Iwanowski Eustachy (1803-1903)

[blok]Iwanowski Eustachy, pseudonim Hellenius, He­leniusz Eu..., Helleniusz Eustachy, urodził się w 1803 w Cha­łaimgródku w guberni kijowskiej, zmarł 07.07.1903 i pochowany w Białopolu. Pamiętnikarz i publicysta historyczny. Urodzony, syn-jedynak Dezyderego Erazma, marszałka powiatu żytomier­skiego i matki z domu Chojeckiej, córki Jana Nepomucena, posła na Sejm Czteroletni. W latach 1825-30 kształcił się w Liceum Krze­mienieckim, dalszą naukę przerwał wybuch powstania listopadowego oraz likwidacja Liceum. Iwanowski powrócił do Chałaimgródka z zamiarem poświęcenia się gospodarce (zresztą nie najlepiej prowadzonej), jednak częste wyjazdy do po­bliskiego majątku Nenadychy, gdzie stworzył ośrodek życia towarzyskiego i kulturalnego, oraz podróże po kraju i zagranicy oderwały go od spraw majątkowych. Będąc samotny i niezależny materialnie, w swych rozlicznych podróżach zbie­rał materiały rękopiśmienne i relacje ustne do przeszłości dawnej Rzeczypospolitej, głównie ziem ukraińskich. Pomagały mu w tym i koneksje rodzinne, jak i szerokie znajomości. Olbrzymie ilości faktów, zdarzeń i opowieści, jakie nagromadził w notatkach i pamięci, posłu­żyły mu do opracowania szkiców obyczajowych stojących często na pograniczu osobistych wspomnień o ludziach i faktach lat minionych. Zawierają one mnóstwo charakterystyk, ocen, opisów, zestawień chronologicznych ułożonych chaotycz­nie, bez metody i nie wolnych od rażących błę­dów, świadomych tendencji, zaprawionych ultra­katolickim światopoglądem i opacznymi poglądami na dawne dzieje Polski. Również i styl tych książek jest ciężki i napuszony. Choć prace Iwanowskiego są kompilacyjne i oparte na przestarzałej literaturze historycznej, to jednak są często cytowane w literaturze historycznej, gdyż przytaczają lub też powołują się na niedostępny lub nieistniejący dziś materiał archiwalny. Wielotomowe często­kroć swe wydawnictwa publikował Iwanowski pod pseudo­nimami przeważnie poza granicami zaboru ro­syjskiego (Lwów, Kraków, Poznań, a nawet Paryż). W okresie powstania styczniowego pi­sywał korespondencje do „Czasu", pt. 0 stosun­kach i nadziejach za granicą, przesiąknięte klery­kalizmem i nietolerancją. Był zdecydowanie prze­ciwny powstaniu, uważał bowiem, że każda rewo­lucja niesie zalążki przewrotu społecznego; wy­chwalał złotą wolność szlachecką i sy­stem pańszczyźniany, a nawet w ciemnocie religijnej i umysłowej dostrzegał twórcze pierwiastki ładu społecznego i gwarancji jego trwałości. Początki działalności pisarskiej Iwanowskiego sięgają lat 50-tych XIX w., kiedy to ukazała się jego pierw­sza książka pt. Matka Boska na Jasnej Górze Częstochowskiej. Królowa Korony Polskiej, Pa­miątka z pielgrzymki odbytej w r. p. 1848 (Paryż 1852). Odtąd co kilka lat opuszczały prasę dru­karską nowe pozycje, jak np. Wiadomość histo­ryczna o Zgromadzeniu XX Bazylianów w Humaniu („Czas," dod. mies. 1857), Wspomnienia narodowe (Paryż 1861), Rozmowy o polskiej ko­ronie, t. 1-2 (Kr. 1873), Wizerunki Rzpltej Pol­skiej, t. 1-2 (Kr. 1891), Pamiątki polskie z róż­nych czasów, t. 1-2 (Kr, 1892), Listki wichrem do Krakowa z Ukrainy przyniesione, wyd. 2.,t.1-3 (Kr.1900-03), Wspomnienia polskich czasów dawnych i późniejszych. t. 1-2 (Kr. 1894). Cały majątek oraz zbiory (biblioteka, galeria obrazów) zapisał Żmigrodzkim, synom Czczelówny, wnuczki swej siostry.

[]