Szeliga Zygmunt Józef (1843-1914)

Zygmunt Józef Szeliga
Urodził się 19 lutego 1843 r. w Leżajsku w domu rodzinnym w dzielnicy Podklasztor, pod numerem 709, obecnie Pl. Mariacki 1. Syn Szymona Szeligi i Salomei Graff. Ochrzczony w leżajskiej Farze 22 lutego przez ks. kanonika Józefa Graffa, chrzestnymi byli Bernard Graff i Marianna Ratkiewicz. Młodość spędził w domu rodzinnym.
Powstaniec 1863. Zanim wyruszył na pola bitew pracował w tajnych komórkach konspiracyjnej organizacji patriotycznej wspomagającej powstanie. Organizacja przemycała broń i wyposażenie w Lubelskie, przez przebiegającą niedaleko Leżajska granicę między zaborem austriackim i rosyjskim. Zygmunt i jego starszy brat Bronisław wozili meble wytworzone w warsztatach Szeligów na targ do Krzeszowa (po drugiej stronie granicy), w tym wiele toczonych nóg stołowych, wydrążonych w środku z ukrytymi w nich metalowymi częściami karabinów.
Zygmunt Szeliga spisał bitwy, w których uczestniczył, oto tekst jego wspomnień:

Bitwy w których brałem udział z oddziałem Kurowskiego i Czechowskiego:
1.) Pod Miechowem,
2.) Pieskową Skałą,
3.) Skałą,
4.) Chrobrzą,
5.) Jagolnicą,
6.) Solcem
Kiedyśmy się zeszli z oddziałem Łopackiego w Ciuchnówce, przeszedłem do oddziału Łopackiego i brałem udział lecz razem z oddziałem Czechowskiego:
7.) pod Stefankowem,
8.) Ostrowem,
9.) Rzeczniowem,
10.) Potoczkiem
11.) Ratajami.
Po rozbiciu nas pod Ratajami przeszedłem granicę i powróciłem do domu. Wyszedłem potem pod Lelewelem i brałem udział w bitwach pod:
12.) Panasówką, i
13.) Batorem
Po rozbiciu oddziału Lelewela zeszedłem się potenczas jeszcze z kapitanem Kalitą, który potem jako połkownik Rębajło zasłynął, lecz ja chodząc z nim spotkaliśmy się z oddziałem Kozłowskiego a że tam służył Aleksander Szeliga, brat mój, poszedłem z nim, i zostaliśmy obydwaj mianowani porucznikami i dano nam konia i wózek ażebyśmy obozy moskiewskie alarmowali i byliśmy zwani rakietnikami ponieważ alarmowaliśmy rakietami. Najsamprzód kazano nam miasto Lublin zaalarmować, co nam się szczęśliwie udało.
Gdyśmy przyjechali z tamtąd już rakietniki byli rozwiązani i zniesieni. Mnie przeznaczyli do żandarmerii narodowej w randze porucznika i wysłano z kapitanem Różyckim do gubernii Hełmskiej do powiatu Hrubieszowskiego. Tam my się jako oddział patrolujący do 22 go listopada i drobiazgowo ścieraliśmy się z moskalami Dnia 22 listopada przeszliśmy przez granicę koło Raszkowa a przeparci przez władze austriackie zostałem pochwycony i w więzieniu w Rzeszowie osadzony
[cen]Koniec
Zygmunt Szeliga

Oprócz powyższych bitew Zygmunt uczestniczył także w bitwie pod Borią koło Ćmielowa, o tym starciu pisał w jednym ze swoich listów z 1913 r.
Z przytoczonych wspomnień wynika, że Zygmunt Szeliga walczył w Kieleckiem i Lubelskiem. Wyprawił się do powstania dość wcześnie, bo wyruszywszy w pole wraz z oddziałem płk Apolinarego Kurowskiego, walczył w bitwie pod Miechowem, stoczonej 17 lutego 1863 r. W oddziale płk Dionizego Czachowskiego walczył pod Skałą, gdzie rozegrały się dwie bitwy 4 marca i 23 marca, pod Chrobrzem 17 marca. W oddziale mjr Andrzeja Łopackiego walczył pod Stefankowem i Niekłaniem 22 kwietnia, pod Borią 4 maja, pod Ratajami 11 czerwca. Po tej bitwie Zygmunt Szeliga powrócił do domu i ponownie wyruszył do powstania w Lubelskie, i w oddziale płk M. Borelowskiego „Lelewela” jako sierżant 1-ej Kompanii Saperów walczył wraz z kuzynem Władysławem Szeligą pod Panasówką 3 września i pod Batorzem (gdzie zginął d-ca oddziału „Lelewel”) 7 września. Po śmierci „Lelewela” wszedł do oddziału płk Karola Kality „Rębajły”, a następnie służył pod majorem Walerym Kozłowskim jako rakietnik w randze porucznika przy alarmie Lublina. Później porucznik Żandarmerji Narodowej.
Zygmunt Szeliga wracając z powstania późną jesienią 1863 r. został ujęty przez Austriaków i osadzony w więzieniu na zamku w Rzeszowie. Potem jako "element nieprawomyślny" został administracyjnie skazany na osiedlenie się w innej niż Galicja części monarchii Habsburgów.
Jako cieśla pracował w Budzie, Peszcie, Wiedniu, Preszburgu. Na przełomie lat 60. i 70. XIX w. w Preszburgu (ob. Bratysława) lub w miasteczku Hainburg an der Donau poślubił Josephine (Józefę) Hirschbüchler (1850-1938).
Zygmunt Szeliga z rodziną powrócił do Leżajska w 1872 r. i działał jako CK koncesjonowany majster ciesielski oraz właściciel firmy budowlanej. M.in. kierował pracami budowlanymi drewnianego pałacyk myśliwskiego Romana hr. Potockiego w Julinie w modnym wówczas tzw. stylu kurortowym, zaś jako przedsiębiorca budowlany był współwykonawcą koszar w Wiedniu, budynków w Krakowie.
W 1903 r. w czterdziestą rocznicę powstania 1863 r. Zygmunt Szeliga ofiarował miastu Leżajsk część swojej posesji przy Placu Mariackim od frontu pasem szerokości 4 metry na postawienie monumentu ku czci powstańców oraz ufundował stojący tam pierwotnie krzyż. Akt darowizny, wraz z wyszczególnieniem jej celu, znajduje się w Archiwum Państwowym w Przemyślu w zbiorze nr 135 - Akta miasta Leżajska. Dnia 18 lutego 1903 r., po nabożeństwie żałobnym w kościele OO. Bernardynów, pod owym krzyżem pamiątkowym za poległych Zygmunt Szeliga wygłosił patriotyczną przemowę.
W 1925 r. na gruncie podarowanym niegdyś przez Zygmunta Szeligę, wybudowano w miejscu krzyża, staraniem Komitetu Obywatelskiego z Podklasztoru, ponad pięciometrowy monument, upamiętniający powstańców 1831, 1863 i walczących w I wojnie światowej mieszkańców Leżajska.
Zygmunt Szeliga zmarł w leśniczówce w Tyczynie 17 października 1914 r. Wyczerpany astmą zmarł na serce, ujrzawszy przez okno zbliżający się kozacki patrol wojsk carskich, co go bardzo przygnębiło. Po 50 latach znów zobaczył wojska, z którymi walczył w młodości, owładnięty wspomnieniami doznał śmiertelnego silnego wstrząsu. Pochowany w Tyczynie 22 X 1914 r.
Ojciec Jadwigi Konarskiej, Henryka, Kazimierza i Michała.
Wdowa po weteranie – Józefa otrzymała ze Skarbu Państwa stałą pensję dożywotnią dla wdów po weteranach, określoną ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 r.

Bibliografia

nad. Jakub Szeliga za:

1. Księgi metrykalne parafii Leżajsk - Fara
2. Dzieje Leżajska, II wydanie, praca zbiorowa pod red. J. Półćwiartka, Leżajsk 2003.
3. Jerzy Depowski, Okolice Leżajska a powstanie styczniowe, [w:] Z dziejów Leżajska i okolic, red. Zbigniew Andres, Rzeszów 1980, s. 48.
4. E. Markert, Gloria vicis. Tradycje Powstania Styczniowego w Drugiej Rzeczypospolitej, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 2004, s. 164
5. Szematyzmy galicyjskie
6. Józef Białynia Chołodecki, Księga Pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864, Lwów 1904 (tutaj błędna data urodzenia 1840 zamiast 1843)
7. Józef Białynia Chołodecki, Pamiętnik Powstania Styczniowego w pięćdziesiątą rocznicę wypadków. Wznowienie „Księgi Pamiątkowej” tegoż samego autora, wydanej staraniem Komitetu Obywatelskiego we Lwowie r. 1904, Lwów 1913 (tutaj błędna data urodzenia 1840 zamiast 1843)
8. j.sz. Historia powstańczego pomnika, „Kurier Powiatowy”, Leżajsk, nr 1 (30)/2006, s. 5 (przedruk jako Historia powstańczego pomnika w Leżajsku w: „Niedziela Przemyska”, Przemyśl-Częstochowa, nr 8 (621), 19.02.2006, s. I i IV).
9. Imienny wykaz weteranów powstań narodowych 1831, 1848 i 1863 roku uznanych na zasadzie ustawy z dnia 23.3.1922 roku (Dz. Ustaw Rz. P. Nr. 26 z 1922 r. poz. 212) i rozporządzenia wykonawczego (Dz. Ust. Nr. 54 z 1922 poz. 498) przez Komisję kwalifikacyjną dla weteranów powstań narodowych 1831, 1848 i 1863 r. przy M. S. Wojsk, dodatek do Dziennika Personalnego MSWojsk
10. Imienny wykaz weteranów powstań narodowych 1831, 1848 i 1863 roku, uznanych na zasadzie Ustawy z d. 2.08.1919r. Dzien. Praw Nr 65 ex 1919 r. przez Komisję Kwalifikacyjną i zatwierdzonym przez Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Skarbu. [Nr.1] [Warszawa 1920] Dodatek do Dziennika Personalnego Nr 10.Toż: Nr.2 [Warszawa 1921] Dodatek do Dziennika Personalnego Nr 5
11. Euroregionalne Centrum Informacji Turystycznej: Piotr Depciuch, Pałac myśliwski w Julinie: http://ecit.przeworsk.org/index.php?opt ... Itemid=243
12. Jan Malczewski, Rys historyczny, Pałac myśliwski w Julinie [w:] T. Budziński, Zamki i Pałace Polski Południowo - Wschodniej, wyd. Libri Ressovienses, Rzeszów 1998, s. 140-141.