Spas, pow. starosamborski

Spas, wś, pow. staromiejski, 6 kim. na płd.-zach. od Staregomiasta (sąd pow., urz. poczt, i tel.). Na płn. i płn.-wsch. leżą Terszów, na płd.-wsch. Busowislta; na zach. Lenina Wielka. Wschód, część wsi przepływa Dniestr (od Busowisk do Terszowa). W obrębie wsi wpada do Dniestru potok Duben, zbierający wody z płd.-zach. części wsi. Granicy płn. dotyka na małej przestrzeni pot. Lenina. Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Dniestru. Płn.-zach. część obszaru lesista (497 mt.). Przez wś idzie gościniec staromiejsko-turczańsko-użocki. Własn. więk. (hr. Ludwika i Jadwigi Wodzickich) ma roli or. 27, łąk i ogr. 6, past. 12, lasu 282 mr.; wł. mn. roli orn. 348, łąk i ogr. 25, past. 99, lasu 3 mr. W r. 1880 było 57 dm., 322 mk. w gmin.; 7 dm., 27 mk. na obsz. dwor. (258 gr.-kat., 48 rzym.-kat., 43 izr.). Par. rzym.-kat. w Starem Mieście, gr.-kat. w Terszowie. We wsi jest szkoła filialna i kasa pożycz, gm. z kapit. 720 złr. Jest też tartak wodny o 2 gatrach i 2 piłach zwyczajnych, produkujący 850 metr. kub. desek i brusów. Wieś ta jest uzdrowiskiem klimatycznem. Corocznie zjeżdża tu kilkadziesiąt rodzin, przeważnie żydowskich (ob. Przegląd lekarski, Kraków, 1881, Ns 25). O śladach nafty na zach. od S. czyt. Jahrb. der geolog. Reichsanstalt (1881, str. 155). O geologicznych stosunkach okolicy por. Dunikowski, Studya geolog, w Karpatach (Kosmos, Lwów, 1886, str. 556). Na obszarze wsi wielka skała z wykutą W niej pieczarą. Niegdyś istniał w S. klasztor bazyliański. W szematyzmie bazylianów (Lwów, 1867, str. 189) czytamy o tym klasztorze: „Książę Lew Daniłowicz odnowił monaster i w miejsce starej drewnianej cerkwi wybudował cerkiew z materyału twardego". W klasztorze tym przepędzał ks. Lew ostatnie lata swego życia, tu zmarł r. 1301 i tutaj go pochowano (Szaraniewicz, Starożytny Halicz, str. 103). W r. 1675 miano przenieść zwłoki do Ławrowa i złożyć je w w tamtejszym klasztorze bazylianów (Petraszewycz, Swodnaja litopys, w „Literaturnym Sbornyku", Lwów, 1874, str. 628). Monaster ten, do którego należała wieś Straszewice na mocy dokumentu ks. Lwa z r. 1292, wchodził w skład dóbr, tworzących uposażenie władyctwa przemyskiego (ob. zatwierdzenie przywileju przez Wład. Jagiełłę w r. 1407, Akt. Grodź. Ziem., t. VII, str. 50). Monaster zniesiono w r. 1789, cerkiew rozebrano (czyt. Hałyc. istor. Sbornyk, Lwiw 1854 do 1860; „Peremyszlianyn", misacosłow na 1853, str. 20,38; na r. 1854, str. 20, 75; na r. 1857, str. 105, 126; na r. 1858, str. 15; Harasiewicz M., Annales Eccl. Ruth. ed. Malinowski Leopold, 1862, str. 523, 634, 642). Na jednej z gór, wznoszącej się między Dniestrem a jego dopływami, są ślady budowli, według podania zamku królowej Bony. W stronie płn. znajdują się wielkie bryły kamienne, zniszczone znacznie podczas budowy kolei dniestrzańskiej r. 1873.
[Lu. Dz. w: SGKP]