlarze: Ch. Jurkowski, Szl. Mackiewicz, skóry: S. Kabacznik, M. Lewitan, Sz. Pajkowski, A. Szczuczyński; wyroby skórzane: E. Hejfec; wyroby spirytusowe: W. Mliczkowski, R. Wiesiołowski, K. Koszczak, Muzykański; artykuły spożywcze: Ch. Druzgienicka, Dubczańska, R. Jundziłł i L. Dakiniewicz, M. Kabacznik, B. Kaganowicz, P. Kopelman, E. Kowarska, Ch. Lewin, D. Maszczenik, Ch. Pacjanko, Ch. Perelman, Ch. Pergament, E. Politacka, G. Portnoj, Ch. Remz, Z. Reznicka, Ch. Rzeźnik, Sz. Rogaczewska, G. Rudzin, J. Siehień, D. Słonimska, H. Szamowicz, S. Berkowicz, I. Hutowicz, Z. Krasiulewicz, Sz. Krisiłow, L. Politacka. Stolarze: G. Cofnas, A. Frenkiel, J. Orański, Ch. Szuster, szewcy: W. Ambrużewicz, J. Busz, K. Gimuński, M. Korkuczański, I. Lański, I. Lejbowicz, H. Lidski, I. Pajkowski, K. Pajkowski, E. Michałowski, P. Pajkowski; szkło i porcelana: P. Kopelman; ślusarze: W. Dobrowolski, A. Piotrowski; tapicerzy A. Epsztajn; wyroby tytoniowe: A. Dakiniewicz, Sz. Lidzki, H. Wolf, H. Miasnik, Myzykański; woda sodowa: J. Gordon; wozy: M. Marciszewski; zajazdy: M. Dubczański, H. Jurdyczowska, D. Słonimska; zdun: M. Moszczenik; zegarmistrze: J. Sołomiewski, Z. Szewicki; żelazo: M. Abelow, Ch. Benjanowicz, S. Bojarska, Ch. Gurewicz, I. Leszyn, M. Mackiewicz, N. Mackiewicz.
Do ejszyskiej gminy należały wtedy: Gilwiniszki, Hornostaiszki, Jurgiszki, Juryzdyka, Koleśniki, Korsaki, Kukawka, Płytnica, Podborze, Ponieździl, Songiniszki, Świackiewicze, Tawsiuny, Tetiańce, Wersoka, Młyny.
W okolicznych wioskach pod Ejszyszkami handlem, rzemiosłem i usługami w 1929 r. zajmowali się: kowale: Kaszkiewicz A. - Swiackiewicze, i Kaszkiewicz St. - Tietiańce, młyny: Ilckiewicz M. - Kukawka, Milikowski Sz. i Bielicki D. w Wersoce, Pryszman K. w Ponieździlu, Rodziewicz. J. w Hornostaiszkach, handel zwierzętami prowadzili: J. Młodajła z Tietańców, W Szymaszko ze Świackiewiczów, w Jurgiszkach funkcjonowała smolarnia należąca do Z. Szkolnikowicza i M. Zolickiego, rzeźnictwem zajmował się J. Wojsiat z Tietańców, sklepy z artykułami spożywczymi prowadzili: W. Kamiński w Podborzu i E. Witukiewicz w Juryzdzyce, warsztaty stolarskie: M. Smykowski w Juryzdyce, szewc Z. Jańczuk w Koleśnikach.
Okoliczne majątki ziemskie trzymali:
Antoniszki - Józef Bomblewicz 115 ha, Białopiotry - Zenon Kuncewicz, 218 ha, Bratomierz - Stanisław Mongiełło, 88 ha, Chomicze - Ewa Songin, 83 ha, Dziczkańce - Albin Wołochowicz, 190 ha, Dzierżaniszki - Stanisław Worsocka, 55 ha, Emilucin - Gabriel Sieklucki, 484 ha, Gajdzie - Jan Walicki, 55 ha, Hermany - Stefan Wersocki, 66 ha, Hornostaiszki - Józef Sieklucki, 417 ha, Hubertowo - Wacław Monkiewicz, 86 ha, Jawór- Alfred Brzozowski, 115, Jurele - Antoni Jodko, 95 ha, Jurgiszki - Witold Świackiewicz, 242 ha, Jurszyszki - Helena Kejzerling, 369 ha, Koleśniki - Dymitr Titow 108 ha i Michał Titow 106 ha, Korkuciany - Cyprian Korkuć, 66 ha, Korkuciany- Jerzy Wincza, 55 ha, Korsaki - Antoni Bejharowicz (181 ha), Lubkiszki - Marian Bernowicz, 295 ha, Marcinkiszki - Paweł Jassowicz, 56 ha, Marianówka- Wincenty Motusiowicz, 54 ha, Marianowo - Marian Swiackiewicz, 510 ha, Milaciszki - Józef Kuncewicz, 185 ha, Mongieliszki - Wojciech Jacuński, 77 ha, Nowokuńce- Piotr Wojsiat, 66 ha, Pietuchowo - Józef Szalciński, 55 ha, Płytnica - Bronisław Mongiełło, 109 ha, Ponieździl - Tekla Woszwiłło, 66 ha, Raubiszki - Ewa Siedlikowska, 186 ha, Rynkuny - Antoni Gadomski, 55 ha, Stryciszki - Józef Wołochowicz 66 ha, Wersoka - Adam Szalewicz, 284 ha, Wersoka - Aleksander Sumorok, 275 ha, Wersoka - Piotr Siedlikowski, 221 ha, Wersoka - Paweł Ejsmont, 55 ha, Wojdagi - Józef Songin, 77 ha, Wojdagi - Wincenty Bogumiłło 109 ha, Wojsiaty - Emil Wojsiat, 66 ha, Woroniszki- Michał Titow, 93 ha, Zalesie - Józef Wilkaniec, 55 ha, Zubiszki - Jerzy Kuncewicz, 155 ha, Zubiszki - Piotr Siedlikowski, 284 ha.
Wójtem gminy ejszyskiej był Józef Wojciechowicz. W 1939 roku parafia ejszyska należała do największych w archidiecezji wileńskiej, liczyła bowiem 10 5404 wiernych. Miasteczko Ejszyszki zamieszkiwało ponad 5 000 osób, a 65 % stanowili Żydzi. W dwudziestoleciu międzywojennym około 1 500 Żydów wyemigrowało do Palestyny i innych krajów.
W gminie żydowskiej dominowali konserwatywni ortodoksi. Dużą aktywność przejawiali syjoniści, głównie z Poalej Syjon (Robotnicy Syjonu). Silny był też Bejtar. Bejtarowcy często występowali przeciwko komunistom, szczególnie przy ochronie targów w Ejszyszkach.4 W Ejszyszkach funkcjonowało kółko rolnicze, kasa spółdzielcza, zapewne Związek Strzelecki „Strzelec”. Brak informacji o istnieniu czy składzie innych polskich czy kościelnych instytucji.
17 września 1939 r. Polska została zaatakowana przez Sowietów. Przez Ejszyszki, z racji położenia przy bitym trakcie, przemieszczały się różne jednostki wojska. Nocą 18/19 września kompania zapasowa 85 pp. wycofywała się przez Ejszyszki na Orany, kierując się w stronę Grodna. Pod Oranami, nad Mereczanką, Litwini nie otworzyli przejścia na granicy, aż sowieci 21 września wzięli wszystkich uchodźców do niewoli.

Przedruk za zgodą autora z pracy: Mieczysław Machulak W stronę Solecznik wyd. Krosno 2007r