Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Święcenie wianków na Boże Ciało
15.05.2011 23:12
Kto dzisiaj pamięta staropolski zwyczaj święcenia wianków, który odbywał się w "ostatni nieszpór" w oktawie Bożego Ciała? Stary ten zwyczaj ma symbole trwające w podaniach ludowych jeszcze od czasów … Mojżesza. Żydowskie święto Paschy, obchodzę pierwotnie w związku z dojrzewaniem jęczmienia, zostało wzbogacone o symbolikę przejścia przez morze. Wieczerzę tego dnia rozpoczyna się od ziół symbolizujących gorzki smak udręki ale i ukrytej siły.
Owa symbolika znalazła też miejsce w obrzędach słowiańskich związanych z dojrzewaniem zboża i początkiem jego używania. Dlatego w symbolice ludowej wieniec był znakiem końca okresu przygotowania a początkiem spożywania. Oczywiście były to też etapy dojrzewania i zamążpójścia, czasu ukrytej siły dziewczęcej i rozpoczęcia dojrzałego życia – używania plonów.
Wianki panieńskie kojarzone były ewidentnie z panieńską czystością i grały ogromną rolę tak w obrzędach zaślubin, jak też w Noc Świętojańską (święto związane z wróżbami miłosnymi i nie tylko). Takie wianki plecione były zazwyczaj z ruty (dużo mniejsze niż te na głowę) – jako że roślina ta zachowuje zieleń pod śniegiem. Były też i inne wianki. Te ze zboża, symbolizowało bogactwo plonów, a w Wielkopolsce nawet dożynki nazywano "wieńcem". Wzbogacane owocami, kwiatami i orzechami, wielopoziomowe i piramidalne oznaczały dostatek.
Jeszcze inne, specjalne znaczenie miały wianki ziołowe. Zioła – symbol cnoty – uświęcone zostały przez Chrześcijaństwo (związane jak był mowa wcześniej z symboliką jeszcze judaistyczną). W Boże Ciało wieńcami przyozdabiano monstrancję. Związawszy się z głęboką symboliką początku czasu spożywania, Boże Ciało stało się świętem w którym dowiadujemy się o namacalnych owocach życia Chrystusa na ziemi.
Łatwo więc zrozumieć, że to właśnie ten czas nabierał w ludowej tradycji siły magicznej mnożenia plonu i pożytku. Wito często nawet 9 wianków – każdy z innego zioła, każdy od innego nieszczęścia czy do innego celu. Macierzanka, rozchodnik, nawrotka, kopytnik, rosiczka, mięta, ruta, stokrotka, barwinek – były podstawowymi. Używano także lubczyka, kopelniku, targownika, dzwonków, w Małopolsce bobownika i niezapominajki, a w Wielkopolsce gałązek lipy i czy jabłoni.
Wiankami tymi ozdabiano ściany domu, obrazy lub drzwi. Kładziono je pod podwaliny zakładanych domów, pod pierwszy snop, okadzano dom przeciw piorunom i burzy (rozchodnik - bo rozchodzą się chmury gradowe). Używano też oczywiście ususzonych ziół do produkcji naparów i lekarstw.
W ten sposób połączyły się wydarzenia z dwóch kultur – ludowej i chrześcijańskiej – dając możliwość lepszego zrozumienia zarówno ludowej symboliki, jak i wartości ofiarowania ludziom Bożego Ciała. Zwyczaj wianków połączył sens czasu skrytej wartości z czasem pełnej komunii z Bogiem. Wianek stał się symbolem dojrzałości czasów, kiedy to dziewczyna z dziecka staje się jednym ciałem z małżonkiem, a kiedy to nas Jezus nie nazywa już sługami "bo sługa nie wie co czyni Pan jego" (J.15,14), lecz nazywa nas przyjaciółmi – pozostającymi z Nim poprzez Eucharystię w pełnej komunii. Takie znaczenie ukryte było w zwyczaju który odbywał się w Boże Ciało. Jak widać polska tradycja była dużo bogatsza niż tylko zdrowotne walory ziół, czy zabawy związane z panieństwem - o czym jedynie się dzisiaj pamięta mówiąc "wianek".
Owa symbolika znalazła też miejsce w obrzędach słowiańskich związanych z dojrzewaniem zboża i początkiem jego używania. Dlatego w symbolice ludowej wieniec był znakiem końca okresu przygotowania a początkiem spożywania. Oczywiście były to też etapy dojrzewania i zamążpójścia, czasu ukrytej siły dziewczęcej i rozpoczęcia dojrzałego życia – używania plonów.
Wianki panieńskie kojarzone były ewidentnie z panieńską czystością i grały ogromną rolę tak w obrzędach zaślubin, jak też w Noc Świętojańską (święto związane z wróżbami miłosnymi i nie tylko). Takie wianki plecione były zazwyczaj z ruty (dużo mniejsze niż te na głowę) – jako że roślina ta zachowuje zieleń pod śniegiem. Były też i inne wianki. Te ze zboża, symbolizowało bogactwo plonów, a w Wielkopolsce nawet dożynki nazywano "wieńcem". Wzbogacane owocami, kwiatami i orzechami, wielopoziomowe i piramidalne oznaczały dostatek.
Jeszcze inne, specjalne znaczenie miały wianki ziołowe. Zioła – symbol cnoty – uświęcone zostały przez Chrześcijaństwo (związane jak był mowa wcześniej z symboliką jeszcze judaistyczną). W Boże Ciało wieńcami przyozdabiano monstrancję. Związawszy się z głęboką symboliką początku czasu spożywania, Boże Ciało stało się świętem w którym dowiadujemy się o namacalnych owocach życia Chrystusa na ziemi.
Łatwo więc zrozumieć, że to właśnie ten czas nabierał w ludowej tradycji siły magicznej mnożenia plonu i pożytku. Wito często nawet 9 wianków – każdy z innego zioła, każdy od innego nieszczęścia czy do innego celu. Macierzanka, rozchodnik, nawrotka, kopytnik, rosiczka, mięta, ruta, stokrotka, barwinek – były podstawowymi. Używano także lubczyka, kopelniku, targownika, dzwonków, w Małopolsce bobownika i niezapominajki, a w Wielkopolsce gałązek lipy i czy jabłoni.
Wiankami tymi ozdabiano ściany domu, obrazy lub drzwi. Kładziono je pod podwaliny zakładanych domów, pod pierwszy snop, okadzano dom przeciw piorunom i burzy (rozchodnik - bo rozchodzą się chmury gradowe). Używano też oczywiście ususzonych ziół do produkcji naparów i lekarstw.
W ten sposób połączyły się wydarzenia z dwóch kultur – ludowej i chrześcijańskiej – dając możliwość lepszego zrozumienia zarówno ludowej symboliki, jak i wartości ofiarowania ludziom Bożego Ciała. Zwyczaj wianków połączył sens czasu skrytej wartości z czasem pełnej komunii z Bogiem. Wianek stał się symbolem dojrzałości czasów, kiedy to dziewczyna z dziecka staje się jednym ciałem z małżonkiem, a kiedy to nas Jezus nie nazywa już sługami "bo sługa nie wie co czyni Pan jego" (J.15,14), lecz nazywa nas przyjaciółmi – pozostającymi z Nim poprzez Eucharystię w pełnej komunii. Takie znaczenie ukryte było w zwyczaju który odbywał się w Boże Ciało. Jak widać polska tradycja była dużo bogatsza niż tylko zdrowotne walory ziół, czy zabawy związane z panieństwem - o czym jedynie się dzisiaj pamięta mówiąc "wianek".
Bibliografia
Gloger Z., Encyklopedia staropolska...
Oesterreicher-Mollwo M., Leksykon symboli
Kirste R. i in. Święta Wielkich Religii