Tradycja Opactwa Benedyktynów na Świętnym Krzyżu

Opactwo Benedyktynów na Świętym Krzyżu zostało ufundowane w roku 1103,
a więc w drugim roku panowania Bolesława Krzywoustego, w miejscu dawnego
pogańskiego ośrodka kultu. W czasach pogańskich czczono tam ówczesnych bogów, czego śladem są wykopaliska i widoczne do dziś obwałowania. Te pozostałości kamiennego wału kultowego pochodzą z pierwszych wieków naszej ery. Zostały
one następnie rozbudowane w wiekach VIII - X.
Tradycja klasztoru Świętokrzyskiego za głównego fundatora uważa comesa Wojsława. Przejawiało to się w tym, że za duszę comesa Wojsława w dniu 7 października odprawiano w klasztorze żałobny uniwersarz. Fakt ten znajduje potwierdzenie również w innych źródłach (Gacki). Według Gackiego istnieje tradycja o udziale rodu Dębno w założeniu i uposażeniu klasztoru Świętokrzyskiego.
Faktem bowiem jest, że członkowie tego rodu znajdowali swoje miejsce wiecznego spoczynku w kościele na Świętym Krzyżu, do czego miały prawo przede wszystkim rodziny fundatorów.
Nazwa Święty Krzyż wzięła się stąd, że Benedyktyni sprowadzili do swego klasztoru relikwię Świętego Krzyża dając początek nazwie miejscowości i otaczającym ją paśmie gór, stąd Góry Świętokrzyskie.
Do okresu wojen szwedzkich czyli tzw. "potopu szwedzkiego" (1655-1660) Święty Krzyż był najpopularniejszym miejscem
pielgrzymek w Polsce. Pielgrzymowali tutaj wierni nie tylko z obszaru Polski ale i z zagranicy.

[nadesłał: Włodzimierz Konrad hr. Krzyżanowski]