Historyk, archeolog, pisarz tworzący w języku francuskim. Urodzony 8 III 1761 w Pikowie na Podolu w rodzinie arystokratycznej.
Kształcił się w Szwajcarii i we Francji, służył w armii cesarskiej w Austrii i na Węgrzech. W późniejszych latach odbywał liczne podróże: do Turcji i Egiptu (1784), Holandii (1787), Hiszpanii i Maroka (1791), Dolnej Saksonii (1794), na Kaukaz (1797-1798). W latach 1805-1806 towarzyszył rosyjskiej misji dyplomatycznej do Chin jako kierownik grupy uczonych; wyprawa dotarła jednak tylko do Urgi (Mongolia).
Prowadził badania nad dziejami pierwotnej Słowiańszczyzny, ogłosił wiele prac na ten temat: komentowanych edycji źródeł historycznych, a także Histoire primitive des peuples de la Russie (1802).
W 1788 był posłem na Sejm wielki, założył Drukarnię Wolną, z której wychodził tygodnik relacjonujący debaty sejmowe.
W roku 1792 dla sceny dworskiej w Łańcucie napisał Recueil des Parades (tłumaczenie polskie Parady - 1958); ogłosił relacje z podróży: Voyage en Turquie et en Égypte - 1788 (przekład polski Juliana Ursyna Niemcewicza pt. Podróż do Turek i Egiptu - 1789); Voyage dans l'Empire de Maroc - 1792; Voyage dans les steppes d'Astrakhan et du Caucase - 1829.
Członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk, członek honorowy petersburskiej akademii Nauk.
2 XII 1815 w Uładówce koło Winnicy (Ukraina) odebrał sobie życie wystrzałem z pistoletu w usta, używszy jako kuli srebrnej gałki od cukiernicy, którą systematycznie wypiłowywał codziennie przez lata.
Powieść Manuscrit trouvé a Saragosse powstawała w latach 1804-1805, przełożona została na język polski przez Edmunda Chojeckiego z później zaginionego autografu w roku 1847; doczekała się licznych przekładów na języki obce, w 1965 została sfilmowana przez Wojciecha Hasa (ze Zbigniewem Cybulskim w roli głównej). Nawiązując kompozycją szkatułkową do opowieści Tysiąca i jednej nocy, jest nie tylko atrakcyjnym utworem literackim, ale także wykładem światopoglądu racjonalistycznego.
Jego młodszy brat - Seweryn - związany z polityką Szczęsnego Potockiego, był agentem dyplomatycznym carycy Katarzyny, po Targowicy zajął wysokie stanowisko w carskiej Rosji jako członek Senatu Rządzącego.[Dr Marek Adamiec]