Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Szpunar Julian
7.12.2013 19:14
SZPUNAR Julian (1887-1974),
nauczyciel, działacz kulturalny i społeczny. Urodził się 9 II w Rzeszowie, jako jedno z czternaściorga dzieci szewca Władysława i Antoniny z Wiśniewskich. Jeden z braci, Edward, pod jego opieką uczył się w leszczyńskim Seminarium Nauczycielskim. W 1893 S. rozpoczął' naukę w szkole ćwiczeń przy Seminarium Męskim w Rzeszowie, od 1896 kontynuował ją w 4-klasowej szkole im. A. Mickiewicza, potem w 3-letniej wydziałowej i Seminarium Nauczycielskim. W 1907 zdał maturę. Był potem nauczycielem, krótko pod Tyczynem w Hermanowej, później w Głogowie Małopolskim. Po zdaniu egzaminu kwalifikacyjnego w 1909 uczył w Rzeszowie do 1914 w szkołach im. E. Jachowi-cza, S. Konarskiego i A. Mickiewicza. Uprawiał sport, należał do „Sokoła". Związał się w 1911 z ruchem skautingu i został drużynowym pierwszej rzeszowskiej drużyny skautowej im. M. Wołodyjowskiego. Prowadził zajęcia gimnastyczne w „Sokole". Ukończył na przełomie 1911/2 kurs w Skolem n. Oporem, poznając założycieli polskiego skautingu. Grał na skrzypcach, altówce, pianinie i kształcił te umiejętności przez całe życie. W 1914 zdał egzamin wydziałowy we Lwowie. Po wybuchu l wojny światowej został zmobilizowany do 40 pułku piechoty i wyruszył na front jako żołnierz armii austriackiej. We wrześniu 1914 dostał się do niewoli rosyjskiej i został zesłany do obozów na Sybir, do Omska, a później, drogą wodną do Tiumenia. W końcu 1916 zbiegł z niewoli do Krasnojarska, gdzie został nauczycielem w polskiej szkole. W latach 1918-9 był emisariuszem Polskiego Komitetu Wojennego w Kańsku n. Karną. Zadaniem Komitetu było niesienie różnorakiej pomocy Polakom i wysyłanie ich do powstającej w Nowomikołajewsku 5 Dywizji Syberyjskiej płk. W. Czumy W 1918 był delegatem na Wszech rosyjski Zjazd Polaków w Irkucku. Kiedy na Dalekim Wschodzie zaczęli zwyciężać bolszewicy, wraz z żoną i jej rodziną wyruszył do Polski. Droga wiodła przez Mandżurię do Władywostoku, a stamtąd drogą morską przez Nagasaki, Singapur, Cejlon, Aden, morza Czerwone i Śródziemne, Gibraltar, Anglię. Przybyli do Gdańska w 1920 i udali się przez Warszawę do Rzeszowa (1921). Tam, pracując jako nauczyciel, S. został naczelnikiem „Sokoła", brał udział w zlotach w Warszawie i Zakopanem. Należał do Towarzystwa Muzycznego „Lutnia", grał na różnych instrumentach, pisał do prasy rzeszowskiej. Uczestniczył w kursach uniwersyteckich dla polonistów w Cieszynie, Kamieńcu, Zakopanem i Krakowie. W Lesznie znalazł się we wrześniu 1924 i podjął obowiązki nauczyciela w szkole ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Męskim. Później był profesorem języka polskiego tego Seminarium oraz gimnazjów męskiego i żeńskiego. Uczył języka polskiego w Gimnazjum Niemieckim i w Szkole Rolniczej w Zaborowie. Angażował się w życie kulturalne miasta. Przez 15 lat był prezesem Związku Obrońców Kresów Zachodnich, od 1934 Polskiego Związku Zachodniego, przez 2 lata - Ligi Obrony Powietrznej Polski. Wygłaszał odczyty w „Sokole", w jednostkach garnizonu na kursach wieczorowych, występował jako skrzypek w zespołach orkiestrowych i solo na koncertach Towarzystwa Urzędników Kolejowych, także przed niektórymi seansami filmowymi, a nawet dla więźniów. Urządzał wieczory autorskie dla inteligencji miasta i powiatu, pisał do prasy regionalnej. Reżyserował przedstawienia amatorskie; w Towarzystwie Hallerczyków przygotował „Polowanie na męża" M. Bałuckiego. W ramach działalności Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych (założone 1922), które prowadziło Powszechne Wykłady Uniwersyteckie w dwóch sesjach - zimowej i wiosennej, co niedzielę wykładał w Seminarium Nauczycielskim Męskim. Opiekował się Drużyną Harcerską nr 2 im. J. Słowackiego (1925/ 6), sprawował opiekę nad miesięcznikiem młodzieży gimnazjalnej „Leszczyna" (1937), pisał artykuły do prasy harcerskiej, organizował dla młodzieży wycieczki rowerowe, m.in. szlakiem Mickiewicza w Wielkopolsce. Rower był jedną z jego pasji. Był człowiekiem towarzyskim, bardzo ruchliwym, ciekawym wszystkiego, co wielkopolskie. Na łamach prasy niemieckiej był atakowany za pisanie o polskości Leszna i działanie w Polskim Związku Zachodnim. Do tej prasy pisał również, broniąc spraw polskich. W 1939, poszukiwany przez Niemców, uszedł do Brześcia i wraz z żoną prowadził tam działalność konspiracyjną. W lipcu 1944, aresztowany przez hitlerowców, został zwolniony. Po zajęciu Brześcia przez Rosjan uczył w polskiej szkole. W grudniu 1944 został aresztowany przez Rosjan. Był więziony bez procesu sądowego w Brześciu, Mińsku, Orszy, w Moskwie (Łubianka), Kujbyszewie. Skazany na 10 lat obozu pracy, przeszedł obozy: Nowosady, Milińsk, Kazachstan, Karabas, Spassk, Dżunubek. Został zwolniony w styczniu 1955 i przez 3 miesiące wracał do Brześcia nad Bugiem. W czerwcu 1957 przekroczył granicę polską. Przybył do Leszna, gdzie pozostawił cały majątek (m.in. liczącą 4 000 wol. bibliotekę), który uległ zupełnemu rozproszeniu podczas okupacji. Nie mogąc znaleźć pomocy i mieszkania w Lesznie, S. zamieszkał na stałe w Wiśle. Pracował tu społecznie. Wygłaszał prelekcje i wykłady, pogadanki radiowe. Grywał w kościele na organach i skrzypcach. Przez całe życie interesował się muzyką. Publikował artykuły poświęcone językowi polskiemu, literaturze, twórcom, walorom krajobrazowym i turystycznym polskiej ziemi m.in. w: „Głosie Rzeszowskim", a przed l wojną światową „Wiciach Wielkopolskich", „Ziemi Leszczyńskiej", „Czuwaj", „Leszczynie", „Głosie Leszczyńskim, „Kronice Gostyńskiej", „Ilustrowanym Kurierze Codziennym", „Kurierze Poznańskim". Korespondował m.in. ze Stanisławem Helsztyńskim z rodu Skorupków z Kosowa, znał wiele postaci życia publicznego. Był autorem Pamiętnika, napisanego z myślą przede wszystkim o rodzinie, którego 20 zeszytów formatu A-4 i A-5 znajduje sif w Archiwum Społeczno-Historycznym Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Tam też przechowywany jest zeszyt zawierający wiersze, poematy i fraszki oraz fotografie rodzinne. W Muzeum Beskidzkim w Wiśle są również materiały związane z S. i jego portret. Po śmierci żony w 1970 znalazł się w Domu Pomocy Społecznej w Mikuszewicach pod Bielskiem, a potem w Domu dla Nieuleczalnie Chorych w Cieszynie. Zmarł IV 1974, pochowany został na cmentarzu katolickim w Wiśle. Związek małżeński z Kazimierą Fiweger zawarł 24 IX 1919, w Nowomikołajewsku na Syberii. Dzieci nie miał.
Jarosińska M., Rzeszów na przełomie XIX i XX wieku w „Pamiętniku" Juliana Szpunara, w: ,.Z przeszłości Rzeszowa", Rzeszów 1997 t.II s 37-56; Karpiński B., Rozwój kulturalno-oświatowy m.Leszna od 1920-1930 roku, 10-lecie Leszna 171 1920-171 1930, Leszno 1930 s. 14-8; Skorupka W., Moje morgi i katorgi, Poznań 1970S.139-41; - MBPL, Wspomnienia Pawła Kałuży, msps. msps; APP Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie Leszno sygn. 19, k. 19.20, 21; APP Polskie Partie polit., org. stów. i zw. Z lat 1841-1952 sygn. 216.
Janina Małgorzata Halec
nauczyciel, działacz kulturalny i społeczny. Urodził się 9 II w Rzeszowie, jako jedno z czternaściorga dzieci szewca Władysława i Antoniny z Wiśniewskich. Jeden z braci, Edward, pod jego opieką uczył się w leszczyńskim Seminarium Nauczycielskim. W 1893 S. rozpoczął' naukę w szkole ćwiczeń przy Seminarium Męskim w Rzeszowie, od 1896 kontynuował ją w 4-klasowej szkole im. A. Mickiewicza, potem w 3-letniej wydziałowej i Seminarium Nauczycielskim. W 1907 zdał maturę. Był potem nauczycielem, krótko pod Tyczynem w Hermanowej, później w Głogowie Małopolskim. Po zdaniu egzaminu kwalifikacyjnego w 1909 uczył w Rzeszowie do 1914 w szkołach im. E. Jachowi-cza, S. Konarskiego i A. Mickiewicza. Uprawiał sport, należał do „Sokoła". Związał się w 1911 z ruchem skautingu i został drużynowym pierwszej rzeszowskiej drużyny skautowej im. M. Wołodyjowskiego. Prowadził zajęcia gimnastyczne w „Sokole". Ukończył na przełomie 1911/2 kurs w Skolem n. Oporem, poznając założycieli polskiego skautingu. Grał na skrzypcach, altówce, pianinie i kształcił te umiejętności przez całe życie. W 1914 zdał egzamin wydziałowy we Lwowie. Po wybuchu l wojny światowej został zmobilizowany do 40 pułku piechoty i wyruszył na front jako żołnierz armii austriackiej. We wrześniu 1914 dostał się do niewoli rosyjskiej i został zesłany do obozów na Sybir, do Omska, a później, drogą wodną do Tiumenia. W końcu 1916 zbiegł z niewoli do Krasnojarska, gdzie został nauczycielem w polskiej szkole. W latach 1918-9 był emisariuszem Polskiego Komitetu Wojennego w Kańsku n. Karną. Zadaniem Komitetu było niesienie różnorakiej pomocy Polakom i wysyłanie ich do powstającej w Nowomikołajewsku 5 Dywizji Syberyjskiej płk. W. Czumy W 1918 był delegatem na Wszech rosyjski Zjazd Polaków w Irkucku. Kiedy na Dalekim Wschodzie zaczęli zwyciężać bolszewicy, wraz z żoną i jej rodziną wyruszył do Polski. Droga wiodła przez Mandżurię do Władywostoku, a stamtąd drogą morską przez Nagasaki, Singapur, Cejlon, Aden, morza Czerwone i Śródziemne, Gibraltar, Anglię. Przybyli do Gdańska w 1920 i udali się przez Warszawę do Rzeszowa (1921). Tam, pracując jako nauczyciel, S. został naczelnikiem „Sokoła", brał udział w zlotach w Warszawie i Zakopanem. Należał do Towarzystwa Muzycznego „Lutnia", grał na różnych instrumentach, pisał do prasy rzeszowskiej. Uczestniczył w kursach uniwersyteckich dla polonistów w Cieszynie, Kamieńcu, Zakopanem i Krakowie. W Lesznie znalazł się we wrześniu 1924 i podjął obowiązki nauczyciela w szkole ćwiczeń przy Seminarium Nauczycielskim Męskim. Później był profesorem języka polskiego tego Seminarium oraz gimnazjów męskiego i żeńskiego. Uczył języka polskiego w Gimnazjum Niemieckim i w Szkole Rolniczej w Zaborowie. Angażował się w życie kulturalne miasta. Przez 15 lat był prezesem Związku Obrońców Kresów Zachodnich, od 1934 Polskiego Związku Zachodniego, przez 2 lata - Ligi Obrony Powietrznej Polski. Wygłaszał odczyty w „Sokole", w jednostkach garnizonu na kursach wieczorowych, występował jako skrzypek w zespołach orkiestrowych i solo na koncertach Towarzystwa Urzędników Kolejowych, także przed niektórymi seansami filmowymi, a nawet dla więźniów. Urządzał wieczory autorskie dla inteligencji miasta i powiatu, pisał do prasy regionalnej. Reżyserował przedstawienia amatorskie; w Towarzystwie Hallerczyków przygotował „Polowanie na męża" M. Bałuckiego. W ramach działalności Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych (założone 1922), które prowadziło Powszechne Wykłady Uniwersyteckie w dwóch sesjach - zimowej i wiosennej, co niedzielę wykładał w Seminarium Nauczycielskim Męskim. Opiekował się Drużyną Harcerską nr 2 im. J. Słowackiego (1925/ 6), sprawował opiekę nad miesięcznikiem młodzieży gimnazjalnej „Leszczyna" (1937), pisał artykuły do prasy harcerskiej, organizował dla młodzieży wycieczki rowerowe, m.in. szlakiem Mickiewicza w Wielkopolsce. Rower był jedną z jego pasji. Był człowiekiem towarzyskim, bardzo ruchliwym, ciekawym wszystkiego, co wielkopolskie. Na łamach prasy niemieckiej był atakowany za pisanie o polskości Leszna i działanie w Polskim Związku Zachodnim. Do tej prasy pisał również, broniąc spraw polskich. W 1939, poszukiwany przez Niemców, uszedł do Brześcia i wraz z żoną prowadził tam działalność konspiracyjną. W lipcu 1944, aresztowany przez hitlerowców, został zwolniony. Po zajęciu Brześcia przez Rosjan uczył w polskiej szkole. W grudniu 1944 został aresztowany przez Rosjan. Był więziony bez procesu sądowego w Brześciu, Mińsku, Orszy, w Moskwie (Łubianka), Kujbyszewie. Skazany na 10 lat obozu pracy, przeszedł obozy: Nowosady, Milińsk, Kazachstan, Karabas, Spassk, Dżunubek. Został zwolniony w styczniu 1955 i przez 3 miesiące wracał do Brześcia nad Bugiem. W czerwcu 1957 przekroczył granicę polską. Przybył do Leszna, gdzie pozostawił cały majątek (m.in. liczącą 4 000 wol. bibliotekę), który uległ zupełnemu rozproszeniu podczas okupacji. Nie mogąc znaleźć pomocy i mieszkania w Lesznie, S. zamieszkał na stałe w Wiśle. Pracował tu społecznie. Wygłaszał prelekcje i wykłady, pogadanki radiowe. Grywał w kościele na organach i skrzypcach. Przez całe życie interesował się muzyką. Publikował artykuły poświęcone językowi polskiemu, literaturze, twórcom, walorom krajobrazowym i turystycznym polskiej ziemi m.in. w: „Głosie Rzeszowskim", a przed l wojną światową „Wiciach Wielkopolskich", „Ziemi Leszczyńskiej", „Czuwaj", „Leszczynie", „Głosie Leszczyńskim, „Kronice Gostyńskiej", „Ilustrowanym Kurierze Codziennym", „Kurierze Poznańskim". Korespondował m.in. ze Stanisławem Helsztyńskim z rodu Skorupków z Kosowa, znał wiele postaci życia publicznego. Był autorem Pamiętnika, napisanego z myślą przede wszystkim o rodzinie, którego 20 zeszytów formatu A-4 i A-5 znajduje sif w Archiwum Społeczno-Historycznym Muzeum Okręgowego w Rzeszowie. Tam też przechowywany jest zeszyt zawierający wiersze, poematy i fraszki oraz fotografie rodzinne. W Muzeum Beskidzkim w Wiśle są również materiały związane z S. i jego portret. Po śmierci żony w 1970 znalazł się w Domu Pomocy Społecznej w Mikuszewicach pod Bielskiem, a potem w Domu dla Nieuleczalnie Chorych w Cieszynie. Zmarł IV 1974, pochowany został na cmentarzu katolickim w Wiśle. Związek małżeński z Kazimierą Fiweger zawarł 24 IX 1919, w Nowomikołajewsku na Syberii. Dzieci nie miał.
Jarosińska M., Rzeszów na przełomie XIX i XX wieku w „Pamiętniku" Juliana Szpunara, w: ,.Z przeszłości Rzeszowa", Rzeszów 1997 t.II s 37-56; Karpiński B., Rozwój kulturalno-oświatowy m.Leszna od 1920-1930 roku, 10-lecie Leszna 171 1920-171 1930, Leszno 1930 s. 14-8; Skorupka W., Moje morgi i katorgi, Poznań 1970S.139-41; - MBPL, Wspomnienia Pawła Kałuży, msps. msps; APP Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie Leszno sygn. 19, k. 19.20, 21; APP Polskie Partie polit., org. stów. i zw. Z lat 1841-1952 sygn. 216.
Janina Małgorzata Halec