Comesi, polska arystokracja rodowa.

(ARYSTOKRACJA RODOWA W POLSCE - Włodzimierz Konrad Krzyżanowski wyd. Warszawa 2008)
spis treści

[blok]W skrócie można przedstawić historię comesa następująco. W okresie przedfeudalnym Słowianie przybywający na ziemie współczesnej Polski natrafili na terytorium rządzone przez Ostro-Gotów. Ci ostatni pozwolili się osiedlać Słowianom i zakładać grody. Niektórzy uczeni utożsamiają terytorium plemienne Słowian z żupą, a naczelnika takiej jednostki terytorialnej nazywają żupanem. Inni zaś badacze uważają żupę za jednostkę stanowiącą tylko część terytorium plemiennego u dawnych Słowian. W okresie tworzenia się państwa polskiego za sprawą Ostro-Gotów, żupani zostali zastąpieni przez comesów będących naczelnikami rodów rycerskich, a jednocześnie zostali oni naczelnikami okręgów grodowych. Degradacji ulega więc godność żupana. Żupan jako dawny tytuł naczelników większych jednostek terytorialnych przeszedł na naczelników wiejskich jako jedynych słowiańskich zwierzchników w warunkach nowo utworzonego państwa polskiego. Ostro-Goci podbijając i podporządkowując sobie plemiona słowiańskie osadzali w grodach załogi wojskowe na czele, których stali comesi. Tytuł comesa jest więc terminologicznym śladem wypierania słowiańskich władców plemiennych i zastępowania ich arystokracją Lachów - Polaków.
Za błędny więc należy uznać pogląd, sugerujący że żupani zostali nazwani comesami. Termin comes w źródłach polskich jest użyty wyłącznie w liczbie pojedynczej przy imieniu. Nie łączy się on z przydawkami noster, fidelis, ducis; comes nie był więc wbrew pozorom określeniem stosunku do księcia, w przeciwieństwie do terminów, które taki stosunek rzeczywiście wyrażały, jak np. Baro noster. Termin comes został przyjęty nie dlatego, że oznaczał on wysoką godność w administracji, lecz dlatego, że comes-hrabia w ścisłym znaczeniu oznaczał naczelnika terytorium w dużej mierze niezależnego gdyż opartego na strukturze rodowej rodów rycerskich i tożsamości państwowej, która wyparła tożsamość plemienną stosunkowo szybko. Tożsamość plemienna zachowała się jedynie szczątkowo wśród najniższej warstwy społecznej to jest kmieci, którzy byli pochodzenia słowiańskiego.
Do degradacji tytułu comesa w XIII i XIV wieku przyczynił się w równej mierze podział kraju na coraz to mniejsze dzielnice a następnie księstwa, wskutek czego zwiększyła się liczba urzędów nadwornych, jak i faktu, że niektóre rodziny comesów ubożały w szybkim tempie. Zgodnie z panującą tradycją, tytuł comesa dziedziczyli wszyscy jego synowie tak jak i część majątku , który ulegał stopniowej deprecjacji. Stąd niektórzy comesi spadli do rzędu średniego a nawet drobnego rycerstwa. Tym samym ładunek informacji jaki niósł ze sobą tytuł comesa uległ zatarciu i jako taki, tytuł ten przestał pełnić społeczną funkcję informacyjną. Konsekwencją tego stanu rzeczy było oficjalne zaprzestanie używania tego tytułu i zastąpienie go tytułami o właściwym ładunku informacyjnym takimi jak: wojewoda i kasztelan. Tytuły wojewody i kasztelana o tyle się sprawdziły, że po pierwsze nie były tytułami dziedzicznymi, a po drugie odzwierciedlały dobrze nowy ustrój społeczny Rzeczpospolitej jakim stała się demokracja szlachecka oparta na głosach indywidualnych osób w przeciwieństwie do ustroju demokracji rodów rycerskich w Polsce wczesnośredniowiecznej.

[Włodzimierz Konrad Krzyżanowski, Arystokracja rodowa w Polsce]