Lubartów

Miasto w województwie lubelskim, położone nad rzeką Wieprz. 29 maja 1543 Zygmunt I Stary zezwolił Piotrowi Firlejowi na założenie miasta, nazwanego od herbu Firlejów – Lewart, Lewartowem. Miasto stało się szczególnie sławne za rządów Mikołaja, syna Piotra – kalwina i wodza innowierców małopolskich. Sprowadził on wysoko wykwalifikowanych rzemieślników z Francji, Niemiec i Holandii, jak również hodowców bydła, którzy znacząco przyczynili się do rozwoju miasta. Pod koniec XVI w. Lewartów był ośrodkiem ruchu reformacyjnego. Założone tam przez Mikołaja Kazimierskiego gimnazjum ariańskie zasłynęło w całej Rzeczypospolitej. Później miasto wielokrotnie zmieniało właścicieli. Na początku XVIII w. byli nimi Sanguszkowie, którzy przyczynili się do dalszego rozwoju miasta: przebudowali pałac, wybudowali dwa barokowe kościoły oraz kilka kamienic. Na prośbę Pawła Sanguszki (protoplastą jego rodu był Lubart, syn wielkiego księcia litewskiego – Giedymina) August III, przywilejem z dn. 22 listopada 1744 wydał zgodę na zmianę nazwy miasta na Lubartów (nazwa używana jest do dzisiaj), nadał herb oraz odnowił prawa miejskie.
Duże znaczenie na życie miasta wywarła w przeszłości społeczność żydowska. Gmina żydowska była już zorganizowała się w XVI w. Posiadała dwa cmentarze (zobacz: Cmentarz żydowski w Lubartowie). W roku 1819 utworzono nowy kirkut, który ostatnio uporządkowano, a z pozostałych macew utworzono lapidarium. Z nagrobków można wywnioskować, iż gmina żydowska była zamożna. Żydzi stanowili do ostatnich dni października 1942 ponad 50% ludności Lubartowa. Wówczas właśnie wywieziono żydowskich mieszkańców do obozów zagłady. Z drugiego cmentarza pochodzącego z XVII w. do dziś nic nie pozostało. Zabytki:
1. Pałac Sanguszków, który obejmuje murowany pałac z XVIII w., bramę pałacową, park i staw za pałacem oraz pozostałości mostu. Posiadłość została założona ok. połowy wieku XVI w. przez Piotra Firleja, i miała ona wtedy profil obronny. Obecny pałac w stylu barokowym zbudowano w drugiej połowie XVII w. W 1693 roku Tylman z Gameren sporządził projekt przebudowy zamku dla marszałka wielkiego koronnego Józefa Karola Lubomirskiego, ale nie wiadomo, czy został on w pełni zrealizowany. W roku 1705 podczas wojny północnej pałac został częściowo zniszczony. Odbudowany z funduszy księcia Pawła Karola Sanguszki, według projektu Pawła Antoniego Fontany zyskał m.in. portyk i trzecią kondygnację. Poza tym wyposażono wnętrza, dobudowano ogrodzenie oraz uporządkowano wystrój parku za pałacem. Potem rezydencja wielokrotnie zmieniała właścicieli. Był on pod administracją Banku Polskiego w XIX wieku, jak również pełnił funkcję szpitala wojskowego.
2. Bazylika pw. św. Anny – budowany w latach 1733-1738, projektu Pawła Antoniego Fontany. Barokowy, murowany, dwuwieżowy, ufundowany przez Pawła Sanguszkę. Budowniczym Fary Lubartowskiej był Tomasz Rezler. Konsekracji świątyni dokonał biskup żmudzki Michał Karp w 1738 roku. Kościół był wielokrotnie odnawiany, w szczególności zaś, po pożarze z 1792 roku, kiedy to częściowo spłonęła. Fronton kościoła ozdabiają dwie wieże, które zwieńczone są pięknymi hełmami oraz elewacja bogata w pilastry i gzymsy. Portal wejściowy, który jest wsparty na dwóch kolumnach jest wykonany z czarnego marmuru. Liczne zaokrąglenia, filary i witraże wzbogacają wnętrze grą światła. Ośmioboczna nawa środkowa, nakryta załamanym dachem zwraca szczególną uwagę w późnobarokowej bryle świątyni. Na ową nawę otwierają się arkady naw bocznych, których przęsła są połączone oryginalnymi górnymi prześwitami. W prawej nawie znajduje się epitafium z sercami fundatora (Pawła K. Sanguszki) i jego żony - Barbary z Duninów Sanguszkowej.
3. Klasztor oo. Kapucynów z lat 1737-1741. Obejmuje: kościół pw. św. Wawrzyńca, klasztor oraz ogród. Kościół został ufundowany przez Pawła Karola Sanguszkę i Mikołaja Krzyneckiego z Urzędowa. Zaprojektowany przez Pawła Antoniego Fontanę, konsekrowany w 1741 roku otrzymał wezwanie św.Wawrzyńca.
4. Kaplica Cmentarna z pocz. XIX w.
5. Cmentarz żydowski – powierzchnia 0,79 ha.
źródło: http://www.wikipedia.pl