Murza Bilał

Dobry wieczór!

"Bilał" to litewsko-tatarski odpowiednik arabskiego imienia własnego "Bilal" (podaję za: S. Dziadulewicz, Herbarz rodzin tatarskich w Polsce, Wilno 1929, s. 460.)

"Murza" - odpowiedniki: "mirza" (jak u Mickiewicza, rodzącego się skądinąd z prababki Tatarki), "emirza", "emirzade(h)" = "urodzony od księcia", z arabskiego "emir" - książę i perskiego "zade(h)" - urodzony (podaję za tymże Dziadulewiczem, s. 462)

Mürza/Murza/Mirza jest tytułem w tradycji Tatarów litewskich przysługującym członkom rodzin stojących na czele sześciu ułusów, które na Litwie przybrały postać chorąstw (ściahów) - ułańskiego, najmańskiego, juszyńskiego, jałoirskiego, kondrackiego, bahryńskiego.

W hierarchii Tatarów litewskich najwyżej stali cerewicze (odpowiednik tytułu "sołtan") Puńscy i Ostryńscy, potomkowie rodów wywodzących się od Dżyngis Chana (odpowiednio Puńscy od chana krymskiego Nur-Dewlet Gireja, Ostryńscy od chana Złotej Ordy Szacha Achmata).
Tytuł "ułan" przysługiwał rodom książęcym wywodzącym się z bocznych linii rodu Czyngiz Chana - najwyższym szacunkiem cieszył się ród Ułanów Asanczukowiczów, stojący na czele chorągwi ułańskiej (i od nich pochodzi nazwa formacji kawaleryjskiej, ochoczo przywłaszczonej sobie przez "koronijaszy", że zacytuję Wieszcza ).
Tytułem "mirza" posługiwały się zaś w pierwszym rzędzie rody sprawujące chorąstwo pozostałych ułusów/ściahów: Najmanowie (w XX wieku jedna z najważniejszych postaci tatarskiego ruchu narodowego i kulturalnego w II RP - Leon Najman-Mirza Kryczyński), przewodzący chorągwiom najmańskiej i kondrackiej, Juszeńscy (chorążowie i marszałkowie chorągwi juszyńskiej - tu za przykład może posłużyć profesor Selim Mirza-Juszeński Chazbijewicz), Jałoirowie (chorągwi jałoirskiej), Bahryńscy/Baryńscy (chorągwi bahryńskiej), a także potomkowie licznych odgałęzień tych rodów. W tradycji tatarskiej uważano ich za potomków wodzów złotoordyńskich. Na Litwie tytuł ten przekładano na ogół jako "kniaź" ("książę").
Stanisław Kryczyński w klasycznej monografii Tatarzy litewscy, "Rocznik Tatarski", t. III, Warszawa 1938, o tytule "murza" pisze jednak tak:
"Ogół Tatarów hospodarskich [w przybliżeniu odpowiednik koroniarskiej szlachty - M.] używał tytułu murza, który w pierwotnym znaczeniu odpowiadał księciu lub kniaziowi, bo pochodzi z perskiego mirza a to od emir-zade - syn księcia. U Tatarów litewskich jednak tytuł ten nie oznaczał księcia krwi tylko znacznego szlachica" (s. 75). A z Kryczyńskim nie daje się polemizować .

Ergo: Murza Bilał to książę (kniaź) - choć pewnie raczej po prostu "pan" - Bilał.

Przydałby się jakiś rozwinięty kontekst Pani pytania - być może udałoby się powiedzieć na ten temat coś więcej.

Zarówno Kryczyńskiego (który imionom tatarskim poświęca dużo uwagi), jak i Dziadulewicza znaleźć można w sieci:
http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=1987&from=FBC
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccont ... 5&from=FBC

Serdecznie pozdrawiam,

Maciek
(ze ściahu juszyńskiego )

Szanowna Pani Anno-Mario,

no to ja powinienem łbem bić, ponieważ wedle Dziadulewicza Achmatowicze h. Achmat są gałęzią Ułanów, a to oznacza - po wygaśnięciu linii carewiczów Puńskich i Ostryńskich - najwyższą pozycję pośród Tatarów litewskich a poza tym chorąstwo i godności marszałkowskie chorągwi ułańskiej (ułusu / ściahu ułańskiego).
O Achmatowiczach sporo - dobre dwie strony druku - właśnie w herbarzu Dziadulewicza (powtórzę link, bo jest w sieci - format DjVu): http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmeta ... ublication
(w tej elektronicznej publikacji to jest na stronie 36). Bo chyba najciekawiej będzie Pani przejrzeć to samodzielnie. W razie potrzeby można sobie to także wydrukować.
Są u Dziadulewicza także inni Achmatowicze (h. Kotwica), ci z kolei są gałęzią mirzów Juszeńskich (nieco niżej niż Ułan, ale w pierwszej trójce rodów arystokracji tatarskiej).
Przy takich parantelach - dam się pokroić (ordynką ), że powinna Pani znaleźć sporo wzmianek o Achmatowiczach u Stanisława Kryczyńskiego (znów powtórzę link: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccont ... 5&from=FBC), a może także w dwóch pozostałych numerach przedwojennego "Rocznika Tatarskiego":
t. 1 http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent? ... 9&from=FBC
t. 2 http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent? ... 5&from=FBC

Wznowiony po końcu PRL-u "Rocznik" przekroczył chyba liczbę 10 numerów, ale - jak mi się zdaje - przestał wychodzić już jakiś czas temu. Nie jest przy tym scyfryzowany. Niemniej jako dodatek specjalny do "Rocznika" wyszedł swego czasu Herbarz rodzin tatarskich Wielkiego Księstwa Litewskiego rosyjskiego historyka Tatarszczyzny, Stanisława Dumina (Gdańsk 1999). Na pewno warto tam zajrzeć - przynajmniej w bibliotekach naukowych powinien być w miarę dostępny (i znowu - jestem pewien, że znajdzie Pani tam coś dla siebie.
Przebiegam szybko wzrokiem hasło u Dziadulewicza w poszukiwaniu Bilała-Murzy... Widzę, że są tu przywołane jako źródło popisy wojskowe Wielkiego Księstwa z 1528, 1565 i 1567 roku oraz lustracja Kierdeja z 1631... Popisy mam w wydaniach krytycznych w postaci pdf-u. Jeżeli radzi sobie Pani z cyrylicą, mogę podesłać na mail (jeśli mi go Pani zdradzi - np. na PW). Mam też ksero indeksu nazwisk z lustracji Kierdejowej i spróbuję coś dla Pani znaleźć.
W Rejestrze podymnego województwa wileńskiego 1690 r. jest wzmiankowany Chasień Achmatowicz - jak go znajdę, dam znać. W ogóle postaram się przy najbliższych "przegrzebkach" tatarskich wyłowić wszelkich Achmatowiczów i podeślę Pani, co znajdę. I ewentualnie skompletować jakąś bibliografię tatarską (a pisma Związku Tatarów RP i skoligacone są dostępne także w sieci).

Łączę (niskie) ukłony!

Maciek

Tatar Chasień Achmatowicz (ze spisu nie wynika, z których Achmatowiczów) płacił ok. 1690 r. podymne od jednego dymu w miejscowości Niemieża, w powiecie wileńskim.
(Metryka Litewska. Rejestry podymnego. Województwo wileńskie 1690 r., oprac. A. Rachuba, Warszawa 1988, s. 105.)

Niemieża leży w bezpośrednim pobliżu Mereszlan, a Mereszlany, jako miejsce zbierania się chorągwi (na okazję wojny), dały imię ściahowi mereszlańskiemu. Tenże jest synonimiczną nazwą chorągwi kondrackiej. Z czego dość prawdopodobny wniosek płynie, że ówże Chasień Achmatowicz był z Achmatowiczów h. Achmat, więc Ułanów. (Drudzy Achmatowicze, ci herbu Kotwica, należeli do chorągwi juszyńskiej, tj. ściahu trockiego).
Jedno zastrzeżenie - w XVII wieku "Achmatowicz" nie musi z całą pewnością oznaczać przynależności do rodu tego nazwiska, może być to jeszcze patronimicum, imię ojca (Chasień, syn Achmata). Ale to już końcówka stulecia, nazwiska z wolna się stabilizują, myślę, że i pierwsza hipoteza nie jest od rzeczy.

Podrawiam serdecznie,

Maciek

Dobry wieczór

wpadam na minutkę tylko, więc skrótowo. Nie udało mi się wstępnie zlokalizować Borowszczyzny w naszych archiwach (bazach internetowych, oczywiście), co jeszcze nic nie znaczy, bo robiłem to w biegu i trochę mechanicznie. Ale jest Borowszczyzna Achmatowiczów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, w tomie I, na s. 323:
http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/323

Jeśli to ta, to chyba (niestety) prawdopodobieństwo odnalezienia metryk w naszych archiwach jest niewielkie. Leżący na południe dekanat sejneński (w dużej mierze na terenie dzisiejszej Litwy) miał duplikaty ksiąg w Sejnach i dziś można je odkopać w AP w Suwałkach. Kalwaria i okolice to sprawa gorsza (sam mam chrapkę na kilka rzeczy). Albo są te księgi w archiwach państwowych (np. LVIA w Wilnie), więc pewnie kiedyś (kiedy?) pojawią się na portalu archiwalnym ePaveldas, albo w kościelnych (litewskie archiwa kościelne są w części dostępne na portalu BARIS, ale on się już nie wzbogaca chyba od kilku lat, trochę martwy jakby).

ePaveldas: http://www.epaveldas.lt/paieska?col=277 ... 10SNAPSHOT
Baris: http://193.219.81.76/~baris/index.html
a lepiej tu: http://193.219.81.76/~baris/Faksimiles.html

Są też w Słowniku inne Borowszczyzny, koło Sokółki (tradycyjne regiony osadnictwa tatarskiego od przełomu XVII-XVIII w.), koło Wołkowyska, koło Wiłkomierza, w tomie XV cz. 1, s. 212:
http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geogra ... V_cz.1/212

Księgi z okolic Sokółki (jeśli to ta Borowszczyzna) powinny być chyba w Białymstoku...

Jest jeszcze cień możliwości, że skoro Pradziadek Pani umarł w Dyneburgu, uda się coś znaleźć w księgach łotewskich (nie wiem czy nie komplet jest dostępny online, trzeba się tylko zarejestrować, darmo, chwała Bogu ).
Na razie tylko sygnalizuję (i spróbuję na dniach trochę to rozwinąć). Tu jest link do serwisu łotewskiego:
http://www.lvva-raduraksti.lv/en.html

a tu podstawowa instrukcja obsługi:
http://genealogia.kresowa.info/index.ph ... 7&Itemid=1

Przepraszam, że tak skrótowo, ale zwyczajnie padam już dziś. Spróbuję w ciągu weekendu czegoś dla Pani poszukać.

Serdecznie pozdrawiam!

Maciej

Szanowna Pani Anno,

trochę w biegu piszę, więc skrótowo, ale właśnie się na to natknąłem - "na bazarze" forum:
dm_eds/showcat.php?id=4
widnieją biogramy dwóch Achmatowiczów z 1938 roku, Leona i Osmana...

Serdecznie pozdrawiam,

Maciej