Zyrmuny

[attachment]thumb_image004.jpg[attachment]thumb_image004.jpgMiasteczko Żyrmuny w starych dokumentach czyściej Zermony odległe jest od powiatowego miasta Lidy o 14 kil. położone przy najstarszym trakcie na Litwie, mianowicie wiodącym z Wilna do Lidy. Nazwę swą Zyrmuny wywodzą od małej rzeczułki Zyrmunki, tu przepływającej. Pierwszą wzmianką o osiedlu Zyrmunach spotykamy w dokumentach z pierwszych lat XV w. Terytorium obecnego miasteczka ongiś wchodziło w skład rozległych dóbr Hrabstwa Zyrmun [1].

Dnia 28 listopada 1734 r, król polski August II Mocny nadal był Zyrmunom prawo Magdeburskie [2].

Pierwsi znani posesorzy majętności Zyrmuny byli Jan (prawd. ojciec): Jerzy, pospolicie Jurgą nazywany (syn), Butrymowie, Obaj oni naleleieli do wybitnych osobistości swego czasu. Jan Butrym z Zyrmun, rycerz litewski, wchodzi w skład poselstwa króla Jagiełły do Pragi czeskiej w 1410 r. [3] Tenże w 1413 r. na zjeździe w Horodle otrzymuje herb "Topór" a w roku następnym wyniesiony na n. marszałka nadwornego księcia Witolda [4]. W 1418 r. delegatom Soboru Konstancjańskiego, udającym się na Litwę towarzyszy wspaniały orszak Wielkiego Księcia Witolda, na czele orszaku wielkoksiążęcego stoi Jan Butrym z Zermonów [5].

Jeszcze wybitniejszą rolę odegrał w dziejach swego narodu Jurga Butrym z Żermonów, od 1428 r., marszałek dworu Witolda Wielkiego [6]. Długosz charakteryzuje go jako bywalca, który w państwach katolickich długie lata strawiwszy w dowcip i rozum obfitował [7].

Tenie Długosz konstatuje fakt, iż Jurga Butrym, po odniesieniu zwycięstwa Zygmunta Kiejstutowicza nad Swidrygiełlą, doradza gorąco Kiejstutowiczowi zerwać unię z Polską, a prof. Bruckner uwaia go wręcz za niechętnego polakom i posądza go o pomysł o pochodzeniu Litwinów od starożytnych Rzymian [8].

Gdzieś koło 1435 r. Żyrmuny przechodzą do Montowta, starosty źmudzkiego, protoplasty rodu Dzierzławów z Solecznik [9].

W 1563 r, dzierżawi, Mikołaj Radziwiłł, Rudy, wojewoda trocki, wielki hetman litewski [10].

W 1624 r. Jan Zawisza, wojewoda witebski i starosta suraski, w przywileju fundacyjnym na rzecz kościoła w Zyrmunach wydanym, występuje jako dziedziczny właściciel Hrabstwa Zyrmun [11].

Od 1626 r., t. j. od śmierci Jana Zawiszy, woj. witebskiego, do 1641 r. Zyrmuny są w posiadaniu Mikołaja Zawiszy, kasztelana witebskiego, zdaje się, jedynego syna wojewody.

W 1657 r. po śmierci Eustachego Zawiszy, syna Mikołaja [12], Halszka Mikołajowa Zawiszyna, dobra Zyrmuny wraz z zapisem na 50.000 zł. p. uczynionym jej przez męia, przekazała bodaj w posesję wieczystą siostrzenicy swojej Helenie Tyszkiewiczównie, wydanej za Mikołaja Szemiotha, sędziego zmudzkiego [13]. Po śmierci zaś małzonków Szemiothów Zyrmuny wraz z rzeczonym legatem pienięinym, przeszły na ich potomstwo, a mianowicie: Michała Szemiotha, starostę gintyńskiego, Władysława Szemiotha, wojskiego lidzkiego, Krystynę Szemiothównę (zmarła w stanie panieńskim), Elibietę Szemiotilówną w żamęściu Frąckiewiczówę, kasztelanową nowogródzką i Marianną Szetniothównę w zamęściu Bielikowiczową. Później były w posiadaniu Ludwiki Szemiothówny, córki Michała, wydanej za Kazimierza Wołłowicza, podskarbiego slonimskiego i Anny Szemiothówny, córki Władysława, wydanej za Antoniego Guzelfa [14].

Przed 1693 r. dopiero co wymienione Szemiothówny oddały w dzierżawę Zyrmuny Michałowi Kazimierzowi Pollewiczowi, skarbnemu Wielk. Ks. Litewskiego i pisarzowi grodzkiemu lidzkiemu oraz jego małźonce Magdalenie z Koryznów [15].

W pierwszych latach XVIII w. Barbara Zawiszanka, córka Krzysztofa Zawiszy, wojew. mińskiego [16] wychodząc za Mikołaja Faustyna księcia Radziwiłła, wojew. nowogródzkiego [17] wniosła Zyrmuny jako wiano w dom radziwiiłowski [18]. Jednakie Barbara Zawiszanka księżna Radziwiłłowa zanim weszła w posiadanie była zmuszona w przeciągu lat kilkudziesięciu procesować się - magno cum motu - z Szemiothami, Wołłowiczami i Guzelfami [19].

W 1813 r, część dóbr Hrabstwa Żyrmun, mianowicie przypadająca w udziale Michałowi Radziwiłłowi, była zabrana na rzecz skarbu rosyjskiego. Była to represja za udział Radziwiłła w czasie kampanii 1812 r. po stronie wrogów Rosji [20].

W 1828 r. nastąpiła eksdywizja majątku skutkiem czego splendor Hrabstwa ostatecznie przygasł [21]. Po powstaniu styczniowym ośrodek majątku przeszedł w posiadanie Szwanebachów, reszta zaś uległa parcelacji.

Już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, dobra Zyrmuny były przez pewien czas w posiadaniu Aleksandra Meysztowicza, potym ks. Drucko - Lubeckiego Józefa i obecnie posiadają maj. Zyrmuny pp. Jelscy.
thumb_image002.jpg (26.02 KiB) Przeglądane 7 razy
turkana
Aktywny

Lokalizacja: Elblag - Wakefield UK