HERBY RODU TOŁŁOCZKO/TOŁOCZKO

Przy okazji kwestii herbowych można rozważyć jeszcze jedną kwestię - formę pisowni nazwisk legitymujących się tym herbem lub herbami - TOŁOCZKO, czy TOŁŁOCZKO?

Analiza literatury i materiałów źródłowych wykazała, że nie jest pewnym, jaka forma badanego nazwiska jest prawidłowa i historycznie uzasadniona. W spisach urzędników Wielkiego Księstwa Litewskiego, występują dwie wersje nazwiska: Tołoczko i Tołłoczko oraz oboczność (lub źródłosłów) – Tołoczkowicz, Tołoczkiewicz, w niektórych przypadkach również pisane przez dwa „Ł”. Na sposób przedstawiania nazwiska większego wpływu nie miał okres historyczny, czy też położenie geograficzne. Nie licząc jednostkowych przypadków, w XVI-XVII wieku nazwisko i jego oboczności występują w zasadzie na terenie trzech województw Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Głównie jest to województwo trockie z wyraźną przewagą powiatu grodzieńskiego, województwo wileńskie z powiatem lidzkim, oraz województwo smoleńskie. W późniejszych wiekach (XVIII-XIX) można zauważyć migrację przedstawicieli tego rodu w głąb terytoriów Rzeczpospolitej. W okresie tym zauważalne jest również powszechniejsze występowanie nazwiska pisanego przez dwa „Ł”, co uległo diametralnej zmianie w pierwszej połowie XX wieku. Próbując powyższe wyjaśnić, należałoby analizować tło historyczne każdej z epok, uwarunkowania polityczne oraz zwyczaje i mody panujące w danym okresie historycznym. Istotnym elementem, który należy poważnie rozpatrywać jest także tzw. „czynnik ludzki”, tj. błędy pisarskie, powszechny analfabetyzm, złośliwość i niewiedzę…

Pieczętujący się Pobogiem to być może bezpośredni potomkowie bojara Rało adoptowanego w 1413 roku w trakcie unii horodelskiej. Być może tenże bojar wywodził się z potomków Kiejstuta – dlatego też jego potomkowie dla podkreślenia swoich litewskich korzeni pisali się Tołłoczko. Prawdopodobnie to pochodzenie tej linii uznawane jest za książęce, ponieważ wywodziło się bezpośrednio z książęcego rodu Wielkiego Księstwa Litewskiego i było spokrewnione z polską dynastią Jagiełłów. Pieczętujący się odmianą herbu Pobóg (lub herbem Tołoczko) to być może potomkowie kniaziów szczepu Ruryka z Białej Rusi – z nich grodzieńscy Tołoczkowie pisani przez jedno „Ł”. Jest to najprostsze wytłumaczenie, ale czy zgodne z prawdą?

W źródłach historycznych takich jak herbarze badane nazwisko pisane jest przeważnie w formie „TOŁOCZKO” – podobnie, jak nazwy wsi, czy okolic noszących powyższe nazwanie. Może taka właśnie forma (pisana przez jedno „Ł”) jest prawidłowa. W typowo polskich nazwiskach mnogość tego samego znaku jest raczej rzadkością i o ile już się pojawiała, mogła wynikać z przyczyn absolutnie niezwiązanych z prawdziwym źródłosłowem tego nazwiska. W przypadku nazwisk wywodzących się z korzeni starolitewskich występowanie w nazwisku dwóch liter „Ł” nie byłoby niczym nadzwyczajnym.

W średniowieczu nazwiska prawie nie istniały – były to raczej nazwania, przydomki, przezwiska, które w jakiś sposób określały ich nosiciela. O ile w średniowieczu istniała np. wieś Tołocz, to jej mieszkaniec (chłop) mógł się stać Janem z Tołocz. Jego synowie w odróżnieniu od ojca stawali się Janowicami lub Tołczycami, Tołoczkami. Wynika z tego, że nie każdy Tołoczko/Tołłoczko musi być szlachcicem herbu Pobóg. W okresie tworzenia się nazwisk, bez jakichkolwiek powiązań rodzinnych, wszyscy chłopi z Tołocz mogli się stać Tołoczkami, Tołoczko, Tołocz. Nawet w części rodów szlacheckich posiadających w XVI wieku już ukształtowane nazwisko występowały liczne implikacje prawidłowej formy. W taki sposób urodzony Tołoczko mógł stać się w kolejnych pokoleniach Tołoczkiem, Tołockim, Tołoczyńskim, itd. Takie zjawisko było powszechne chociażby u spokrewnionego z Tołoczkami rodu – u Ejsmontów. Wśród potomków jednego Ejsmonta w kolejnych pokoleniach rodzili się Eysmontowie, Ejsmątowie, Ejsmontowicze, itp. Istotnym czynnikiem była także powszechna niepiśmienność nawet wśród szlachty. Spisanie aktu urodzenia, czy ślubu poprzez niedbałość lub błąd kaligraficzny księdza powodowało nieświadomą zmianę nazwiska, w wyniku którego ta sama osoba mogła urodzić się jako Tołoczko, ślub zawrzeć jako Tołłoczko, a umrzeć jako Tołoczyński. Dla niepiśmiennego nie było wiadome co ksiądz zapisał, a w wymowie Tołoczko, czy Tołłoczko brzmią w zasadzie identycznie. O ile w przypadku męskich posiadaczy nazwiska kwestia prawidłowego brzmienia była niezbyt skomplikowana, to w przypadku kobiet pojawiał się już poważny problem. Na sposób zapisania nazwiska wpływał między innymi wiek lub stan cywilny kobiety. Młoda córka Tołoczko mogła być nazwana Tołoczkówną, Tołoczkiewiczówną lub Tołoczkininą. Żona Tołoczko mogła być nazwana Tołoczkową, a wdowa po Tołoczce zupełnie bez określania nazwiska – np. gdy mężem był Jan mogła zostać nazwana Janową. Sposób nazywania w aktach metrykalnych zależny był także od regionu geograficznego. Forma nazwiska była czasami uzależniona również od fantazji i próżności nosiciela. W niektórych możnych rodach znane były przypadki dopasowywania herbów i nazwisk do jeszcze możniejszych rodów. W ten właśnie sposób z drobnoszlacheckiego Tołoczko mógł powstać książęco brzmiący Tołłoczko, wskazujący na związek z Jagiełło, Dowgiłło, itd.

Na przełomie XIX/XX wieku na obszarach będących pod carskim zaborem, a później pod bolszewicką władzą, można zauważyć zjawisko ukrywania szlacheckich korzeni i polskości. W tamtym okresie naszej historii Jagiełło zamieniał się w Jagieło, Tołłoczko w Tołoczko, Bylczyński w Bilczyński, itd. Zjawiska tego nie można rozpatrywać z jednej perspektywy. Najbardziej powszechnym wytłumaczeniem tego faktu jest stwierdzenie, że był to sposób walki z przejawami polskości. Walki początkowo prowadzonej przez carskich zaborców, później przez bolszewików, a w końcu przez komunistyczną Rosję. Ale to niestety nie jest do końca prawdą. Owszem tego rodzaju przejawy tłumienia polskości są faktem i działo się tak w każdym zaborze – w niemieckim zniemczano, w rosyjskim rusyfikowano. Przodkowie mojej mamy, pochodzący z obydwu zaborów doświadczyli tego ewidentnie. Rodowe nazwisko, które nosiła – TYKWIŃSKA, w zależności od zaborcy implikowały co raz to nowsze formy – brzmiące z rosyjska TIJKWINSKI, TIKWINSKIJ i z niemiecka TIKWINSKI, TYKFINSKI, TYKWINSKY. Wracając do rodu TOŁŁOCZKO – „Ł” ginęło nie tylko w pisowni i wymowie zaborców. Wystarczy zajrzeć do niektórych map polskich z okresu międzywojennego lub chociażby poczytać niektóre polskie oficjalne dokumenty z tego okresu. Można tu wspomnieć chociażby Białostocki Dziennik Wojewódzki np. z 1938 roku związany z scalaniem gruntów między innymi w powiecie grodzieńskim. Odnotowana jest tam wieś TOŁOCZKI i opisani są posiadacze gruntów o nazwisku TOŁOCZKO. W opisywanym przypadku nie było chyba mowy o walki z polskością, ponieważ dziać się powinno wręcz przeciwnie. Drugie „Ł” w nazwisku TOŁŁOCZKO ginęło również z woli samych posiadaczy tego nazwiska. W ten właśnie sposób moi przodkowie BYLCZYŃSCY w pewnym okresie czasu nie wiadomo z jakich przyczyn stali się BOLCZYŃSKIMI lub BILCZYŃSKIMI – na szczęcie krótkotrwało. Oczywiście przyczyny tego zjawiska były zewnętrzne i powodowane strachem, chęcią uniknięcia kłopotów, czy po prostu z chęci wtopienia się w tłum szarych ludzi. Dwa „Ł” w nazwisku mogło faktycznie powodować problemy i uniemożliwiać wtopienie się otoczenie białoruskich chłopów, którzy nie darzyli przecież wielką sympatią „polskich panów”. Tak naprawdę skutecznie sobie na to zapracowaliśmy. Już od XVI wieku manifestowaliśmy swoją inność. Zakładane osady rycerskie nie były nazywane wsiami tylko okolicami – we wsi mieszkał chłop, a w okolicy szlachcic. Cóż z tego że zaściankowy i niejednokrotnie sam uprawiający swój kawałek ziemi… jednak nie chłop białoruski. Wspominana „oddzielność” manifestowana była również poprzez małżeństwa. Wszelkie koligacje w większości przypadków następowały między sobą, wśród rodzin blisko ze sobą spokrewnionych i w obrębie najbliższych okolic. Warto też dociekać skąd się wzięło drugie „Ł” i czy aby na pewno być powinno. Jak to nazwisko opisuje np. Kasper Nieciecki – otóż przez jedno „Ł”. Wymienia „TOŁOCZKO herbu Pobog, w powiecie Grodzieńskim, ale z tym przydatkiem, że podkowę strzała przeszywa od dołu do góry na ukos w lewy bok tarczy, na hełmie trzy pióra strusie.” Jest to więc odmiana herbu Pobóg, gdzie nazwisko pisane jest przez jedno „Ł”. Wśród ponad 200 herbowych herbu Pobóg są wymieniani zarówno TOŁŁOCZKO, jak i TOŁOCZKO,
co może wskazywać, że są to dwa różne, chociaż być może skoligacone rody…

Z KNIAZIÓW I BOJARÓW

Najwcześniejsze zapiski pochodzące z materiałów źródłowych dotyczące rodu Tołoczkowicz (Tołoczkiewicz), Tołłoczko (Tołoczko) pochodzą z przełomu XV/XVI wieku. Genezy tych rodów (rodu) należy jednak poszukiwać w początkach XV wieku. Z zebranych materiałów historycznych i dostępnej literatury niezbicie wynika, że ród ten, a właściwie rody, wywodzą się z litewskich korzeni przeniesionych na polski grunt w czasie unii horodelskiej w 1413 roku. Wszystkie wymienione oboczności badanego nazwiska swoje wywody sprowadzają do bojarów, a nawet kniaziów (książąt) litewskich…

Kniaź (князь) – słowo w języku ruskim pochodzące ze słowiańskiego „kъnędzь”. W zależności od okresu historycznego, ustroju i położenia geograficznego tytuł określał wodza plemienia; w systemie samorządu osady lokowanej na prawie wołoskim kniaź to osoba stojąca na czele wsi (sołtys); u Słowian i Litwinów głowę państwa, a w końcu dziedziczny honorowy tytuł szlachecki w Wielkim Księstwie Litewskim i Wielkim Księstwie Moskiewskim. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów od lat trzydziestych XVII wieku jedynym tytułem dziedzicznym uznawanym i używanym oficjalnie był właśnie tytuł kniazia.

Bojar – (z bułgarskiego boliare, boliarin). W okresie średniowiecza traktowani, jako wyższa szlachta feudalna, magnaci, wielcy właściciele ziemscy. W Księstwie Moskiewskim, w ramach Dumy Bojarskiej, współuczestniczyli w rządzeniu państwem. W Rosji tytuły bojarskie zostały zniesione przez Piotra I Wielkiego. W Wielkim Księstwie Litewskim, mianem bojarów określano warstwę szlachty plasującą się poniżej kniaziów i panów. Po 1413 roku, a więc po prawnym zrównaniu szlachty litewskiej i ruskiej na wzór Polski, na wschodnich terenach Rzeczypospolitej bojarami (bojarzynami) zaczęto nazywać wolnych chłopów. Bojarzy ubierali się w długie szaty i nosili prawie nigdy niegolone brody.

Historię interesującego nas rodu należy rozpocząć od kniazia (księcia) nowogródzkiego w 1384 roku – Jurgiu (Juryja, Jerzego) „TOŁOCZKA”, urodzonego około 1363-65 roku, a zmarłego po 1395 roku. Był synem księcia Vaidotasa (Wojdata) Iwana, wnukiem Kiejsuta Giedyminowicza. Od jego potomków ród „TOŁOCZKO” vel TOŁOCZKIEWICZE”, („TOŁOCZKOWICZE”), „TOŁOCZYŃSCY”, których wymienia Adam Boniecki w Poczcie rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku. Jerzy podawany jest także, jako protoplasta BUJNICKICH – rodu kniaziowskiego (książęcego) pochodzenia litewskiego, który wziął swoje nazwisko od Bujnicz położonych na południe od Mohylewa. Tak przynajmniej utrzymują niektórzy badacze tematu – między innymi: J. Wolf i J.Tęgowski.

W dalszej części tego opracowania przeczytamy kniaziach noszących nazwisko Tołoczko lub jego oboczności, potomkach Giedymina, potomkach kniaziów Druckich, Chreptowiczach i całej rzeszy Tołoczków, Tołłoczków, Tołoczkiewiczów, Tołoczkowiczów, Tołoczyńskich, którzy zdaniem wielu genealogów i historyków wywodzą się z tego samego pnia rodowego… Przedstawiciele tych rodów w większości przypadków przeszli z pogaństwa do prawosławia i wyznania rzymskokatolickiego. W trakcie wielowiekowej asymilacji z państwowością polską tworzyli swoje gniazda rodowe, z których licznie się wywiedli zasiedlając kolejne miejsca…

Kiejstut Giedyminowicz i jego potomkowie

Kiejstut urodził się pod koniec XIII wieku (około 1297 r.) lub jak podają inne źródła około 1308-1310 roku, zmarł 15 VIII 1382 r. Był synem Giedymina i Jewny. Miał co najmniej trzynaścioro rodzeństwa. Między innymi jego bratem był Olgierd – ojciec Władysława Jagiełły, założyciela dynastii Jagiellonów. Kiejsut był księciem trockim i wraz z bratem Olgierdem od 1345 roku współrządził Litwą. Był także Wielkim Księciem Litewskim (1381-1382). Około 1344 roku poślubił Birutę, chociaż niektóre źródła podają, że był dwukrotnie żonaty. Źródła historyczne wspominają, że miał dziewięcioro dzieci – synów: Vaidotasa (Wojdata), Butawda, Towciwiłła, Witolda, Zygmunta i cztery córki: NN, Danutę, Mikłowsę, Ryngałłę. Kiejstut brał udział w dwóch wyprawach łupieżczych do Małopolski. W 1370 roku, wkrótce po śmierci króla Kazimierza Wielkiego, napadł na sanktuarium świętokrzyskie zagarniając bogate łupy i biorąc w niewolę tysiące uczestników odbywającego się tam odpustu. Zajął także Włodzimierz Wołyński niszcząc tam nieukończony murowany zamek. Druga wyprawa dotarła aż pod Tarnów powodując wielkie spustoszenie wiosek i mniejszych miasteczek. W 1381 roku po zdobyciu Wilna Kiejstut popadł w konflikt Władysławem Jagiełłą, synem Olgierda (ze swoim bratankiem,), przez którego został uwięziony w Krewie. Niedługo później zmarł, być może zgładzony z rozkazu Jagiełły. Wojdat (Vaidotas) – syn Kiejsuta, zmarł po 1401 roku. W wiarygodnych źródłach historycznych jest wspomniany jedynie dwukrotnie.

Od pogaństwa do katolicyzmu

Na przełomie XIII/XIV wieku władcy litewscy pozostawali jeszcze poganami. Wielu członków rodziny wielkoksiążęcej wiązało się z przedstawicielkami rodów ruskich niejednokrotnie przyjmując chrzest w obrządku wschodnim i z czasem ulegali rutenizacji. Wiele familii kniaziowskich Wielkiego Księstwa Litewskiego jeszcze w XVI wieku wyznających prawosławie było etnicznie litewskiego pochodzenia, w tym: część potomków Gedymina i Olgierda — kniaziowie Olelkowicze, Sanguszkowicze, Czartoryscy, Zasławscy. Władysław Jagiełło – wnuk Giedymina, objął tron wielkoksiążęcy w Wilnie po śmierci ojca w 1377 roku. W 1385 roku zawarł z Polską unię w Krewie, zobowiązując się do przyjęcia chrztu i chrystianizacji Litwy oraz do poślubienia królowej polskiej Jadwigi w zamian za tron polski, który objął w 1386 roku. Wtedy to został oficjalnie ochrzczony w obrządku zachodnim. Wraz z nim jego otoczenie, krewni i znaczna część bojarstwa litewskiego. Od tego czasu w Wielkim Księstwie Litewskim zaistniał swoisty dualizm wyznaniowy. Przy prawosławiu pozostała bowiem znaczna część kniaziów, bojarów ruskich oraz mieszczaństwo i chłopstwo w dzielnicach ruskich. Działania Jagiełły oraz Witolda szły w kierunku wzmocnienia pozycji Kościoła katolickiego w Wielkim Księstwie Litewskim. W dniu 22 II 1387 r. Jagiełło wydał oficjalny zakaz zawierania małżeństw między katolikami (Litwinami), a prawosławnymi (Rusinami), jeśli ci nie przyjmą wiary rzymskiej. Gdyby natomiast „(...) mimo zakazu Rusin lub Rusinka połączyli się małżeństwem z Litwinem rzymskiego obrządku, chociaż ślub podobny zrywany nie będzie, zawsze atoli mąż czy żona różnowierni mają przejść do katolickiej wiary, pod zagrożeniem kar cielesnych na nieposłusznych” W takich właśnie uwarunkowaniach chrzest w obrządku zachodnim przyjęli potomkowie Kiejstuta. Vaidotas (Wojdat) na chrzcie otrzymał imię Iwan (Jan), Butaw otrzymał imię Henryk, Witold ochrzczony został jako Aleksander, Towciwiłł ochrzczony imieniem Konrad. Córka Danuta otrzymała imię Anna, Mikłowsa ochrzczona została jako Maria, a Rygałła jako Anna. Co się działo dalej? W przywileju horodelskim wydanym w 1413 roku dla bojarów katolików zapisano: „A córki i siostry i inne powinowate swe przerzeczenia panom i szlachcie ziem litewskich będą mogły w małżeństwo dawać mężom tylko powszechnej (catholicis) wiary, wedle upodobania swego i wedle zwyczaju Królestwa Polskiego” W 1423 roku Jagiełło zabronił chrzczenia dzieci z małżeństw mieszanych w obrządku greckim, ale postanowienie to wykonywano jedynie na ziemiach Korony. W przypadku zawierania ślubów przez wyznawców odmiennych religii, oprócz przyjęcia katolicyzmu wymagano ponownego ochrzczenia się w Kościele rzymskim (tzw. rebaptyzacji). Jagiełło i Witold byli temu przeciwni – w 1417 roku wbrew stanowisku duchowieństwa polskiego wystosowali prośbę do uczestników soboru w Konstancji o wydanie zakazu rebaptyzacji. Dopiero w 1501 roku papież Aleksander VI zabronił ponownego chrzczenia osób przyjmujących katolicyzm. Nie odniosło to jednak większego skutku, ponieważ świecki kler katolicki wymagał poddawania się temu obrzędowi prawie do końca XVI wieku. Dopiero w związku z Unią Brzeską papież Klemens VIII potwierdził ważność chrztu prawosławnego. Żeby pozostać przy prawosławiu poślubiając katoliczkę, panowie litewscy musieli występować do papieża o dyspensę. Dlatego też z powodu licznych trudności pozostający przy prawosławiu kawalerowie, poślubiając katoliczki wraz z nową wiarą przyjmowali na ogół powtórnie sakrament chrztu. Dopiero w 1563 roku Zygmunt August przygotowując unię Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną zniósł ograniczenia prawne i wyznaniowe obowiązujące szlachtę niekatolicką. Można więc było nawet „bez formalnych przeszkód wchodzić w koligacje z przedstawicielami innych konfesji.” Biorąc pod uwagę przedstawione tło historyczne można uznać za wyjaśnione dlaczego jedna część potomków tego samego rodu Tołoczków i Tołłoczków pozostała przy prawosławiu, a druga wyznaje obrządek rzymskokatolicki. Bez względu na wyznanie, czy też pisownię nazwiska wszyscy przedstawiciele tego rodu mają litewskie (pogańskie) korzenie… W tym miejscu należałoby odpowiedzieć na jeszcze jedno niezadane pytanie – w jaki sposób ród Tołłoczków odnalazł się w herbie Pobóg?

Wejście do herbu Pobóg

W jaki sposób ród Tołłoczków odnalazł się w herbie Pobóg? Zapewne w wyniku Unii horodelskiej zawartej 2 X 1413 roku w Horodle pomiędzy Polską, a Litwą – wtedy to, do polskich rodów herbowych przyjęto prawie pięćdziesiąt rodów bojarskich (47) wyznania rzymskokatolickiego. Źródła podają jednak, że do herbu Pobóg (Pobog) został adoptowany jedynie jeden bojar – Rało. Adoptującym był wojewoda sieradzki Jakub Koniecpolski oraz Piotr z Popowa, który przytłoczył swoją pieczęć do aktu. Rało Określony został w herbarzu Niesieckiego, jako Kalo – „pierwszy z Panów Litewskich, na siebie i sukcesorów swoich, na sejmie Horodelskim 1413 przyjął herb Pobog”
O samym bojarze Rało niewiele wiadomo. Jego przypuszczalnym synem był Jakub Rałowicz – dziedzic Horodziłowa w powiecie oszmiańskim nad górną Berezyną. W 1443 roku uposaża on kościół w Horodziłowie dzięsiecinami z tejże wsi i z osad Słyszyna, Jurgyowczyzna i Dubrowny. Ma też jakieś ziemie w Rodkowiczach. Brat rodzony Jakuba (nieznany z imienia) w 1496 roku wymieniany jest jako dziad pana Mongajły i Stanka Gincewiczów. Czy z potomków Rało (Kalo) późniejsi Tołoczkowie i Tołłoczkowie?
Przy okazji unii horodelskiej warto wspomnieć o jeszcze jednej „adopcji” herbowej. Ród Różyców (herb Poraj) reprezentował Michał z Michałowa, a do rodu adoptowany został Mikołaj Bylimin(Bylymyn) – bojar litewski, o którym więcej nic nie podaje się w źródłach historycznych. W tym miejscu należy odnieść do popisu szlachty Grodzieńskiej z 1765 roku, gdzie z okolic Tołocze, Tołoczki i Bilminy (obecnie wsie w powiecie sokólskim leżące w gminie Kuźnica wymienia się Tołoczków. Należy zwrócić uwagę na zbieżność nazwiska bojara z nazwą Bilminy wymienianą w popisie. Bilminy to stara szlachecka miejscowość określana kiedyś jako okolica szlachecka, później zaścianek, a teraz wieś. „Od zawsze mieszkały tu rodziny Bilminów, Horczaków i Sarosieków. A jeszcze wcześniej Tołłoczków, którzy mieli w okolicy trzy swoje dwory: Wielkie Tołłoczki, Małe Tołłoczki i Tołłoczki. Z Tołłoczek Wielkich pozostał jedynie spalony dwór, Tołłoczki Małe to teraz Czepiele, a Tołłoczki to druga część Bilmin. Leżą za rzeką Łososianką, która w tej miejscowości wśród bagien stanowiła jakby główną arterię. Potem w przystępy do córek ze starych rodzin przychodzili kawalerowie, i dziś w Bilminach są także Puciłowscy, Lisowscy. Po starych siedliskach pozostały tylko resztki wyrośniętych drzew i fundamenty”. Z Bilmin wywodzi się Wiktoria Tołłoczko-Tur, artystka malarka i konserwator dzieł sztuki. Tam też urodziła się babka innego białostockiego artysty malarza – Jerzego Lengiewicza, z domu Tołłoczko.

Kniaziowie Bujniccy

W źródłach historycznych ród kniaziowski (książęcy) Bujnicckich wymieniany jest, jako ród pochodzenia litewskiego, który wziął swoje nazwisko od Bujnicz położonych na południe od Mohylewa. Większość badaczy tematu uważa, że jest to najprawdopodobniej jedyny ród kniaziowski pochodzący od księcia litewskiego Kiejstut Giedyminowicza. Bezpośrednim przodkiem kniaziów Bujnickich był opisany wcześniej kniaź Jerzy Tołoczko - syn księcia Wojdata Iwana, a wnuk Kiejstuta. Ród uznany za wymarły, którego ostatnim męskim potomkiem był kniaź Aleksy, zmarły w 1506 roku, który cały swój majątek zapisał na monaster pieczerski w Kijowie oraz cerkwie w Wysokiem i Bujniczach. Adam Boniecki opisuje ich jako ród książęcy. Powołując się na Metrykę Litewską przytacza ich spór z Gasztołdową datując go na 1495 rok, kiedy to Aleksander Jagiełło „przysądził wieś Hatyszyce ks. Lwowej Bujnickiej i synowi jej ks. Aleksiejowi.” Boniecki podaje, że Lew był wnukiem księcia Jerzego Tołoczki. Żoną Lwa była Teodozya, córka „księcia Fedora Worotyńskiego i Maryi Korybutównej.” Książe Aleksy Lwowicz (syn Lwa) zmarł przed 1522 rokiem i przez Bonieckiego uważany był za ostatniego męskiego potomka tego rodu. Jako pozostałych potomków Lwa i Teodozji wymienia same córki: Kondratową Iwaszkowiczową, Aleksandrową Sołtanowiczową (żonę marszałka królewskiego Sołtanowicza) oraz księżnę Iwanową Kroszyńską. Wszystkie wymieniane w Metryce Litewskiej, jako procesujące się o Bujnice. Pomimo, że Boniecki uważa linię męską rodu Bujnickich (Buynickich) za wymarłą już w pierwszym ćwierćwieczu XVI wieku, opisuje kolejnych przedstawicieli tego rodu występujących w XVII i XVIII wieku w powiecie oszmiańskim i województwie połockim. W innym swoim dziele ten sam autor wymienia nieznanego z imienia kniazia Tołoczko, którego synem był Lew, wnukiem Aleksiej (syn Lwa). Żoną Lwa była „kniahini Fedosia Lwowa”. Tych ostatnich Boniecki datuje na 1506 rok, kiedy to złożyli zapis dworu borsukowskiego na monaster w Pieczersku. W obydwu dziełach Bonieckiego jest zapewne mowa o jednej i tej samej rodzinie. Fedosia to inaczej Teodora, Teodozja, a Aleksy Lwowicz to Aleksiej (Aleksander). Różnica między jednym, a drugim źródłem polega tylko na przyporządkowaniu do określonego rodu – BUJNICKI lub TOŁOCZKO vel TOŁOCZKOWICZ. Zarówno jedni i drudzy wywodzili się od Jerzego Tołoczko, potomka Kiejstuta Giedyminowicza.

Być może Lew nie był jedynym synem kniazia Tołoczko, ale najprawdopodobniej był protoplastą rodu Tołłoczków herbu Pobóg, z których wywodzą się między innymi światowej klasy chirurdzy, profesorowie – nieżyjący już Antonii Tołłoczko (1908-1975) oraz Tadeusz Tołłoczko (1929-?). Ten ostatni, wspominając pierwszego w jednym ze swoich wystąpień wspomina: „[…] gdy przedstawiłem się dyrektorowi szpitala, ten, ze względu na zbieżność naszych nazwisk, zapytał: A jakiegoż to herbu pan jesteś? Gdy odpowiedziałem: Pobóg, wówczas powiedział: A czy wiesz, kto był naszym przodkiem? Gdy odpowiedziałem, że Lew Tołłoczko z Połocka, poczułem, że zostałem zaakceptowany. Późniejsze nasze okolicznościowe rozmowy dotyczyły tragicznych losów naszych rodzin jako uczestników powstania 1863 roku.” W dalszych rozdziałach zostaną opisani przodkowie Antoniego i Tadeusza. Powyższa opowieść wskazuje na ewentualne gniazdo rodowe wielu gałęzi rodu Tołłoczko – Połock. Być może stamtąd rozeszli się Tołłoczkowie zakładając swoje kolejne gniazda… Na podstawie zebranych informacji źródłowych można z bardzo dużym prawdopodobieństwem założyć, że praprzodkami wyżej wymienionych profesorów był książęcy ród Gedyminów. Lew, którego wymieniają jako swojego praprzodka, był synem nieznanego z imienia Tołoczko, który z kolei był synem Jerzego Tołoczko, wnukiem Iwana Wojdata, prawnukiem Kiejstuta Gedyminowicza. Ojciec Lwa był zapewne protoplastą (założycielem) linii książąt Bujnicckich.

Kniaziowie Druccy herbu własnego

Druccy – ród kniaziowski pochodzenia litewskiego, będący gałęzią dynastii Giedyminowiczów i wywodzący się od Dymitra Olgierdowicza (starszego) – przyrodniego brata króla Władysława Jagiełły. Wzięli swoje nazwisko od majątku Druck leżącego w powiecie orszańskim nad rzeką Drucią, Pochodzenie kniaziów Druckich pozostaje do dnia dzisiejszego dyskusyjne, ponieważ niektórzy historycy wywodzą ten ród od Rurykowiczów.

http://zapodaj.net/8cef0c2bb8615.png.html - herb Druck według K.Niesieckiego

Pierwsi książęta Druccy używali herbu z Pogonią Litewską, a dopiero później zaczęli używać herbu własnego Druck. Byli rodem niezwykle rozgałęzionym. W krótkim czasie podzielili się na kilka linii, które od posiadanych dóbr przyjęły swoje nazwiska. W ten sposób powstali Druccy: „Sokolińscy od Sokolni, Horscy na Horach, Lubeccy na Lubeczu, Ozierzeccy na Ozierżach, Podberezcy na Podbereziu.” Były to najstarsze linie rodowe Druckich. Z nich kolejni książęta Druccy noszący przydomki: Babiczewy, Konopla, Pryhabscy, Krasny, Putiatycze i najistotniejsi w tym opracowaniu Tołoczyńscy z Tołoczyna. Większość z tych rodów wymarła między XVI, a XVIII wiekiem.

Druccy-Babiczewy wywodzili się od kniazia Iwana Druckiego o przydomku „Baba”, który przyjął służbę u Wielkiego Księcia Moskiewskiego Wasila Ciemnego. Ta linia rodowa Druckich pozostała aż do wygaśnięcia na Rusi. Iwan „Baba” wywodził się z gałęzi Druckich-Sokolińskich z Sokolni. Druccy-Konopla (lub Konopla-Sokolińscy) wywodzili się z Druckich-Sokolińskich z Sokolni. Protoplastą tej linii rodowej był kniaź Fedor Fedorowicz o przydomku „Konopla", syn kniazia Fedora i wnuk kniazia Iwana „Baby" Druckiego. Druccy-Pryhabscy przyjęli nazwanie od swojej siedziby rodowej Pryhaby (vel Prichaby), leżącej w Powiecie Orszańskim położonej niedaleko Drucka. Za protoplastę rodu uznaje się kniazia Konstantego Iwanowicza, syna kniazia Iwana „Baby" Druckiego, który „dzierżył Pryhaby i sprawował urząd czasznika u księżnej Witoldowej (żony wielkiego księcia litewskiego Witolda).” Protoplastą Druckich-Putiatyczów był książę Iwan Drucki o przydomku „Putiata”. To właśnie jemu w niektórych źródłach przypisuje się pochodzenie od Rurykowiczów i wywodzi od władców Rusi Czerwonej i Halicza. Pieczętował się ponoć własnym herbem i z niego ponoć wywodziły się książęce rody Babiczewów i Sokolińskich.

Kasper Niesiecki ród Druckich herbu własnego wywodzi z linii książąt ruskich wymieniając jako protoplastę Romana księcia Włodzimirskiego i Halickiego, który „między pięciu synów swoich księztwo Ruskie swoje podzielił, to jest na Mścisława, Daniela, Wasilka, Włodzimierza i Michała.” Ten ostatni „[…] pisał się książeciem Druckim, miał więcej dóbr przyległych na Wołyniu, które mu się działem dostały. Zostawił syna Siemiona, ten Dymitra, którego syn Iwan, tego zaś Siemion i Jędrzej.” Córką Dymitra Druckiego była Aleksandra, urodzona około 1380 roku, zmarła w 1426 roku w Glinianach na Rusi. Mężem Aleksandry Druckiej był książę Andrzej Holszański. Z tego małżeństwa Aleksandra „powiła córkę Zofię dziwnie urodziwą, tę sobie wziął za małżonkę Władysław Jagiełło Król Polski i z niej spłodził Władysława […] i Kazimierza, królów.” Zofia była czwartą żoną Władysława II Jagiełły.

Druccy Tołoczyńscy (pisani także Tołłoczyńscy) wzięli swoje nazwisko od miejscowości Tołoczyn leżącej w Powiecie Orszańskim (niedaleko Drucka). Za protoplastę rodu uznaje się kniazia Michała Iwanowicza, syna kniazia Iwana „Putiaty" Druckiego, który znany jest właściwie tylko z patronimiku swojego syna, kniazia Jurija Michajłowicza, piszącego się pierwotnie Sziszewskim od Sziszewa pod miastem Hory, a dopiero później Tołoczyńskim (Tołoczinskim). Większość źródeł historycznych podaje, że ród w linii męskiej zakończył się w XVI wieku na kniaziu Wasylu Jurjewiczu Tołoczyńskim (Толочинский Василей), synu Jurija i wnuku wyżej wymienionego Michała.

Kniaź Waslij Jurjewicz Tołoczyński w 1536 roku otrzymał starostwo homelskie, a w 1538 roku starostwo orszańskie. Rok później otrzymał zapewnienie królewskie, że „zamek orszański dzierżyć będzie aż do śmierci”. Ze źródeł historycznych wynika, że starostą orszańskim był do swojej śmierci w 1546 roku. Jego żoną była księżna Maryna (Maria) Zasławska, córka Bohdana i Agrefeny Chodkiewicz, której w 1545 roku zapisał 1/3 swoich dóbr – między innymi dwór Tołoczyn. Za życia brał udział w licznych sporach o spadek po kniaziu Podberskim – właścicielu zamku Druckiego. Komu przepisał w takim razie resztę swoich dóbr? Na tej podstawie można przypuszczać, że kniaź Wasylij pozostawił jednak potomków, którzy po nim dziedziczyli.

Siostrą kniazia Wasylija Jurewicza Tołoczyńskiego była Ludmiła Juriewna określoną przez Niesieckiego, jako „nieznana z imienia Tołoczkówna.” Jej mężem był Jerzy (Juryj) Chreptowicz herbu Odrowąż (u Niesieckiego – Hrebtowicz). Urodziła się około 1510 roku. Mąż Ludmiły był synem Fedka (Teodora) i Marii (nazwisko rodowe nieznane), a wnukiem Bohdana. Ojciec Jerzego zmarł przed 1528 roku i był namiestnikiem bielickim (występował 15 III 1502 roku), dzierżawcą brzeskim i ostryńskim (1506 rok). Kariera Teodora Chreptowicza legła w gruzach, gdy wraz z bratem Marcinem stał się zwolennikiem Olbrachta Gasztołda w konflikcie z Mikołajem II Radziwiłłem. Został oskarżony o zdradę stanu i sprzyjanie buntowi Michała Glińskiego. Teodor i jego brat Marcin zostali aresztowani w 1509 roku i pozbawieni wszystkich urzędów. Teodor przebywał w więzieniu od lutego 1509 do 18 V 1511 roku, w którym to dniu „Zygmunt I w Brześciu za udaniem się do niego oto wielu panów darował im i wszyscy z więzień uwolnieni zostali”. Po wyjściu na wolność nie odzyskał utraconych urzędów i tym samym przestał należeć do elity rządzącej. Bratem Teodora był także Jana (Iwan, Iwaszka) – podskarbi dworny litewski zmarły w 1513 roku, od którego potomkowie przyjęli przydomek „Litawor” (z niem. Litauer – Litwin), W 1506 roku król Aleksander nadał Chreptowiczom ziemie nadbiebrzańskie z dobrami Krasny Bór (Krasnybór). leżącymi „nieopodal ujścia Lebiedzianki do Biebrzy, na .skraju Puszczy Augustowskiej.”
Od tej pory Krasnybór stał się gniazdem rodowym Chreptowiczów. Zgodnie z przywilejem z 1518 roku granice tych dóbr „obejmowały część Puszczy Perstuńskiej nad rzeką Bobrą, między rzeczką Lebiedziną a Czarnym Lasem oraz Chomaszewem od północy.” Teodor (Feodko) Chreptowicz posiadał dobro Sienno (Szczorsy) w województwie nowogródzkim, „skąd sprowadzał osadników do zasiedlenia swoich dóbr w Puszczy Krasnoborskiej, a także ze wsi Bartnik i Kopczan”. W 1522 roku, kolejnym przywilejem, Zygmunt Stary „nadał Chreptowiczowi oba brzegi rzeki Lebiedziny i Bobry na granicy puszczy Krasnybór, gdzie została zbudowana grobla i młyn.” W popisie wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1528 roku Jerzy Fedkowicz Chreptowicz wystawia 14 koni – z czego wynika, że do majątku jego należały 102 służby ziemskie, czyli 204 dymy. Matka Jerzego – Maria Fedkowna Chreptowiczowa (wdowa) wystawiła 16 koni, czyli posiadała 108 służb ziemskich. Siostrą Jerzego Chreptowicza była Olena, która wyszła za za Teodora księcia Czetwertyńskiego. W 1541 roku Jerzy Fedko Chreptowicz był dworzaninem królewskim. Z Magdaleny urodził się syn Iwan, „o którym dowiadujemy się z zapisu na cerkiew w Lipsku, zeznanego w 1585 r. przez jego wnuka, któremu było także Iwan na imię.” Jerzy Chreptowicz „owdowiawszy został archiepiskopem (sic.! arcybiskupem) połockim, witebskimi i mścisławskim. Jest nim w 1551 r. pod imieniem Herman.” Wnuk Jerzego – Adam Litawor Chreptowicz tak napisał o swoim dziadku: „urodzony pan Jerzy Chreptowicz Władyka Połocki, dziad mój z tymże się światem pożegnał w Połocku 1555 roku.” Taka sama data i miejsce pochówku – Połock, zostały przedstawione również w innych źródłach. Z powyższego wynika, że Ludmiła Chreptowicz księżna Tołoczyńska zmarła przed 1551 rokiem. Niektóre źródła podają, że Jerzy Chreptowicz nie przeszedł w stan kapłański po śmierci żony, ale po rozwodzie. Drugi wnuk Jan (Iwan) tak scharakteryzował swoją babkę: „[…] pani Ludmila Jurevna knjażna Tolćinskaja pani byvśaja uljubivśi sebe veru starożytnuju pravoslavnuju grećeskuju...” Iwan (Jan) – syn Jerzego i Ludmiły, ożenił się z Magdaleną Skuminówną Tyszkiewiczówną. Zmarł w 1566 roku i został pochowany w Nowogródku. Mieli dwóch synów: Iwana (Jana) i Adama. Pierwszy z nich zmarł bezpotomnie. Adam był żonaty dwukrotnie. Pierwszą żoną była Elżbieta Słuszczanka, która zmarła w 1583 roku. Po jej śmierci poślubił Annę Komajewską „wraz z którą nadał w 1593 r. mieszczanom place w Lipsku, w powiecie grodzieńskim.” W tym czasie Adam Litawor Chreptowicz był podkomorzym nowogrodzkim – właścicielem dóbr krasnoborskich, „gdzie w latach 1584-1589 ufundował kościół pw. św. Katarzyny z Sieny (obecnie Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny)”. W 1620 roku był marszałkiem trybunału litewskiego. Z obydwu małżeństw miał co najmniej siedmioro dzieci: trzy córki i czterech synów. Dwie córki zmarły w panieństwie, a trzecia – Elżbieta, w 1603 roku wyszła za marszałka lidzkiego Ilona Kopcia. Synowie Adama to: Jerzy, Aleksander, Ostafiej (Eustachy) i Jan. Adam Chreptowicz był pierwotnie wyznania prawosławnego, niektórzy uważają jednak, że „na katolicyzm przeszedł poprzez protestantyzm.” Wraz z postępującym procesem polonizacji cerkiew w Krasnymborze przestała istnieć, „a lud oświecając się przyjął wiarę katolicką. W połowie XVII w. cerkiew w Osinkach zamieniono na kościół katolicki.” W Schematyzmie jubileuszowym rzymskokatolickiej diecezji łomżyńskiej, wydanym w 1975 roku, o parafii w Krasnymborze odnotowano: „[...] parafię erygowano około 1506 r. z fundacji króla Zygmunta I i litewsko-ruskiego rodu Chreptowiczów...” W 1780 roku biskup katolicki wileński pozwolił na budowę kościoła, podobno na miejscu cerkwi unickiej. W posiadaniu Chreptowiczów był także Sztabin i przyległości, będące filią parafii krasnoborskiej: „[...] Chreptowicze rozbudowali miasteczko Osinki i nazwali je Sztabin.” Od czasów Adama, Chreptowicze, jak i ich poddani zasilili szeregi kościoła katolickiego. Adam został pochowany w krypcie kościoła karasnoborskiego. Aleksander – syn Adama, w 1620 roku ożenił się z księżną Bohdaną Żyzemską, z którą nie miał potomków. Jan również umarł bezpotomnie. Eustachy – po ojcu podkomorzy nowogrodzki, ożenił się z Kurzeniecką, z którą miał dwóch synów: Stanisława (zmarł w 1656 roku) i Samuela – chorążego starodubskiego „żonatego z księżną Konstancyą Dolską, którego dwóch synów Cesarz Piotr Wielki wziął do niewoli w 1707 r.” Ta linia rodowa Chreptowiczów – potomków Jerzego syna Teodora i Ludmiły Tołoczyńskiej, dziedziczyła na Krasnymborze. Ród ten „od końca XV do połowy XVII wieku należał do najmożniejszych rodów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Byli oni fundatorami cerkwi, zborów i kościołów.” Pod koniec XVIII wieku krasnoborskie dobra przestały być własnością Chreptowiczów – od 1790 roku nowymi właścicielami zostali Brzostowscy (skoligaceni przez małżeństwo Ewy z Chreptowiczów córki Joachima z Michałem Brzostowskim).

Toł(ł)oczyńscy i Toł(ł)oczkowicze troccy

W jednym z opracowań na temat ziemi wołkowyskiej można odnaleźć zapisy wywodzące ród Tołłoczków wołkowyskich od kniaziów Druckich, którzy „do XV wieku tak się rozrodzili, że dla odróżnienia się poczęli przyjmować nazwiska od miejscowości, w której zamieszkiwali i tak od majątku Tołoczyn w powiecie orszanskim, powstało nazwisko Tołłoczyński, następnie przekształcone na Tołłoczkowicz i ostatecznie na Tołłoczków. Linia Tołłoczków w XVI wieku przeniosła się w Grodzieńskie i tam pozostała”. Opisywany wcześniej kniaź Wasyl Jurewicz Tołoczyński występuje w Popisie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1528 roku – gdzie wystawił
„18 koni” – jednego konia wystawiano z 8 służb, z czego wynika, że do majątku jego należały 144 służby ziemskie, czyli 288 dymów (samodzielnych gospodarstw chłopskich). Jedno gospodarstwo zamieszkiwane było ówcześnie średnio przez 6-7 osób, wliczając w to starców, kobiety i dzieci. W wyżej opisanym popisie nie określono pochodzenia kniazia Wasyla, ale można założyć, że było to województwo trockie, powiat grodzieński. Z tego samego województwa i powiatu wymienia również bojarów: Szymona Tołoczkiewicza (Толочкевич Шымон), Szczęsnego Tołoczkiewicza (Толочкевич Щасный), Szyman (Szymon) Tołoczkiewicza (Толочкович Шиман). W spisie wymienia się jeszcze dwóch bojarów z województwa trockiego z powiatu ostryńskiego (Астрынска пав.): Sidora Tołoczkowa (Толочков Сидор) oraz Sidjuka Tołoczkowicza (Толочкович Сидюк). Być może pochodzili z Ostryny w województwie trockim. Powyższe zapisy mogą świadczyć o tym, że wywodzenie rodu Toł(ł)oczko od kniaziów Druckich vel Tołoczyńskich nie jest legendą, ale faktem potwierdzonym w źródłach historycznych. Wymienieni w popisie bojarzy Tołoczkiewicze (Tołoczkowicze) mogli tak, jak kniaź Tołoczyński pochodzić z Tołoczyna leżącego niedaleko Drucka w powiecie orszańskim. Mogli być jego krewnymi i jednocześnie poddanymi. Inna forma „nazwiska” mogła wynikać z konieczności rozróżnienia kniazia od pomniejszych. Ślady występowania nazwiska „Tołoczkowicz” w województwie trockim, powiecie grodzieńskim można odnaleźć jeszcze przed popisem wojsk z 1528 roku.

W pierwszej ćwierci XVI wieku źródła wymieniają Mikołaja Tołoczkowicza, który przed 1514 rokiem pełnił urząd chorążego grodzieńskiego (w dniu 22 III 1514 roku na urząd ten został powołany Marcin Olenicz). Jego potomkowie w kolejnych latach również sprawują wysokie urzędy. W spisie urzędników Wielkiego Księstwa Litewskiego wymienia się prawdopodobnych synów Mikołaja tj. Piotra, Jana i Szczastnego (Szczęsnego). Najstarszym z wymienionych synów Mikołaja był najprawdopodobniej Piotr Tołoczkowicz, który tak jak ojciec był chorążym grodzieńskim. Urząd sprawował w latach 1522-1523, a być może nawet do 1526 roku (poprzednik Hryńkowicza). Nie licząc zdjętego z urzędu Hryńkowicza następcą Piotra był jego brat – Jan. O Janie Mikołajewiczu Tołoczkowiczu vel Tołoczko w źródłach można odnaleźć kilka zapisów, które w pewnym sensie wyjaśniają i potwierdzają równoznaczność nazwisk Tołoczkowicz (Tołoczkiewicz) z Tołłoczko (Tołoczko). Jan Mikołajewicz Tołoczkowicz (Tołoczkiewicz, Tołoczko) sprawujący urząd od 12 IX 1526 roku „do żywota”, wyznaczony został po usunięciu Marko Hryńkowicza (Wołowicza), „którego starosta i bojarowie grodzieńscy nie przyjęli”. Chorążym grodzieńskim był do 3 VI 1553 roku – zastąpił go Piotr Mincuta. W cytowanym spisie wymieniany jest także, jako sędzia grodzieński od 7 XI 1544 do 3 VI 1553 roku. Jan zmarł prawdopodobnie w 1554 roku. W cytowanym spisie urzędników, w pierwszym przypadku Jan zapisany jest (tak jak jego ojciec) pod nazwiskiem „Tołoczkowicz”, natomiast w drugim przypadku, jako „Tołoczko”. Jan został chorążym grodzieńskim po po „Marku Hryńkowiczu,. Boniecki zapisuje Jana pod nazwiskiem „Tołoczkowicz”, tak samo jego ojca i braci. Nie określa przynależności herbowej wymienionych Tołoczko vel Tołoczkiewiczów. Wiktor Wittyg w swoim opracowaniu „Nieznana Szlachta Polska i Jej Herby” wymienia, tak jak Boniecki zapewne tego samego Jana Tołoczkowicza, który w połowie XVI wieku był chorążym grodzieńskim. Nie przypisuje go jednak do herbu Pobóg, uważając, że rodzina ta posiada herb własny . Herb ten w niczym nie przypominał herbu Pobóg – nie mógł więc być jego odmianą.

Kolejnym, być może najmłodszym synem Mikołaja, bratem Piotra i Jana – chorążych grodzieńskich, był opisywany przez Bonieckiego i wymieniany w spisie urzędników Wielkiego Księstwa Litewskiego „Szczastny Mikolajewicz Tołoczko”, który w dokumentach datowanych na 20 VIII 1549 roku zapisany jest, jako horodniczy (burgrabia) zamku grodzieńskiego. Być może to on występował w popisie wojsk w 1528 roku wraz z kniaziem Tołoczyńskim. Chorążym był najprawdopodobniej do 1551 roku – wtedy to na stanowisku zastąpił go Ostafi Bohdanowicz Wołłowicz Imię „Szczastny” inaczej „Szczęsny” rozumiane jest także jako Felicjan. Być może ten sam Szczęsny Tołoczkowicz wymieniany jest w Metryce Litewskiej (transkrypcja) w dokumencie datowanym na 14 V 1542 roku, jako dworzanin hospodarski, podstarości lidzki (namiestnik bielicki).

W spisie urzędników Wielkiego Księstwa Litewskiego, jako pisarz ziemski grodzieński wymieniany jest Mikołaj Janowicz Tołoczko, opisany w źródłach pod datą 1 V 1564 roku. Pisarzem był już prawdopodobnie około 1560 roku – jego poprzednik, Fedor Iwanowicz Kuncewicz (Kuncowicz) zdał urząd 26 V 1560 roku. Po Mikołaju pisarzem grodzieńskim został Ławryn Woyna, nominowany 19 VI 1565 roku. Z „otczestwa” Mikołaja wynika, że był synem Jana – być może był to Jan Mikołajewicz Tołoczkowicz (Tołoczkiewicz, Tołoczko). W takim przypadku Mikołaj byłby wnukiem Mikołaja – chorążego grodzieńskiego, opisywanego w źródłach przed 1514 rokiem.

ciąg dalszy nastąpi...