Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Demel Kazimierz Konstanty (1889-1978)
18.02.2015 20:59
Profesor dr hab. Kazimierz Konstanty Demel urodził się 9 marca 1889 w Zawodziu koło Katowic. Zawodzie pierwotnie było kolonią Bogucic leżącą na prawym brzegu rzeki Rawy o charakterze typowo rolniczym. Rozwój przemysłu datuje się od połowy XIX wieku. Pod koniec XIX wieku Zawodzie stanowiło odrębną gminę, na początku XX wieku zostało połączone z Bogucicami aż do 1924 roku, kiedy to zostało przyłączone wraz z Bogucicami do Katowic. Ojciec Kazimierza Demela był doktorem chemii i pracował jako dyrektor w fabryce chemicznej.
Kazimierz Demel maturę zdał w Warszawie w 1908 roku, a następnie podjął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Lwowskim, skąd po roku przeniósł się na Uniwersytet Genewski. W 1911 roku otrzymał tytuł magistra i rozpoczął pracę na miejscu jako asystent w Zakładzie Zoologii. W 1913 roku powrócił do kraju z powodu choroby ojca, nostryfikując swój dyplom na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
W tym czasie – w 1913 roku – rozpoczął pracę w Towarzystwie Kursów Naukowych w Warszawie oraz w Pracowni Zoologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (TNW), co dało mu możliwość odbycia stażu naukowego w Villefranche-sur-Mer (Prowansja, w południowo-wschodniej Francji nad Lazurowym Wybrzeżem). W 1915 roku został skierowany na kurs biologiczno-morski do Murmańskiej Stacji Biologicznej nad Oceanem Lodowatym nad Zatoką Kolską (Morze Barentsa), podczas którego ostatecznie skierował swoją uwagę na zagadnienia związane z ekologią i biologią morza i rozpoczął specjalizację w tych kierunkach.
W listopadzie 1916 roku, w związku z toczącą się I wojną światową, był zmuszony był przerwać pracę. Został przymusowo wcielony do armii rosyjskiej, skąd po roku udało mu się przejść do organizowanego na terenie Białorusi Pierwszego Korpusu Polskiego, pod dowództwem generała Józefa Dowbór-Muśnickiego. W czerwcu 1918 roku z powodu demobilizacji korpusu został ze służby wojskowej zwolniony, ale 11 listopada zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego. Brał udział w najcięższych bojach pod Radzyminem oraz III Powstaniu Śląskim - odznaczony Górnośląską Wstęgą Walecznych i Zasługi II klasy. Za kampanię na froncie wołyńskim otrzymał Krzyż Walecznych.
W 1921 roku po zdemobilizowaniu poświęcił się już wyłącznie pracy naukowej. Najpierw pracował krótko w Stacji Biologicznej nad jeziorem Wigry.
W 1923 roku Kazimierz Demel, człowiek światowy, znający biegle kilka języków, zdecydował się podjąć pracę jako adiunkt w Morskim Laboratorium Rybackim na Helu – mieścinie odciętej od świata, liczącej wówczas zaledwie kilkaset osób, w tym 40 Polaków. Dwa lata później został kierownikiem. W 1929 roku. Morskie Laboratorium Rybackie otrzymało pierwszy statek badawczy „Ewa”, a w lipcu odbył się pierwszy kurs naukowy z dziedziny biologii morza dla studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Głównymi wykładowcami byli Kazimierz Demel i prof. Siedlecki. W 1930 roku Kazimierz Demel wziął po raz pierwszy udział w poważnym międzynarodowym spotkaniu badaczy morza – w III Konferencji Hydrograficznej Państw Bałtyckich. W 1932 roku na bazie MLR utworzona została Stacja Morska w Helu. Szefem mianowano dr Mieczysława Boguckiego, a Kazimierza Demela – kierownikiem Działu Biologicznego. Stacja stale się powiększała, w 1935 roku jako asystenci zostali zaangażowani m.in. Walerian Cięglewicz, Władysław Mańkowski, Zygmunt Mulicki.
W 1938 roku nastąpiły trzy ważne zdarzenia. Stacja Morska otrzymała wygodną siedzibę w dwupiętrowym gmachu przy al. Zjednoczenia 1 w Gdyni (obok pracowni były tam również mieszkania, jedno z nich, trzypokojowe, dla Demela).W czasie uroczystości otwarcia nowego portu rybackiego w Wielkiej Wsi (w tym samym roku przemianowanej na Władysławowo), za swą piętnastoletnią działalność nad polskim morzem Kazimierz Demel uhonorowany został Złotym Krzyżem Zasługi. W grudniu obronił pracę doktorską i była to – jak oświadczył prof. Siedlecki – pierwsza i jedyna praca z dziedziny biologii morza, jaką przyjął Uniwersytet Jagielloński do roku 1938.
W sierpniu 1939 roku dr Demel, będąc porucznikiem rezerwy, zameldował się w swoim macierzystym pułku w Bydgoszczy, lecz ze względu na przekroczony 50-ty rok życia został zwolniony. Czas okupacji przeżył w Warszawie, angażując się w tajną działalność dydaktyczną, a po zakończeniu wojny natychmiast przyjechał do Gdyni (25 kwietnia 1945 roku). Tutaj rozpoczął energiczne starania mające na celu odtworzenie macierzystego Laboratorium. Niedługo potem zjawił się przedwojenny kierownik stacji prof. Mieczysław Bogucki oraz ichtiolog Borys Dixon. Pracę trzeba było zaczynać prawie od nowa. Budynek Morskiego Laboratorium Rybackiego (bo taką nazwę przywrócono Stacji) był zdewastowany, statek badawczy „Berkut” zaginął, motorówka „Meduza” została zatopiona. Profesor Bogucki został mianowany kierownikiem, dr Demel – jego zastępcą. W 1948 roku. MLR z dostaw UNRRA otrzymało statek badawczy, któremu nadano nazwę „Profesor Siedlecki” (profesor Michał Siedlecki zginął w 1940 roku w obozie Sachsanhausen).
W 1948 roku dyrektor Instytutu Bałtyckiego dr Józef Borowik, pragnący stworzyć w Szczecinie Muzeum Morskie, wyjednał dla dr Demela stypendium państwowe na dwumiesięczny wyjazd i rekonesans muzeów podobnego typu w Holandii, Belgii, Francji i Monaco.
W 1950 roku dr Demel habilitował się na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego i objął katedrę Wydziału Rybackiego przy Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie. Na siedzibę tej katedry przewidywano początkowo Gdynię, gdzie miał powstać ośrodek kształcenia ichtiologów morskich jako filia SGGW, ale w tamtych latach Gdynia – jako „sanacyjny bękart” i pokłosie „kwiatkowszczyzny” – nie mogła liczyć na łaskawość władz państwowych, dlatego Wydział Rybacki zamiast w Gdyni – utworzono w Olsztynie. Obok pracy wykładowcy w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, wykładał również w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Sopocie przyrodnicze podstawy rybołówstwa morskiego. W 1951 roku mianowany został kierownikiem Działu Oceanograficznego Morskiego Instytutu Morskiego (bo tak od 1949 roku nazywało się MLR), a w 1953 roku objął również kierownictwo Katedry Oceanografii i Biologii Morza na Wydziale Rybackim Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie.
W 1953 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a 4 lata później – zwyczajnego. W 1958 roku, gdy prof. Mańkowski zrezygnował ze stanowiska zastępcy dyrektora do spraw naukowych MIR, minister żeglugi powołał na to stanowisko prof. Demela. W następnym roku otrzymał za całokształt działalności naukowej Nagrodę Miasta Gdyni.
W latach 1951–1960, po połączeniu Morskiego Laboratorium Rybackiego z Morskim Instytutem Rybackim pracował jako kierownik Działu Oceanograficznego oraz członek Rady Naukowej Instytutu. Współorganizował też kurs biologii morza dla studentów, najpierw w Helu, a potem w Gdyni. Przez wiele lat był ekspertem w Międzynarodowej Radzie Badań Morza w Kopenhadze.
Po przejściu na emeryturę w 1960 roku nie zaprzestał pracy naukowej i twórczej, prowadząc ją do swych ostatni dni. Pochłonięty był pisaniem książek Morze, jego życie i zasoby, Nasz Bałtyk. Opracowywał hasła do Wielkiej Encyklopedii Powszechnej: Morze Północne, Ocean Atlantycki, Oceanografia, itp. W sumie napisał ponad 150 prac naukowych i popularnonaukowych, w tym wiele podręczników (m. in. bardzo cenione Życie morza, Biologię morza, Zwierzę i jego środowisko czy Morza i oceany) i opracowań popularnonaukowych. Był promotorem i recenzentem prac doktorskich i habilitacyjnych, członkiem Rady Naukowej MIR. Przez wiele lat był też członkiem i ekspertem Międzynarodowej Rady Badań Morza w Kopenhadze.
Uznanie dla jego zasług znalazło wyraz w nadanym mu w 1960 roku przez Wyższą Szkołę Rolniczą w Olsztynie tytuł doktora honoris causa oraz w licznych wysokich odznaczeniach, wyróżnieniach i nagrodach. Morski Instytut Rybacki co roku na jego cześć przyznaje specjalne odznaczenie, Medal im. Profesora Kazimierza Demela, „za wybitne osiągnięcia naukowe i organizacyjne w badaniach oraz w popularyzacji wiedzy o morzu w dziedzinach: biologii, ekologii i rybactwa”.
Kazimierz Demel zmarł 29 września 1978 roku. Pochowany został w starej Alei Zasłużonych na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni (sektor 77, rząd 22, grób nr 17). W 1991 r. w Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni ustanowiony został Medal im. Profesora Kazimierza Demela, nadawany za wybitne osiągnięcia naukowe i organizacyjne w badaniach oraz w popularyzacji wiedzy o morzu.
W 2009 roku Kapituła Zasłużonych Ludzi Morza nadała honorowy tytuł „Zasłużony Człowiek Morza” Kazimierzowi Demelowi, co upamiętnia tablica w kształcie róży wiatrów wmurowana w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza w Rewie, gmina Kosakowo położona nad Zatoką Pucką.
Kazimierz Demel maturę zdał w Warszawie w 1908 roku, a następnie podjął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Lwowskim, skąd po roku przeniósł się na Uniwersytet Genewski. W 1911 roku otrzymał tytuł magistra i rozpoczął pracę na miejscu jako asystent w Zakładzie Zoologii. W 1913 roku powrócił do kraju z powodu choroby ojca, nostryfikując swój dyplom na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie.
W tym czasie – w 1913 roku – rozpoczął pracę w Towarzystwie Kursów Naukowych w Warszawie oraz w Pracowni Zoologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (TNW), co dało mu możliwość odbycia stażu naukowego w Villefranche-sur-Mer (Prowansja, w południowo-wschodniej Francji nad Lazurowym Wybrzeżem). W 1915 roku został skierowany na kurs biologiczno-morski do Murmańskiej Stacji Biologicznej nad Oceanem Lodowatym nad Zatoką Kolską (Morze Barentsa), podczas którego ostatecznie skierował swoją uwagę na zagadnienia związane z ekologią i biologią morza i rozpoczął specjalizację w tych kierunkach.
W listopadzie 1916 roku, w związku z toczącą się I wojną światową, był zmuszony był przerwać pracę. Został przymusowo wcielony do armii rosyjskiej, skąd po roku udało mu się przejść do organizowanego na terenie Białorusi Pierwszego Korpusu Polskiego, pod dowództwem generała Józefa Dowbór-Muśnickiego. W czerwcu 1918 roku z powodu demobilizacji korpusu został ze służby wojskowej zwolniony, ale 11 listopada zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego. Brał udział w najcięższych bojach pod Radzyminem oraz III Powstaniu Śląskim - odznaczony Górnośląską Wstęgą Walecznych i Zasługi II klasy. Za kampanię na froncie wołyńskim otrzymał Krzyż Walecznych.
W 1921 roku po zdemobilizowaniu poświęcił się już wyłącznie pracy naukowej. Najpierw pracował krótko w Stacji Biologicznej nad jeziorem Wigry.
W 1923 roku Kazimierz Demel, człowiek światowy, znający biegle kilka języków, zdecydował się podjąć pracę jako adiunkt w Morskim Laboratorium Rybackim na Helu – mieścinie odciętej od świata, liczącej wówczas zaledwie kilkaset osób, w tym 40 Polaków. Dwa lata później został kierownikiem. W 1929 roku. Morskie Laboratorium Rybackie otrzymało pierwszy statek badawczy „Ewa”, a w lipcu odbył się pierwszy kurs naukowy z dziedziny biologii morza dla studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Głównymi wykładowcami byli Kazimierz Demel i prof. Siedlecki. W 1930 roku Kazimierz Demel wziął po raz pierwszy udział w poważnym międzynarodowym spotkaniu badaczy morza – w III Konferencji Hydrograficznej Państw Bałtyckich. W 1932 roku na bazie MLR utworzona została Stacja Morska w Helu. Szefem mianowano dr Mieczysława Boguckiego, a Kazimierza Demela – kierownikiem Działu Biologicznego. Stacja stale się powiększała, w 1935 roku jako asystenci zostali zaangażowani m.in. Walerian Cięglewicz, Władysław Mańkowski, Zygmunt Mulicki.
W 1938 roku nastąpiły trzy ważne zdarzenia. Stacja Morska otrzymała wygodną siedzibę w dwupiętrowym gmachu przy al. Zjednoczenia 1 w Gdyni (obok pracowni były tam również mieszkania, jedno z nich, trzypokojowe, dla Demela).W czasie uroczystości otwarcia nowego portu rybackiego w Wielkiej Wsi (w tym samym roku przemianowanej na Władysławowo), za swą piętnastoletnią działalność nad polskim morzem Kazimierz Demel uhonorowany został Złotym Krzyżem Zasługi. W grudniu obronił pracę doktorską i była to – jak oświadczył prof. Siedlecki – pierwsza i jedyna praca z dziedziny biologii morza, jaką przyjął Uniwersytet Jagielloński do roku 1938.
W sierpniu 1939 roku dr Demel, będąc porucznikiem rezerwy, zameldował się w swoim macierzystym pułku w Bydgoszczy, lecz ze względu na przekroczony 50-ty rok życia został zwolniony. Czas okupacji przeżył w Warszawie, angażując się w tajną działalność dydaktyczną, a po zakończeniu wojny natychmiast przyjechał do Gdyni (25 kwietnia 1945 roku). Tutaj rozpoczął energiczne starania mające na celu odtworzenie macierzystego Laboratorium. Niedługo potem zjawił się przedwojenny kierownik stacji prof. Mieczysław Bogucki oraz ichtiolog Borys Dixon. Pracę trzeba było zaczynać prawie od nowa. Budynek Morskiego Laboratorium Rybackiego (bo taką nazwę przywrócono Stacji) był zdewastowany, statek badawczy „Berkut” zaginął, motorówka „Meduza” została zatopiona. Profesor Bogucki został mianowany kierownikiem, dr Demel – jego zastępcą. W 1948 roku. MLR z dostaw UNRRA otrzymało statek badawczy, któremu nadano nazwę „Profesor Siedlecki” (profesor Michał Siedlecki zginął w 1940 roku w obozie Sachsanhausen).
W 1948 roku dyrektor Instytutu Bałtyckiego dr Józef Borowik, pragnący stworzyć w Szczecinie Muzeum Morskie, wyjednał dla dr Demela stypendium państwowe na dwumiesięczny wyjazd i rekonesans muzeów podobnego typu w Holandii, Belgii, Francji i Monaco.
W 1950 roku dr Demel habilitował się na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego i objął katedrę Wydziału Rybackiego przy Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie. Na siedzibę tej katedry przewidywano początkowo Gdynię, gdzie miał powstać ośrodek kształcenia ichtiologów morskich jako filia SGGW, ale w tamtych latach Gdynia – jako „sanacyjny bękart” i pokłosie „kwiatkowszczyzny” – nie mogła liczyć na łaskawość władz państwowych, dlatego Wydział Rybacki zamiast w Gdyni – utworzono w Olsztynie. Obok pracy wykładowcy w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, wykładał również w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Sopocie przyrodnicze podstawy rybołówstwa morskiego. W 1951 roku mianowany został kierownikiem Działu Oceanograficznego Morskiego Instytutu Morskiego (bo tak od 1949 roku nazywało się MLR), a w 1953 roku objął również kierownictwo Katedry Oceanografii i Biologii Morza na Wydziale Rybackim Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie.
W 1953 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a 4 lata później – zwyczajnego. W 1958 roku, gdy prof. Mańkowski zrezygnował ze stanowiska zastępcy dyrektora do spraw naukowych MIR, minister żeglugi powołał na to stanowisko prof. Demela. W następnym roku otrzymał za całokształt działalności naukowej Nagrodę Miasta Gdyni.
W latach 1951–1960, po połączeniu Morskiego Laboratorium Rybackiego z Morskim Instytutem Rybackim pracował jako kierownik Działu Oceanograficznego oraz członek Rady Naukowej Instytutu. Współorganizował też kurs biologii morza dla studentów, najpierw w Helu, a potem w Gdyni. Przez wiele lat był ekspertem w Międzynarodowej Radzie Badań Morza w Kopenhadze.
Po przejściu na emeryturę w 1960 roku nie zaprzestał pracy naukowej i twórczej, prowadząc ją do swych ostatni dni. Pochłonięty był pisaniem książek Morze, jego życie i zasoby, Nasz Bałtyk. Opracowywał hasła do Wielkiej Encyklopedii Powszechnej: Morze Północne, Ocean Atlantycki, Oceanografia, itp. W sumie napisał ponad 150 prac naukowych i popularnonaukowych, w tym wiele podręczników (m. in. bardzo cenione Życie morza, Biologię morza, Zwierzę i jego środowisko czy Morza i oceany) i opracowań popularnonaukowych. Był promotorem i recenzentem prac doktorskich i habilitacyjnych, członkiem Rady Naukowej MIR. Przez wiele lat był też członkiem i ekspertem Międzynarodowej Rady Badań Morza w Kopenhadze.
Uznanie dla jego zasług znalazło wyraz w nadanym mu w 1960 roku przez Wyższą Szkołę Rolniczą w Olsztynie tytuł doktora honoris causa oraz w licznych wysokich odznaczeniach, wyróżnieniach i nagrodach. Morski Instytut Rybacki co roku na jego cześć przyznaje specjalne odznaczenie, Medal im. Profesora Kazimierza Demela, „za wybitne osiągnięcia naukowe i organizacyjne w badaniach oraz w popularyzacji wiedzy o morzu w dziedzinach: biologii, ekologii i rybactwa”.
Kazimierz Demel zmarł 29 września 1978 roku. Pochowany został w starej Alei Zasłużonych na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni (sektor 77, rząd 22, grób nr 17). W 1991 r. w Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni ustanowiony został Medal im. Profesora Kazimierza Demela, nadawany za wybitne osiągnięcia naukowe i organizacyjne w badaniach oraz w popularyzacji wiedzy o morzu.
W 2009 roku Kapituła Zasłużonych Ludzi Morza nadała honorowy tytuł „Zasłużony Człowiek Morza” Kazimierzowi Demelowi, co upamiętnia tablica w kształcie róży wiatrów wmurowana w Ogólnopolskiej Alei Zasłużonych Ludzi Morza w Rewie, gmina Kosakowo położona nad Zatoką Pucką.