Laszki Murowane, pow. starosamborski

Laszki murowane - zamek

Laszki Murowane, mko w po w. staromiejskim, pod 49° 31* płn. szer. a 40° 36" wach. dlg. od F., 12 kil. na płn. zach. od Starego Miasta, 4 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt, w Starejsoli, tuż na płd. zach. od najbliższej st. kolej. Felsztyn—Głęboka. Na płn. leżą Grodowice, Posada Felsztynska i Felsztyn, na wsch Zasadki (część Starej-ropy), na płd. Starasól, Szumina i Strzelbice, na zach. Tarnawka i Berezów. Płn. część obszaru przepływa Strwiąż od zach. na wsch. krętym biegiem. Od praw. brz. zasila go kilka małych potoków, między któremi najznaczniejsze Tarnawka i Solenny, płynące od płd. zach. na płn. wsch, W płn. stronie obszaru leżą zabudowania (329 m.). Jedna grupa domów zwie się Kurykami, druga, na płn. wsch., Moczarami. W lesistej stronie płd. wznosi się Łysa góra na granicy Strzelbie do 659 m. Przez L. idzie gościniec z Chyrowa na Starasól do Staregomiasta.

Własność większa (hr. Krasickiego) ma roli or. 342, łąk i ogr. 40, past. 98, lasu 453 mr.; własn. mniej, roli or. 617, łąk i ogr. 67, pastw. 82 mr. W r. 1880 było 768 mk. w gminie, 23 na obszarze dwór. Par. rzym.-katol. w Starejsoli; gr.-katol. w miejscu, należy do dek. starosolskiego, dyec. przemyskiej, i ma filie w Szuminie, Berezowie i Tarnawce. Jest tu cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja.

Według aktów wizytatorskich z r. 1733 nadał parochowi Andrzej Tarło, chorąży lwowski, roku 1546 pół łanu pola. W metryce koronnej zapisane jest „priviiegium locationis oppidi L. murowane in terra praomisliensi jurę theut. magdeberg." wydane r. 1564. Dziedzic mka Tarło wzniósł był przed trzema przeszło wiekami zamek, jeden z najpiękniejszych na Rusi. Zamek był w pięciogran zbudowany, miał wieżę na 9 pięter wysoką, z trzech stron otaczały go wały i fosy, z czwartej zaś strony bronił przystępu staw obszerny. Wewnątrz było 45 bardzo wysokich pokoi w smaku starożytnym i dwie sale rycerskie na 60 kroków długie, a na 24 kroków szerokie. Wewnętrzne urządzenie było przepyszne; sale marmurem wykładane, gzymsy, sztukaterye pozłacane. W izbach zamkowych, były popiersia wszystkich królów polskich, oraz inne obrazy (ob. rkp. Ossol. N. 2865, str. 40). Po Tarłach weszli w posiadanie mka Oleśniccy, potem Stadniccy, potem Mniszchowie, a mianowicie Jerzy. Wówczas tu przebywała tutaj Maryna Mniszchówna, Mniszkowie ozdobili zamek portretami familijnemi, wzbogacili bibliotekę i założyli archiwum familijne. Po przejściu L. w inne ręce uległ zamek zniszczeniu, rozebrano go, a drogocenne kamienie z rzeźbami, kominki, dachówki gdańskie polewane i t. p. posprzedawano żydom. Dzieło zniszczenia rozpoczęto r. 1832 (ob. Rozmait. z tego roku N. 39, str. 325) i szybko się z niem uporano. Pozostały tylko okopy zamkowe. Staroświecka dębowa posadzka, wyrzynana w oryginalne arabeski, dostała się stąd do Uherec w po w. liskim. Użyto jej na wyłożenie posadzki w tamtejszym dworku (ob.' Czas, 1877, Nr. 143). Archiwum zamku laszeckiego dostało się na jakiś strych żydowski, gdzie długo trupieszało; w r. 1850 wykrył je przypadkiem Wincenty Smagłowski. Ucierpiało ono wiele przez zaciekanie dachu, pod którem było złożone. Kurator zakładu Ossolińskich nabył to, co się dało uratować. Były to liczne dokumenta od początku XVII do XVIII w., dyaryusze sejmów i mowy na nich miane, instrukcye ziem i powiatów, dawane posłom wyprawianym na sejmiki, uchwały czyli landa sejmików (wiszeńskiego, średzkiego, łomżyńskiego), relacye poufne, instrukcye dawane posłom zagranicznym w odpisach, raporta wojenne i listy prywatne z pola bitwy, tudzież odpisy niektórych traktatów z sąsiedniemi mocarstwami i manifestów .konfederacyj. Główna atoli część tego archiwum grupuje się około osób rodziny Mniszchów, której przodek Mikołaj, za Zygmunta do Polski przybyły, był podkomorzym koronnym oraz łuckim i sokolskim starostą; która zasłynęła w pierwszych latach XVII w. przez związki z Dymitrem a w następnym wieku dostarczyła najgorliwszsgo stronnika Stanisławowi Leszczyńskiemu, Józefa Mniszcha, marszałka w. kor., sstę sanockiego, jaworowskiego i rohatyńskiego. Z obu tych epok zachowały się w zbiorze cenne i jedyne w swoim rodzaju pomniki. Bliższą wiadomość o tych pomnikach podała Gaz, Lwów. z r. 1854, str. 170. Rycinę zamku laszeckiego podał Przyjaciel domowy, Lwów 1861, N. 13.
[SGKP]

Laszki Murowane, r. 1565 Liaski, wś, powiat lwowski. W r. 1565 wś w ststwie lwowskiem, trzymana przez Tenczyńskich, miała 8 kmieci, 5 zagr., młynarz, karczmarz, pop. Staw dawał w roku czwartym zł. 80. Fol. dawał żyta kóp 200, pszenicy 50, owsa 275, tatarki 80, grochu 40. Ogólny dochód zł. 275 gr. 8. Al. Czołowski: „Opis zamku w L." (praca złożona r. 1901 lwowskiej komisyi historyi sztuki).
[SGKP t. XV]