Karwacki // Archiwum aneksy 349-450

Aneks 429:Z gniazda grodzieńskiego (reasumpcja)

*1719-1779 Kazimierz Karwacki Wielkie Eysymonty k. Grodna
* 1730…. 1765 PIOTR KARWACKi (syn Kazimierza ?) – ekonom zarubecki (Aneks 345)
POPIS 1765 – powiat Grodzieński
Roku tysiąc siedmset sześćdziesiąt piątego, miesiąca Oktobra czwartego. Invirtite prawa pospolitego novellae legis, po wydanych odemnie uniwersałach, popis czterodniowy odprawiwszy w regestr obywatelów p-tu Grodzień., possesye swoie maiących, inserowałem.

Parafia Indurska./INDURA na S od Grodna (....) Imć pan Józef Bielski na koniu siwym, ze wszelkim moderunkiem iak do woyny. Imć pan Franciszek Jankowski na koniu gniadym, ze wszystkim porządkiem. Ci ichmość trzey z dóbr ieymość pani woiewodziney Brzeskiey popisali. Imć pan Piotr Karwacki – ekonom Zarubiecki /Zarubicze, z tych że dobr na koniu karym, ze wszelkim moderumkiem popisał się.
**
***1760 TERESA z Karwackich Ludwikowa Steckiewicz w Steckach/Swisłoczu
*** Kazimierz Karwacki i Zuzanna Mejer rodzice Michała z Oszmian
**** 1820 ?..Michał Karwacki slub w Oszmianach w 1843

*** Rodzina nob. 1770 PIOTRA i Ludwiki z Mikulskich Karwackich z Domaniewic (Nowe Miasto /n.Pilicą)
SYLWAN tom 12 str 586 ;4. JAN NEPOMUCEN KARWADZKI Nadleśnic. L. Łuków
*** Nob PIOTR KARWACKI i LUDWIKA z Machulskich /Mikulskich z Domaniewic ( zaraz na N od Myślakowic); PIOTR komisarz dóbr w Domaniewicach; rodzice
**** 1794 MARIANNA AGNIESZKA KARWACKA- Nowicka Warszawa sw. Krzyza
****1798 JAN NEPOMUCEN KARWACKI syn Piotra i Ludwiki ur 1798-1836 zmarł w Poważu Łukowskim
**** 1798-1836 JAN NEPOMUCEN KARWACKI lat trzydzieści osm mający Nasterny w dobrach Rządowych, syn PIOTRA i LUDWIKI małżonków już zmarlych, pozostawiwszy po sobie owdowiałą TEOFILE z ŁOZÓW/ŁOGÓW JAN NEPOMUCEN KARWACKI geometra lat
**** 1802 kwiecień 27 w Janowcu Lubelskim bliźniaki WINXENTY i FRANCISZEK a Paulo Karwacki (Gnosis Ignatia) synowie Piotra Karwackiego gnosis i Ludwiki Makulskiej; chrzestni Gasparus Wojciechowski i Marianna Giżeńska
****1803zgon 0 Elżbieta Karwacka Janowiec . Piotra i ludwiki Mikulskiej ,


PIOTR KARWACKI i LUDWIKA rodzice
JAN NEPOMUCEN KARWACKI syn Piotra i Ludwiki ur 1798
Sprowadziłem do Krakowa mikrofilmy akt stanu cywilnego dla parafii w Łukowie w latach 1816-1867 (14 rolek). Niestety trafiłem tylko na jeden zapis dotyczący Karwacki:

" 1836 zgony/Poważe k. Łukowa:

Działo się w mieście Łukowie dnia siedemnastego lutego tysiac osiemset trzydziestego szóstego roku o godzinie czwartej po południu stawili się PAWEŁ ŁOZA lat 69 (prawdopodobnie teść zmarłego) i Ksiądz IGNACY OBORSKI ze Zgromadzenia Ksieży Pijarów lat 32 mający, obydwa w Łukowie zamieszkali i oświadczyli, że dnia dwunastego bieżacego miesiaca o godzinie szóstej wieczór zmarł w Poważu JAN NEPOMUCEN KARWACKI lat trzydzieści osm mający Nasterny w dobrach Rządowych, syn PIOTRA i LUDWIKI małżonków już zmarlych, pozostawiwszy po sobie owdowiałą TEOFILE z ŁOZÓW/ŁOGÓW. Po przekoaniu się naocznie o zejściu Karwackiego Akt ten stawającym przeczytany przez Nas wraz niemi podpisany został (proboszcz łukowski; Paweł Łoga, Ignacy Oborski)

* Uwaga ! W XVI wieku Karwaccy z Karwacza Przasnyskiego byli powiazani mariażami z Oborskimi

Boleszczyn m. Turkiem a Uniejowem
****1799 Nobil Jan Nepomucen Karwacki & 1805 Teofila Lega
***** 1827 Paweł Karwacki
***** 1828 Franciszka Elzbieta Karwacka
***** 1831/56 chrzest Nobil. ANTONINA BARBARA KARWACKA c. urodz.. 1799 Jana Nepomucena Karwackiego lat 32 i 1803 Teofili Logowiny z Gałczynskich lat 28; w obecności urodz. Piotra Skotnickiego dziedzica wsi Kaczek lat 60, urodz. Pawla Logi, dziada dziecięcia lat 60, dzierżawcy majątku Boleszczyn

xxxxxxxxxxxxxxxxxx
**** 1803-1829 IGNACY KARWACKI
1803-1829 IGNACY KARWACKI syn Piotra Karwackiego i Ludwiki Mikulskiej;
15 maja 1829 zmarł w swoim domu przy ul. Nowomiejskiej 170, kawaler lat 26, nauczyciel języków, rodem ze wsi Myślakowic (4 km na W od Nowego Miasta n. Pilicą), woj. Sandomierskim (pow. Przysucha, gmina Odrzywól), syn niegdy Piotra obywatela i Ludwiki z Makulskich tamże zmarłych.
Mieli też syna Jana Nepomucena z Powaza k. Łukowa męza Teofili z Łogow; geometry/ nasternego w nadleśnictwie Luków; Świadkowie Maciej Gołebiowski służący dworski lat 31 ul. Długa 543; Maciej Danburski komornik sądowy lat 34 ul. Krzywe Koło 187

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
***) brat Piotra Karwackiego z Domaniewic 1770 JÓZEF KARWACKI *) i Jakubowska z Konopnicy rawskiej
****1802 Agata Anna Karwacka-Moleńska z Konopnicy na NE od
Rawy Maz. Lat 23; córka JÓZEFA KARWACKIEGO posesora zastawnego dóbr w mci Kadź i matki Jakubowskiej w 1825 ASC cyrkuł I wa-wa & Michał Moleński lat 27, z Wadowic, czeladnik krawiecki, syn Tomasza i Agnieszki z Banasiewiczów; zam. Piękna 109; ASC cyrk. I wawa
1814 ASC II Warszawa 1814/24
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

LACHWE
50 km na NEE od Pinska, 30 km na NNE od Stolina

KONTROLNA NOTATKA z 27 kwietnia 1834 roku w Minskiej guberni Mozyrskij Powiat wdowy szlachcianki przyjmującej odnodworcowe zwanie
KONSTANCJI Michała córka KORWACKAJA zamieszkujacej na czynszowych ziemiach o nazwie ŁACHWE (Łachwa, Mozyrz) hrabiny Wirtemberskiej w składzie męskich i żeńskich dusz.
KAZIMIERZ KARWACKI 1770 ?
KONSTANCJA KARWACKA 1770 ?
JEJ SYNOWIE:
1) HIERONIM Kazimierza syn Korwackij – 18 lat (ur 1816)
2) JAN – 14 lat (ur 1820)
3) NORBERT – 9 lat (ur 1825)
JEJ CÓRKI:
1) JÓZEFA – 13 lat ( ur 1821)
2) ALEKSANDRA 3 lata (ur 1831)
3) Imie nieczytelne

Jest także w oryginale wyżej wspomnianej KONSTANCJI Michjłowny KORWACKOJ do komisji rewizyjnej mozyrskiego ujezda, gdzie ona pisze o tym, że rod Korwackich stary

xxxxxxxxxxxx
1719-1779 Kazimierz Karwacki Wielkie Eysymonty k. Grodna
1 1779 luty 18 257 Kazimierz Karwacki lat 60 Wielkie Eysymonty Białorus
Ejsymonty Wielkie[1], Wielkie Ejsmonty, Wielkie Eysmonty (biał. Вялікія Эйсманты, Wialikija Ejsmanty[1], ros. Большие Эйсмонты, Bolszyje Ejsmonty) – agromiasteczko na Białorusi, w obwodu grodzieńskim, w rejonie brzostowickim, w sielsowiecie ejsymontowskim. Położona jest 37 km na południowy wschód od Grodna, 20,6 km od granicy polsko-białoruskiej. Nazwa Eysymontty pojawia się już w XVI w. Początkowo obejmowała całość ziemi posiadanej przez bojarów Eisimontów w wołosti wołpieńskiej. W liście królewskim Zygmunta Augusta potwierdzającym sprzedaż dóbr przez Ambrożego Piotrowicza Eisimonta z 1570 r., możemy przeczytać "w powietie Horodienskom w Eisimontach leżaczoje na Burniewie"[2]. Początkowo obejmowała całość ziemi posiadanej przez bojarów Eisimontów. W XVII w. okolica szlachecka położona pomiędzy majątkami Iwanowce i Kuliki. W 1660 r. Anna Eysymontowa, żona Pawła wraz z synem Jakubem (dziedzicem Iwanowców) funduje kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Dzięki staraniom Eysymontów przy wsparciu miejscowej szlachty król Jan Kazimierz podnosi Eysymonty do rangi parafii (1665), co było uznaniem dla wagi i zasług wojennych miejscowej społeczności.

W końcu XVII w. dziedzicem Iwanowców zostaje Aleksander Eysymontt, komornik brzeski.[3]. Po śmierci Jerzego Eysymontta (2 grudnia 1789), proboszcza wielkoejsmontowskiego i kanonika inflanckiego, który sprawował kuratelę nad dobrami po śmierci brata Krzysztofa (zm. 1784), namiestnika petyhorskiego, majątek przeszedł na Atanazego Eysymontta (1762-1832), pułkownika jazdy polskiej (brata Anzelma). Po jego śmierci dziedziczką była córka Ewa Jaskołdowa, sędzina grodzieńska - żona Józefa.
W XIX w. Okolicę zamieszkują zarówno Eysymontowie jak i przedstawiciele blisko spokrewnionych rodzin: Jodkowscy, Kulikowscy, Steckiewiczowie, Rogowscy, Siezieniewszy, Siemaszkowie, Tołłoczkowie, Nawrotyńscy, Petelczycowie, Dziemiańczuki a także Narbuttowie[4].
W czasach zaborów nazwę Ejsymonty Wielkie nosiły: wieś i dwie okolice. Wszystkie położone były w granicach Imperium Rosyjskiego, w guberni grodzieńskiej, w powiecie grodzieńskim. Wieś w gminie Bohorodzicka w 1900 roku miała 4 domy i ziemie o powierzchni 90 dziesięcin włościańskich (ok. 98,3 ha) oraz 33 dziesięcin kościelnych (ok. 36,1 ha). Okolica w gminie Bohorodzicka miała powierzchnię 259 dziesięcin (ok. 283,0 ha). Okolica w gminie Indura miała powierzchnię 21 dziesięcin (ok. 22,9 ha)[5].
Od 1919 r. w granicach II Rzeczypospolitej. 7 czerwca 1919 roku, wraz z całym powiatem grodzieńskim, weszła w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej struktury administracyjnej[6]. Latem 1920 roku zajęta przez bolszewików, następnie odzyskana przez Polskę. 20 grudnia 1920 roku włączona wraz z powiatem do okręgu nowogródzkiego[7]. Od 19 lutego 1921 roku[8] w województwie białostockim, w powiecie grodzieńskim, centrum administracyjne gminy Wielkie Ejsymonty. W 1921 r. nazwę Wielkie Ejsymonty nosiła już tylko jedna miejscowość – okolica. Było w niej 71 domów mieszkalnych[9].
W wyniku napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 r. miejscowość znalazła się pod okupacją sowiecką. W pierwszych dniach po wkroczeniu wojsk sowieckich na terytorium Polski, na terenie gminy Wielkie Ejsymonty miało miejsce szczególne nasilenie mordów i grabieży. Ich ofiarami padali zamożniejsi mieszkańcy, urzędnicy, policjanci i żołnierze Wojska Polskiego (zazwyczaj Polacy), sprawcami natomiast były zbrojne grupy skomunizowanych chłopów i kryminalistów, działające z inspiracji ZSRR (zazwyczaj Białorusini i Żydzi)[10].
W październiku 1939 roku miejscowość Ejsymonty Wielkie znalazła się w składzie Zachodniej Białorusi – marionetkowego bytu państwowego utworzonego przez sowieckie władze okupacyjne. 2 listopada została włączona do Białoruskiej SRR. 4 grudnia 1939 r. włączona do nowo utworzonego obwodu białostockiego. Od czerwca 1941 roku pod okupacją niemiecką. 22 lipca 1941 r. włączona w skład okręgu białostockiego III Rzeszy. W 1944 roku ponownie zajęta przez wojska sowieckie i włączona do obwodu grodzieńskiego Białoruskiej SRR. Od 1991 r. w składzie niepodległej Białorusi.
Między 2005 i 2009 Ejsymonty Wielkie otrzymały status agromiasteczka[11].
W 1900 roku wieś Ejsymonty Wielkie miała 29 mieszkańców[5]. Według spisu powszechnego z 1921 roku, okolica zamieszkana była przez 390 osób, w tym 389 Polaków i 1 Białorusina. Katolicyzm wyznawało 387 jej mieszkańców, prawosławie – 3[9].
Nie jest pewne kiedy powstał pierwszy kościół. Najstarsze informacje dotyczą kościoła ufundowanego przez Annę Eysymontową (z domu Wnuczko-Łobaczewska) i jej syna - Jakuba w 1650 r., chociaż można spotkać się też z informacją, że najstarszy kościół modrzewiowy stanął tu ok. 1425 roku[12]. W 1665 roku utworzono parafię eysymontowską. W 1722 roku kościół spłonął. W 1728 r. został prowizorycznie odbudowany, lecz dopiero w 1748 r. za sprawą Michała Eysymontta, późniejszego chorążego grodzieńskiego został odbudowany de facto i w pełnej okazałości. Wszystkie te kościoły były drewniane. Dopiero w 1843 r. za sprawa ks. Michała Siezieniewskiego i wielkiej ofiarności miejscowej szlachty rozpoczęto budowę kościoła murowanego. Prace ukończono zapewne w 1850 r. Ostatnie datki na budowę kościoła wpłynęły jeszcze w 1854 r. W 1931 r. parafia należała do dekanatu Łunna i liczyła 2.667 wiernych[potrzebne źródło].
W krypcie kościoła ejsmontowskiego zostali pochowani:
• 1768 - Michał Józef Eysymontt - chorąży grodzieński[13].
• 1770 - Anna z Zaniewskich Eysymonttowa (1694-1770)[14] - mierniczyna Wielkiego Księstwa Litewskiego
• 1822 - Szymon Zawistowski (1738-1822), sędzia grodzieński, ojciec Józefy Eysymonttowej, wojskiej grodzieńskiej[15]
W skład parafii w roku 1744 wchodziły następujące miejscowości: Eysymonty, Piaski, Nowydwór, Nowosiółki, Kobielniki, Żukiewicze (wieś i okolica szlachecka), Olekszyce, Rymuciowce, Kojeniowce, Kraśnik, Ogrodniki, Misiewicze, Kniaziewicze, Jarmolicze, Jodkowce, Wojtowszczyzna, Jurowce, Wicicze, Staniewicze, Łaniewicze, Zaniewicze, Maciejowce, Glindzicze, Siemierenki, Odźwierne, Siezienioewicze, Radziewicz, Kulowszczyzna, Gudziewicze, Mitkiewicze, Dublany, Kowale, Kuliki, Burniewo, Wołotynie i Trzeciaki.[16]

W 1793 roku za dekretem biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego parafia została podzielona. Okolice Zaniewicze, Łaniewicze i Staniewicze weszły w skład nowo utworzonej parafii Świsłockiej, PATRZ aneks 227)po jej likwidacji w 1832 roku, powróciły do parafii. W 1867 w skład parafii weszły też miejscowości należące do zlikwidowanej parafii w Brzostowicy Wielkiej.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Aneks 227
1760 TERESA z Karwackich Ludwikowa Steckiewicz w Steckach
Na Białorusi SWISŁOCZ GÓRNA
1786-1831/29 metryka zgonu Franciszki Steckiewicz, panny lat 45, pochowanej w miejscowości STECKI, 5. 09.1831; córka LUDWIKA i TERESY Z KARWACKICH, ur w Swislocz Gornej (franciszkańskiej), 15 km od obecnej granicy z Polska, na S od mci Litwinki
Kościół p.w. Serca Jezusowego i św. Józefa. Jest to dawna kaplica grobowa rodu Borzęckich z pobliskiej Obrembszczyzny. Zbudowana około 1854 roku na terenie wówczas nieczynnego cmentarza dawnej parafii świsłockiej. Parafia świsłocka istniała w latach 1793-1832 przy klasztorze ojców franciszkanów w Świsłoczy Górnej (kilkaset metrów na południe od wsi Litwinki). Kasata klasztoru i parafii w 1832 była wynikem represji po powstaniu listopadowym. Starania o powtórne utworzenie parafii powiodły się dopiero w 1917 roku. Nowo powstała parafia wzieła swą nazwę od pobliskich Zaniewicze - okolicy szlacheckiej rodu Zaniewskich.
Miasta w pobliżu: Grodno, Białystok, Augustów
Współrzędne: 53°27'50"N 24°2'50"E

Xxxxxxxxxxxx

* Kazimierz Karwacki i Zuzanna Mejer
**1820 ?..Michał Karwacki slub w Oszmianach w 1843

Księga - Małżeństwa (M) Białorus
Lp. Rok Akt Imię Nazwisko Naz. Matki Imię Nazwisko Naz. matki Parafia Uwagi Dodał
1 1843 55 Michał Karwacki s. Kazimierza i Zuzanny Mejer Antonina Szybut c. Stefana i Katarzyny Kurnicka Oszmiana

Xxxxxxxxxxx
Boleszczyn m. Turkiem a Uniejowem
1799 Nobil Jan Nepomucen Karwacki @ 1805 Teofila Lega
** 1827 Paweł Karwacki
** 1828 Franciszka Elzbieta Karwacka
**1831/56 chrzest
Nobil. ANTONINA BARBARA KARWACKA c. urodz.. 1799 Jana Nepomucena Karwackiego lat 32 i 1803 Teofili Logowiny z Gałczynskich lat 28; w obecności urodz. Piotra Skotnickiego dziedzica wsi Kaczek lat 60, urodz. Pawla Logi, dziada dziecięcia lat 60, dzierżawcy majątku Boleszczyn

17 1827 4 Paweł Karwacki Nobil Jan Nepomucen posesor Teofila lat 22 Lega Boleszczyn

5 1828 ur 31 Franciszka Elżbieta Karwacki Nobil Jan Nepomucen lat 29 geometra’ swiadek ur Paweł Loga lat 55 dziadek dziecka, posesor/dzierzawca wójtostwa Boleszczyn Teofila lat 25 Loga Boleszczyn

BOLESZCZYN m. Turkiem na W a Uniejowem na E
Wnuczka Piotra i Ludwiki Karwackich z Domaniewic k. Nowego Miasta n.Pilicą:
1831/56 chrzest
Nobil. ANTONINA BARBARA KARWACKA
c. urodz.. 1799 Jana Nepomucena Karwackiego lat 32 i 1803 Teofili Logowiny z Gałczynskich lat 28; w obecności urodz. Piotra Skotnickiego dziedzica wsi Kaczek lat 60, urodz. Pawla Logi, dziada
dziecięcia lat 60, dzierżawcy majątku Boleszczyn

XXXXXXXXXXXXXX
Aneks 345: Rodzina nob. PIOTRA i Ludwiki z Mikulskich Karwackich z Domaniewic (Nowe Miasto /n.Pilicą)

Aneks 345
Rodzina nob. PIOTRA i Ludwiki z Mikulskich Karwackich z Domaniewic (Nowe Miasto /n.Pilicą)
SYLWAN tom 12 str 586
4. JAN NEPOMUCEN KARWADZKI Nadleśnic. L. Łuków

Nob PIOTR KARWACKI i LUDWIKA z Machulskich /Mikulskich z Domaniewic ( zaraz na N od Myślakowic); PIOTR komisarz dóbr w Domaniewicach;rodzice
1794 MARIANNA AGNIESZKA KARWACKA- Nowicka Warszawa sw. Krzyza
1798 JAN NEPOMUCEN KARWACKI syn Piotra i Ludwiki ur 1798-1836 zmarł w Powazu Łukowskim
1803-1829 IGNACY KARWACKI
1798-1836 JAN NEPOMUCEN KARWACKI lat trzydzieści osm mający Nasterny w dobrach Rządowych, syn PIOTRA i LUDWIKI małżonków już zmarlych, pozostawiwszy po sobie owdowiałą TEOFILE z ŁOZÓW/ŁOGÓW

1803-1829 IGNACY KARWACKI syn Piotra Karwackiego i Ludwiki Mikulskiej;
15 maja 1829 zmarł w swoim domu przy ul. Nowomiejskiej 170, kawaler lat 26, nauczyciel języków, rodem ze wsi Myślakowic (4 km na W od Nowego Miasta n. Pilicą), woj. Sandomierskim (pow. Przysucha, gmina Odrzywól), syn niegdy Piotra obywatela i Ludwiki z Makulskich tamże zmarłych.
Mieli też syna Jana Nepomucena z Powaza k. Łukowa męza Teofili z Łogow; geometry/ nasternego w nadleśnictwie Luków;
Świadkowie Maciej Gołebiowski służący dworski lat 31 ul. Długa 543; Maciej Danburski komornik sądowy lat 34 ul. Krzywe Koło 187

P. Piotr Karwacki ekonom zarubecki u XX. Ogińskich
Majątek ziemski Indura położony był obok miasteczka o tej samej nazwie, w dawnym powiecie grodzieńskim (gmina i parafia Indura), nieco na południe od miasta Grodna. W roku 1928 Indura była gminą wiejską. Do gminy tej przynależały następujące miejscowości: Bojary, Łuckowlany, Poczobuty i Gorzelnia. Na jej terenie nie było zbyt dużo majątków ziemskich. Księga Adresowa Polski [1928] wymienia następujących właścicieli i ich dobra: Leop. Chrapowicka (Lachnów 309 ha), Piotr Jastrzębów (Dziemidkowo 110 ha), Stanisław Klimaszewski (Żarnówka 733 ha), Jan Kozłowski (Żytorodź 164 ha), Michał hr. Krasiński (B. 631, Podgórze 305 ha), Andrzej Kunda (Domanowszczyzna 101 ha), Elżbieta Kurłow (Nowosiółki 640 ha), Jadwiga Odlanicki-Poczobutt (Adelkowszczyzna 285 ha), Tadeusz Ursyn Niemcewicz (Kniaziewicze 397 ha), Zofia Ursyn Niemcewicz (Mandzin 170 ha).
Najstarsza historia Indury nie jest do końca znana. W ciągu wieków majątek ten zapewne przechodził co najmniej kilkakrotnie w ręce różnych właścicieli. W XVII wieku Indura należała do Mleczków, o czym wspomina Jan Władysław Poczobut-Odlanicki w swoich pamiętnikach, które obejmują okres od roku 1648 do 1683 [str. 237, wyd. Czytelnik, W-wa, 1987 r.]. Dalej właścicielem dóbr indurskich, a także Hrayna był Jan Isaykowsky, kasztelean smoleński oraz bratanek Franciszka Dołmata Isaykowskiego - proboszcza grodzieńskiego [P. Borowik, Jurydyki miasta Grodna w XV-XVIII wieku. Collegium Suprasliense, 2005 rok]. Kasztelan zmarł w 1659 roku. Wdowa po nim Joanna z Naruszewiczów wyszła ponownie za mąż za księcia Jana Ogińskiego, późniejszego wojewodę połockiego, wnosząc mu pokaźne majętności w tym najprawdopodobniej również Indurę. Z wcześniej obszernie cytowanego opisu parafii dekanatu grodzieńskiego z końca XVIII w. [Rękopiśmienne opisy parafii litewskich z 1784 roku, Dekanat Grodzieński, PAN Instytut Historii Nauki, W-wa, 1994 r.] wynika, że w tym czasie Indura stanowi dalej dziedziczne dobra możnego rodu książąt Ogińskich, który posiadał znaczne majętności (folwarki, wsie i karczmy) w tej parafii ("Indura - dwór i miasteczko JW Ogińskiego, w którym kościół parafialny jest punktem względem którego czyni się opisanie całej parafii"). Wielce interesujące informacje znajdujemy też w opracowaniu autorstwa białostockiego historyka i archiwisty Jerzego Szumskiego pt. "Krasnogruda - Szlacheckie Gniazda", []. Autor ten na podstawie własnych badań ustalił, że dobra ziemskie Indura, od księcia Józefa Poniatowskiego kupił w 1803 roku Maciej Tadusz Eysymont h. Korab - stolnik powiatu grodzieńskiego. Autor ten wzmiankuje też, że Indura należała poprzednio do Michała Kazimierza Ogińskiego hetmana wielkiego litewskiego, co znajduje potwierdzenie w cytowanym powyżej tekście księdza Kossakowskiego. Książe Poniatowski otrzymał natomiast majątek z wyroku sądu eksdywizorsko - taksatorskiego. W skład dóbr wchodziło miasteczko Indura, folwark Zarubicze (na N od Indury) oraz siedem wsi. Szumski jednakże nie wymienia folwarku Żytorodź. Pisze dalej, że Indura była własnością Eysymontów tylko pięć lat. Komisja Ogińskich w Wilnie, ustanowiona przez Senat Rządzący w Petersburgu, skasowała wyrok eksdywizji i pozbawiła w 1808 roku Eysymontów prawa do majątku. W zamian przyznano Eysymontom "wynagrodzenie" w skład, którego wchodziła m.in. wieś Hlebowicze. Z dalszymi roszczeniami odesłano ich do księcia Józefa Poniatowskiego, od którego ów majątek został kupiony. Proces toczący się przed sądem, najpierw przeciwko księciu Poniatowskiemu, a potem jego spadkobiercom, trwał aż do 1837 r. (prawie 30 lat!) i zakończył się zasądzeniem na rzecz nabywców Indury dużego odszkodowania.

Popis 1765
Parafia Indurska. Z dóbr iaśnie wielmożnego imci pana Michała Massalskiego – kasztelana Wileńskiego, hetmana wielkiego xięstwa Litewskiego, Olexycz, Domanowszczyzny, cum omnibus attinentis, stawiono pocztów czterech idque: iednego na koniu kasztanowatym, drugiego na szpakowatym, trzeciego na karym, czwartego na karym, ze wszelkim moderunkiem do woyny zgodnym. W Bogu przewielebny imć xiądz Kossakowski – kanonik Łowicki, proboszcz Indurski, stawił imci pana Jakuba Kalickiego na koniu gniadym, ze wszelkim moderunkiem y pocztowy, na koniu gniadym takoż że wszelkim moderunkiem. Z dóbr iaśniey wielmożney imci pani woiewodziney Brzeskiey Indury, Hraina cum attinentiis stawiono: czterech huzarów na koniach karych, ze wszelkim moderunkiem, iak do woyny. Wielmożny imć pan Marcin Jasienczyk-Ochodnicki z dóbr zastawnych Żarnowki na koniu cisawym, z pocztowym na koniu cisawym, ze wszelkim porządkiem, iak do woyny. Imć pan Marcin Kochański na koniu kasztanowatym, ze wszystkim moderunkiem. Imć pan Józef Bielski na koniu siwym, ze wszelkim moderunkiem iak do woyny. Imć pan Franciszek Jankowski na koniu gniadym, ze wszystkim porządkiem. Ci ichmość trzey z dóbr ieymość pani woiewodziney Brzeskiey popisali. Imć pan Piotr Karwacki – ekonom Zarubiecki, z tych że dobr na koniu karym, ze wszelkim moderumkiem popisał się. Wielmożny imc pan Stanisław Daszkiewicz – łowczy powiatu Grodzieńskiego z dóbr Dziemidkowa na koniu kasztanowatym, ze wszelkim porządkiem iak do woyny. Imć pan Paweł Pacenko – stanowniczy popisów Grodzieńskich na koniu gniadym ze wszelkim moderunkiem do woyny. Imć p. Antoni Nakielski na koniu skarogniadym, ze wszelkim moderunkiem zgodnym do woyny. Imć p. Stefan Nasilkowski na koniu gniadym, ze wszelkim moderunkiem do woyny. Imć p. Józef Daszkiewicz z Dziemidkowa na koniu karym, ze szpagą y pistoletami, z pocztowym na koniu wilczatym, ze wszelkim moderunkiem do woyny. Imć pan Michał Pacenko na koniu gniadym z szablą y pistoletami. Imć pan Jan Pacenko na koniu karym, z szablą y pistoletami. Imć pan Antoni Pacenko na koniu gniadym, z szablą. Imć pan Jan Kucewicz na koniu gniadym z wszelkim moderunkiem iak do woyny. Imć pan Michał Pacenko na koniu cisawym, z szablą. Imć pan Mateuss Rocha na koniu karym, z szablą. Imć pan Jakub Rocha na koniu karym, z szablą. Imć pan Paweł Strzałkowski na koniu gniadym, ze wszelkim porządkiem. Imć pan Marcin Horbaczewski na koniu dereszowatym, z szablą y pistoletami. Imć pan Stanisław Macieiewski na koniu gniadym, z szablą. Imć pan Bartłomiey Jodkowski pieszy, z karabinem. Imć pan Jakub Reszka na koniu karym, z szablą y pistoletami. Imć pan Antoni Reszka na koniu karym, z szablą, pistoletami. Imć pan Antoni Bielkiewicz z Baranowa na koniu karym do woyny zgodnum we wszelkim moderunku.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
*) brat Piotra Karwackiego z Domaniewic
1770 JÓZEF KARWACKI *) i Jakubowska z Konopnicy rawskiej
*1802 Agata Anna Karwacka-Moleńska z Konopnicy na NE od
Rawy Maz. Lat 23; córka JÓZEFA KARWACKIEGO posesora zastawnego dóbr w mci Kadź i matki Jakubowskiej w 1825 ASC cyrkuł I wa-wa & Michał Moleński lat 27, z Wadowic, czeladnik krawiecki, syn Tomasza i Agnieszki z Banasiewiczów; zam. Piękna 109; ASC cyrk. I wawa
• 1814 ASC II Warszawa 1814/24

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

JAN NEPOMUCEN KARWACKI geometra lat
GNIAZDO PODLASKIe/ Łuków-Poważe

PIOTR KARWACKI i LUDWIKA rodzice
JAN NEPOMUCEN KARWACKI syn Piotra i Ludwiki ur 1798
Sprowadziłem do Krakowa mikrofilmy akt stanu cywilnego dla parafii w Łukowie w latacg 1816-1867 (14 rolek). Niestety trafiłem tylko na jeden zapis dotyczący Karwacki:

" 1836 zgony/Poważe:

Działo się w mieście Łukowie dnia siedemnastego lutego tysiac osiemset trzydziestego szóstego roku o godzinie czwartej po południu stawili się PAWEŁ ŁOZA lat 69 (prawdopodobnie teść zmarłego) i Ksiądz IGNACY OBORSKI ze Zgromadzenia Ksieży Pijarów lat 32 mający, obydwa w Łukowie zamieszkali i oświadczyli, że dnia dwunastego bieżacego miesiaca o godzinie szóstej wieczór zmarł w Poważu JAN NEPOMUCEN KARWACKI lat trzydzieści osm mający Nasterny w dobrach Rządowych, syn PIOTRA i LUDWIKI małżonków już zmarlych, pozostawiwszy po sobie owdowiałą TEOFILE z ŁOZÓW/ŁOGÓW. Po przekoaniu się naocznie o zejściu Karwackiego Akt ten stawającym przeczytany przez Nas wraz niemi podpisany został (proboszcz łukowski; Paweł Łoga, Ignacy Oborski)

* Uwaga ! W XVI wieku Karwaccy z Karwacza Przasnyskiego byli powiazani mariażami z Oborskimi

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

1765 PIOTR KARWACKi (syn Kazimierza ?) – ekonom zarubecki

POPIS 1765 – powiat Grodzieński
Roku tysiąc siedmset sześćdziesiąt piątego, miesiąca Oktobra czwartego. Invirtite prawa pospolitego novellae legis, po wydanych odemnie uniwersałach, popis czterodniowy odprawiwszy w regestr obywatelów p-tu Grodzień., possesye swoie maiących, inserowałem.

POPIS 1765 powiat grodzieński
Parafia Indurska./INDURA na S od Grodna (....) Imć pan Józef Bielski na koniu siwym, ze wszelkim moderunkiem iak do woyny. Imć pan Franciszek Jankowski na koniu gniadym, ze wszystkim porządkiem. Ci ichmość trzey z dóbr ieymość pani woiewodziney Brzeskiey popisali. Imć pan Piotr Karwacki – ekonom Zarubiecki /Zarubicze, z tych że dobr na koniu karym, ze wszelkim moderumkiem popisał się.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Karwaccy aneks 412:Z Baryczki k. Janowca do Radomia (XVIII-X

Postprzez akarwa » niedziela, 4 paź 2015, 09:55

Aneks 412

Z Baryczki k. Janowca do Radomia (XVIII-XIX w)

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Gnosus/ urodz / nobil. PIOTR KARWAC/dzKI i LUDWIKA Makulska rodzice

* 1798 – 1836 JAN NEPOMUCEN KARWACKI syn Piotra i Ludwiki ur 1798; nadleśliczy łukowski * wdowa TEOFILA z Łogów / Łozów

* 1798-1839 5277 Józef Kalasant 24 kwietnia 1839 ze przy ul Karmelickiej nr1484 zmarł Jozef Kalasanty Karwacki, dziennikarz, poeta, urzednik w Komisji Rzadowej Przychodów i Skarbu w woj... syn PIOTRA I LUDWIKI z Mat/kulskich Karwackich Karwacki 158 W-wa św. Andrzej

• 1802 luty 1; Ignacego Karwadzkiego kooperator …(Przyłek); Ojciec Piotr Karwac/dzki gnosus, matka Ludwika Makulska; chrzesztni Józef Zaberski dyspositor Oblasy i Kristiina Makulska soror dyspositpr Przyłek)

• 1804 marzec 3 Antoniny Franciszki (Przyłek) c. Petrusa Karwackiego gnosic i Ludwiki Makulskiej; chrzestni Adalbert Izerski administrator w Janowicach i Cordula Izerska zona administratora, gnosis.

• 1805 kwiecień 1 Wincentego Franciszka a Paulo Karwadzki (Przyłek) gnosuc Ignatius; syn Petrisa Karwadzki gnosus i Ludwiki Mikulskiej; chrzestni Gasparus Wojcicki, abus de Xenibocki, Marianna Gizenska mater familas R Joanis Kudelski….

• 1806 maj 8 STANISŁAW KARWADZKI, s. Piotra Karwadzkiego genosi i Ludwiki Makluskiej, chrzestni Jan Dumanski famatus in area quandam ( Laufer) i Marianna Gizeinska Mater familias Kudelski)

• 1807 wrzesien 6 JOACHIM ADRIAN KARWADZKI s. Piotra Karwadzki gnosus i Ludwiki Makulskiej; chrzestni Jan Kubalski /Kudelski kopenter Koscioła w janowcu; Gertruda Gottis, obyw. Warszawy , wdowa

4796 1804 0 Antonina Franciszka Karwacka Piotr Ludwika Makulska Janowiec
4797 1805 0 Wincenty Franciszek Karwacki Piotr Ludwika Makulska Janowiec
4798 1802 0 Ignacy Karwadzki Piotr Ludwika Makulska Janowiec
4799 1820 0 Franciszka Karwicka Tomasz Małgorzata Lagrówna Janowiec

NIE MA ZGONÓW i slubow W Janowcu !

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Józef Karwacki s. Piotra z Baryczki par. Janowiec n. Wisła

Sluby Radom 1847 / str 467/poz. 73 Firlej (N czesc Radomia)

Józef Karwacki lat 40 kawaler i Marianna Pawłowska lat 35
3 sierpnia 1847 o 18 w przytomności świadka Franciszka Błedowskiegp . b. wojta gminy Klwatka Szlachecka (NW od Radomia ) tamze zamieszkałego lat 48 i Felixa Kotuckiego profesji rzeźniczej w Radomiu lat 31 zawarte zostało religijne malzęństwo między JÓZEFEM KARWACKIM, kawalerem pryz Sądzie Pokoju okręgu radomskiego posługującym w Radomiu zamieszkałym, urodzonym w JANOWCU Baryczce, parafii janowiec (n. Wisła) syn PIOTRA i matki zmarłych w CZARNOLESIU (12 km na NNW od Baryczki w kierunku Zwolenia - Dęblina) , lat 40

Z MARIANNA PAWŁOWSKA , c. Stanislawa i Agaty z Wosiów zmarłych w Karbowie w guberni lubelskiej, we wsi WYSOKA urodzoną a w FIRLEJU RADOMIE zamieszkała, z wyrobku się utrzymująca, lat 35

UZNAL dzieci, które spłodził naturalnie z nowo zaslubiona, które osobiście do aktu urodzenia zglosil, a to :

- JÓZEF Jan KARWACKI ur 29 grudzień 1842
Ur 473/str 206; dnia 31 grudnia 1842 o 15 stawił się Jozef Karwacki aplikant woźnego Sądu Pokoju powiatu radomskiego lat 40 majacy w obecności Antoniego Białeckiego Propinatora lat 50 i Jana Siemi/eradzkiego stelmacha lat 41 majacych w Milejowie zamieszkałych i okazał dziecie płci męskiej urodzone w Radomiu dnia 29 grudnia 1842 o 23 z Marianny Pawłowskiej stanu wolnego lat 28 majacej, dziecięciu nadano imię JAN JÓZEF, a rodzicami chrzestnymi byli pomieniony Antoni Białecki i Franciszka Faberska (ładny podpis Karwackiego)

- FRANCISZKA KARWACKA 9 marzec 1847
242 Radom Firlej, ur 1847/str 242. Poz 128
Franciszka Karwacka. 15 kwietnia stawił się JOZEF KARWACKI aplikant na woźnego pryz Sadzie Pokoju w Firleju zamieszkały, lat 45 majaćy, w obecności Felixa Florkiewicza lat 33 i Mikołaja Borowskiego aplikanta przy rejencie lat 21 majacych, okazła dziecie płci zenskiej, które uznal za swoje urodzone w Firleju 9 marca roku bieżącego o 21 godzinie z Marianny Pawlowskiej stanu wolnego lat 32, nadano jej imie FRANCISZKA, chrzestnymi byli Felix Florkiewicz i karolina Adamcowa, assystenci Mikołaj Baranowski i Weronika Koscielska z Radomia. Słabośc ojca przyczyną zwłoki.

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

aneks 394

brat Piotra Karwackiego z Domaniewic
1770 JÓZEF KARWACKI *) i Jakubowska z Konopnicy rawskiej
*1802 Agata Anna Karwacka-Moleńska z Konopnicy na NE od

Rawy Maz. Lat 23; córka JÓZEFA KARWACKIEGO posesora zastawnego dóbr w mci Kadź i matki Jakubowskiej w 1825 ASC cyrkuł I wa-wa & Michał Moleński lat 27, z Wadowic, czeladnik krawiecki, syn Tomasza i Agnieszki z Banasiewiczów; zam. Piękna 109; ASC cyrk. I wawa
1814 ASC II Warszawa 1814/24

Xxxxxxxxxxxx

Aneks 332
Nob. Karwaccy z mci Cerekiew/Sławno m. Kasprowicami a Slepowronem na W od Radomia

21 listopada 1791 nob. ANDRZEJ KARWACKI kawaler żeni się z honesti LUDWIKA CZWARTKOWNA (panna); świadkowie. Gen.gen. Józef Siemiradzki i Matilda Kozański; Organeni Loci
Golędzin k. Jaszkowic 5 km na W od Radomia
1806/1806 umiera nob. JAN KARWACKI miał 4 tygodnie (morte ordinaria) w Golędzinie nr domu 2

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

RADOM – Warszawa – Petersburg RODZINA KARWADZKICH

1800 KARWADZKI JOZEF KALASANTY dziennikarz warszawski lata 30-te XIX w

2) 1800 KARWADZKI JÓZEF K. – poeta –
KRONIKA EMIGRACJI POLSKIEJ Tomy 5-6 Petersburg
A) Pan J.K. Karwadzki stanał skromnie w obronie poetów... (str 91)
KARWADZKI JOZEF KALASANTY dziennikarz warszawski lata 3-te XIX w
3) 1820 KARWADZKI JÓZEF pisarz Sadu Pokoju w Radomiu w 1877
Sąd pokoju (ostatni sklad 1877 przed reforma): sę- dziowie: Gordon Karol, Luboński Konstanty, Makomaski Hipolit, Jordański Wincenty; podsędek — Mierzyński Floryan: pisarz — Karwadzki Józef;
4) 1820 Paweł Karwadzki b. Rejent Kancelaryi Ziemiańskiej w Radomiu zmarł dnia 27 Grudnia 1883 roku. Prosi o westchnienie do Boga ...

Aneks 430 :

Skad Nelascarii de Carwacz 1427 ?

Polonica - Tomy 1-3 - Strona 287

1975 -
Nelascarius de Wirzbouecz 1402 Płoń 183, Nelascarii de Carwacz 1427 MkM I 513. Forma Nielaskarz mogła powstać na drodze skojarzenia imienia Laskarz z wyrazami polskimi laska, łaskawość. Jeśli usposobienie człowieka imieniem Łaskarz nazwanego było przeciwieństwem.. (niełaskawego ?) (Polonica, t.1-3, str 287.

Aneks 431:

Jerzy Karwacki śledczy oficer UB w Łodzi

Paweł Machcewicz, ‎Krzysztof Persak - 2002 - ‎

Łódź Jerzego Karwackiego Nr 7. 1953 marzec 16 i 24, Łódź - Protokół przesłuchania podejrzanego Józefa Sobuty przez oficera śledczego UBP na m. Łódź Jerzego Karwackiego *) Nr 8. 1953 marzec 31, Łódź - Protokół przesłuchania podejrzanego ...
Pytanie: Kiedy i w jakich okolicznościach zamieszkaliście w Jedwabnem oraz czym…..

*) prawdopodobnie przyszły przyboczny Edwarda Gierka

Aneks 432

Auleytner Wacław o Paśmiechach…

Spotkania i rozstania - Strona 37, 38 i 105 Wacław Auleytner - 1999 –

„Mama w tych zapiskach żegna też swego ciotecznego brata, Zygmunta Karwackiego. „Był rok 1915. Trwała wojna. Przyecjał do nas do Chlewisk, gdzie mieszkałam, Zygmunt Karwacki. Był przejazdem…. „

„Mama dość szybko wysłała go w charakterze praktykanta (później był administratorem) do majątku Paśmiechy do wuja Wacława Karwackiego, brata rodzonego Zygmunta Bończy Karwackiego, który w „ataku oficerskim" zginął pod Kościuchniówka- ...Wacaław Karwacvki był bogatym człowiekiem, jego Pasmiechy nieopodal Proszowic (Krakowskie) były bardzo dobrym majątkiem o wspaniałych ziemiach. Wacław Karwacki był poslem na Sejm z Ramienia,,,

Aneks 433

Elity I RP cd

Tom XVIII Elita łęczycko-rawska
Karwacki
686 w potomkowie rodzeństwa Dominika Szymanowskiego posła rawskiego
704 w potomstwie rodzeństwa Franciszka Szymanowskiego posła sochaczewskiego

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Tom XIX Elita kujawska (nie ma hasla Karwacki)

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Tom X Elita płocka
Karwacki
526 potomkowie Teodora Szydłowskiego wojewody płockiego (Szydłowscy kupili Karwacz w 1671/3 roku od Ewy Karwackiej i jej męża)
Wikipedia (Teodor Szydłowski (wojewoda płocki)): Teodor Szydłowski herbu Lubicz (zm. 1792) – kasztelan mazowiecki w latach 1768-1779, chorąży ziemi warszawskiej i poseł województwa mazowieckiego na Sejm Czteroletni, wojewoda płocki w latach 1779-1791, rotmistrz Kawalerii Narodowej w latach 1783-1786, właściciel miasta Praga (dziś Warszawa). Ojciec Elżbiety z Szydłowskich Grabowskiej, kochanki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. więcej...

Aneks 434: Popiersie Leona Karwackiego 1903

rzeźba ; popiersie
Tytuł: Popiersie Leona Karwackiego
Datowanie zabytku: ok. 1903
Autor - rzeźbiarz: Szymanowski, Wacław (1859-1930)
Technika: odlew
Materiał: brąz
Wymiary zabytku: 60 x 47 x 40
Właściciel: Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, Oddział MNW
Słowa kluczowe: dar (proweniencja) ; Karwacki, Leon (1872-1942) ; Karwacki, Leon (1872-1942) - ikonografia ; Młoda Polska (styl) ; popiersia męskie ; portrety męskie ; rzeźby portretowe

Identyfikator - Numer inwentarza: Rz.D.117

Aneks 435: Adamina Karwadzka w Krynicy w 1885 roku

KRYNICA nr 14, 16 VIII 1885 Rok I
Wśród gości przybyłych do Krynicy 7-13 sierpnia 1885
Karwadzka Adamina, wdowa po urzędniku sądowym z córka i boną, z Radomia, zamieszkały w Domu pod Gwiazda

Warszawa, par. Wszystkich Świętych
URODZENIA 1906 - 1909
nazwiska osób na literę P - Ż
Nazwisko Imiona - - Rok - Akt - Ojciec imiona - Matka imiona - Matka nazwisko - Uwagi
Roszkowski Feliks Janusz - - 1908 - 978 - Marian Antoni - Zofia Maria ; jej matka Adamina - Karwadzka -
2423 - Nekrologi Warszawskie

Roszkowska Zofia, matka Karwadzka, 17.02.1943.

Aneks 436

Poeta z Chwaliszewa .. prawnuk snycerza Grzegorza Karwackiego (XVII w) Marian Karwacki

/ też Aneks 73; poeta Marian Karwacki z Chwaliszewa w Poznaniu

Marian Karwacki - urodzony 3 kwietnia 1945 roku w Poznaniu. Wychowany w poznańskiej gwarze, propagował folklor miejski i odrębności zwyczajowej Chwaliszewa - co niewątpliwie wywarło ogromny wpływ na jego osobowość. Nadto jest przesiąknięty miłością i dumą wyniesioną z podwórka Starego Miasta nadwarciańskiego grodu.
Twórczość poetycką rozpoczął w 18 tym roku życia, dzieląc się młodzieńczymi fascynacjami.
Dorosłe życie smaga go nie raz rozczarowaniem i upokorzeniem. Pada ofiarą przemocy rodzinnej i nieobiektywnej decyzji urzędnika. Wyrzucony na przysłowiowy bruk, powiększa rzeszę bezdomnych. Walka z wiatrakami biurokracji poprzez plakat i demonstrację przed urzędem doprowadziła go do aresztu. Wyrzucając z siebie gorycz bezsilności pisze wiersz "Wolność" - więźniowie nie wierzą, że jest on jego autorem. Koszmar więzienia pomogła przetrwać poezja, w której marzy o Prawdzie przynoszącej Dobro. Częściowo zrehabilitowany, po wyjściu na wolność, otrzymał odszkodowanie za niesłuszne aresztowanie. Blizna okaleczenia nigdy jednak się nie zabliźniła. Uskrzydlony wolnością wiersza, wyrzuca z siebie gorycz upokorzenia, niesprawiedliwych ocen i zła, które w jego życiu stały się niemal codziennością.
Wiersze Mariana Karwackiego są publikowane na łamach prasy wielkopolskiej oraz w biuletynie "Barka", prezentowane na antenie radiu "Emaus" i radia "Merkury".
W filmie polskim zagrał kilka epizodycznych ról. Jest także autorem kilku piosenek. Członek Stowarzyszenia Eco-Art, Stowarzyszenia PTAAK a także członek Klubu Literackiego Piątkowskiego Centrum Kultury w Poznaniu.
W roku 2004 wydaje tomik wierszy pt. "Wiersze Marycha z Chwaliszewa", w roku 2005 tomik "Strofy chwaliszewskie Marycha" i w roku 2007 tomik pt. "Wiersze".

Aneks 437 Raper Marcin Karwacki…

Strona oficjalna: www.myspace.com/laikike1

LaikIke1, czyli Marcin Karwacki. Rocznik 1981, raper z Bogatyni, związany z Jelenią Górą, obecnie mieszka w Preston w Wielkiej Brytanii. A glider to szybowiec.
Marcin Karwacki — to znany raper, ulubieniec ślizgu, znany pod ksywą Laikike1. Jako jedna z osób często powtarzająca, że nie chciał nigdy zarobić hajsu na swoim rapie i nie robi go dla pieniędzy, gdyż nie chce być uzależniony od tłumu gimbusów, którzy narzucą mu jak ma rapować.

Aneks 438

Uniwersał Jana Kazimierza z nominacją Jana Karwackiego

Stolicą Pamięci Narodowej Rzeczpospolitej stały się ...

Stolicą Pamięci Narodowej Rzeczpospolitej stały się Radziechowy na Żywiecczyźnie!
Wkrótce po tym ocaleniu, w październiku 1655roku na Zamku w Żywcu król Jan Kazimierz ogłosił historyczny Uniwersał następującej treści:
„Wszem wobec każdemu z osobna, komu to wiedzieć należy osobliwie jednak pracowitym poddanym naszym, majętności naszej żywieckiej wiernie nam miłym, łaskę naszą królewską. Wiernie nam mili iż nieprzyjaciel zewsząd gwałtownie na państwo nasze następuje, a wojska nasze na troje będąc przeciwko trojakiemu nieprzyjacielowi, Moskwie, Kozakom i Szwedom, rozdzielone, siłom i potędze jego wystarczyć nie mogą, przyszło nam na wierność waszą zawołać, to po nich koniecznie mieć chcąc, abyście się w rusznice, kosy, siekiery, cepy i inne wszelkie oręża, na jakie się kto zdobyć będzie mógł, jako najporządniej przysposobiwszy, do urodzonego Jana Karwackiego oficera naszego i z nim zasieki porobiwszy, przeprawy i pasy popsowawszy, nieprzyjaciela gromili i znosili. A my w nagrodę tego wierności wasze od wszelkich czynszów zamkowych do lat trzech uwalniamy, podatki jednak przez Rzeczpospolitą uchwalone w całości zachowujemy.”
Memoriał Żywiecki zmobilizował niebawem cały nasz Naród do pospolitego ruszenia

Aneks 439
Inz. Janusz Karwacki u zarania Zagłebia Miedziowego 1961−1964

28 VII 1961 r. - pierwsza groźna awaria w historii budowy zagłębia miedziowego. Podczas głębienia szybu L-III woda i kurzawka na głębokości 148m przedarła się do szybu, zatapiając go do poziomu 59m od zrębu. Awaria spowodowała dwumiesięczną przerwę w głębieniu.

1 V 1962 r. dyrektorem PBKRM został Janusz KARWACKI. 20 XI zastąpił go Jerzy OLSZOWSKI. 20 III 1963 r. szyb wschodni kopalni „Lubin” na głębokości 610m dotarł do pokładu rudy miedzi

Aneks 440

Weterani …

Kochanowicz Czesław - - plut. - - kampania włoska 1944-45
Urodzony w Kostrzynie Wlkp. 15.06.1913r. Zmarł w Doncaster 10.08.1988r.
Po wojnie został przetransportowany do Anglii gdzie zamieszkał w Doncaster gdzie pracował jako górnik. Zmarł w 1988r., a urna z prochami została przewieziona do Polski i złożona w rodzinnym grobie na cmentarzu Junikowskim w Poznaniu.
inf. Marcin Karwacki 13.12.2012

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Lata 1918 - 1938 Informacje \ Cmentarz Wojskowy w Warszawie
Karwacki Bolesław - , kan. ochotnik, 7 pap, zm.r. 21.07.1919, Warszawa
Karwacki Stanisław - , kpt., żandarmeria polowa, zm. 09.03.1920
Karwacki Wojciech - , szer., Komenda miasta Warszawy, zm.r. 14.04.1920, Warszawa

Aneks 441

Tadeusz Karwacki (1922-1999) – dziennikarz, publicysta

Życiorys
Tadeusz Karwacki urodził się 23 grudnia 1922 roku w Przemyślu.

Studiował dziennikarstwo, ale studiów nie ukończył. W 1950 roku rozpoczął pracę w Wydawnictwie Agencji Fotogra­ficznej Filmu Polskiego. W latach l951-1952 był fotoreporterem w Centralnej Agencji Fotogra­ficznej (CAF).
Od 1952 roku aż do przejścia na emeryturę związany był na przemian z redakcjami „Głosu” (1952-1954, 1957-1964, 1969-1985) i „Kuriera Szczecińskiego” (1954-1957, 1964-1968). Zajmował się reportażem, szeroko pojętą publicystyką i tematyką historyczną. W oparciu o dokumenty i relacje naocznych świadków opracował obszerny cykl artykułów opisujących wyzwolenie Pomorza Za­chodniego. Artykuły te ukazywały się na łamach obu szczecińskich gazet w latach 1965-1985. Część z nich opublikowano później w tomie Czerwone gwiazdy i białe orły w walkach o wolność Ziemi Szczecińskiej.
Z ramienia redakcji „Kuriera Szczecińskiego” był członkiem jury przyznającego nagrody Bursztynowego Pierścienia. Był także jurorem X Festiwalu Filmów Morskich w Szczecin (1985).
Był wieloletnim członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, a potem Stowarzyszenia Dziennikarzy RP.
Zmarł 6 lutego 1999 roku w Szczecinie. Został pochowany 12 lutego na Cmentarzu Centralnym (kw. 105B-11-24).
Xxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Aneks 442

Zmarł ppłk. mgr farm. WIESŁAW KARWACKI - Informacje ...

www.bydgoszcz.oia.org.pl/.../zmarl-pplk ... wacki.ht...

31.08.2015 - Dnia 29 sierpnia 2015 r. zmarł ppłk. mgr farm. WIESŁAW KARWACKI.
Dnia 29 sierpnia 2015 r. zmarł ppłk. mgr farm. WIESŁAW KARWACKI.
Pogrzeb poprzedzony mszą świętą w kaplicy ewangielicko-augsburskiej odbył się w dniu 2 września 2015 r. o godz. 14.00 na cmentarzu przy ul. Zaświat w Bydgoszczy

Aneks 443

Marek Karwacki (1947-1992)

Marek Karwacki (1947-1992) Studiował w latach 1969-74 grafikę i malarstwo w warszawskiej ASP. Po uzyskaniu dyplomu pracował jako scenograf w telewizji i w wielu teatrach w kraju. Uprawiał też malarstwo i grafikę. Ważniejsze daty 1947. 01. 24 - Data urodzenia (Warszawa) 1992. 03. 27 - Data śmierci (Warszawa) Spektakle chronologicznie: | wg funkcji | wg rodzajów 1989 - PRZEBUDZENIE WIOSNY Scenografia, 1987 - JESTEM PEWIEN Scenografia, 1987 - POECI TRAGICZNI Scenografia, 1986 - MGIEŁKA Scenografia, 1986 - PASKUDNA HISTORIA Scenografia, 1984 - GRACZ (1984) Scenografia, 1984 - POSZUKIWANY ALBERT PERYT Scenografia, 1981 - PRÓBA REKONSTRUKCJI Scenografia, 1980 - DO M... Scenografia, 1980 - OPOWIADANIE Z KOTEM Scenografia, 1980 - WIZYTA (Iredyński I.) Scenografia, 1979 - GODZINA MYŚLI Scenografia, 1979 - TEATR MÓJ Scenografia, 1978 - NIĆ CZASU Scenografia, 1978 - NOC LISTOPADOWA (Wyspiański S.) Współpraca scenograficzna, 1978 - SALWY Scenografia, 1977 - TRZY KOBIETY Scenografia, 1977 - TRZY PO TRZY Współpraca scenograficzna, Obsada aktorska

Aneks 444a

W KREGU NAJBLIŻSZEJ RODZINY LUDWIKA KOSICKIEGO (II połowa XIX w)
http://ftp.klient.ruthenus.pl/KROSNO/kr ... oprawa.pdf
KROSNO; STUDIA Z DZIEJÓW MIASTA I REGIONU; STUDIA Z DZIEJÓW MIASTA I REGIONU; TOM VI;pod redakcją Franciszka Leśniaka
Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Krośnieńskiej KROSNO 2012

Na podstawie m.in.

• W.Krywult, Wspominki i gawędy rodzinne, t.1-4, 1928-1930, rkps w archi¬wum rodzinnym Łukasza Żurawskiego w Krakowie
• W.Krywult, Wspominki i gawędy rodzinne, t.1-3, 1928-1930, fotografie rodzinne w archiwum Łukasza Żurawskiego w Krakowie

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
str.str. 191-234
Jerzy Zieliński

APTEKARZ KROŚNIEŃSKI *) ALEKSANDER ŻURAWSKI**) (1845-1920)

*) i krakowski, apteka ul, Kosciuszki 18 (cudne meble apteczne z połowy XIXw)

**) mąż Janiny Krywultówny, córki Adama Krywulta i Zofii Kosickiej (siostry Emili Karwackiej), wnuczki Ludwika Kosickiego i Konstancji Bulinskiej

U Krywultów w Krakowie

Urodzony 18 maja 1845 r.w Hruszowicach k.Przemyśla Aleksander Żurawski był synem leśniczego Piotra Żurawskiego oraz Barbary z Rusowych, z pochodzenia Rusinki. Wychowywał się u Lucjana Siemieńskiego – profesora Uniwersytetu Jagiel¬lońskiego, pisarza i poety, tłumacza i uznanego krytyka literackiego, który mając za sobą bogaty w wydarzenia polityczne życiorys, w roku 1848 osiadł ostatecznie w Krakowie. Młody Aleksander posługiwał mu, biegał za sprawunkami, a jedno¬cześnie uczył się w czteroklasowej szkole, którą wówczas nazywano „Kurnikiem”, a później była zaczątkiem Gimnazjum im. św. Jacka, do którego uczęszczał

Lucjan Hipolit Siemieński (ur. 13 sierpnia 1807 w Kamiennej Górze, zm. 27 listopada 1877 w Krakowie) – polski poeta, pisarz, krytyk literacki i tłumacz, uczestnik powstania listopadowego Lucjan Siemieński pochodził z rodziny ziemiańskiej. Kształcił się w gimnazjum pijarów w Lublinie i Liceum Richelieu'go w Odessie. Brał udział w powstaniu listopadowych, w którym był ranny i wzięty do niewoli. Po powrocie do Galicji wstąpił do Związku Dwudziestu Jeden. Przyjaźnił się z Sewerynem Goszczyńskim, należał do grupy Ziewonia. Za działalność spiskową był kilkukrotnie aresztowany.W 1838 Siemieński wyemigrował do Francji, uciekając przed aresztowaniami. Tam wstąpił do Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. W 1842 związał się z Andrzejem Towiańskim. W latach 1843-1846 przebywał w Wielkopolsce. W 1848 brał udział w Zjeździe Słowiańskim w Pradze.W 1848 osiadł w Krakowie, (u Knowiakowskiej, Florianska 12); gdzie związał się z konserwatywnymi środowiskami, skupionymi wokół pism „Czas” (w latach 1856-1860 był redaktorem dodatku literackiego gazety) i „Przegląd Polski”. W latach 1849-1850 wykładał literaturę powszechną na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był współzałożycielem i członkiem Akademii Umiejętności.W 1881 jego prochy przeniesiono na Skałkę i złożono w krypcie zasłużonych pod kościołem

Po ukończeniu nauki szkolnej, w latach 1864-1867 przygotowywał się do zawodu apte¬karskiego u Ernesta Stockmara, późniejszego seniora gremium aptekarzy krakow¬skich. 20 września 1867 r. zdał przed krakowskim Gremium Aptekarskim egzamin na podaptekarza. Pracował przez długie lata jako prowizor i kierownik w aptekach Trauczyńskiego i Siedleckiego w Krakowie, Miczyńskiego w Krakowie i Wieliczce oraz Wojciecha Pika w Krośnie.

Żurawski zaprzyjaźnił się w szkolnych latach z Her¬manem Laberschekiem, synem Niemca ożenionego z Polką. Herman Laberschek został uczniem cukierniczym, który w wieku 17 lat został wyzwolony na subiekta i pracował u Knowiakowskich na ul.Floriańskiej w Krakowie. W roku 1873 Her¬man Laberschek poślubił Zofię Krywultównę spokrewnioną (siostrzenica Józefy) z Knowiakowskimi. Młodzi wprowadzili się do kamienicy na ul.Floriańskiej (12) jednocześnie obejmując przekazaną im na własność znajdującą się na parterze cukiernię Knowiakowskich. Kamienica na ul.Floriańskiej ponownie zbliżyła Hermana Laberschek oraz Alek¬sandra Żurawskiego, który mieszkał tam w pomieszczeniach wynajmowanych do 1873 r. przez Lucjana Siemieńskiego.

Str 192


Aleksander Zurawski
l.1.Aleksander Żurawski jako konkurent do ręki Janiny.Fotografia ze zbiorów autora

18 października 1887 roku zmarł w Krośnie dotknięty chorobą umysłową Woj¬ciech Pik – właściciel aptek w Krośnie i Iwoniczu-Zdroju. Po śmierci właściciela, zlokalizowaną w rynku w Krośnie aptekę Pod Jednorożcem wydzierżawił od wdowy Pikowej, zatrudniony tam od 15 września 1877 r. Aleksander Żurawski. Dzierżawa krośnieńskiej apteki stała się możliwa dzięki uzyskaniu przez Żurawskiego pożyczki od Józefy Knowiakowskiej, która wcześniej przekazaniem swojej cukierni zabez¬pieczyła przyszłość jego przyjaciela Hermana Laberscheka.

Po dłuższym zniknięciu z widowni krakowskiej Żurawski przypominał się Krakowowi oraz rodzinom Laber¬scheków, Knowiakowskich i Krywultów przy okazji spłaty zaciągniętej pożyczki. Wówczas w umyśle Józefy Knowiakowskiej dojrzał plan wydania 19-letniej sio-strzenicy Janiny, najmłodszego dziecka Zofii i Adama Krywultów, za 42-letniego Żurawskiego. Knowiakowską kierowała myśl1, że tym właśnie sposobem najlepiej zabezpieczy przyszłość Janiny. Konkury nie szły gładko, ale Żurawski przezwyciꬿywszy wszystkie przeszkody i zwalczywszy wszystkie uprzedzenia przeciw swej osobie, występujące głównie ze strony młodziutkiej Janiny, z czasem pozyskał nie tylko rękę, ale i serce panienki.Przełom w konkurach nastąpił w 1886 r.na chrzci¬nach małej Walerki – ósmego dziecka Zofii i Hermana Laberscheków.

Zgodnie z pla¬nem Józefy Knowiakowskiej, Janina Krywultówna została zaproszona na chrzestną matkę, zaś Aleksander Żurawski na chrzestnego ojca nowonarodzonej Walerii Laber¬schek z czasem pozyskał nie tylko rękę, ale i serce panienki. Przełom w konkurach nastąpił w 1886 r.na chrzci¬nach małej Walerki – ósmego dziecka Zofii i Hermana Laberscheków. Zgodnie z pla¬nem Józefy Knowiakowskiej, Janina Krywultówna została zaproszona na chrzestną matkę, zaś Aleksander Żurawski na chrzestnego ojca nowonarodzonej Walerii Laber¬schek. Cała rodzina Krywultów, kibicując Aleksandrowi, pilnie obserwowała od tego czasu kolejne kroki Janiny i Aleksandra ku narzeczeństwu. Niedługo po chrzcinach Walerki Laberschek, doszło do oświadczyn – Żurawski ukląkł przed matką Janiny prosząc o rękę i komplementując wybrankę.
1 W.Krywult, Wspominki i gawędy rodzinne, 1928-1930, rkps, (dalej cyt.Krywult 1928-1930).

Str 193


Il.2.Janina Krywult w Szczawnicy w 1887 roku.Fotografia z archiwum rodzinnego Łukasza Żurawskiego
Wspomniał też o swoich oszczędno¬ściach sięgających czterech tysięcy złr, nie dowiedziawszy się jednak nic o posagu Janiny. Podczas rozmowy został zobowiązany przez przyszłą teściową do częstszych przyjazdów z odległego Krosna, do którego wkrótce po przyjętych oświadczynach musiał powrócić. W pierwszym liście do Krakowa, adresowanym do Hermana, napi¬sał, że aczkolwiek podróż do Krosna bardzo go zmęczyła, to ze względu na Janinę, gotów był zaraz do Krakowa powrócić. Zapytał też krakowskiego przyjaciela czy nowopoznana Jania pozwoli mu pisać do siebie. Z treścią tego listu Herman zapo¬znał Janinę i jej mamę, która odpisując Żurawskiemu zgodziła się na korespon¬dencję między kumotrami. Kolejny list, pierwszy list z Krosna adresowany bezpo¬średnio do Jani, został w rodzinie Krywultów skrytykowany, gdyż widać z niego było, że Żurawski nie miał wprawy w pisaniu listów miłosnych. Następnymi listami Żurawski też się nie popisał i nie zdobył sympatii Janiny – mało tego, Jania sprze¬ciwiła się nawet powtórnemu spotkaniu z Żurawskim w Krakowie. Na jego gorące listy odpowiadała chłodem i ogólnikami. Rodzinie wyznała, że darzy go tylko sza¬cunkiem i życzliwością. Żurawski jednak nie ustępował i dopytywał się o zarę¬czyny. Matka Janiny była bardzo niezdecydowana – bała się staropanieństwa Jani, ale też nie chciała jej nic narzucać w sprawie zamążpójścia. W marcu 1887 r. zda¬rzyło się, że mimo uzgodnionego przyjazdu Żurawskiego do Krakowa, w ostatniej chwili Herman Laberschek powiadomił go telegraficznie o przełożeniu spotkania na czas zbliżających się świąt wielkanocnych. Żurawski, który stołował się w Kro¬śnie u wdowy po aptekarzu Piku, depeszę treści „Nie przyjeżdżaj, nic z tego.

Str 194

w drodze.Herman”, otrzymał w czasie obiadu. Zdenerwowany Żurawski wybiegł z mieszkania Pikowej będąc pewny, że w taki to sposób zakończyły się jego starania o rękę Janiny. Dopiero list, który później nadszedł pocztą od Krywultów, wyjaśnił, że zmiana terminu przyjazdu spowodowana była chorobą Jani, a depesza została zniekształcona przez telegrafistę, który zamiast nic złego napisał nic z tego2.Ukon¬tentowany takim obrotem sprawy, jak przystało na farmaceutę, Żurawski przysłał Janinie, ale na adres zaprzyjaźnionego Hermana Laberscheka dwie zwykłe flaszki z perfumami i wyciągiem z drzew szpilkowych do odświeżania powietrza w pokoju. Na naradzie rodzinnej u Krywultów zastanawiano się czy nie odrzucić tego pre-zentu, uznanego za mało wytworny, ale odrzucenie byłoby równoznaczne z zerwa¬niem słabej nici łączącej Janinę z Aleksandrem. Wobec tego, rodzina Krywultów uznała prezent za przedwczesny i nie wręczono go Jani. Do kolejnego spotkania młodych w Krakowie doszło jednak jeszcze przed Wielkanocą. Zauważono wów¬czas, że Jania spojrzała na Żurawskiego łaskawszym okiem. Po treści listów Janiny do Żurawskiego wysłanych na początku maja można było wywnioskować, że co prawda jeszcze go nie kocha, ale już darzy sympatią.

Do zaręczyn doszło ostatecz¬nie 14 maja 1887 roku. Narzeczeni wymienili między sobą pierścionki. Janina wów¬czas doszła już do przekonania, że może jej się nie trafić lepszy mąż od Aleksan¬dra Żurawskiego.W rodzinie Krywultów zapanowała ogólna radość i zadowole¬nie. Rozpoczął się okres oficjalnego narzeczeństwa. Janina, której już od dłuższego czasu zdrowie nie dopisywało, znowu nie poczuła się najlepiej i lekarz zalecił jej wyjazd do Szczawnicy. W tej sytuacji, po jedenastodniowym pobycie u Krywultów Aleksander Żurawski opuścił Kraków i wyjechał do Krosna.

Stanisław Karwacki, cioteczny brat Janiny, zatrudniony od początku 1887 r.w aptece Żurawskiego, tak zrelacjonował powrót swojego pryncypała do Krosna: P. Ż. z ostatniej swej podróży przybył tutaj jakby na nowo odmłodniały i odświeżony. Świecący się na jego palcu pierścień zdjął zasłonę tajemniczości, która dotąd zabiegi jego zakrywała, toteż sła¬wetny nasz gród podkarpacki z godnością przygotowywa się na przywitanie swej nowej obywatelki. Zauważyłem, że po otrzymanem słowie obcowanie nasze stało się bardziej familjarnem 3.Pierwszym, czym zajął się Żurawski po powrocie do Kro¬sna i do swojej apteki, było wysłanie do Krakowa, jak mu się wydawało, pewniej¬szych, bo przygotowanych przez siebie, proszków zapisanych Janinie w Krakowie przez lekarza Karczyńskiego.

Tymczasem Janina, po wyjeździe narzeczonego, zajęła się sprawą spadku po zmarłym ojcu. W maju 1879 roku, przekroczywszy 63.rok życia, ojciec Janiny zmarł, zapisując w testamencie nieletniej wówczas córce 5000 złr. Decyzją sądu kwota ta została umieszczona w depozycie bankowym, do czasu uzyskania przez Janię pełnoletniości. Teraz sprawa ta odżyła, ale krakowski sędzia nie miał ochoty wydania wszystkich pieniędzy na wyprawę dla Jani – część z nich chciał zostawić jako posag. Dopiero po podpisaniu przez Janię oświadczenia, że chce oddać rękę Aleksandrowi Żurawskiemu, przystał na wypłacenie całej należnej ze spadku gotówki.

Il.3.W tym budynku przy krośnieńskim rynku znajdowało się starostwo (na piętrze) oraz apteka i mieszka¬nie Żurawskich.Pocztówka ze zbiorów autora

Str 195

Pomiędzy Krosnem, Krakowem i Przemyślem zaczęły krążyć listy. Żurawski korespondował nie tylko z mieszkającymi w Krakowie Janiną i jej matką, ale również z Walerianem – bratem Janiny pracującym w Przemyślu. Walery – mało znany Żurawskiemu członek rodziny Krywultów, został przezeń zaproszony do Krosna listem zakończonym słowami: O przybyciu Twojem donieś, abym mógł na kolej przed Ciebie wyjść, bo Krosno jest stolicą wielką, łatwo mógłbyś się zgu¬bić

4.W międzyczasie Aleksander Żurawski szykował w Krośnie mieszkanie przy aptece – gniazdko dla Jani. Przebudował dwa duże pokoje, a kuchnię podzielił na część kuchenną i jadalną. Usunął kraty w oknach montując w nich szyby lustrowe, których jeszcze w Krośnie nikt nie miał. Sam umeblował pokój bawialny przywo¬żąc z Krakowa materiały obiciowe na meble.

Pod koniec czerwca Żurawski przyjechał na dwa dni do Krakowa, aby pobyć z Janiną przed jej wyjazdem do wód szczawnickich. Odwiózł ją do Nowego Sącza, a tam postarał się o okazję do Szczawnicy. Wrócił do Krosna, gdzie oczekiwał na przyjazd zaproszonego brata Janiny. Walery serdecznie i gościnnie przyjmo¬wany przez Aleksandra przebywał w Krośnie tylko przez 36 godzin. Tymczasem Jania w Szczawnicy leczyła się i przybywała na wadze, ale przebywając z dala od rodziny bardzo tęskniła za domem w Krakowie. W sierpniu odwiedził ją Aleksan¬der i odbyli wspólnie parę wspaniałych wycieczek po Pieninach. W połowie wrze¬śnia Janina Krywult powróciła do Krakowa i tam zastała Żurawskiego oraz zwol¬niony przez sąd depozyt spadkowy. Zaczął się czas sprawunków weselnych w towarzystwie narzeczonego.

Str 196

Ślub Janiny Krywult z Aleksandrem Żurawskim wyznaczony został na sobotę 1 października 1887 roku. We wrześniu zapowiedzi zostały ogło¬szone z ambony kościoła farnego w Krośnie oraz w krakowskim kościele św.Bar¬bary. Przy kompletowaniu koniecznych do zawarcia małżeństwa dokumentów, Kry¬wultowie ze zdziwieniem odkryli, że Aleksander jest Rusinem ochrzczonym przez popa. Przewidując to, Aleksander przedstawił Krywultom zaświadczenie kano¬nika katolickiego stwierdzające, że od młodości wyznaje religię rzymskokatolicką, a chrzest prawosławny wytłumaczył brakiem księdza katolickiego. Okazało się jed¬nak, że matka Aleksandra Żurawskiego była Rusinką (Ukrainką).

Mieszkanie, z któ¬rego panna młoda 1 października wyszła do ślubu, znajdowało się na drugim piętrze, w oficynie kamienicy przy ul.Grodzkiej 32 w Krakowie. Krywultowie od kilku lat zajmowali to mieszkanie po przeprowadzce z Rynku.

Drużbami byli dwaj bracia Janiny, druhnami panie również z rodzinnego kręgu. Kościół św.Barbary w cza¬sięcza¬sie ślubu zatłoczony był publicznością krakowską. Po ślubie goście weselni powró¬cili na bankiet na ul.Grodzką, a po południu spacerowali po Ogrodzie Strzeleckim.

Przeprowadzka do Krosna

Kolej podkarpacka, zwana wówczas transwersalną, prowadzi linią graniczną mię¬dzy niziną a przedgórzami karpackimi – pisał w pozostających do dzisiaj w ręko¬pisie „Wspominkach i gawędach rodzinnych” emerytowany profesor historii, naj¬dłużej żyjący z licznego rodzeństwa Janiny, brat jej – Walerian Krywult.

Kto nią jedzie od strony Krakowa, a więc w kierunku wschodnim, ani nie spojrzy na równię rozciągającą się na północ, bo wzrok jego stale przykuty do pięknej panoramy, roz¬taczającej się od południa. Dostawszy się na Tarnów i Stróże na tę linię, minąwszy wpadające w oczy grody, starożytny Biecz i mało co młodsze Jasło, dopiero dojeż¬dżając do Krosna, trafiamy na gród godny przykuć naszą uwagę. Z niskiego plantu kolejowego oglądane Krosno, wznoszące się na wzgórku, spiętrzone świątyniami, przedstawiało się wówczas na oko znacznie okazalej, aniżeliby z małej liczby miesz¬kańców (wówczas ledwie 3 tys.) wnioskować było można. Bo też ten gród, w sam raz na północ od przełęczy dukielskiej położony, węzeł dróg z Węgier i Czerwonej Rusi prowadzących, murem przez Kazimierza W. obwiedziony, przez Jagiełłę pra¬wem składu obdarowany tak, że żaden kupiec miasta tego pominąć nie mógł, rósł w bogactwa i pysznił się tak wielką liczbą kościołów, że go małym Krakowem nazy¬wano. Dopiero wojny XVII. stulecia dokonały, zwłaszcza szwedzka, Potop, ruiny mia¬sta i zepchnęły go do rzędu miasteczek. W ostatnich czasach podniosło się i zabu¬dowało Krosno dzięki przemysłowi tkackiemu i naftowemu, wówczas (1887) jednak obie te gałęzi przemysłu były jeszcze w powijakach, a miasteczko za czasów pobytu w niem Janusi, ciche, głuche, drzemiące, żyło tylko prawie wspomnieniami przeszło¬ści i dla przybysza miało niewysławialny jakiś urok, żywo przenosząc go w odległą przeszłość. Od dworca kolejowego, który wtedy od dwu lat zaledwie istniał, i jakby dla ułatwienia konkurów Olesiowi powstał, do rynku bodaj kilometr drogi, dlatego podróżujący posługiwali się z reguły konną komunikacją. Gościniec prowadził wów¬czas przez szczere pole, pod kątem prostym do plantu kolejowego i załamywał się Aptekarz krośnieński Aleksander Żurawski (1845-1920)

197

dopiero pod takimże pod cmentarzem, kierując się wzdłuż niego ku miastu, przez mały mostek na rzeczce Lubatówce (która w Krośnie wpada do Wisłoku) i dopiero za nim poczyna się łagodnie wspinać ku wzgórkowi, na którym na lewo wznosi się okazały, stary budynek zwany koszarami, pozostałość, o ile pamiętam, dawnego kolegium jezuickiego5, a na prawo piętrzy się wspaniały gotycki tum, początkiem swym sięgający czasów Kazimierza W. z barokowemi naleciałościami i całkiem prawie barokowem wnętrzem, kulminującem w przepysznym, olbrzymich rozmia¬rów wielkim ołtarzem i imponujących płótnach przedstawiających z przerażającym realizmem sceny przedstawiające grozę śmierci, piekła i świętokradzkiej spowiedzi. Obok fary piękna, dość niska wieża z r. 1648, fundacji, zdaje mi się Oświęcimów6. Wedle tradycji z jej okien tęsknie wyglądać miała piękna Anna Oświęcimówna przy¬bycia ukochanego brata Stanisława. Mniemany romans tego rodzeństwa całkowi¬cie wchodzi w zakres legendy, gdyż w istocie stosunek ich wzajemny nie różnił się niczem od tego, jaki łączył mnie z Janiusią. W wieży wiszą sławne z przepięknego dźwięku swego dzwony krośnieńskie, do których znów odnosi się piękna legenda. Bogaty mieszczanin krośnieński łacińskiego nazwiska, zdaje mi się Porcjusz, dostał niewytłumaczalnym sposobem z Węgier zamiast wina beczułkę pełną dukatów, a gdy nadawcy nie udało się wykryć, obrócił tę kwotę na ufundowanie dzwonów. Portret jego znajduje się dotąd w kaplicy jego fundacji. Mijając wieżę, małą i wąską uliczką Pawła z Krosna, najznakomitszego syna tego grodu, humanisty, dostajemy się zdzi¬wieni na obszerny i okazały rynek. Wówczas zdobny był z trzech stron w malowni¬cze podsienia, które dziś tylko z jednej strony7, przeciwległej uliczce Pawła się utrzy¬mały. Ta właśnie przedzielona jest na dwie równe części uliczką. Prawy od strony rynku narożnik stanowił jedyny w mieście hotel, powstały jednak później. W lewym narożniku znajdowała się apteka, a za nią miodowe Janiusi gniazdeczko, na piętrze zaś starostwo. Wspomniana uliczka, na którą miały wylot okna mieszkania Olesio¬stwa, kończyła się na prawo domem, w którym się mieściło kasyno, a za nim rozpo¬ścierał się mały kasynowy ogród, którego tyły stromo wznosiły się nad Lubatówką8. Dalej na lewo otwierał się placyk z widokiem na fronton kościoła kapucynów, zbu-dowanego częścią z rozebranego pojezuickiego, częścią przeważnie niestety z ciosów skradzionych z zamku odrzykońskiego. W ciasnej uliczce, stanowiącej przedłużenie lewej (od strony fary) połaci rynku, tej już wówczas pozbawionej podcieni, wznosi się piękny, gotycki, już wówczas pięknie świeżo odnowiony kościół franciszkański, początkiem sięgający XIV. go wieku. Osobliwością jego jest piękna kaplica Oświę¬cimiów z cennemi portretami Stanisława i Anny, oraz rodziców Stanisława i ojca Anny. Wbrew bowiem Szajnosze9, który podtrzymuje tezę, że oboje byli rodzonem rodzeństwem, doszedłem do wniosku, że byli tylko przyrodniem tj. z jednego ojca,

5 W istocie – nie było to kolegium jezuickie, a pałac biskupi (przyp.red.).
6 Wieżę dzwonną przy kościele farnym w Krośnie ufundował Wojciech Robert Portius, a wzno¬szono ją w latach 1637-1651 (przyp.red.).
7 Podcienia rynkowe zachowały się do dziś w dwóch pierzejach – południowej i północnej (przyp.red.).
8 W istocie – nad Wisłokiem (przyp.red.).
9 K.Szajnocha, Szkice historyczne, Warszawa 1885, t.1, s.211 (przyp.JZ

Str 198
a dwu matek, coby doskonale tłumaczyło wcale znaczną różnicę wieku, przy braku pośredniego między nimi rodzeństwa. Herby bowiem nad portretami Stanisława i Anny są tylko w połowie jednakie, mianowicie po ojcu, po matce zaś odmienne. W chwili wykonywania portretów matka Stanisława oczywiście już nie żyła, dla¬tego brak jej wizerunku. Pod tablicą znajduje się loch z trumnami, do którego wów¬czas każdej chwili dostęp był wolny ciekawym, gdyż grobowiec był niezamknięty. Można tam było przez szybkę w wieku trumny Anny zobaczyć kształtną jej czaszkę, przez szybkę, o której, że ją wyrznąć kazał, wspomina w pamiętniku sam Stanisław, nieutulony w żalu po stracie zmarłej w kwiecie wieku siostrzyczki. Ta czuła, nie¬zwykła na owe surowe czasy miłość rodzinna dała popęd do powstania owej nie¬tyle
Można tam było przez szybkę w wieku trumny Anny zobaczyć kształtną jej czaszkę, przez szybkę, o której, że ją wyrznąć kazał, wspomina w pamiętniku sam Stanisław, nieutulony w żalu po stracie zmarłej w kwiecie wieku siostrzyczki. Ta czuła, nie¬zwykła na owe surowe czasy miłość rodzinna dała popęd do powstania owej nie¬tyle poetycznej, co raczej niedorzecznej i niesmacznej legendy. Raz przy wejściu do kościoła tego, który był ulubionym Janinki, spostrzegłem na lewo od portalu tablicę z zagadkowym napisem: Tu leży mąż, tu leży żona, tu leży syn. Pradziad, matka, syn, prawnuk. Proszą o troje pozdrowienia. I ani litery więcej. Zastanowiła mnie podwójna skromność tych anonimowych nieboszczyków: raz że zataili swe nazwi¬ska, powtóre, że się zadawalają tak ułamkowemi modłami dzieląc troje pozdrowie¬nia na siedm dusz. Dopiero po niejakim czasie dała rozwiązanie tej zagadki wielka tablica, znajdująca się na prawo od portalu. Z niej wynika, że Jadwiga z Ankwi¬czów poślubiła najpierw stolnika dobrzyńskiego Baranowskiego, a po jego śmierci tegoż rodzonego wnuka, Mietelskiego, z którym miała syna, Stanisława. Była więc ,nie¬tyle poetycznej, co raczej niedorzecznej i niesmacznej legendy. Raz przy wejściu do kościoła tego, który był ulubionym Janinki, spostrzegłem na lewo od portalu tablicę z zagadkowym napisem: Tu leży mąż, tu leży żona, tu leży syn. Pradziad, matka, syn, prawnuk. Proszą o troje pozdrowienia. I ani litery więcej. Zastanowiła mnie podwójna skromność tych anonimowych nieboszczyków: raz że zataili swe nazwi¬ska, powtóre, że się zadawalają tak ułamkowemi modłami dzieląc troje pozdrowie¬nia na siedm dusz. Dopiero po niejakim czasie dała rozwiązanie tej zagadki wielka tablica, znajdująca się na prawo od portalu. Z niej wynika, że Jadwiga z Ankwi¬czów poślubiła najpierw stolnika dobrzyńskiego Baranowskiego, a po jego śmierci tegoż rodzonego wnuka, Mietelskiego, z którym miała syna, Stanisława. Była więc, jak to nazywamy, tytularną prababką swego rodzonego syna, a b. babką własnego męża. W każdym razie niezwykły, a może jedyny w swym rodzaju wypadek! Wraca¬jąc jeszcze do owego lochu pod kaplicą Oświęcimów, można tam było widzieć przez szparę niedomykającego się wieka jakiś olbrzymi szkielet, który tradycja przypi¬sała rycerzowi Pełce. Najokazalej i b. malowniczo przedstawia się kościół i klasz¬tor franciszkański od strony opływającego go Wisłoku, gdyż piętrzy się wysoko na skale. Wisłok opływa też cmentarz, a przez most nad nim niziną, nad którą górują zabudowania franciszkańskie prowadzi droga do samotnego kościółka św. Wojcie¬cha, opasanego murem cmentarnym, stanowiący cel najbliższego spaceru dla kro¬śnian. Obok tego kościółka prowadzi droga do pobliskiej siedziby tkactwa, Korczyny. Jak na ówczesne, maleńkie, w ramach opisanych budynków mieszczące się Krosno, cztery kościoły i dwa klasztory, to chyba niezwykle wiele.
Okolica Krosna jest malownicza i urocza. W odległościW odległości pół mili czerwienią się ruiny Odrzykonia, unieśmiertelnionego przez Seweryna Goszczyńskiego jego «Kró¬lem zamczyska». Powietrze w okolicy Krosna jest już znacznie czystsze niż na nizi¬nie, kontury wzgórz rysują się jaskrawiej a scenerja panoramy przedstawia jakby dwie kulisy: jedna jaśniejsza, przednia, to podgórze, druga w ciemniejszej tonacji to oddalone fronty Beskid.

xxxxxxxxxxxxxxxxxx
A teraz wejdźmy do wspomnianego już domu rynkowego, który stał się mio¬dowem gniazdkiem Janiusi. Jest to budowa solidna, odznaczająca się grubością murów parterowych, cechującą budowle świeckie XVI. niezawodnie wieku. Z obszer¬nego podsienia, którego łuki wspierają się na ceglanych filarach, wchodzi się do niskiej, półbeczkowej, tunelowej sieni. Na prawo od niej apteka, za nią laborator¬jum i pokój dla personelu, na lewo obszerna kuchnia, z niej przepierzeniem w cz꬜ci stworzona jadalnia. Przepierzenie oszklone użycza kuchni światła, okno patrzy w podcienia. Dalej za kuchnią, w sieni na lewo, wchód na schody do starostwa, na prawo wchód do mieszkania, do salonu. Obszerny pokój z dwoma b. w grube mury wgłębionemi oknami, na lewo od drzwi w dziedziniec, naprost od drzwi w uliczkę. niskiej, półbeczkowej, tunelowej sieni. Na prawo od niej apteka, za nią laborator¬jum i pokój dla personelu, na lewo obszerna kuchnia, z niej przepierzeniem w cz꬜ci stworzona jadalnia. Przepierzenie oszklone użycza kuchni światła, okno patrzy w podcienia. Dalej za kuchnią, w sieni na lewo, wchód na schody do starostwa, na prawo wchód do mieszkania, do salonu. Obszerny pokój z dwoma b. w grube mury wgłębionemi oknami, na lewo od drzwi w dziedziniec, naprost od drzwi w uliczkę. Na prawo od drzwi wchodowych piec, za nim drzwi do drugiego o połowę mniej¬szego pokoju, sypialnego. Między temi drzwiami a oknem ulicznem fortepjan. Mię¬dzy obu oknami garnitur mebli. Między oknem dziedzińcowem a drzwiami wchodo¬wemi stół gościnny. W sypialni pod ścianą drzwiom przeciwległa a wspólna z poko¬jem pomocników aptekarskich dwa łóżka. Janine bliżej okna ulicznego, Olesia bli¬żej pieca. Szafki nocne, szafy dopełniają umeblowania. Tak skromnie, ale elegancko, trochę ciasno, ale swojsko i wygodnie przedstawiała się klateczka, do której wpro¬wadził Oleś swego ubóstwianego ptaszka
10.
Janina po ślubie przez 3 dni wypoczywała w Krakowie, po czym 5 października rano nowożeńcy udali się koleją do Krosna, gdzie przyjechali o godzinie 9.30 wie¬czorem.W krośnieńskim mieszkaniu Żurawscy zostali wspaniale przywitani w rzę¬siście oświetlonych pokojach udekorowanych bukietami róż przysłanymi przez przy¬jaciół Aleksandra. Młodą parę witała pani Jabłońska – wdowa po urzędniku przy kopalni nafty – najpierw chlebem i solą, następnie sutą kolacją złożoną z 5 potraw.

10 Krywult 1928-1930.
Str 200
Powitanie zrobiło miłe wrażenie na Janinie i było udanym początkiem jej pobytu w obcym, nieznanym dotąd Krośnie. Po tygodniu Janina pisała do rodziny o wiel¬kiej miłości, która ją otoczono w nowym miejscu zamieszkania i o swojej miłości do Aleksandra.Kocham i jestem kochaną – pisała – jestem bardzo szczęśliwą i dałby Bóg, żeby jak najdłużej ta gwiazdka szczęścia nam przyświecała. Anim się nie spo¬dziewała, żeby moja mizerna osóbka miała taki wzbudzać interes, wszyscy ciekawi na panią aptekarzową, zwłaszcza płeć piękna i żydzi, którzy w arogancki sposób zaglądają mi do okien. Samo miasto wcale przyjemne na mnie zrobiło wrażenie, ma pozór większego miasteczka, co prawda dotąd zaledwie w jedną stronę wychodziłam, gdzie najmniejsze błoto, ale mieszkając w samem centrum, mogę mieć wyobraże¬nie o całem mieście11.A w innym liście: Krosnu całemu, a szczególnie płci pięknej ledwie ślepki na wierzch nie wyjdą, tak się przypatrują pani aptekarzowej, aj, pew¬nieby mnie tutejsze panienki w łyżce wody utopiły za to, że zabrałam im tak dobrą partję, bo o ile się teraz przekonywuję, to nie jedna, czy młoda, czy stara miała hrap na niego, a tu tymczasem takiego figla im urządził, że aż z Krakowa babinę sobie przywiózł12.W kolejnej korespondencji do Krakowa Janina pisała:

Janina pisała: Powoli urządzi¬łam już sobie pomieszkanie, które w moich oczach całkiem milutko się przedstawia […] W poniedziałek byłam ze służącą na targu, czyli jak tutaj nazywają, jarmarku. […] Spodziewałam się, że tu będzie znacznie taniej niż w Krakowie, tymczasem teraz widzę, że jest nadzwyczaj mała różnica; na jednej rzeczy tylko można używać t.j. na kurczętach13.Nowością dla Janiny był wielki kilkudniowy jarmark, podczas którego panował wielki hałas, a tłok na podcieniach taki, że nie dało się przejść do kościoła.Żurawskim okno w jadalni budą jarmarczną zastawiono tak, że musieli naftę do lampy dokupować, bo ciemno było jak w nocy, a wbrew oczekiwaniom aptekarza w czasie jarmarku wcale się obrót w aptece nie powiększał.

Nadszedł listopad i Janina zaczęła rozmyślać jak powinni spędzić nadchodzące święta – pierwsze święta z dala od rodziny. Tęskniła za bliskimi, zastanawiała się więc czy zaprosić do Krosna mamę i siostrę Amelię, czy lepiej będzie jak oni pojadą do Krakowa. W rozważaniach swoich brała pod uwagę ewentualne reakcje krośnian: jeśli zjedzie się do nich rodzina, to będą współczuć Aleksandrowi, że cała familia mu się na kark zwaliła, gdyby nikt nie przyjechał to pomyśleliby, że rodzina zado¬wolona, że się nowożeńców pozbyli z Krakowa. Uradzono więc w Krakowie, że najlepiej będzie na święta do Krosna wydelegować brata Janiny Waleriana, który od 1886 r. pełnił funkcję suplenta (zastępcy nauczyciela) w szkole realnej w Prze¬myślu.

W okresie przedświątecznym Żurawscy postanowili złożyć wizyty kro¬śnieńskim znajomym Aleksandra. Zaczęli od pani Jabłońskiej, która ich tak pięk¬nie witała po przyjeździe do Krosna, u pani komisarzowej Brodnickiej zauważyli niestosowność ubioru w jakim ich przyjęła, gdyż do szlafroka włożyła bransolety! Odbyli też wizytę u ks. kanonika Jana Szałaya w pobliskiej Korczynie, zaś najsym¬patyczniej ocenili spotkanie ze starostą Jędrzejem Biesiadzkim, którego małżonka

Str 201

lubiła muzykę i sama dobrze grała na pianinie. W czasie wizyty u Biesiadz¬kich poznali i zaprzyjaźnili się z ich córką – rodowitą krakowianką. Jak było do przewidzenia, wizytom musiały towarzyszyć rewizyty. Pani aptekarzowa Żurawska poznawała w ten sposób zarówno nowych ludzi, jak i nowe zakątki miasta. Osoba z natury delikatna, w czasie spacerów zwróciła uwagę na niespotykane gdzie indziej wiatry, wiejące tu od Przełęczy Dukielskiej.

Pierwszą osobą z rodziny Krywultów, która odwiedziła Żurawskich w nowym miejscu zamieszkania, był brat Janiny.Walerian przyjechał do Krosna zupełnie nie¬spodziewanie pod koniec października, na imieniny Jani. Nadeszła Wigilia Bożego Narodzenia. Przy wigilijnym stole wraz z Janiną i Aleksandrem zasiedli jeszcze: tenże Walerian oraz młody student seminaryjny, głośny później wynalazca Jan Szczepanik. Wigilię przygotowała młoda i ładna kucharka Hania. Rozpoczął się pięcioletni krośnieński okres dziejów części rodziny Krywultów, zaś Krosno stało się miejscem, na którym skupiły się teraz zaintereso¬wania całej rodziny.

KrośnieńskieKrośnieńskie gniazdko Janiny

Minęły miodowe miesiące. Do pełni szczęścia brakowało Żurawskim tylko zdro¬wia. Janina, jako mężatka, dalej była wątła i często zapadała na przeziębienia. Alek¬sander też stale utyskiwał na swoje zdrowie. Ostry i wietrzny klimat krośnieński nie służył im obojgu. Monotonię życia na prowincji przerywały Żurawskim odwie¬dziny członków rodziny, których witali w Krośnie z niekłamaną radością i sponta¬niczną gościnnością.

Str 202

Brat Janiny Walerian mieszkał najbliżej Krosna – w Przemy¬ślu, gdzie pracował jako pedagog-geograf. Pracował w szkolnictwie, więc dyspo-nował czasem w większym stopniu niż pracujący w innych zawodach.Jako jedyny z rodzeństwa Janiny pozostał stanu wolnego. Podróżując z Przemyśla do rodzinnego domu w Krakowie, prawie zawsze wstępował do Krosna. W ciągu trzech pierw¬szych miesięcy pobytu Janiny w Krośnie, zaglądnął tam dwa razy.

W mroźny sty¬czeń 1888 roku do Krosna wybrała się po raz pierwszy matka Janiny.Towarzyszył jej syn Walerian, który przez Krosno miał powrócić do Przemyśla. Już w Tarno¬wie kolejarze mieli wątpliwości czy pociąg będzie mógł jechać dalej ze względu na zasypane śniegiem tory. Dotarli jednak szczęśliwie do Stróż. Tam, zgodnie z roz¬kładem jazdy, przez dwie godziny należało czekać na przesiadkę w stronę Jasła.

Str 203

W Stróżach otrzymali wiadomość, że na torach z Jasła do Krosna utworzyły się nie¬przejezdne zaspy śnieżne. Postanowili jednak podróż kontynuować licząc na uprząt¬nięcie torów, zanim pociąg dotrze do Jasła. Do Jasła dotarli z dużym opóźnieniem, ale jeszcze tego samego dnia. Dalsza podróż koleją okazała się już niemożliwa. Po noclegu w jasielskim hotelu, Krywultowie brali pod uwagę kontynuowanie podróży do Krosna końmi, ale wobec zawiei śnieżnej żaden z zaprzęgów konnych nie poja¬wił się w Jaśle. Następnego dnia pogoda poprawiła się, było słonecznie, ale pociąg jeszcze nie mógł wyruszyć. W związku z tym zamówili sanie z końmi i za dwie i pół godziny wpadli w Krośnie w objęcia Janiny i Aleksandra. Walerian, po jed¬nodniowym wypoczynku w mieszkaniu Żurawskich, udał się dalej, do Przemyśla. W Krośnie dzień za dniem schodził mamie Janiny przyjemnie i szybko. Aleksander grzecznie usługiwał obu paniom, dopilnowując jednocześnie domowego i aptecz¬nego gospodarstwa. Chleb i bułki wypiekali sami, gdyż uważali, że są smaczniej¬sze smaczniej¬sze niż przyniesione z piekarni, karmili drób, pomimo że zwykle robiła to gosposia, panie umilały sobie pobyt muzyką korzystając z nut, które abonowano, zaś Alek¬sander bawił panie oraz wypożyczał książki do czytania. Przez dłuższy czas mama z Janiną nie wychodziły z mieszkania. Do pobliskiego kościoła franciszkanów miały tylko parę kroków. Pod koniec stycznia zima trochę ustąpiła i można było wybrać się do odleglejszego kościoła kapucynów, gdzie uroczyście obchodzono 25 rocznicę nieszczęśliwie zakończonego Powstania 1863 roku. Janina, będąc w lepszej kondy¬cji zdrowotnej, z zapałem szykowała się do balu organizowanego w pobliskim kasy¬nie. Dawno już nie tańczyła – obecne mieszkanie, ze względu na szczupłość miej-sca, również nie nadawało się na urządzanie zabaw. Ponieważ na balu miały obo¬wiązywać toalety wizytowe, Żurawscy oczekiwali na zamówione w Krakowie suk¬nie – martwiono się jednak czy ze względu na pogodę, kolej będzie mogła je prze¬wieźć. Początek roku to nie tylko czas karnawału, ale i czas wizyt duszpasterskich, toteż pod koniec stycznia przyszedł z fary do Żurawskich młody ksiądz z kościel¬nym. Dla Żurawskich wizyta ta okazała się nowym doświadczeniem. Porozmawiali o tym i owym, niezręcznie przekazując księdzu przygotowany datek.

Zbliżał się czas oczekiwanego przez Żurawskich balu, ale zawieje śnieżne nie ustępowały. Pierwszy pociąg pojawił się w Krośnie dopiero rano w dniu zabawy, ale niestety nie nadeszły nim zamówione w Krakowie suknie. W tej sytuacji Janina została zmuszona do wybrania sukni z tych, które posiadała w Krośnie. Uzupeł¬niła je stosownie dobranymi kokardami wykonanymi z wstążek kupionych w kiep¬sko pod tym względem zaopatrzonych krośnieńskich sklepach. Uczestnicy sobot¬niej zabawy w kasynie znali kłopoty Żurawskich z transportem kufra z sukniami z Krakowa i gdy już byli pewni, że aptekarzostwa nie zobaczą na sali, ci, gdy minęła godzina dziewiąta wieczorem, pojawili się, nieco tylko spóźnieni. W zabawie uczest¬niczyło 10 par. Oczywiście wszyscy wpatrywali się z zachwytem w panią apteka¬rzową i zazdrościli jej małżonkowi. Janina bawiła się świetnie, nie kaszlała, miała apetyt i tylko nogi ją rozbolały, bo przez dwa lata nie miała okazji do tańców. Żuraw¬scy bawili się do godziny drugiej, inni uczestnicy balu nawet do siódmej rano. Z a tydzień urządzono następną zabawę, na którą przybyło czternaście par, wśród któ¬rych oczywiście byli również Żurawscy.
Il
Str 204

Zima nie ustępowała i dalej dawała się we znaki mieszkańcom Galicji. Z rzadka tylko dochodziły do Krosna gazety, nie działała poczta. Na krośnieńskiej stacji kole¬jowej stały dwie lokomotywy, tak zasypane śniegiem, że tylko kominy były widoczne. Nawet nie próbowano ich odśnieżania. Tymczasem matka Janiny zaczęła myśleć o powrocie do Krakowa, jednak ze względów pogodowych udało się jej wyjechać dopiero 22 lutego. Wyjechała w towarzystwie Aleksandra pociągiem o godzinie siódmej rano, by przybyć do Krakowa o trzeciej po południu. Następnego dnia Aleksander powrócił do Krosna. Pani Krywultowa bardzo sympatycznie wspomi¬nała później swój pobyt u Żurawskich, w ich krośnieńskim mieszkaniu.

Po zakończonym karnawale, po wyjeździe mamy, Janina nie mogła się przez jakiś czas odnaleźć w swoim gniazdku. Brakło jej codziennego wspólnego grania na fortepianie i częstych partyjek karcianych. Imieniny Aleksandra przebiegły spo¬kojnie, tylko z udziałem księdza kanonika z Korczyny oraz doktora Jakuba Przy¬słupskiego, który nosił się właśnie z zamiarem przeniesienia się do Korczyny i dla¬tego namawiał Żurawskiego do otwarcia apteki w tym miasteczku.

W sobotę 3 marca 1888 r.do Krosna powróciła ostra zima. Galicyjskie koleje znowu zostały sparaliżowane przez śnieżne zaspy. Martwiło to Janinę, ale bardziej martwiono się w domu burmistrzostwa Lewakowskich, gdzie na zapalenie płuc zachorowało dziecko, a ojciec w tym czasie przebywał w parlamencie wiedeńskim. Pisano po niego, by przyjechał, ale nie wiadomo było czy kolej będzie jeździła. Zamartwiano się również losem apteki Żurawskiego, bo Mieszkowski – „prawa ręka” właściciela apteki, musiał wyjechać po otrzymanym telegramie o śmiertel¬nej chorobie ojca i również nie wiadomo było, kiedy będzie mógł powrócić. Ocie¬pliło się dopiero w połowie marca. Przy ociepleniu się obecnem, błota u nas w Kro¬śnie ogromne; pomimo tego, uzbroiwszy nogi w kalosze, korzystając z powietrza b. przyjemnego, poszliśmy dzisiaj na most, przypatrzeć się Wisłokowi, na którym lody popękały, ale nie ruszyły jeszcze. Zdaje się, że tutaj nie będzie takiej powo¬dzi jak w okolicach gdzie Wisła przepływa14 – nawiązała Janina do informacji prze¬czytanej w „Reformie”, która znowu zaczęła dochodzić do Krosna. Gazeta, oprócz bieżących doniesień związanych ze śmiercią cesarza Wilhelma I oraz spekulacjami dotyczącymi obsadzenia tronu, donosiła również o klęsce powodzi w okolicach Kra¬kowa. Lody na Wisłoku ruszyły dopiero za kilka dni. Rzeka wylała dość szeroko, ale szybko cofnęła się w swoje koryto. Odbywający się właśnie w Krośnie jarmark spowodował, że Krosno stało się pełne błota. Wizerunku zabłoconego miasta nie poprawiły w oczach Janiny nawet piękne, pełne słońca dni w drugiej połowie marca.

Pobyt Janiny w Krośnie przebiegał dość monotonnie: spała długo, coś cza¬sem przeczytała, poszyła jeśli była taka potrzeba, pisała listy, grała na fortepianie, w którym kilka klawiszy było już całkowicie rozstrojonych. Dodatkowym wypeł¬nieniem dni Janiny były wizyty u pani Kocayowej – żony lekarza, która utyskiwała na los kobiet, gdyż właśnie urodziła sporo ważącą córeczkę. Urozmaiceniem dla Jani były muzykowania z Manią Biesiadzką, córką krośnieńskiego starosty, która będąc bywalczynią krakowskich salonów, przywoziła najświeższe nowinki i plotki o wspólnych znajomych.

Str 205

Pod koniec marca odbyło się w Krośnie posiedzenie komitetu teatralnego, w któ¬rym Aleksander pełnił funkcję kasjera. Przy planach teatralnych postępowano tym razem z rozwagą, gdyż przypomniano sobie niedobre doświadczenia ubiegłoroczne, kiedy to posiedzenia komitetu nie doprowadziły do powstania przedstawienia dobro-czynnego na rzecz pogorzelców – pogorzelcy zdążyli się pobudować, a przedsta¬wienie nie powstało.

Zbliżała się Wielkanoc. Janina planowała spędzić święta w Krakowie, a przy okazji tego wyjazdu chciała również uporządkować sobie uzębienie. Aleksander szy¬kował się do przejęcia dzierżawy apteki sezonowej w Iwoniczu i nie mógł w okre¬sie poświątecznym towarzyszyć żonie w Krakowie. Żurawscy przyjechali do Kra¬kowa 30 marca 1888.Zaraz po świętach Aleksander powrócił do swoich obowiąz¬ków w Krośnie, zaś Janina realizowała swoje krakowskie zamierzenia. Umęczona leczeniem zębów, ledwie znalazła czas na konieczne sprawunki. Raz tylko udało się jej pójść do teatru, zabrakło natomiast czasu na wizyty, a nawet na pisanie listów. Jania wydała w Krakowie wszystkie zostawione jej przez męża pieniądze. Do Kro¬sna wróciła zmęczona, po prawie trzytygodniowym pobycie w Krakowie. W cza¬sie podróży trzymała się nieźle, ale w nocy zasłabła i trzeba było wezwać Modesta Humieckiego, bardzo zdolnego w swoim fachu lekarza rusińskiego pochodzenia.

Z wiosennym słońcem Krosno wypiękniało. W tym czasie do Krosna zaczęły zjeżdżać różne trupy artystyczne. Jedną z nich Janina może nieco złośliwie, ale trafnie opisała: Bawi tu p. Piasecka z dwoma facetami i dają przedstawienia pod szumną nazwą trupy p. Piaseckiej i na tem podpisana dyrektorka t.j. ona i dyrek¬tor, jeden z owych facetów, ale to ciekawe komu oni są owemi dyrektorami, chyba samym sobie. Pani dyrektorowa chcąc mieć kogo na przedstawieniu, sama cho¬dzi do panów po kilka razy i żebrze, by bilety kupowali; jak już tak b. wynudzi, to wreszcie ktoś się zmiłuje i kupi, ale nawet mało kto z porządniejszych idzie. Daw¬nemi czasy miała nawet niezłe powodzenie i dosyć liczną trupę, ale podstarzaw¬szy się, tak zeszła prawie na dziadówkę15.Tymczasem miejscowy komitet teatralny postanowił uczcić zbliżającą się trzeciomajową rocznicę okolicznościowym przed-stawieniem – żywą apoteozą Trzeciomajowej Konstytucji. Z początku wszystko szło dobrze i przedstawienie świetnie się zapowiadało. Okazało się jednak, że pomiędzy krośnieńskimi „artystami” i prezesem towarzystwa teatralnego doktorem-fizykiem Janem Wainem nie doszło do porozumienia, na tle stosowności wystawienia w tam¬tych czasach tak odważnego politycznie przedstawienia. Wainowi zarzucono bojaź-liwość wobec władz zaborcy, wypominając mu, że tą cechą charakteru wykazał się już wcześniej, w czasie epidemii cholery, kiedy to sam „zachorował” na inną cho¬robę, aby nie musiał chodzić do pacjentów cholerycznych. Przedstawienie ostatecz¬nie nie odbyło się, natomiast cała kłótnia znalazła się na łamach „Kurjera Lwow¬skiego”. Zamiast przedstawienia, w dniu 3 maja bawiono się do rana, zaś komitet teatralny spotkać się musiał raz jeszcze, aby przygotować odpowiedź na krytyczny artykuł „Kurjera”.

Str 206

Aleksander Żurawski, przejmując aptekę po Wojciechu Piku, przejął również po nim obowiązek przygotowania ołtarza na procesję Bożego Ciała. Praktycznie obo¬wiązek ten spadł na Janinę. Wdowa po poprzednim aptekarzu, pani Pikowa, przeka¬zała wszystko co potrzebne do ozdobienia ołtarza i dzięki zaangażowaniu Janiny na świąteczny czwartek ołtarz był przygotowany do procesji. Aleksander w tym czasie zaniemógł i nie pomagał żonie – brał kąpiele nasiadowe zalecone przez miejsco¬wych doktorów, którzy niestety nie mogli się zgodzić między sobą jakie te kąpiele powinny być: Humiecki mówił, że gorące, Mazurkiewicz, że zimne. Choroba Alek¬sandra przeciągnęła się jeszcze na miesiące wakacyjne. Do Krosna, podobnie jak podczas każdych wakacji i ferii szkolnych, zawitał Walerian Krywult, a także po raz pierwszy odwiedziła Żurawskich siostra Janiny i Waleriana – Amelia. Janina czuła się bardzo szczęśliwa mogąc gościć jednocześnie brata i siostrę. Na podda¬szu kamienicy wygospodarowano i urządzono niewielki pokoik, który umożliwiał gościom niekrępujące zamieszkanie, który służył później również innym bliższym i dalszym krewnym odwiedzającym Żurawskich w ich w krośnieńskim gniazdku.

Ciąża Janiny

Pod koniec sierpnia Janina zaczęła dostawać nudności i wymiotowała. Lekarz Humiecki wykluczył żołądek, jako przyczynę takiego stanu zdrowia młodej mężatki. W następnych dniach straciła apetyt, więc dalej podejrzewano, że dolegliwości pochodzą z żołądka. Zdarzyło się jednak, że zasłabła w kościele i całe Krosno zaczęło szeptać o ciąży Żurawskiej. Po tym zdarzeniu miejscowi doktorzy napadli Aleksandra w kasynie, z pretensjami jak może Janinie pozwolić chodzić w takim sta-nie do kościoła. W następnych dniach zdrowie Janiny nieco się poprawiło i Żuraw¬scy postanowili wybrać się pod koniec września do Krakowa. Janina planowała wykorzystać pobyt w Krakowie na zakup materiału i uszycie nowej, stosownej do swojego stanu sukienki oraz skonsultować swe zdrowia z krakowskim doktorem. Wybrali podróż pociągiem popołudniowym, bo ostatnio Janina gorzej czuła się tylko w godzinach rannych, po południu zaś dochodziła do sił. Podróż zniosła dobrze i równie dobrze czuła się w czasie pobytu w Krakowie. Dopiero tuż przed plano¬wanym powrotem do Krosna Janina zaczęła kaszleć i z tego powodu przełożono wyjazd o dwa dni. W połowie października wrócili do swojego mieszkania w Kro¬śnie, tu jednak już pierwszej nocy Janinę zaczęły męczyć boleści i czyszczenia. Kro¬sno zastali niezwykle ożywione – komentowano przygotowywane przez miejscowe kółko teatralne sztuki „Jeden musi się ożenić” oraz „Łobzowianie”. Przedstawie¬nia były udane, a ich twórcy po spektaklach bawili się do rana.19 października, na imieniny Janiny, niespodziewanie przyjechał do Krosna brat solenizantki Walerian, który skorzystał z nowego połączenia kolejowego między Przemyślem a Krosnem, dzięki któremu przejazd trwał niewiele ponad 5 godzin. O dacie obchodzenia imie¬nin przez Janinę (na Jana Kantego), w Krośnie jeszcze nikt nie wiedział. Było to na rękę Żurawskim, bo po przebytym katarze, który przeszedł w katar kiszek, Janina czuła się osłabiona i nie mogłaby przyjmować i bawić gości. Na imieninowe śnia¬danie zaproszono tylko pracowników apteki. Nic dziwnego, że Janina tak bardzo ucieszyła się z przyjazdu Waleriana. Jego zaś poważnie zmartwił mizerny widok siostry. Wezwany doktor Humiecki pocieszał, że chroniczny katar kiszek minie i Janina znów będzie czuła się dobrze. I rzeczywiście, na początku listopada Janina poczuła się lepiej. Upiekła nawet, po raz pierwszy sama, ciastka według przepisów uzyskanych od mieszkającego w Krakowie szwagra Hermana. Ciastka udały się nad podziw i wyglądały jak kupione.

Str 207

Wraz z listopadem nadeszły zimne dni, z wichurami i śnieżycami. Przez zamar¬znięte okna nie było widać nawet kawałka świata. Z miasta tymczasem docho¬dziły wiadomości, że sędziego Edwarda Mallego przeniesiono do Jasła, zaś doktor Dionizy Mazurkiewicz poślubił krakowiankę pannę Jabłońską – siostrę fotografa

16, osobę towarzyską i lubiącą się bawić. Rozprawiano w tym czasie, jak to miejscowy poczmistrz wysłał listonosza na stację, by odebrać z pociągu panią poczmistrzową i jej córkę – panią naczelnikową stacji.

Listonosz ów poszedł na peron odebrać obie panie z pociągu, zostawiając bez dozoru pobrane z wagonu pocztowego przesyłki i listy, których potem w pojeździe pocztowym już nie znalazł.W listopadzie dotarła do Żurawskich interesująca ich wiadomość, że w drodze z Krakowa znajduje się stroiciel fortepianów o nazwisku Raaba. Zatrzymując się po drodze i strojąc instru¬menty w innych miejscowościach, do Krosna dojechał 11 listopada. Gdy dotarł do Żurawskich, jego pracy bacznie przypatrywał się Aleksander, dochodząc do wnio¬sku, że następnym razem sam mógłby podołać strojeniu. Okazało się, że krakow¬ski stroiciel zajmował się nie tylko instrumentami – służąca Żurawskich rozpoznała w nim poznanego wcześniej w Jaśle wielkiego amatora płci pięknej. Raaba miał wielką ochotę nocować u Żurawskich, ale po takiej informacji było to już niemożliwe. Choroby w dalszym ciągu nie omijały domu Żurawskich. Służąca Hania nie dość, że narzekała na różne dolegliwości, to jeszcze do tego nie pozwoliła na usu¬wanie zębów, które leczone domowymi sposobami, doprowadziły do opuchlizny i ciężkiego zapalenia. Janina zaczęła zastanawiać się czy w tej sytuacji nie należy zmienić służącej, ale nie wiedziała o żadnej innej, która by się choć starała, tak jak Hania. Wzięła pod uwagę również to, że miejscowa starościanka dopiero co przy¬jęła kucharkę, a ta po miesiącu już odeszła, zaś pani Jabłońska już pięciokrotnie w tym roku zmieniała służące.Hania więc została. Żurawski tymczasem chodził do domu doktora Aleksandra Kocaya, na nieprzyjemne pompowania żołądka. Czyn¬ność należało wykonywać na czczo, zaś pan doktor lubił dłużej pospać. Denerwo¬wało to Aleksandra, który za każdym razem musiał posyłać kogoś do sprawdzenia czy doktor już wstał. Doktor Kocay nie miał dobrej opinii. Postrzegany był u pacjen¬tów jako mało dbający o chorych. Z tego powodu nie przychodziło ich zbyt wielu. Janina w tym czasie czuła się nieco lepiej. Narzekała tylko, że w Krośnie same stare krowy biją, że ani zęba wbić, to doprawdy musi się przykrzyć. Dotąd cielęciny zupeł¬nie niema, tylko przynajmniej się kogutkami można pożywić. Takie nam już szka¬

Str 208

16 Krradne mięso dawał rzeźnik, że już straciliśmy cierpliwość, a raz Olek zawołał żyda, nakrzyczał go i teraz bierzemy na kwitki, kości znacznie mniej daje, ale cóż, ze sta¬rej krowy miękkie być nie może, jeszcze siekane ujdzie, ale jak pieczeń – to niemoż¬liwa, choć na oko ładnie surowe mięso wygląda17.

Pod koniec listopada w Krośnie odbyło się kolejne amatorskie przedstawienie teatralne, a po nim, jak zwykle, zabawa w kasynie do białego rana. Żurawski, jako kasjer, również musiał siedzieć do rana, bo nie zdołał wcześniej ściągnąć pieniędzy od uczestników tej teatralno-balowej imprezy. Przedstawienie zaczęło się z godzin¬nym opóźnieniem (bo jeden z „aktorów” musiał wytrzeźwieć), ale wypadło bar¬dzo dobrze i sala zapełniła się po brzegi. Wystawiano sztuki „Stryj przyjechał” oraz „Wesele na Prądniku”. W „Weselu” po raz ostatni brała udział pani Mallowa – żona sędziego, który właśnie wystarał się o przeniesienie do Jasła, gdzie w gimnazjum uczył się ich syn

18.Krośnieńscy amatorzy teatru stracili czołową „artystkę”, ale Krosno cieszyło się, że z miasta wyjedzie najbardziej cięty i złośliwy język pani sędziny. Mallowa pozostawiła w teatrze godną zastępczynię w osobie panny Liszke, powszechnie znanej w Krośnie jako „Lubcia”.Jeszcze nie wszyscy wyleczyli się akowski fotograf Tadeusz Jabłoński prowadził zakłady fotograficzne w Krakowie i Kry¬nicy, a także księgarnię w Krośnie

z kaca po spektaklu teatralnym, a już nadarzyła się następna okazja do picia – był to wieczorek pożegnalny sędziego Mallego. Aleksander należał do komitetu pożegnal¬nego. Towarzystwo teatralne zakupiło na okazję pożegnania beczkę wina.Nie licząc wódki i piwa, wypadło z tej beczki na każdego uczestnika po dwie butelki wina. Janina ze zgorszeniem wyliczyła, że każdy z uczestników pożegnania, a więc rów¬nież jej mąż, będą musieli wypić po około 40 kieliszków wina. Krosno posmakowało w zabawach i spektaklach artystycznych. Janina stwierdziła, że miasto coraz bardziej się emancypuje, bo na spotkaniu pożegnalnym sędziego powzięto decyzję o zorga¬nizowaniu wokalno-muzycznego wieczorku mickiewiczowskiego. Do wstępnego przemówienia desygnowano pana Maczugę Łozińskiego. Córka starosty krośnień¬skiego – Mania Biesiadzka miałaby grać na fortepianie i akompaniować do śpiewu pani Wiśniewskiej – dyrektorowej iwonickiego zakładu zdrojowego. Z Frysztaka miał przyjechać skrzypek, a Janina była brana pod uwagę do gry na fortepianie na cztery ręce. Jednak ze względu na ciążę i zdrowie, zamiast Janiny musiano poszukać kogoś innego.Na zakończenie wieczorku planowano odegranie scen z „Pana Tade¬uszaTade¬usza”, w których rolę Jankiela zarezerwowano dla Aleksandra Żurawskiego. Apte¬karz natychmiast po rozdzielaniu ról przymierzył pończochy Janiny by sprawdzić czy będą nadawały się na przebranie za żydowskiego cymbalistę Jankiela. Do reali¬zacji wieczorku mickiewiczowskiego było jeszcze trochę czasu, więc życie w Kro¬śnie toczyło się swoim torem. 2 grudnia przypadła czterdziesta rocznica wstąpienia na tron cesarza Franciszka Józefa. W związku z tym starosta krośnieński zaprosił co znakomitszych obywateli miasta na uroczysty wieczór w kasynie, obowiązkowo we frakach. Panie w tym czasie nudziły się w swoich domach, czekając na powrót mężów. Na początku grudnia Żurawskim złożyli pierwszą wizytę Mazurkiewiczo¬wie. Pani Mazurkiewiczowa, krakowianka przeciętnej urody, zrobiła dobre wrażenie

17 Krywult 1928-1930.
18 Szkołę realną w Krośnie utworzono dopiero od września 1900 roku.

Str 209

„Pana Tadeusza” w wykonaniu świetnie ucharakteryzowanego Aleksandra, zrobił furorę. Cały dochód z tego udanego przedstawienia przeznaczono na sprowadze¬nie zwłok Mickiewicza na Wawel. Zaraz po tym teatralno-patriotycznym wydarze¬niu zaczęły się w krośnieńskich domach przygotowania do świąt. Krzątano się jak zwykle – Janina robiła wypieki, znakomicie udał jej się strudel, tort, pasztet z sar¬niny. Próbki swoich świątecznych wyrobów posłali Żurawscy rodzinie w Krako¬wie. Wigilię spędzono we czworo: Żurawskim towarzyszyło dwóch pracowników z apteki. Również w pierwszy dzień świąt nikogo nie gościli, ani do nikogo nie poszli, co niektórzy (a szczególnie starościanka) źle odebrali. W drugi dzień świąt odwiedziła Żurawskich pani Jabłońska z córkami oraz ks.kanonik Szałay z Kor¬czyny. Wieczorem Janina i Aleksander złożyli wizytę pani Jabłońskiej. Niestety pogoda w Krośnie w czasie świąt nie dopisała.

Rok ostatni, rok pierwszy
W styczniu 1889 r., na prawosławne Boże Narodzenie, już zwyczajowo, odwiedził Żurawskich brat Janiny – Walerian. Zastał siostrę zaokrągloną, wyglądała nieźle, a nawet mogła się bratu pochwalić, że po spowiedzi u franciszkanów wytrzymała na czczo do godziny jedenastej, by przyjąć Komunię Świętą. Aleksander również miał się nieźle i humor mu dopisywał. Narzekał jedynie na nadmiar zajęć, bo wła¬śnie w Krośnie odbywał się tygodniowy jarmark i jego pierwsze trzy dni przyspo¬rzyły aptece wielu klientów spoza miasta. Jarmarki miały jednak i swoje złe strony – na czas ich trwania budy jarmarczne zasłaniały zupełnie okna kuchni i pokoju jadalnego mieszkania Żurawskich. W czasie jarmarków Żurawscy mogli się spo-dziewać niezapowiedzianych wizyt pań przebywających w rynku na zakupach. Dru¬giego dnia jarmarku odwiedziła Żurawskich pani Kocayowa, do której zaraz dołączył doktor Aleksander Kocay, o którym mówiono, że lepszy z niego bibliotekarz ani¬żeli lekarz. Pożyczał bowiem znajomym odpowiednio dobrane książki i osobiście je przynosił. Właśnie podczas tej wizyty u Żurawskich przyniósł Janinie same wesołe i rozrywkowe czytadła uznając, że teraz takie będą dla niej najbardziej stosowne. Kocayowie nie zatrzymali się dłużej – Aleksander dołączył do nich i razem poszli na próbę przygotowywanego właśnie przedstawienia „Złoty cielec” Dobrzańskiego

210

Aleksander znowu odgrywał w tej sztuce postać Żyda, ale tym razem sześćdziesię¬cioletniego bankiera. W Krośnie w dalszym ciągu trwał okres fetowania minionych niedawno świąt i wzajemnego składania sobie wizyt. Żurawscy zostali zaproszeni do państwa Lewakowskich. Z zaproszenia skorzystał tylko Aleksander, bo u Lewa¬kowskich zapowiadała się dłuższa zabawa, która mogła być zbyt męcząca dla Janiny. Z takiego też powodu nie poszli Żurawscy na hucznie zapowiadającą się imieninową imprezę u notariusza Sylwestra Jaciewicza. Natomiast obydwoje przyjęli u siebie pana Kondratowicza, który jako emerytowany poborca podatkowy przybył z Kra¬kowa do Krosna, gdzie osiedlił się na stałe. Te częste wzajemne wizyty praktykowane przez krośnieńską inteligencję Janina określała jako obyczaj małomiasteczkowy.

Janina, która pierwsze ruchy maleństwa poczuła w listopadzie ubiegłego roku, w styczniu wyraźnie już czuła jak ono rozrabia i nie pozwala zapomnieć o sobie. Żurawscy zrobili już rozeznanie wśród akuszerek19. Były to proste kobiety (jedna z nich była wdową po miejscowym szewcu), które znały się dobrze na swoich powin-nościach, ale nie tryskały inteligencją. Wszystkie trzy krośnieńskie „madame” (aku¬szerki) doskonale orientowały się, kto i kiedy będzie rodził, i trzymały rękę na pul¬sie. Najsympatyczniejsza z nich, powołując się na matkę Janiny, odwiedziła nawet Żurawskich w mieszkaniu, inna zaczepiła Aleksandra na ulicy, dopytując się czy nie będzie potrzebna.

Pod koniec stycznia wystawiono „Złotego cielca”.Niewielką rolę starego Żyda Goldsteina znakomicie odegrał Aleksander Żurawski. Postać Żyda była doskonale ucharakteryzowana (nos nadsztukowany, włosy siwizną przyprószone, brzuszek z waty) i stosownie do roli bankiera ubrana (co było zasługą Janiny).Mało brako¬wało, a Janina nie rozpoznałaby w tej roli swojego męża. Drugą charakterystyczną postać z tej sztuki – bankiera Rosenblatta doskonale odegrał sędzia Gałdziński

20 .W drugiej z wystawianych w Krośnie sztuk, pod nazwą „Kominiarz i młynarz”, rolą kominiarczyka zabłysnął sam pan doktor Kocay. Sala była przepełniona, więc i dochód z przedstawień był znaczny – 40 złr przeznaczono na weteranów Powstania 1863 roku. Po przedstawieniach bawiono się w kasynie do białego rana, w kadrylu doliczono się aż 26 par. Był to okres karnawału i miasto bawiło się na całego. Na początku lutego szykowano się już do następnego balu, ale wiadomość o śmierci arcyksięcia Rudolfa21 pokrzyżowała te plany.

W lutym przyszła sroga zima, stanęły koleje i pocztę musiano dostarczać saniami. Choć do kwietnia jeszcze daleko, w domu Żurawskich już zaczęto snuć plany zwią¬………

19 Akuszerkami w Krośnie były w tym czasie: Maria Frank, Ludwika Kapel oraz Agata Nowak.Zob. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomerii z Wielkiem Księstwem Krakowskim na rok 1888, Lwów 1888, s.456 (przyp.red.).

20 W tym czasie w składzie personelu ck Sądu powiatowego w Krośnie nie znajdujemy takiego sędziego, ani też niższego rangą urzędnika.Zob.: Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomerii z Wiel¬kiem Księstwem Krakowskim na rok 1888, op. cit., s.63.W składzie ck Sądu krajowego wyższego w Krakowie wymieniany jest natomiast Kazimierz Gałziński (nie Gałdziński!) – auskultant w Łań¬cucie, por.: tamże, s.107, 128 (przyp.red.).

21 Arcyksiążę austriacki Rudolf Habsburg-Lotaryński (ur.21 sierpnia 1858) zginął śmiercią samobójczą 30 stycznia 1889 roku w zameczku myśliwskim w Mayerling (przyp.red.).

Karwaccy aneks 444b: w kregu rodziny L. Kosickiego (II poł. XIX w.)

211

Zwią zane z Wielkanocą. Wyjazd na święta do Krakowa był nierealny ze względu na spodziewany termin rozwiązania u Janiny – poród mógł nastąpić tuż przed świę¬tami, a może nawet podczas samych świąt. Rozważano więc możliwość przyjazdu do Krosna mamy Janiny i siostry Amelii. Żurawscy mieli jednak wątpliwości, co do takiego spędzenia świąt, bo spodziewali się, że w ich krośnieńskim mieszka¬niu będzie w tym czasie konieczna obecność akuszerki. Tyle osób w niewielkim mieszkaniu byłoby zapewne męczące dla mamy Janiny i Amelii. Z drugiej strony, w Krośnie już dopytywano się o przyjazd starszej pani Krywultowej – pani Kocay¬owa mówiła, że akuszerkę też musi ktoś dopilnować. Tymczasem Aleksander miał na swojej głowie sprawy apteczne, a na dodatek właśnie na ten rok mógł zostać wybrany sędzią przysięgłym, co wiązało się z całodniowymi wyjazdami do Jasła. Starał się więc uniknąć tego dodatkowego zajęcia, ale mógł się również spodzie¬wać odpowiedzi, że żadne prywatne sprawy nie mogą go z tego obowiązku oby¬watelskiego zwolnić. Ostatecznie jednak ktoś inny został wylosowany do pełnie¬nia funkcji sędziego przysięgłego i skończył się niepokój Janiny o obecność męża w trudnych chwilach porodu. Rozpatrując wszystkie sprawy za i przeciw dłuższemu wyjazdowi do Krosna, mama Janiny ostatecznie zdecydowała się jechać. Tymczasem z Krosna do Krakowa napływały same dobre wiadomości: dr Humiecki potwierdzał, że Jania ma się bardzo dobrze, dobrze wygląda, a zdrowie i humor jej dopisują. Janina zaczęła robić wyprawkę dla dziecka. Zaczęła od uszycia kołderki do wózka.26 lutego obchodzono imieniny Aleksandra w towarzystwie Kocayów, Kaczorow¬skiego oraz Michała Stojowskiego. Panowie grali w karty, panie gawędziły przy herbatce. W mieście szykowało się już nowe przedstawienie krośnieńskiego teatru. Tym razem wybrano „Żyda w beczce”, a Aleksandrowi Żurawskiemu tradycyjnie już przypadła rola tytułowa. Nie posiadając ani krzty talentu do śpiewania, aptekarz musiał się nauczyć trudnej żydowskiej śpiewki. Nauczycielami śpiewu byli Janina oraz doktor Kocay. Wszystko to jednak nie przydało się, bo z powodu nieporozu¬mień w dyrekcji teatru przedstawienie nie odbyło się. Po krótkim okresie żałoby po śmierci arcyksięcia Rudolfa, powróciły do Krosna karnawałowe szaleństwa. Bawiono się ochoczo na balach zorganizowanych w prywatnych domach. Szykowało się też wesele pani Jabłońskiej, która mając przekroczoną czterdziestkę, upatrzyła sobie na męża młodego, 26-letniego nauczyciela miejscowej szkoły wydziałowej. Zapał pani Jabłońskiej do ożenku nie ostudziła nawet ostra, podobna do zeszłorocznej, zima bez kolei, listów i gazet. Zawiane śniegiem ulice, że trudno było poruszać się po nich, to znów przy roztopach bardzo zabłocone, spowodowały, że zakatarzeni mieszkańcy Krosna pozamykali się w swoich domach. Gdy tylko przyszła lepsza pogoda, Janina z Aleksandrem wyruszali na spacery drogą ku kościółkowi św.Woj¬ciecha. Niestety, Janinie powróciły boleści i wymioty. Zbliżał się kwiecień – ter¬min przyjazdu mamy Janiny i termin rozwiązania. Niespodziewanie jednak, już 4 kwietnia rano Aleksander Żurawski zaalarmował telegramem matkę Janiny aby natychmiast wysłała przygotowywaną od jakiegoś czasu wyprawkę dla dziecka, a dwie godziny później posłał już następny telegram informujący, że Janina powiła syna. Tak się złożyło, że w dniu porodu u Żurawskich przebywał doktor Modest Humiecki – zbadał Janinę i orzekł, że rozwiązanie nastąpi za dwa tygodnie. Gdy

212

przesiadywał w sąsiednim pokoju, Janina niespodziewanie zaczęła rodzić. Poród nastąpił rano, a nie trwał nawet godziny. Chłopiec urodził się zdrowy, ale był bar¬dzo drobny, ważył mniej niż pięć funtów. Nie przygotowani na taki obrót sprawy Żurawscy nie mieli nawet dziecka w co owinąć. Janina w czasie porodu i po nim czuła się nadzwyczaj dobrze. Następnego dnia po południu w Krośnie pojawiła się mama Janiny wraz z Hermanem Laberschekiem i oczekiwaną wyprawką dla dziecka. Zrobiło się wielkie zamieszanie z powodu obecności tylu osób w niewiel¬kim mieszkaniu Żurawskich. Janina przez pierwsze dni karmiła malucha, ale po jakimś czasie zaczęła odczuwać zmęczenie po tej czynności i zaczęto rozglądać się za mamką, która mogłaby ją w tym zastąpić. Uprosili takową, ale tylko na docho¬dzenie do karmienia. Wyszukaniem mamki na stałe zajął się Aleksander. Janinie wróciła gorączka i doktor Humiecki orzekł, że to na skutek kataru kiszek. Tempe¬ratura u Jani nie ustępowała – zastanawiano się nawet czy Humiecki ma sprawny termometr i atmosfera wokół choroby Janiny stawała się coraz bardziej nieprzy¬jemna. Minęły święta – przyszedł czas na chrzest nowonarodzonego Stasia. Na ojca chrzestnego poproszono zatrudnionego w mieleckim sądzie brata Janiny – Stani-sława, na „kumosię” – przebywającą wówczas w Krośnie mamę Janiny. Chrzest odbył się 28 kwietnia. Chłopiec był bardzo niespokojny, płakał tak, że akuszerka Laskowska musiała mu włożyć swój palec do buzi (do ssania), ale i to nie pomo¬gło. Następnego dnia Janina dostała czterdziestostopniowej gorączki, a Humiecki bez powodzenia szukał przyczyny jej powstania. Bywał u Żurawskich w nocy i kil¬kakrotnie w ciągu dnia. Rozmyślał nad możliwością wysłania Janiny na kąpiele do Żegiestowa. Aleksander konsultował się dodatkowo u Kocaya i Mazurkiewi¬cza. Ostatecznie, z inicjatywy Humieckiego wysłano telegram do prof.Stanisława Pareńskiego w Krakowie – może on mógłby rozeznać przyczynę choroby Janiny. Podczas mszy świętej modlono się w Krośnie za zdrowie Janiny. Doktor Pareński przyjechał 5 maja.Dał Humieckiemu wolną rękę w sprawie ewentualnych kąpieli, bo zależały one od aktualnego stanu zdrowia Janiny, ostrzegł jednak, że z choroby kiszkowej Janina może nieprędko wyjść, zaś Aleksandrowi powiedział, że boi się, czy nie zrobiły się tuberkuły22 na kiszkach. Zalecił dobre odżywianie się. Janinie nie powiedziano, że wrzody na kiszkach mogły być tuberkułami. Wprowadzono „cenzurę” w listach od rodziny. Stwierdzenie przez Pareńskiego istnienia tuberku¬łów, równało się bowiem wyrokowi śmierci dla Janiny. Doktor Humiecki w poło¬wie maja zdecydował o odstawieniu przez Janinę wszystkich leków, a zalecił spo¬żywać wszystko zimne oraz łykać lód i jeść lody. W Krośnie był kłopot z kupnem lodu, a tym samym z zakupem lodów w cukierni. O lód należało czynić mocne starania. Aleksander sam przystąpił do wytwarzania lodów maszynką przez siebie zrobioną. Mówiło się, że są lepsze niż te ukręcone w cukierni. Jednak stan zdrowia chorej dalej nie polepszał się.Humiecki pod koniec maja nie dawał Janinie więcej jak dwa tygodnie życia. Dostała odleżyn i Aleksander musiał sprowadzić poduszkę powietrzną. Janina przy łóżku odbyła spowiedź wielkanocną. Po Zielonych Świąt¬kach, pod koniec czerwca 1889, znowu wyspowiadała się i została namaszczona

22 Guzki, z którymi ówczesna medycyna nie potrafiła sobie poradzić.

213
Olejem Świętym.Stan zdrowia Janiny uległ jednak pogorszeniu. Nastąpiły opuch¬nięcia nóg, brzucha, straciła całkowicie apetyt. Doktor Humiecki zmuszony został do użycia ostatecznego środka – morfiny Aby nie przerażać chorej podawano ją jako proszek pod zmyśloną nazwą. Schorowana, młoda mama nie chciała już patrzeć na swojego synka. Doktor Kocay, który 4 lipca przyszedł w zastępstwie Humiec-kiego, już tylko powiększył dawki morfiny. Przyniosło to Janinie ulgę – rozmawiała, uśmiechała się. Było to sztuczne i chwilowe ożywienie. Zakończyła życie w dniu 5 lipca 1889 roku. Aleksander podał jednak do urzędu datę zgonu 6 lipca, celowo o dzień późniejszą, aby rodzina zdążyła zjechać do Krosna na pogrzeb, który w tej sytuacji mógł być wyznaczony na 8 lipca. Aleksander, dzięki kunsztowi miejscowego rzemieślnika, wystawił na grobie Janiny na krośnieńskim cmentarzu okazały i trwały pomnik – obelisk z czarnego marmuru ze złoconym napisem: Ś.P.JANINA Z KRYWULTÓW ŻURAWSKA * 22.PAŹDZIERNIKA 1867 + 5.LIPCA 1889.

Dzieciństwo Stasinka

Rodzina długo nie mogła otrząsnąć się od wspomnień po Janinie. Aleksander zaprze¬stał spotykania się ze znajomymi. Starał się, jak tylko mógł, by dogodzić babci swo¬jego synka: wypożyczał książki w kasynie, grali w karty. Więcej poświęcał się pracy w aptece, luzując w obowiązkach Mieszkowskiego i Minnickiego, zajmo¬wał się teraz w większym stopniu polityką, a przede wszystkim czytał dużo książek wypożyczanych w kasynie. Po czterech miesiącach od śmierci Janiny zaczęto roz¬myślać w rodzinie Krywultów nad ewentualnością powtórnego ożenku Aleksandra.

Tymczasem w Krośnie zbliżały się wybory i wszyscy wskazywali Żurawskiego, jako kandydata na burmistrza. Żurawski natomiast nie przejawiał żadnej inicja¬tywy w tym kierunku. W tym czasie Krosno zostało formalnie zaliczone do dużych miast23, a kiedy do tego już doszło, wszyscy zorientowali się, że za tym idą wyższe podatki, zwiększa się konieczność wyboru większej liczby radców i tym podobne uciążliwości.

Mały Stasinek chował się zupełnie dobrze pod troskliwym okiem babci, niani i mamki do karmienia. Uśmiechnięty i zdrowy, był oczkiem w głowie ojca i całej rodziny Krywultów. Odwiedzany przez większość członków rodziny, rozbudzał w nich troskę o dalsze jego losy. Zastanawiano się czy samotna Amelia – siostra zmarłej Janiny, mogłaby być odpowiednią matką dla dziecka i żoną dla Aleksandra. Ten jednak pomny tragicznego końca swojego małżeństwa z Janiną, kategorycznie przeciwstawił się takiemu pomysłowi.

Tymczasem życie w Krośnie biegło swoim torem.Organizowano bale mieszczań¬skie w kasynie. Aleksander znowu uczestniczył, ale już tylko jako kasjer, w organi¬zowaniu przedstawień teatralnych. Krywultowa – babcia Stasinka, w liście do syna Waleriana wyznała, że zaczęła się już przyzwyczajać do Krosna, gdzie podobała się

23 Dziennik ustaw i rozporządzeń dla Królestwa Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim, Lwów 1889, nr 24, s.81-119.

214


Il.7.Grób Janiny Żurawskiej na krośnieńskim cmentarzu, akwarela Seweryna Bieszczada, ze zbiorów autora

215

jej swoboda, dobrzy ludzie, brak złodziei – wszystko można było trzymać w sieni i nie ginęło

24.Dowodem na pełną asymilację Zofii Krywultowej z mieszkańcami Krosna może być fakt podtrzymania towarzyskich kontaktów z tymi samymi oso¬bami, z którymi spotykała się wcześniej: z córką emerytowanego starosty Manią Biesiadzką, z panią Jabłońską spotykały się na wzajemnych wizytach, a jej młod¬szej córce dawała bezpłatnie lekcje gry na fortepianie.

We wrześniu sytuacja zmie¬niła się radykalnie.Poważnie rozchorowała się Mania Biesiadzka i jej ojciec, a także pani Jabłońska szykująca się właśnie do ślubu z młodym nauczycielem. Ta ostatnia zmarła pod koniec 1889 roku, zdążywszy jeszcze poślubić, szczęśliwego z takiego obrotu sprawy, wybranka. Krywultowa nie tęskniła za Krakowem – wiadomości o swoim mieście czerpała z regularnie czytanej „Reformy”. Czas upływał jej na spacerach z osieroconym wnukiem Stasinkiem.
A tymczasem w Krakowie Amelia, która pozostała sama po opuszczeniu rodzin¬nego gniazda najpierw przez Janię, później przez matkę, zlikwidowała zbyt duże mieszkanie wynajmując skromniejsze przy ul.Szewskiej. W rodzinie Krywultów znowu powrócił temat zamążpójścia Amelii za Aleksandra. Co prawda w Krośnie kilka panien robiło sobie nadzieję na poderwanie właściciela dobrze prosperują¬cej apteki, ale Aleksander stanowczo powiedział, że nie myśli się żenić. Był bardzo zadowolony z opieki jaką sprawowała nad Stasinkiem babcia Krywultowa. Jeśli cho¬dzi o Amelię, to Aleksander był przekonany, że siostra zmarłej Janiny byłaby dobrą matką dla Stasinka, natomiast był przeciwny dalszemu potomstwu, uważając, że poród przy zaawansowanym wieku Amelii, mógłby zakończyć się kolejną tragedią.

Z końcem 1899 roku upłynęła trzyletnia praktyka laboratoryjna Stanisława Karwackiego w krośnieńskiej aptece. Pryncypał nie darzył Stasia sympatią i led¬wie dotrzymał go do końca praktyki i egzaminu aptekarskiego, po którym znalazł mu zatrudnienie w aptece w Myślenicach pod Krakowem. Sam Karwacki chwalił myślenicką aptekę i jej właścicieli – ruch był w niej mały i miał więcej swobody niż w Krośnie.

W sierpniu 1890 roku Krosno żyło przyjazdem Namiestnika Galicji Kazimierza Badeniego, który przybył na urządzoną w szkole wystawę miejscowych wyrobów kobiecych. Żurawski, poproszony przez nauczycielki, urządził w szkole prowizo¬ryczną fontannę, którą przed przybyciem Badeniego ktoś uszkodził – być może zro¬bił to miejscowy rzemieślnik z zemsty, że to nie on dostał zlecenie. Fontannę zdo¬łano jednak na czas naprawić. Ponieważ starostwo, w którym Badeni przyjmował gości, znajdowało się w tym samym domu, w którym mieszkał i prowadził aptekę Aleksander Żurawski, aptekarz musiał swoje pomieszczenia odpowiednio uporząd¬kować, a sam ubierać się odświętnie. W czasie wizyty Namiestnika zjechało do Kro¬sna wielu obcych ludzi, którzy ku rozpaczy mieszkańców miasta, ogołocili z towa-rów miejscowe sklepy. Wieczorem miasto było bogato iluminowane.

W 1890 roku w całej Galicji miały miejsce uroczystości związane z przeniesie¬niem zwłok Adama Mickiewicza z cmentarza we Francji na Wawel. W Krośnie zor¬ganizowano na tę okoliczność wieczorek mickiewiczowski, w którym brali udział

24 Krywult 1928-1930.

216


217



Il 9 Stanisław Karwacki – cioteczny brat Janiny Fotografi a z archiwum rodzinnego Łukasza Żurawskiego

głównie panowie Panie w tamtych czasach zajmowały się głównie grą na forte- pianach – w tamtych czasach również w krośnieńskich mieszkaniach nie brako- wało tych instrumentów Narzekał Aleksander, gdy nie udało mu się ułowić żadnej pani do akompaniowania na fortepianie, że instrumenty te tyle miejsca w mieszka- niu zajmują, a żadnego pożytku z nich nie ma

25 W wieczorku ostatecznie wzięło udział dwóch panów oraz chór męski z Korczyny, zaś jedna z krośnieńskich panien uczestniczyła w inscenizowanym obrazie „Czatów” Dochód z imprezy mickiewi- czowskiej przeznaczono na weteranów powstania

Dopiero pod koniec 1890 roku krośnieński aptekarz ożywił się po śmierci żony Jego ulubionym zajęciem stały się polowania Nawet gdy jego krakowski przyjaciel Herman Laberschek na krótko przyjechał do Krosna, zdążyli dwukrotnie wybrać się na polowanie Ustrzelone wówczas gęsi były pierwszymi trofeami myśliwskimi od czasu ożenku Aleksandra z Janiną Z następnego polowania, z udziałem jednego z miejscowych lekarzy, przyniósł Aleksander sześć zajęcy Jednego z nich sprezen- tował dr Dionizemu Mazurkiewiczowi, zupełnie nieświadomie w dniu jego imienin

26, co zaowocowało zaproszeniem Żurawskiego na uroczystość imieninową Aleksan-der stał się codziennym bywalcem miejscowego kasyna, przebywając w nim nie- 25 Tamże 26 Imieniny Dionizego obchodzone są: 26 lutego, 24 marca, 8 kwietnia, 19 kwietnia, 8 maja, 25 maja, 2 września, 9 września, 20 września, 3 października, 9 października, 10 października, 16 października, 16 listopada, 17 listopada, 19 listopada, 29 listopada, 26 grudnia i 30 grudnia (przyp red ) Il 9 Stanisław Karwacki – cioteczny brat Janiny

Fotografi a z archiwum rodzinnego Łukasza Żurawskiego

218
raz do godzin nocnych. Opiekująca się Stasinkiem babcia Krywultowa wcale nie miała Olesiowi tego za złe, gdyż oprócz polowań kasyno było jego jedyną rozrywką. Mały Stasinek chował się dobrze, był bardzo ruchliwym i pojętnym chłopcem. Od połowy 1891 r. uczestniczył już z ojcem i babcią w wizytach składanych zna¬jomym w Krośnie. 3 maja 1891 roku przypadła setna rocznica uchwalenia przez Sejm Konstytu¬cji Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uroczyście obchodzono ją w całej Gali¬cji. Również w Krośnie. Po porannym nabożeństwie w kościele OO.Kapucynów, przytwierdzono na pobliskim placu pamiątkową tablicę i nadano mu nazwę Placu 3.Maja.W godzinach popołudniowych odbyły się dwa amatorskie przedstawienia żywych obrazów, na które organizatorzy rozdali bezpłatnie 300 biletów wstępu. Kro¬śnieński rynek został na ten dzień przybrany choinkami, lampionami, chorągwiami i stosownymi transparentami, całość iluminowano świecami oraz ogniami bengal-skimi. Oczywiście, dekorowanie rynku odbyło się przy czynnym udziale Aleksan¬dra Żurawskiego. Aptekarz na okoliczność rocznicową przywdział frak, a babcia Stasinka aż 8 razy w ciągu dnia przebierała się do wyjścia z mieszkania.

Pod koniec pierwszego półrocza 1891 roku pani Pikowa, nie pozbawiona wdzię¬ków wdowa, próbowała wyswatać Aleksandra ze swoją siostrą Honoratą, wdową po Ignacym Łukasiewiczu. On jednak, mężczyzna już prawie pięćdziesięcioletni, dalej bronił się przed wszelkimi tego typu poczynaniami. W tym czasie Żurawski nie czuł się najlepiej, kaszlał, gorączkował, ale wybrał się do Krakowa, by odwiedzić swoją rodzinę – staruszkę matkę przebywającą aktualnie u córki, która właśnie stra¬ciła męża i pozostawała w biedzie z trójką dzieci. Zrobiło to na Aleksandrze przy¬gnębiające wrażenie, ale nie był w stanie wspomóc ich w nieszczęściu. Do Krosna wrócił w jeszcze gorszej formie fizycznej i psychicznej, niż wyjechał. Zawezwano doń doktora Kocaya, który nie mógł się zorientować w jakim kierunku rozwinie się choroba aptekarza. Choroba ustąpiła jednak i Aleksander na dni targowe mógł już wrócić do pracy w aptece. I właśnie niefortunnie w te dni wzmożonej pracy, przy¬jechał do Krosna z odwiedzinami najmłodszy brat aptekarza.

Trzy razy w pierwszym półroczu 1891 Aleksander wyjeżdżał do Krakowa: oprócz wyjazdu w sprawach rodzinnych, wybrał się tam również z zadaniem roz¬glądnięcia się za jakąś podkrakowską apteką, którą można by kupić, a także jako delegat gminy, w celu znalezienia wykonawcy remontu dachu kościoła farnego.

Początek września okazał się tragiczny dla Żurawskiego .W górnej części budynku wybuchł pożar i w pierwszej kolejności obrócił w perzynę dopiero co odnowiony pokoik gościnny na poddaszu. Ogień przeniósł się następnie na dolne pomieszczenia. Pożar wybuchł za dnia i tak się szczęśliwie złożyło, że w tym cza¬sie nie było w domu Stasinka i babci. Nikt z mieszkańców domu nie ucierpiał, ale Krosno poniosło podwójną stratę – prawie całkowitemu zniszczeniu uległa kamie¬nica z podcieniem, a na dodatek – zasłużony burmistrz miasta dr August Lewakow¬ski, doglądający gaszenia pożaru, przeziębił się i własnym życiem przypłacił akcję ratunkową

27.Po ugaszeniu pożaru okazało się, że ściany budynku prawdopodobnie

219

będą musiały być rozebrane do fundamentów, gdyż miejscowi murarze uznali, że są bardzo kruche i nie chcieli przystąpić do odbudowy. Jednak specjalna komisja złożona z czterech budowniczych postanowiła, aby spalony budynek odrestaurować. Do robót przystąpiono pomimo niesprzyjającej listopadowej pogody.
Przy okazji pożaru wyszło na jaw, że przez zapomnienie poprzedniego wła¬ściciela (Wojciecha Pika) asekuracją nie była objęta szklarnia, a co za tym idzie kwota uzyskana z ubezpieczenia pomieszczeń nie pokryła Żurawskiemu strat wynikłych z pożaru. W wielkim przygnębieniu krośnieński aptekarz musiał opu¬ścić mieszkanie w rynku i wszyscy domownicy przenieśli się do mieszkania bli¬sko kościoła OO.Kapucynów, zaś nowa apteka Żurawskiego urządzona została w budynku naprzeciw fary, nazywanym w Krośnie koszarami. Mieszkanie wyna¬jęto w domu, który stał naprzeciw budynku kasyna, przy zejściu z placu kapucyń¬skiego w dół, w stronę Wisłoka. Za sąsiadów Żurawscy mieli rodziny kontrolera podatkowego oraz kasjera. Samo mieszkanie było widne, mała kuchnia znajdowała się przy dwóch sypialniach rozdzielonych pokojem bawialnym. Brakowało nato¬miast piwnicy, a także podcieni, po których można było spacerować z dzieckiem w czasie niepogody. Piwnicy bądź strychu na magazyn zabrakło również w budynku wynajętym na nową aptekę. Ponadto lokal przeznaczony na aptekę znajdował się w sporej odległości od nowego miejsca zamieszkania aptekarza. Niestety, nie było w Krośnie innego wolnego pomieszczenia nadającego się na ten cel. Sam lokal był obszerny, a roboty tyle, że Żurawski musiał zatrudnić nowego prowizora – młodego i przystojnego bawidamka Bukowskiego. Pracownicy apteczni mieli wynajętą sypial¬nię na piętrze tego samego budynku pokoszarowego, w którym urządzano aptekę.

220


221

Po śmierci Augusta Lewakowskiego próbowano na burmistrza namówić Aleksan¬dra Żurawskiego, ale nie przyjął on tej propozycji. Ostatecznie, burmistrzem Kro¬sna został adwokat dr Feliks Czajkowski. Miasto fetowało wybory – grała orkiestra, paliły się pochodnie.Innym, ważnym w życiu mieszkańców Krosna wydarzeniem 1891 roku, był ślub Marii Klementyny Zapałówny, miejscowej nauczycielki, z mło¬dym i przystojnym malarzem Stanisławem Bergmanem

28 .
Od nowego roku szkolnego z Przemyśla do Sanoka został przeniesiony Wale¬rian Krywult. Ze względu na niewielką odległość pomiędzy Sanokiem i Krosnem, stał się odtąd cotygodniowym gościem zamieszkałej w Krośnie rodziny. Możli¬wość utrzymania bliskich kontaktów rodzinnych była ważna dla ostatniego kawa¬lera w rodzinie Krywultów, a dla jego krośnieńskiej rodziny stanowiła urozmaice¬nie monotonnego życia.

Przez pierwsze dwa tygodnie listopada 1891 roku było w Krośnie bardzo mroźno. Przy domu, w którym zamieszkali Żurawscy, ulokowała się buda jarmarczna z wymalowanymi zwierzętami oraz żywą małpą i papugą, którym towarzyszyła muzyka z katarynki. Stasinek wsłuchiwał się w tę muzykę i mógł z okna oglądać całe kolorowe przedstawienie. Święty Mikołaj, którego dzień niedługo już nastał, przyniósł Stasiowi pozłacaną rózgę (tak na wszelki wypadek) oraz drewniane klocki, jabłka i pozłacane orzechy, a także ...katalog reklamowy fabryki cukierków z Wied¬nia, przysłany jego ojcu Aleksandrowi. Wobec panującej w Krośnie drożyzny, upo¬minki świąteczne nie były imponujące: pomarańcze, cukierki, po wieczerzy wigi¬lijnej palono świece i kolędowano.

Na początku 1892 roku Zofia Krywultowa w rodzinnej korespondencji próbo¬wała podsumować wrażenia związane z pobytem w Krośnie: Krosno od chwili jak tu jestem, podnosi się. W niedzielę mieliśmy nawet zabawę na lodzie z fajerwerkami od Olesia. Ja z tego powodu bawiłam Stasia 2 godz., a nianię posłałam na staw. A tam już bawiło wielu znajomych, wśród nich narzekające na zdrowie sąsiadki Kry-wultowej, ślizgała się również pani Mazurkiewiczowa

29 .
W maju, przy dużym zaangażowaniu się Aleksandra, zorganizowano w pobli¬skim Suchodole wielką majówkę z orkiestrą i sztucznymi ogniami. Wybierali się na nią pani Krywultowa z wnukiem i oczywiście Aleksander Żurawski, ostatecz¬nie pojechał sam aptekarz, którego nie przestraszyła burza gradowa, która przeszła nad Krosnem na godzinę przed terminem wyjazdu. Burza wróciła jeszcze wieczo¬rem z piorunami, z których jeden wpadł kominem do domu stojącego naprzeciwko kościoła OO.Franciszkanów, zabijając właścicielkę.

W marcu Aleksander bawił w Krakowie, niby to pojechał po różne sprawunki, ale fatycznie by poznać pannę Tatarczuch, właścicielkę kamienic. Nie dało się jed¬nak ukryć przed krakowską rodziną właściwego celu wyjazdu Aleksandra, tym bar¬dziej, że oświadczyny nie zostały przyjęte. Dotychczasowa sielankowa harmonia domowa, jaka panowała w Krośnie, uległa pogorszeniu. Teściowa zaczęła analizo¬wać każde słowo Aleksandra i wyciągała wnioski czasem zupełnie nieprawdopo¬dobne, podejrzewając go nawet o zadawanie się ze sługami. W tej sytuacji wszyscy członkowie rodziny Krywultów uznali, że zarówno dla opiekującej się Stasinkiem 64-letniej już babci Zofii, jak również dla ojca Stasinka, najlepszym rozwiązaniem byłby ponowny ożenek aptekarza

28 Ślub odbył się 8 stycznia 1891 roku. Zob.A.Guz, Stanisław Wojciech Bergman – wybitny malarz krośnieński, Krosno 2011, s.23 (przyp.red.).
29 Krywult 1928-1930.

222

Powtórny ożenek Aleksandra

Rodzina Ronków wywodziła się z północnych Włoch, z okolic Rawenny. Z wło¬skich Apeninów Ronkowie przenieśli się do Szwajcarii, osiedlając się w jej połu¬dniowej, sąsiadującej z Włochami, części. Kierując się wolnościowymi hasłami Ludwik Ronko (poprawnie nazwisko winno brzmieć: Ronco) przybył na tereny pol¬skie, by uczestniczyć w Powstaniu Kościuszkowskim. Po upadku powstania prze¬niósł się do rosyjskiego Stawropola, gdzie w 1795 roku przyszedł na świat jego syn Eugeniusz. Obydwaj z ojcem przetrwali napoleońskie oblężenie Tweru. Euge¬niusz kształcił się w Paryżu i uzyskał tytuł inżyniera dróg i mostów. Po studiach zamieszkał na Litwie, ożenił się z Anielą z Wiesiołowskich i podjął pracę leśni¬czego w Puszczy Białowieskiej. Wiesiołowscy to znany, patriotycznie nastawiony, ród polski i nic dziwnego, że gdy w roku 1830 w Królestwie Polskim wybuchło powstanie, Aniela zmobilizowała męża do wystawienia i oddania pod komendę Chłopickiego dużego oddziału, złożonego z pracowników leśnych i okolicznych włościan. Odwetem Rosjan było spalenie leśniczówki. Chora już wcześniej Aniela, co prawda nie zginęła w płomieniach, ale przypłaciła życiem ten incydent. Euge¬niusz uszedł przez Prusy do Francji i Szwajcarii. Przed rokiem 1863 powrócił jed¬nak na tereny polskie i w Poznańskiem znalazł prace przy drenowaniu gruntów. Po Powstaniu 1863 roku przeniósł się do Galicji, gdzie zmarł w 1875 roku. Syn Euge¬niusza – Władysław Ronko, urodzony w 1828 w Puszczy Białowieskiej, a więc już rdzenny Polak, studiował w Poznaniu i Gnieźnie. Tam, w roku 1848, był uczest¬nikiem Powstania Wielkopolskiego, po którym emigrował do Francji i Szwajcarii, w której naturalizował się. Na ziemie polskie wrócił przed rokiem 1863 i w czasie powstania służył jako kapitan u Langiewicza. Po upadku Powstania Styczniowego, za poręczeniem hr.Włodzimierza Dzieduszyckiego, osiedlił się w Galicji, uzysku¬jąc z czasem obywatelstwo austriackie. Miał ukończone w Szwajcarii studia prze¬mysłowe i bez trudu zatrudnił się w Drohowyżu jako naczelnik warsztatów fundacji Skarbka, później został dyrektorem tartaków u zaprzyjaźnionego hr.Dzieduszyc¬kiego. Nie powodziło mu się jednak najlepiej i dla poprawienia sytuacji finanso¬wej, ulegając namowom Jana Nepomucena Gniewosza, przeniósł się wraz z rodziną do Krosna. Gniewosz, który również jako popowstaniowy emigrant (uczestniczył w Powstaniach Wielkopolskim i Styczniowym), zamieszkał w 1872 roku w Kro¬śnie, obiecał Władysławowi „złote góry” – sam jednak popadł w olbrzymie długi, mało tego – wkrótce (we wrześniu 1892 roku) zmarł, zostawiając „na lodzie” rodzinę Ronków. W takiej nieciekawej sytuacji pojawił się w życiu rodziny Ronków kro-śnieński aptekarz Aleksander Żurawski.

223

Minęło właśnie pięć miesięcy, jak Ronkowie zamieszkali w Krośnie. Mieli w zamiarze założenie tutaj szkoły krawieckiej pod szyldem żony Władysława i tak też się stało. Ronkowie mieli dwoje dzieci – syna i córkę. Syna Genia wysłano do Krakowa do szkoły przemysłowej, zaś głównym motorem firmy została córka Mania, która mimo że została wykształcona w Krakowie na guwernantkę, na początku prowadzenia interesu radziła sobie świetnie. Zofia Krywultowa określiła ją jako skromną, zdrową, pracowitą i pobożną panienkę, o bladej karnacji i delikatnej cerze, z rudymi włosami. Ronkowie mieszkali od strony rzeki Lubatówki, u stóp krośnieńskiego wzgórza, na którym ulokowało się miasto i zajmowali cały par¬terowy domek. Tam właśnie dostrzegł Aleksander Żurawski, krzątającą się przy domku, uroczą złotowłosą Manię.
Nie poznali się jednak wówczas – Aleksander postarał się najpierw o bliższe informacje o rodzinie, zapoznał się z Ronkami, zaczął u nich bywać i dopiero wówczas, na początku września, oświadczył się. Panna Ronko poprosiła o tydzień do namysłu i dopiero wówczas przyjęła oświadczyny. Rodzina Krywultów ode¬tchnęła z ulgą – zewsząd posypały się gratulacje dla Aleksandra. Z ich strony nie padło żadne słowo nieprzychylne takiemu związkowi, mimo że Żurawski był o pra¬wie 30 lat starszy od Mani. Rodzina Krywultów przyjęła tę decyzję ze zrozumie¬niem, a nawet była zadowolona, bo powierzono im dalszą opiekę nad Stasinkiem.

W tym czasie Aleksander wykończył mieszkanie na zapleczu nowego lokalu apteki, jednak wobec nowej sytuacji Zofia Krywultowa nie zamierzała przepro¬wadzać się tam ze Stasinkiem i wolała pozostać w dotychczasowym mieszkaniu koło kościoła OO.Kapucynów, a docelowo wyjechać i zamieszkać z wnuczkiem w mieszkaniu córki Amelii w Krakowie. Ale z Krakowa przyszła niedobra wia¬domość: Amelia dostała wymówienie zajmowanego dotychczas mieszkania. Do pomocy w szukaniu dla niej nowego lokum Aleksander uruchomił swojego przy¬jaciela Hermana.

Okres narzeczeństwa Aleksandra i panny Ronke schodził na wzajemnym odwie¬dzaniu się rodzin narzeczonych. Wybranka Aleksandra, która polubiła już Stasinka, ubolewała nad tym, że nie powierzy jej opieki nad dzieckiem, robiła sobie jednak nadzieję, że będzie to rozwiązanie tymczasowe. Pani Krywultowa oceniła rodzinę Ronków jako godną i szlachetną, samą zaś dziewczynę jako dobrze wychowaną, skromną i oszczędną. Wkrótce rodzina Ronków pojechała do Krakowa z córką i odwiedzili Hermanów oraz Józefę Knowiakowską. Wszędzie spotykali się z akcep¬tacją wyboru dokonanego przez owdowiałego aptekarza z Krosna.

Pod koniec września Aleksander próbował opóźniać wyjazd teściowej i synka do Krakowa z obawy przed panującą tam cholerą, ale Krywultowa zdecydowała się wyjechać 4 października i wcześniej już wysłała rzeczy potrzebne do zamieszkania w Krakowie, z zabawkami Stasinka włącznie. Amelia miała już urządzone nowe mieszkanie przy ulicy Św.Krzyża 13, łącznie z mebelkami Stasinka przysłanymi z Krosna, i nie mogła doczekać się współlokatorów. Ci, zgodnie z planem, poja¬wili się 4 października wieczorem. Aleksander towarzyszył im w podróży i przez pierwsze dwa dni w Krakowie, po czym nastąpiło rzewne pożegnanie ojca z synem i teściową, której opiece powierzył Stasinka. W Krakowie czekały na Stasia atrakcje¬,

224
których nie było w Krośnie. Przez nowe mieszkanie w ciągu pierwszych tygo¬dni przewinęło się tyle nowych (dla Stasinka) osób, ilu w Krośnie nie widział przez całe życie. Stasinek zwiedzał Kraków, zaczynając od Wawelu, ale najbardziej spodo¬bał mu się konny tramwaj, którym pierwszą podróż odbył na trasie od Bramy Flo¬riańskiej do dworca, by stamtąd udać się na spacer do Parku Strzeleckiego. Adoro¬wany i uwielbiany przez wszystkich, Staś dobrze wyglądał i był wesoły jak nigdy. Z rzadka wspominał pozostawionego w Krośnie ojca.

A jak chwile po rozstaniu się z synkiem przeżywał Aleksander ? Przyszła teściowa – pani Ronkowa, osoba wątłego zdrowia, ale wielkiego serca, której wydawało się, że wszystkiemu w życiu podoła, oraz Mania – żyjąca teraz miłością do Aleksandra, pragnęły by ten codziennie przychodził do nich na obiady. Aleksander przystał jed¬nak tylko na obiady niedzielne. W tygodniu poświęcał się swoim codziennym zaję¬ciom, związanym z prowadzeniem apteki, nie zaniedbując uczestnictwa w polowa¬niach. 29 października 1892 roku w kościele farnym w Krośnie odbyła się uroczy¬stość ślubna: 47-letni Aleksander Żurawski stanął przed ołtarzem z 20-letnią Marią Ronko. W niedzielę po nabożeństwie Ronkowie odprowadzili Manię do mieszka-nia Aleksandra przy aptece. Właściciel krośnieńskiej apteki i zatrudnieni w niej pracownicy uzyskali w ten sposób nową gospodynię i pryncypałową zarazem. Na początku listopada nowożeńcy przyjechali z tygodniową wizytą do Krakowa. Alek¬sander, który wydał się krakowskiej rodzinie trochę wymizerniały, z wielką rado¬ścią powitał synka, a ten przytulił się mocno do ojca, a następnie do nowej mamusi. Szybko nawiązały się między nimi rodzinne więzy i miłość wzajemna: Aleksan¬der rozpłakał się, zaś Stasinek zapragnął powrócić wraz z Żurawskimi do Krosna.

W Krakowie nie przyjęto niani do Stasinka i cały dzień zajmowała się nim bab¬cia. Tylko w niedzielę opuszczała go na godzinę, by uczestniczyć w mszy świętej. Wówczas ze Stasinkiem przebywała ciocia Amelia. W styczniu 1893 roku dotarła do Krywultów w Krakowie wiadomość, poprzez mieszkającego w Sanoku Wale¬riana, że „osmarowali” Aleksandra w „Gazecie Przemyskiej”, w której właśnie uka¬zał się artykuł „Partrjoci Krośnieńscy”, donoszący o organizowanych przez Żuraw¬skiego, Mazurkiewicza i Kocaya zabawach w czasie ogłoszonej przez niektóre pol¬skie kręgi „żałoby narodowej”, będącej sprzeciwem wobec braku wolności i swo¬body dla narodów w Galicji. Owi krzykliwi „tromtadraci”30 wybili nawet okna u Żurawskich. Aptekarz tłumaczył się wówczas, że aczkolwiek jako prezes kasyna pozwolił na zabawę, ale bez tańców i sam w imprezie nie brał udziału.

W maju, na imieniny teściowej, Aleksander niespodziewanie zawitał w Krako¬wie. W czasie krótkiego, jednodniowego pobytu zauważył, że Stasinek coraz bar¬dziej rozwija się umysłowo i fizycznie, a także doniósł o błogosławionym stanie aktualnej żony.1 sierpnia 1893 roku Mania Żurawska powiła córkę, której posta¬nowiono dać imiona Janina Maria.

30 „Tromtadraci” lub „krzykacze” – ironiczne określenie demokratów galicyjskich z Francisz¬kiem Smolką na czele, stosowane przez ich przeciwników politycznych, zwłaszcza Klub Polski, w dobie tzw.kampanii rezolucyjnej z lat 1868–1873.Nazwa nawiązywała do pompatycznej fra¬zeologii demokratów.

225

W miesiącach letnich 1893 r.ulubiony wujek Stasinka – Walerian Krywult – przebywał w Krakowie i mógł towarzyszyć siostrzeńcowi i jego babci w podróży do Krosna, na chrzciny urodzonej przed niewieloma tygodniami Janinki.

Aleksander Żurawski, który już od kilku lat poszukiwał możliwości uruchomie¬nia apteki w pobliżu Krakowa, teraz uzyskał stosowną koncesję, nadarzyła się także sposobność zakupu kompletnego wyposażenia aptecznego po aptece Stockmara przy ul.Grodzkiej. Aptekarz z Krosna wybrał się do Krakowa, aby sfinalizować sprawy koncesji i zakupu wyposażenia. Przebywał tam kilka dni i wrócił do Krosna zadowo¬lony z uzyskania licencji i z niskiej ceny, za którą udało mu się kupić wyposażenie.

Wakacje roku 1894 babcia Krywultowa z wnukiem Stasinkiem, a także Ame¬lia, planowali spędzić w Krośnie. Na kilka dni przed ich przyjazdem pojawił się tam Walerian i pierwsze kroki skierował na cmentarz, na którym pochowano Janinę. Zastał krośnieńską nekropolię uporządkowaną, z nowymi ścieżkami i otoczoną żywopłotem. Grób Janiny był jednak zarośnięty dzikim zielem. Do Żurawskich dotarł w godzinę po przyjeździe. Po niedzielnej kawie Walerian wybrał się na spa¬cer z Żurawskimi w towarzystwie, jak to później napisał w pamiętniku: jakiejś pary malarskiej, której nazwiska nie pamiętam, z którą jednak Olesiowie zdają się bli¬żej żyć. Ona maleńka figurka woskowa, bez najmniejszego życia i wdzięku. Dziwię się jak może artysta taki wybór uczynić

31.Po tym niedzielnym rekonesansie Wale¬riana, szykowano się u Żurawskich na dłuższe goszczenie następnych członków rodziny Krywultów ze Stasinkiem, którzy zgodnie z przewidywanie zjechali tam na początku sierpnia. Zastali Żurawską bledziutką, wykończoną karmieniem dziecka piersią, przy niedostatkach pokarmu własnego. Natomiast dobrze zaprezentowała się mała Janinka. Krakowscy goście zamieszkali u Ronków, którzy w międzycza¬sie zlikwidowali swój nierentowny zakład krawiecki i udostępnili obszerny pokój na pobyt Zofii Krywultowej i jej córki Amelii.

Walerian Krywult na początku wakacji 1894 r.otrzymał niezwykle ważną wia¬domość – został przeniesiony z Sanoka na stanowisko profesorskie w Krakowie. Nie wiodło się natomiast krośnieńskiemu aptekarzowi. Wymówił pracę prowizorowi Winnickiemu, który za często zaglądał do kieliszka, a tymczasem drugi z zatrud¬nionych prowizorów – Mieszkowski, po zerwanych zaręczynach w Brzozowie, roz¬żalony postanowił opuścić Krosno. Jakby tego było mało – lwowscy urzędnicy cof¬nęli Żurawskiemu uzyskaną koncesję na prowadzenie apteki w Korczynie, powie¬rzając ją młodszemu o dziewięć lat magistrowi farmacji z sześcioletnim stażem w lwowskiej aptece Mikolascha. Gdy po nieskutecznej interwencji u starosty kro¬śnieńskiego, apelował Żurawski w sprawie cofnięcia koncesji u samego namiest¬nika Kazimierza Badeniego we Lwowie, dowiedział się tylko tyle, że korzystniej¬sza dla niego będzie dalsza dzierżawa aptek w Krośnie i Iwoniczu, niż uruchomie¬nie własnej, ale jeśli mu decyzja władz lwowskich nie odpowiada, to może odwo¬ływać się jeszcze w Wiedniu.

W takich okolicznościach Walerian Krywult postanowił przyjechać do Żuraw¬skich w październiku 1894 roku.Jak zwykle, zaczął odwiedziny w Krośnie od

31 Krywult 1928-1930.

226

nawiedzenia grobu Janinki, następnie, pragnąc spotkać się z poznanym w Sanoku wikarym, wstąpił do kościoła farnego i oglądnął postęp prowadzonych pod nadzo¬rem Aleksandra robót budowlanych – wymieniano właśnie kopułę na kościelnej wieży 32.Stąd już blisko było do apteki i mieszkania Żurawskich, ale ci właśnie, ze względu na świeżo zapuszczone podłogi, przenieśli się na ten dzień do rodziców. W ten sposób Walerian miał okazję po raz pierwszy zagościć u Ronków. Żuraw¬skich i ich dziecko zastał w dobrym zdrowiu, ale Aleksandra, niestety, z proble¬mami zawodowymi.

W listopadzie Żurawski – mający kilkutygodniowe problemy gastrologiczne, które przykuły go do łóżka – zdołał jednak wysłać do Wiednia skargę w sprawie cof¬nięcia koncesji korczyńskiej. Powołał się na pismo ministerstwa do starostów naka¬zujące, aby koncesje na otwieranie aptek nadawali kandydatom z najdłuższym sta¬żem w zawodzie aptekarskim, którzy samodzielnie prowadzili już apteki, dyspono¬wali odpowiednim funduszem oraz posiadali nieskazitelną opinię. Myślał o poszu¬kaniu stosownej protekcji i liczył na pomoc Waleriana, bo przecież to Żurawski, a nie młody lwowski farmaceuta Grabowski spełniał określone pismem warunki. To Żurawski właśnie uzyskał koncesję w pierwszej instancji na podstawie siedem-nastoletniego stażu w samodzielnym prowadzeniu aptek, a dla starostwa krośnień¬skiego był osobą zasłużoną również z innych względów: był radnym miasta Krosna, przewodniczącym komisji kontrolującej krośnieński magistrat, członkiem rady nad¬zorczej Towarzystwa Zaliczkowego, przewodniczącym komitetu parafialnego, sądo¬wym opiekunem nieletnich Jabłońskich i ich majątku, prezesem Kasyna, współza¬łożycielem i pierwszym skarbnikiem „Sokoła” krośnieńskiego.

Tymczasem mała Janinka przeżyła już drugie w swoim życiu święta Bożego Narodzenia, po których przyszły szare zimowe dni. Nadszedł rok 1895. Janince już całkowicie zniknęły ślady po przebytej ospie. Maryla Żurawska zeszczuplała, ale cera jej się poprawiła, zaś Aleksander jeszcze nie do końca wyleczony, w dalszym ciągu walczył z cesarskimi urzędami o sprawiedliwość w sprawie korczyńskiej koncesji. W 1895 roku kończyły się umowne terminy dzierżawy aptek w Krośnie (9 lat dzierżawy) oraz w Iwoniczu (8 lat dzierżawy) i Żurawskiemu groziło pozo¬stanie bez środków do życia. Po otrzymanym telegramie o terminie rozpatrywania jego odwołania, wybrał się w lutym poprzez Kraków do stołecznego Wiednia. Tam uzyskał w ministerstwie spraw wewnętrznych obietnicę w swojej sprawie, jednak w jej realność krośnieński aptekarz powątpiewał. Wracając z Wiednia przez Kra¬ków, Aleksander Żurawski skorzystał z pomocy miejscowego lekarza. Po krótkiej kuracji ustąpiły wszelkie trapiące go ostatnio dolegliwości i w Krośnie mógł już uczestniczyć wraz z młodą żoną w zabawach organizowanych w kasynie.

32 Prace przy dzwonnicy prowadzone były przez Tadeusza Stryjeńskiego – architekta krakow¬skiego i konserwatora zabytków, według projektu przygotowanego wespół z Władysławem Ekiel¬skim, już w 1888 roku.Wymiana pokrycia gontowego na blachę miedzianą zbiegła się z pewnymi modyfikacjami kształtu kopuły oraz jej latarni.Aleksander Żurawski „nadzorował” prace przy wieży dzwonnej jako przewodniczący komitetu parafialnego. Zob.Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu krośnieńskiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Kraków 2005, s, 105, przyp.466 oraz s.262, il.106 (przyp.red.).

227



Il.12.Obecny widok krakowskiej apteki Aleksandra Żurawskiego przy ul.Kościuszki 18.Fotografia wyko¬nana przez autora
Z Wiednia nadeszła wkrótce wiadomość o nieuwzględnieniu odwołania Żuraw¬skiego od decyzji w sprawie apteki w Korczynie. Aptekarz zniósł to, nie załamał się i wytoczył proces przed nowo powołanym w Wiedniu Trybunałem Administracyj¬nym. Kiedy jednak nie udało się mu przedłużyć również dzierżawy apteki w Kro¬śnie, nasilił swoje starania o dzierżawę apteki w Krakowie na Półwsiu Zwierzyniec-kim. Odbył w tym celu kilka wyjazdów do Lwowa i Krakowa.
Tymczasem w Krakowie 1 października 1895 roku obydwie panie Krywultowe przeniosły się wraz ze Stasinkiem do okazalszego mieszkania przy ulicy Floriań¬skiej, róg ulicy św.Tomasza. W połowie następnego roku trafiła się okazja zmiany mieszkania na takie samo, ale tańsze, więc rodzina przeniosła się do kamienicy nr 20, przy tej samej ulicy.
Nadeszły wakacje 1896 roku. Aleksander Żurawski chciał przyjąć na ten czas Stasinka do siebie w Krośnie. Ostatecznie jednak babcia ze Stasinkiem oraz Ame¬lia wyjechali na wakacje do Myślenic i Aleksander dopiero po ich powrocie spo¬tkał się z synem w Krakowie.
Po wakacjach Stasinek zaczął pobierać w domu elementarne nauki szkolne. Zatrudniony w tym celu nauczyciel przekazywał mu wiedzę z pisania, czytania oraz rachunków, natomiast babcia z zakresu religii oraz dopilnowywała wykonania zada¬nych przez nauczyciela lekcji. Pod koniec 1896 roku pojawiły się u Zofii Krywul¬towej pierwsze oznaki choroby, które stopniowo nasilały się i powodowały utratę
228
przytomności.13 stycznia 1897 roku serce babci Krywultowej już nie wytrzymało. W zimny i wietrzny dzień lutowy uczestniczyła w pogrzebie cała rodzina Krywul¬tów, krewni i znajomi oraz młodzież szkolna z krakowskiego gimnazjum, w któ¬rym zatrudniony był Walerian Krywult.
Szkolne lata Stasinka
Stasinek nie brał udziału w pogrzebie – o śmierci babci szybko zapomniał i przygo¬towywał się do przeprowadzki do Krosna, gdzie oczekiwało go przyrodnie rodzeń¬stwo – dwie młodsze siostry: Janinka i Anulka. W lutym 1897 roku wuj Walerian zaprowadził Stasinka do krakowskiego męskiego seminarium, gdzie przed nauczy¬cielem oraz księdzem katechetą zdał egzamin z zakresu pierwszego półrocza I klasy, co dało początek szkolnym latom – nowemu okresowi w życiu Stasinka. Rozpiesz¬czany w Krakowie, w otoczeniu krośnieńskiej rodziny napotkał na klimat surow¬szy i inny styl wychowywania dzieci. Musiał poddać się rygorom ustalonym przez ojca, próbującego wychować go na bardziej zaradnego i sprawniejszego fizycz¬nie chłopca. Aleksander Żurawski, któremu zakończył się okres dzierżawy apteki i bezskutecznie oczekiwał na nową koncesję, zmuszony był wówczas żyć i utrzy¬mywać rodzinę z odłożonych wcześniejszych zysków. Ponadto, musiał wyprowadzić się z zajmowanego mieszkania do innego, położonego za Wisłokiem, w znacznej odległości od miasta. W wynajętym budynku pofolwarcznym zamieszkali wspól¬nie z rodziną Ronków. Plusem tej prawie wiejskiej lokalizacji mogło być tylko bar¬dziej czyste powietrze, niż w samym mieście, co nie było bez znaczenia dla zdro¬wia dzieci, a jak to później ocenił Walerian Krywult: Śliczny pejzaż krośnieński stał się kanwą, na której snuć się poczęły u Stasinka pierwsze porywy artystycznych upodobań i wrażeń 33.Pozostawioną w Krakowie rodzinę Krywultów trudno było przekonać do zmian w wychowaniu Stasinka, po powrocie do miejsca jego urodze¬nia. Trudno im (Amelii i Walerianowi) było zrozumieć, że dziecko było w Krośnie wysyłane do szkoły przez tak głębokie zaspy, że całe poły płaszczyka oblepione śnie¬giem przynosił do domu, co ich zdaniem mogło tak delikatny organizm zapędzić do grobu. W krośnieńskiej szkole Stach przerastał swych rówieśników i wzrostem, i bystrością umysłu, pozostawał jednak opóźniony w czytaniu, które szło mu słabo już u babci w Krakowie. W Krośnie ojciec – zamiłowany myśliwy, też nie mógł go zmobilizować, nawet poprzez obietnicę kupienia prawdziwej strzelby nabijanej prochem. Pierwsze półrocze nauki zakończył Stasinek ocenami bardzo dobrymi poza czytaniem, za które uzyskał ocenę dobrą. Ojciec pierwszoklasisty najbardziej ukontentowany był wykazywaną przez niego zręcznością na zajęciach gimnastyki, co mogło dobrze wpłynąć na wątłą budowę Stacha.

Rok 1897, który w krakowskiej rodzinie Krywultów zaznaczył się przede wszyst¬kim zgonem Zofii Krywultowej, w rodzinie Żurawskich w Krośnie przyniósł nowe życie – przyszło bowiem na świat kolejne dziecko Aleksandra i Marii, syn Władzio.
33 Tamże.
229
Kiedy w listopadzie 1898 roku Aleksander Żurawski odbierał kolejne „Zawia¬domienie szkolne” swego pierworodnego syna, mógł napisać do Krakowa: Stach ze wszystkiego ma b. dobrze, tylko z obyczai dobrze. Pytałem się dlaczego. Otóż powiedziano mi, że był nieuważny i za karę siedział nawet w ostatniej ławce, ale to już przeszło i chłopak na nowo siedzi w pierwszej. Swoją drogą jest ulubieńcem nauczycieli, a że to zrobiono, to dla jego dobra34 .Staś, jako trzecioklasista, zakoń-czył rok szkolny 1898/99 z bardzo dobrym wynikiem. Zawiodło natomiast zdro¬wie, więc postanowiono o przeprowadzeniu kuracji wodami krynickimi, z których też korzystała jego przybrana matka. Niestety, pobyt w Krynicy i uganianie się tam z rówieśnikami doprowadziły do poważnej choroby płuc. Wobec tego zastanawiano się czy nie zabrać Stasinka na leczenie do Krakowa, ale ostatecznie powrócił z Kry¬nicy do Krosna, gdzie zaopiekowali się nim miejscowi lekarze. Nie rozpoczął jed¬nak we wrześniu nauki w szkole – wyzdrowiał całkowicie dopiero w październiku.
Na przełomie czerwca i lipca 1899 roku dotarła do Aleksandra Żurawskiego wia¬domość o korzystnym dla niego orzeczeniu Trybunału administracyjnego w spra¬wie ostatecznego przyznania mu koncesji na prowadzenie apteki w Półwsiu Zwie¬rzynieckim pod Krakowem 35, o którą to koncesję krośnieński aptekarz prowadził długą walkę.
Po uzyskaniu decyzji o nadania mu apteki w Półwsiu przez Starostwo krakow¬skie i zatwierdzeniu tego nadania przez lwowskie Namiestnictwo, Aleksander był pewny sukcesu jakim miało być uruchomienie apteki. Namiestnictwo powiadomiło jednak jednocześnie jego konkurentów, że przysługuje im prawo do odwołania do Ministerstwa spraw wewnętrznych. Skorzystał z tego prawa Jarzecki – neofita cie¬szący się protekcją wpływowego kleru, który tak długo czynił stosowne starania u arcyksiężnej Stefanii, aż ta zechciała wstawić się za nim do Badeniego, a ten jed¬nym podpisem przekreślił wcześniejsze decyzje dotyczące koncesji dla Aleksan¬dra. Nie załamało to jednak krośnieńskiego aptekarza, który podjął dalsze stara¬nia o aptekę w Krakowie. Wygórowane ceny nie pozwoliły Żurawskiemu na zakup apteki. Nie poradziłby sobie finansowo również z dzierżawą apteki. Oferowanej przez Józefę Knowiakowską pożyczki, nie chciał przyjąć, bo szybko nie mógłby jej spłacić, a cioci Knowiakowskiej stuknęło już 77 lat. Wniósł więc odwołanie do Try¬bunału gospodarczego sowicie opłacając najlepszego adwokata krakowskiego, ale według jego rozeznania, nawet po pozytywnym rozpatrzeniu odwołania musiałby być ogłoszony nowy konkurs na koncesję. Rysowała się więc przed Żurawskimi per¬spektywa dalszego życia z procentów. Pełnym zaskoczeniem było więc orzeczenie Trybunału, który uznał decyzję Badeniego za bezprawie i przywrócił poprzedni stan prawny w zakresie przyznania koncesji Żurawskiemu. Sprawa ta odbiła się szerokim echem w całej Austrii, a nawet przyniosła pewną sławę krośnieńskiemu aptekarzowi. Po takim obrocie sprawy, ku radości Krywultów, krośnieńska rodzina (z Ronkami) podjęła decyzję o przeprowadzce do Krakowa.Żurawscy zamiesz¬
34 Tamże.
35 Półwsie Zwierzynieckie – wieś została włączona do Krakowa w 1910 roku, dzisiaj znajduje się w obrębie Dzielnicy VII – Zwierzyniec.

230
kali w domu Augusta Miedniaka nie opodal Wawelu. Aby nie stracić roku szkol¬nego z powodu choroby i przeprowadzki, Stasinek (a właściwie już Stach) przero¬bił program czwartej klasy na lekcjach prywatnych, kończąc w ten sposób eduka¬cję na poziomie szkoły ludowej. Po zdaniu egzaminu wstępnego, Stach Żurawski został przyjęty w 1900 roku do jedynej wówczas w Krakowie wyższej szkoły realnej przy ul.Studenckiej 36, pozo¬stając odtąd pod czujnym okiem pracującego w szkole wuja Walerego.
W sierpniu 1900 roku urodził się Żurawskim syn Oleś.

W Krakowie już na zawsze
Aleksander Żurawski wypatrzył na Zwierzyńcu posiadłość z dwoma znajdują¬cymi się w nienajlepszym stanie oficynami, w których Żurawscy mieli nadzieję zamieszkać na czas budowy właściwego budynku na aptekę i mieszkanie. Kupili je w sierpniu 1899 roku, ale mieszkanie w nich okazało się bardzo uciążliwe. Koniecz¬nością stała się jak najszybsza przeprowadzka do nowego budynku. Uroczystym wmurowaniem kamienia węgielnego w 1900 roku rozpoczął Aleksander Żuraw¬ski budowę nowego, własnego budynku z pomieszczeniem aptecznym i mieszka¬niem. Od Gorzeckiego – dotychczasowego tamtejszego aptekarza odkupił wyposa¬żenie i materiały apteczne.
Stasinek, który ciągle był zagrożony chorobą dróg oddechowych, stał się w tym czasie przedmiotem największej troski nie tylko w rodzinie Żurawskich, ale ze względu na pamięć o zmarłej matce jego – Janinie, również w rodzinie Krywultów. Organizowano mu częste pobyty w Szczawnicy, Krynicy i Rabce. Były to nie tylko obowiązkowe kąpiele powietrzne – spacery, codzienne picie wody źródlanej, ale również lekcje z języka francuskiego i niemieckiego, uzupełnianie braków z grama¬tyki języka polskiego, a także słuchanie muzyki w zdrojowym parku, kręgle i nie¬rzadko teatr. Wszystkie te wakacyjne obowiązki Stasia połączone były z wypadami w Pieniny oraz do okolicznych miejscowości, najpierw wspólnie z innymi członkami rodziny, później z kolegami, a w końcu już samodzielne. Jedną z najbardziej ulu¬bionych wycieczek szczawnickich kuracjuszy (także Stasia) był całodzienny wyjazd do Czerwonego Klasztoru. Dopływało się tam łodziami po Dunajcu, ale co odważ¬niejsi ryzykowali przejście piesze. Z możliwości uciążliwego spaceru do Klasz¬toru korzystał również Aleksander Żurawski w czasie odwiedzin syna w Szczaw¬nicy. W czasie wakacyjnego pobytu w Szczawnicy w 1903 roku udało się Stasiowi uniknąć wylewu rzek w Krakowie, w czasie którego ucierpiał również Zwierzy¬niec. Pod koniec sierpnia 1903 roku dotarła do Szczawnicy wiadomość o śmierci Józefy Knowiakowskiej, za sprawą której przed szesnastoma latami aptekarz Alek¬sander Żurawski, poprzez ślub z jej siostrzenicą – Janiną Krywult, związał się z tą zacną krakowską rodziną.
36 Wyższa szkoła realna przy ul.Studenckiej 12 w Krakowie uchodziła za jedną z najlepszych szkół w okresie autonomii Galicji.
231
Rok 1904 przyniósł Żurawskim nadzieję na nieodległe przyłączenie Półwsia Zwierzynieckiego do Krakowa oraz przeprowadzenie dużych robót regulacyjnych rzeki Wisły, a co za tym idzie – nadzieję na wzmożony ruch w aptece.
W kwietniu 1904 roku Żurawscy zaczęli myśleć o zbliżającej się maturze Sta¬sia: Staszek jakoś tam z klasy do klasy przechodzi, nie wiem jak tam będzie z maturą, choć zaczyna się jakoś wyrabiać, może i tą Maturę jako zbije, a czem ma zostać, jesz¬cze nie zdecydowane, choć co do zdrowia to powiem, że może najlepiej się trzyma. – pisał Żurawski do Stanisława Krywulta37 .
W Krakowie działała już komisja powołana do oszacowania gruntów przezna¬czonych na obwałowania Wisły. Wykup przez miasto ziemi będącej w posiadaniu Żurawskich, pozwolił im na spłacenie części długu. W czerwcu 1907 roku Staś Żurawski zdał maturę i w nagrodę pojechał do rodziny w Nadwórnej. Była to dla niego pierwsza w życiu większa podróż – prawie przez całą Galicję. Zachwycał się widokami i przyrodą, zaś sama Nadwórna przypominała mu raczej krakowski Kazimierz i niestety nie był miasteczkiem zachwycony. Po tych wakacjach nale¬żało zdecydować się na przyszły zawód Stacha. O politechnice nie było mowy, bo nie miał zdolności do nauk ścisłych, które zawsze szły mu gorzej niż inne szkolne przedmioty. Garnął się natomiast do malarstwa, do sztuki. Krywultowie nie mieli nic przeciwko kształceniu Stacha w kierunku malarstwa, ale ojciec Aleksander Żurawski, obserwując wałęsających się po Krakowie w pelerynach, wygłodzonych obecnych i przyszłych malarzy, stanowczo odradzał mu, a nawet sprzeciwiał się. Dopiero, gdy go Krywultowie przekonali, że po studiach malarskich można dostać uprawnienia profesora szkoły średniej, dał przyzwolenie na ten kierunek kształcenia. W sierpniu 1908 roku, po pierwszym roku nauki w szkole u prof.Józefa Mehof¬fera, Stach odbył pierwszą samodzielną wycieczkę do rodzinnego Krosna i tak opi¬sał swe wrażenia: Nie mogę, bo i nie potrafię opisać wszystkich wrażeń jakich tu doznaję. Wczoraj zwiedziłem prawie wszystkie pamiętne mi miejsca. Z cmentarza udałem się przez ławę do naszego domku dawnego zwykłą drogą, potem na pro¬chownię i do kościółka św. Wojciecha. Zmiany jakie tu zaszły, chociaż w szczegółach są ogromne, powierzchownie są niewielkie, lecz widzę z tego, że najwięcej zmieni¬łem się ja, gdyż spostrzegłem wielką różnicę miedzy obrazem w mej pamięci przez te lata powstałym, a rzeczywistością. Dzisiaj wybieram się do Odrzykonia. Teraz zacznę zwiedzać rzeczy, które są jeszcze dla mnie nieznane38. Stach Żurawski gościł w Krośnie u zaprzyjaźnionej rodziny Mazurkiewiczów39 .
Tymczasem na Półwsiu Zwierzynieckim nic się nie zmieniło. Rodzeństwo Sta¬sia: Janinka, Anulka i Oleś chowali się zdrowo. Stach, chwalony przez Mehoffera, który dopuścił jego rysunki na przygotowywaną wystawę, spędzał wakacje w Kra¬kowie, robiąc jednak wypady do co modniejszych turystycznie okolic. Z rodziny Krywultów nadeszła jednak niedobra wiadomość – zmarła jedna z najbliższych
37 Krywult 1928-1930.
38 Tamże.
39 Mazurkiewiczowie to znana i zasłużona dla miasta rodzina krośnieńska.Z lekarzem Dio¬nizym Mazurkiewiczem (1845-1902) Janina i Aleksander Żurawscy utrzymywali bliski kontakt
232


Il.13.Kurs rysunków w Rzeszowie – pośrodku stoi nauczyciel Stanisław Żurawski.Pocztówka fotograficzna ze zbiorów autora
Żurawskim osób – ulubiona przez Stasinka ciocia Amelia. Z chwilą odejścia naj¬starszej córki Krywultów ucichły gościnne progi gromadzące dziatwę z rodzin Kry¬wultów i Żurawskich. Stachowi pozostał już tylko wuj Walerian, z ojcowsko-bra¬terskim stosunkiem do przyszłego malarza. Stach Żurawski zaliczał się w Akade¬mii do najzdolniejszych uczniów Józefa Mehoffera, dostawał pochwały i zbierał medale40. W 1911 roku41 ukończył akademię i zaczął przygotowywać się do egza¬minu na profesora rysunków w szkole średniej.16 czerwca 1912 zdał w Krakowie egzamin nauczycielski przed komisją egzaminacyjną dla kandydatów na nauczy¬cieli rysunków w szkołach średnich i rozpoczął pracę w szkolnictwie galicyjskim. Stanisław Żurawski, jako pedagog i później znany malarz, odwiedził Krosno tylko parokrotnie przejazdem.

Stanisław Żurawski (ur. 1889 w Krośnie, zm. 1976 w Krakowie) – polski malarz, współzałożyciel i członek Cechu Artystów Plastyków Jednoróg. Studiował w latach 1907-1913 malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa. Uczestniczył w wystawach malarstwa we Lwowie, Krakowie, Poznaniu i Łodzi. Malował głównie akty kobiece i krajobrazy Podhala. Oprócz malarstwa olejnego zajmował się akwarelą. W jego dziełach widoczny jest wpływ malarstwa Wojciecha Weissa.

40 Edukację artystyczną w krakowskiej ASP rozpoczął Żurawski w semestrze zimowym 1907/1908, w tzw. szkole Mehoffera. W semestrze tym otrzymał nagrodę za kompozycję. W seme¬strze II – nagrodę za akt i wzmiankę pochwalną na wystawie prac. W kolejnych latach i semestrach Żurawski pozostawał w oddziale Mehoffera, otrzymując kolejno: 1908/1909 I – trzy nagrody za akt; 1908/1909 II – medal brązowy; 1909/1910 I – nagrodę za akt; 1909/1910 II – medal srebrny; 1910/1911 I – nagrodę za akt; 1910/1911 II – nagrodę za akt i medal srebrny. Studia malarskie ukoń¬czył Żurawski w semestrze zimowym 1912/1913 roku.Zob.: E.J.Dutkiewicz, J.Jeleniewska-Ślesiń-ska, W.Ślesiński, Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1895-1939, „Źródła do Dziejów Sztuki Polskiej”, pod red. A.Ryszkiewicza, t.14, Wrocław 1969, s.444 (przyp.red.).

41 Według dokumentów w archiwum ASP w Krakowie, Stanisław Żurawski zakończył studia w semestrze zimowym 1912/1913 roku, tamże, s.444.Ten ostatni semestr w Akademii poprze¬dziła jednak półroczna przerwa, w trakcie semestru II 1911/12, kiedy to Żurawski nie brał udziału w zajęciach (przyp.red.).

Il.13.Kurs rysunków w Rzeszowie – pośrodku stoi nauczyciel Stanisław Żurawski.Pocztówka fotograficzna ze zbiorów autora

233
Źródła:

• W.Krywult, Wspominki i gawędy rodzinne, t.1-4, 1928-1930, rkps w archi¬wum rodzinnym Łukasza Żurawskiego w Krakowie
• W.Krywult, Wspominki i gawędy rodzinne, t.1-3, 1928-1930, fotografie rodzinne w archiwum Łukasza Żurawskiego w Krakowie

Osoby z rodziny krakowskich Krywultów wymienione w tekście:
• Adam Krywult (1815-1879) – kupiec krakowski.
• Zofia Krywult (1828-1897) z domu Kosicka, zamężna od 1848 r. córka prof. Ludwika Kosickiego i Konstancji z Bulinskich; siostra Józefy Kosickiej-Janowej Knowiakowskiej i Emili Kosickiej Sebastianowej Karwackiej

Ich dzieci:
• 1) Amelia Martinkowicz z d.Krywult (1849-1908), nazywana w rodzinie Mal¬cią – wyszła za mąż w 1870 r.za agenta handlowego Władysława Martinko¬wicza, owdowiała w 1884 r.
• 2) Władysław Krywult (1851-1884) – buchalter w handlu, zmarł w wieku 33 lat na szkorbut.
• 3) Zofia Laberschek z d.Krywult (1854-1933) – wyszła za mąż w 1873 r.za cukiernika Hermana Laberscheka.
• 4) Stanisław Krywult (1855-1911) – prawnik z wykształcenia, zatrudniony
Stanisław Krywult (1855-1911) – prawnik z wykształcenia, zatrudniony w sądach w Nowym Sączu, później kolejno w Mielcu i Wadowicach, awan-sował na inspektora sądowego dla Galicji z siedzibą w Wiedniu.
• 5) Adam Krywult (1858-1900) – urzędnik podatkowy w starostwie krakowskim, zapadł na chorobę umysłową.
• 6) Walerian Krywult (1861-1939) – z wykształcenia geograf, zatrudniony w szkolnictwie w Przemyślu, Lwowie, Sanoku, później radca szkolny i pro¬fesor szkoły realnej w Krakowie, autor „Wspominków i gawęd rodzinnych”.
• 7) Janina Żurawska z d.Krywult (1867-1889) – wyszła za mąż w 1887 r.za apte¬karza Aleksandra Żurawskiego.

Inni:

• Aleksander Żurawski (1845-1920) – aptekarz w Krakowie, Myślenicach, Kro¬śnie i ponownie w Krakowie.
• Stanisław Żurawski (1889 -1976), nazywany w dzieciństwie Stasinkiem, uro¬dzony w Krośnie syn Janiny z Krywultów i Aleksandra Żurawskiego, arty¬sta malarz.
• Józefa Knowiakowska (1823-1903) z domu Kosicka, siostra Zofii Krywult, właścicielka cukierni w Krakowie
• Stanisław Karwacki (1867-1949) – syn kupca Sebastiana Karweckiego i Emili Kosickiej – cioteczny brat Janiny z Krywultów Żurawskiej, praktykował w aptece Aleksandra Żurawskiego w Krośnie, od 1890 r.asystent w aptece w Myślenicach, uzyskał tytuł magistra farmacji.; najmłodszy syn Sebastiana Karwackiego i Emilii z Kosickich; wnuk prof.Ludwika Kosickiego u Konstancji Bulińskieh.
Herman Ludwik Laberschek (1846-1928) – pochodził z rodziny niemieckiej, przyjaciel Aleksandra Żurawskiego od lat szkolnych, z zawodu cukiernik, oże¬niony z Zofią z Krywultów.

Aneks 445

U ZARANIA rodu KARWACKICH w XIV w.



http://swierszcz.gouk.pl/index.php?opti ... &Itemid=39

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

[33] Ibidem, s. 183 Niełaskarz z Karwacza

[90] Niełaskarz podstoli ciechanowski (1378), NKDMaz. III, s. 335.
[100] Niełaskarz z Karwacza w pow. przasnyskim, sedzia makowski i róÂżanski (1403), A. Wolff, 288; M. Wilska, Mazowieckie srodowisko dworskie, s. 183; Eadem, Objazdy ksiecia Jaadmin - Śro Wrz 01, 2010 8:46 pm

Sędzia Nielaskarz/Nelascarius de Carwacz mąz Małgorzaty, ojciec Wojciecha, Pawła, Jana z Karwacza- musiał umrzeć najpóźniej w 1412 roku, gdyż wówczas sędzią ziemskim makowskim i rożanskim został mianowany Slawomir z Krasnego, prawnuk Sławka, a przodek licznych linii Krasińskich herbu Ślepowron (Paprocki strona 405) nusza Starszego. Struktura władzy i srodowisko dworskie na Mazowszu, w: Społeczenstwo Polski sredniowiecznej,S. K. Kuczynskiego, Warszawa 1982, s. 165.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Dzieje Różana w okresie panowania książąt mazowieckich

Janusz Grabowski
Warszawa
„Miasta ludźmi stoją
nie murami ani domami"
Nowa księga przysłów polskich, t. 2, Warszawa 1970, s. 442.
Dzieje Różana w okresie panowania książąt mazowieckich.

Pierwsze wiadomości dotyczące Różana oraz obszaru wokół tego ośrodka pochodzą z II połowy w XIV wieku[1]. Terytorium to wówczas należało do księstwa Siemowita II [2], który władał obszarem obejmującym Rawę, Ciechanów, Zakroczym, Sochaczew i Wiznę[3]. Po jego bezpotomnej śmierci w 1345 r., połowa jego księstwa - m.in. ziemia sochaczewska, wiska z ośrodkami w Wiźnie i Goniądzu oraz zakroczymska (wraz z Makowem i Różanem), przypadła bratankowi - Bolesławowi III, księciu płockiemu, synowi Wacława i Elżbiety Giedyminówny, księżniczki litewskiej[4]. Władca ten nie rządził długo terytorium makowsko-różańskim, gdyż już 20 VIII 1351 r. zginął tragicznie w bitwie pod Mielnikiem, podczas wyprawy polsko-węgierskiej przeciwko księciu litewskiemu Kiejstutowi[5]. Po jego bezpotomnej śmierci, terytorium tworzące późniejszą ziemie różańską znalazło się w posiadaniu Kazimierza Wielkiego, który we wrześniu 1351 r. przejął większą część księstwa Bolesława III, odstępując jedynie ziemie sochaczewską i gostynińską książętom czerskim: Siemowitowi III i Kazimierzowi I Trojednowicom[6]. W 1355 r. król polski przekazał m.in. Zakroczym (któremu podlegało również terytorium makowsko-różańskie) księciu mazowieckiemu Siemowitowi III[7]. Obszary te wróciły ponownie do Królestwa Polskiego w 1358 r. Po śmierci Kazimierza Wielkiego (5 XI 1370)[8], Siemowit III Trojdenowic w myśl układów zawartych z królem polskim stał się w pełni suwerennym i niezależnym władcą, przyłączając do swego władztwa Mazowsze płockie z Wyszogrodem i Płońskiem, ziemie wiską i zakroczymską wraz z Makowem i Różanem[9].
W 1373 r. w wyniku I podziału Mazowsza jego najstarszy syn Janusz I, objął wschodnią część Mazowsza tj. ziemie warszawską (z późniejszą ziemią nurską i łomżyńską), ciechanowską, wiską oraz zakroczymską (wraz z terytorium makowsko-różańskim)[10]. 23 IX 1379 r. w Płocku Siemowit III dokonał ostatecznego podziału księstwa, który miał obowiązywać po jego śmierci[11]. W wyniku wspomnianej decyzji (zatwierdzonej na ogólno mazowieckim wiecu z udziałem możnych i rycerstwa) Januszowi I przypadła dzielnica złożona z ziemi ciechanowskiej, czerskiej, liwskiej, warszawskiej, wyszogrodzkiej i zakroczymskiej wraz z terytorium makowsko-różańskim[12]. Książę Janusz I rządził tym obszarem aż do swej śmierci w 1429 r.[13] Dlatego rozwój Różana należy wiązać z Januszem I Siemowitowicem, który słusznie jest uznawany w historiografii polskiej za jednego z najwybitniejszych władców mazowieckich.
Lokacja miasta Różana nastąpiła w okresie rozwoju na Mazowsza prawa chełmińskiego oraz związana była z planowaną polityką urbanizacyjną tej dzielnicy, którą zapoczątkował na większą skalę Siemowit III (sprawujący rządy na Mazowszy w latach 1341-1381)[14]. Wiadomo, że Mazowsze (w porównaniu do Śląska, czy Małopolski) było jeszcze w połowie XIV w. obszarem mało zurbanizowanym, gdyż przeważały tu ośrodki będące formą przejściową między osadnictwem wiejskim a miejskim. Zapóźnienia w akcji lokacyjnej Mazowsza wpływało negatywnie na cały stan gospodarki tej dzielnicy i świadczyły o dystansie, jaki dzielił księstwo mazowieckie nie tylko od Śląska i państwa krzyżackiego Prusach, ale również innych ziem polskich. Duży na to wpływ miały zniszczenia wojenne, które hamowały podejmowane wcześniej próby ożywienia gospodarczego. Mazowsze położone między Polską, Litwą i zakonem krzyżackim, było szczególnie narażone w I poł. XIV w. na najazdy litewskie. Dlatego wyraźny przełom w rozwoju gospodarczym Mazowsza nastąpił w II poł. XIV w. tj. w okresie przyjaznych (opartych na dobrowolnym układzie lennym) stosunków książąt mazowieckich z królem Kazimierzem Wielkim[15]. Natomiast dla rozwoju ekonomicznego księstwa Janusza I, wyraźny przełom nastąpił na początku lat siedemdziesiątych XIV stulecia, tj. po zawarciu małżeństwa księcia z Danutą Anną Kiejstutówną[16].
Wraz z pojawieniem się przywilejów lokacyjnych dla miast mazowieckich, następowały w dotychczasowych ośrodkach (osadach targowych) procesy prowadzące do wykształcenia się nowego modelu działania prawnego, uznającego mieszczan za podmiot prawny, dysponujący immunitetem gospodarczym i sądowniczym[17]. Warto jednak pamiętać, że lokacje na Mazowszu były wielostopniowe. Składały się one z ustanowienia sołectwa, a następnie z nadania prawa chełmińskiego, niejednokrotnie później rozszerzanego i ponawianego[18]. Ten proces dotyczył również, Różana, który został lokowany w 1378 r., tj. 25 lat wcześniej niż otrzymał przywilej na pełne prawo miejskie, chełmińskie. Książęta mazowieccy od II poł. XIV w. co raz częściej przybywają do Różana. 25 VIII 1377 r. zatrzymał się w tej osadzie targowej Janusz I, gdzie wystawił m.in. dokument dla szlachetnych Stanisława, Andrzeja, Jaśka, Gardomira, Wiktora, Zbyluta, Jarosława i Świętosławowi. Książę sprzedał wymienionym rycerzom Dąbrowę zwaną Załężę leżącą w districtus różańskim[19]. Janusz I przy okazji sprzedaży tych dóbr przeniósł je na prawo niemieckie. Być może w czasie obecności w Różanie 25 VIII 1377 r. książę na prośbę mieszkańców osady, podjął decyzje o przyszłej lokacji miasta. Dlatego już 2 III 1378 r. w Warszawie, wystawił dokument, w którym zobowiązał niejakiego Pokrzywę (przyszłego wójta miasta) do przeprowadzenia lokacji tego ośrodka[20]. Analizowany dyplom rozpoczyna stereotypowa inwokacja In nomine Domini amen, po której występuje perpetuacja w brzmieniu ad rei memoriam sempiternam oraz intytulacja. Imię księcia Janusz (poprzedzone zaimkiem osobowym nos) pisano zawsze w dokumentach łacińskich jako Johannes bądź Joannes[21]. Książę otrzymał je na cześć swego wuja Janusza I, księcia raciborskiego, najstarszego brata matki Eufemii, księżniczki opawskiej, pochodzącej z bocznej linii Przemyślidów[22]. Po imieniu występuje formuła Dei gracia a następnie tytulatura: dux Visnensis, Zakroczimiensis dominus et princeps Czechonouiensis. Kolejnymi formułami, która występuje w tym dokumencie są promulgacja, rozpoczynająca się od incipitu notum facimus oraz narrację, podająca motywy wystawienia dokumentu lokacyjnego dla Różana. We wszystkich prawie dokumentach lokacyjnych wystawionych dla osad targowych leżących w północno-wschodniej części księstwa Janusza I, kancelaria używało stereotypowych sformułowań, które mówiły o zamiarach władcy polegających poprzez wykarczowanie terenów lesistych i lokacje miast zwiększenie dobrobytu księstwa. W dalszej części dokumentu jest mowa, że Janusz I powierza opatrznemu mężowi zw. Pokrzywa, przeprowadzenie lokacji na prawie chełmińskim, miasteczka Różana, leżącego w ziemi zakroczymskiej. Natomiast w dyspozycji dokumentu stwierdzono, że książę nadaje Koprzywie i jego spadkobiercom wójtostwo w Różanie wraz z 6 wolnymi łanami i 3 denarem od kar sądowych oraz ze wszystkimi użytecznościami, oraz innymi prawami z tego wynikającymi. Nadanie 6 wolnych łanów ziemi uprawnej było w skali Mazowsza sporym nadaniem, najczęściej wójtowie otrzymywali 1 do 10 łanów[23]. W wystawionym przywileju Janusz I uwolnił mieszkańców Różana od sądów wojewodów, kasztelanów, sędziów, podsędków i innych urzędników książęcych, oraz stwierdził, że nie będą oni odpowiadać tak w sprawach dużych jak i małych, mianowicie, kradzieży, zranienia, zabójstwa, obcięcia członków (przed tymi dygnitarzami i urzędnikami) lecz jedynie przed swoim wójtem. Natomiast wójt Pokrzywa tylko przed samym księciem lub jego sędzią generalnym i tylko w tedy, gdy otrzyma pozew na piśmie opieczętowany sygnetem książęcym. Dla świadectwa czynności prawnej książę rozkazał spisać dokument i przywiesić przy nim pieczęć. Dyplom został wystawiono w Warszawie, 2 III 1378 r. w obecności następujących świadków: Marcina Babki z Babic sędziego ciechanowskiego h. Dołęga[24], Niełaskarza, podczaszego ciechanowskiego, Paszka (Pawła) h. Prawda, chorążego warszawskiego[25], Stanisława Nagórkę, podkomorzego warszawskiego h. Bolesta, Floriana kanclerza ziemskiego zakroczyskiego[26] oraz Mikołaja, podkanclerzego dworu książęcego[27].
Dwadzieścia pięć lat po ustanowienia wójtostwa w Różanie, Janusz I wystawił 30 VII 1403 r. kolejny przywilej dla tego ośrodka, rozszerzający prawo miejskie[28]. Odbiorcą wspomnianego dyplomu była już rada z burmistrzem, która się zapewne ukonstytuowała w niedługim czasie po lokacji miasta. Janusz I we wspomnianym dyplomie potwierdził immunitet sądowy Różanowi, mieszkańcy mieli być sądzeni tylko przed swoim sądem (tj. wójtem i ławnikami) w sprawach tak wielkich jak i małych tj. kradzieży, zabójstwa, podpalenia obcięcia członków, gwałtu, cudzołóstwa, fałszerstwa monety, wagi i miary oraz innych przestępstw, które zostały popełnione w granicach miasta. Jeżeli zaś przestępstwa dopuści się jakiś urzędnik książęcy lub szlachetnie urodzony wówczas nie będzie on odpowiadał przed sądem miejskim, ale przed samym księciem lub jego trybunałem złożonym z baronów książęcych. Natomiast jeżeli przestępstwa dopuści się jakiś obcy człowiek, lub wieśniak z dóbr biskupich czy zakonnych wówczas będzie odpowiadał przed sądem miejskim. W zakresie spraw gospodarczych książę uwolnił mieszkańców od opłaty wszystkich cel na terytorium swego księstwa (tzn. pozwolił im przejeżdżać bez żadnych opłat przez komory celne swego władztwa), jednak zastrzegł, że gdyby udawali się z towarami do innych krajów, wówczas na granicy księstwa będą musieli ponieść stosowne opłaty. Janusz I zezwolił również wybudować w Różanie łaźnię, z której dochód będzie przysługiwał mieszkańcom oraz wójtowi. Książę zastrzegał jednak, że będzie miał prawo wraz ze swoją rodziną raz w tygodniu korzystać z tej łaźni bezpłatnie. Janusz I w wystawionym przywileju zezwolił również mieszkańcom Różana postawić postrzygalnię sukna i wagę, z której dochody będzie czerpało miasto wraz ze swoim wójtem. Analizowany dokument Janusza I rozszerzający prawa Różana został wystawiony w Ciechanowie w obecności następujących świadków: Nadbora z Opinogóry[29], chorążego ciechanowskiego, Mikołaja zw. Skuza (Skusza), podkomorzego ciechanowskiego[30], Mikołaja chorążego ciechanowskiego[31], Pawła Nagórkę, podkomorzego zakroczynskiego[32], Niełaskarza z Karwacza, sędziego różańskiego i makowskiego[33], oraz Jakuba zw. Poczta[34], podsędka ciechanowskiego. Zachowane na końcu dyplomu formuły świadczą, że został on zredagowany i spisany przez protonotariusza książęcego, Pawła Grzymisławowica z Borzewa, szefa kancelarii Janusza I[35].
Potwierdzenie i rozszerzenie lokacji Różana przyczyniło się do dalszego rozwoju miasta. Wg klasyfikacji miast mazowieckich opracowanej przez Henryka Samsonowicza, Różan został zaliczany do trzeciej kategorii[36]. Do drugiej należały m.in. Płock i Warszawa, czyli duże ośrodki miejskie. Dlatego uwzględniając wspomnianą klasyfikację należy przyjąć, że Różan był średniej wielkości miastem[37], a rozwój zawdzięczał dobremu położeniu przy jednym z głównych szlaków handlowych (zaliczanych do hanzeatyckich)[38] biegnącym z Litwy przez północne Mazowsza na zachód[39]. W okresie książęcym Różan wraz z okolicznymi miejscowości uczestniczył w wymianie handlowej, głównie z państwem zakonu krzyżackiego w Prusach[40]. W ten rejon przybywało wielu kupców, którzy nabywali tu produkty rolnicze i leśne: drewno, wosk, smoła, futerka. Głównym towarem eksportowym było wówczas drewno: wańczosz, klepka, maszty, które następnie spławiano Narwią. Eksportowano również do Gdańska, Torunia oraz innych miast wosk z lasów nadnarwiańskich. Natomiast kupcy z miast krzyżackich i szafarze zakonni dostarczali w zamian sukno, sól, konie oraz produkty luksusowe. O rolniczym charakterze Różana świadczy fakt, że działał tu (podobnie jak w innych małych miastach mazowieckich) cech rolników, skupiający mieszkańców, których głównym zajęciem było nie tylko uprawa roli, ale również nadzór nad miejskimi łąkami i pastwiskami oraz hodowla bydła[41]. Jednak w Różanie spotykamy przedstawicieli także innych cechów, m.in. postrzygaczy sukna, kowali, rybaków, piwowarów, zdunów, ślusarzy, tkaczy i postrzygaczy. Tym ostatnim Janusz II, książę mazowiecki, nadał w 1480 r. przywilej na mocy, którego pozwolił obcym kupcom sprzedawać w Różanie wełnę i sukno na łokcie (a więc detalicznie) tylko w czasie jarmarków[42]. Z zachowanych lustracji miasta Różana z 1565 r. wiadomo, że jarmarki w tym mieście odbywały się trzy razy do roku: pierwszy na św. św. Filipa i Jakuba (1 V), drugi na św. Wniebowzięcia Panny Marii (15 VIII) oraz trzeci na Wszystkich Świętych (1 XI) [43]. Natomiast dniem targowym była sobota[44]. Już po inkorporacji miasta do Korony, Różan stał się ważnym ośrodkiem handlu solą na Mazowszu[45], gdyż w 1589 r. powstał tu (drugi obok Łomży) królewski skład soli[46]. Rozwój gospodarczy Różana wpłynął bardzo pozytywnie na podniesienie edukacji i oświaty w tym mieście. Zachowały się nie tylko informacje na temat szkolnictwa elementarnego, ale również wiadomo o mieszkańcach Różana, którzy podejmowali w XV w studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie[47]. Byli to m.in. Bernard s. Marcina z Różana[48], Jan s. Stanisława z Różana[49], Marek s. Piotra z Różana (odnotowany już w 1402 r. jako student w okresie rektoratu Mikołaja Gorzkowskiego)[50], Mikołaj s. Młodosza z Różana[51], Mikołaj s. Świętosława z Różana[52], Paweł s. Mikołaja z Różana[53], Piotra s. Stanisława z Różana[54] oraz Stanisław s. Wojciecha z Różana[55]. Jednak bardziej znanym i wykształconym mieszkańcem Różana w XV w. był Maciej s. Wojciecha z Różana, pochodzącego z rodziny drobnoszlacheckiej, został odnotowany w 1433 r. w Metryce Uniwersytetu Krakowskiego, za rektoratu Tomasza z Bodzentyna[56]. W dokumencie z 14 II 1438 wystąpił jako notariusz publiczny z upoważnienia cesarskiego[57]. Najpóźniej w 1442 został pisarzem skarbu książęcego a w 1444 r. objął urząd pisarza ciechanowskiego w kancelarii Bolesława IV[58]. W pracy kancelaryjnej Maciej awansował zostając najpierw podkanclerzym, a następnie po śmierci Szczepana z Mniszewa (1452) kanclerzem mazowieckim[59]. Najpóźniej w 1449 r. objął kanonie w katedrze płockiej oraz został plebanem w Makowie[60]. Z jego inicjatywy sporządzono w 1449 r. tłumaczenie na język polski statutów koronnych a jego rola w tej pracy została uwidoczniona na początku tekstu tłumaczenia, na barwnej iluminacji wraz z autorem tłumaczenia Świętosławem z Wojcieszyna, kustoszem kolegiaty św. Jana w Warszawie[61]. W 1450 Maciej z polecenia księcia Bolesława IV dokonał przekładu na język polski zbioru statutów obejmujących statuty dla całego Mazowsza, wydane w roku 1377 i 1426 oraz statuty dzielnicy czersko-warszawskiej z lat 1387-1421[62]. Jego wykształcenie oraz praca na rzecz kancelarii książęcej pozwoliła mu również osiągnąć kolejne godności kościelne. Był on kanonikiem płockim i warszawskim, pleban w Makowie i Czersku[63]. Po śmierci Bolesława IV nadal sprawował urząd kanclerza dworskiego. Z jego inicjatywy podjęto w kancelarii książąt mazowieckich wielką pracę polegającą na przepisaniu dawnych, zniszczonych ksiąg Metryki Mazowieckiej z czasów Janusza I Janusza I i Bolesława IV[64].
Różan w okresie książęcym był stolicą ziemi różańskiej, w skład której wchodziły dwa powiaty różański i makowski. Obszar tej obejmował 922 km2[65]. Jeżeli chodzi natomiast o organizacje kościelną to miasto to należał do diecezji płockiej; początkowo do archidiakonatu płockiego, a następnie (od 1443 r.) do archidiakonatu pułtuskiego (dekanat pułtuski)[66]. Herbem miasta była róża, która nawiązuje do nazwy ośrodka. Jednak nie zachowały się do naszych czasów najstarsze odciski pieczęci miejskiej. Wg. Mariana Gumowskiego najstarszy ślad pieczęci miejskiej znajdował się w Archiwum Państwowym w Gdańsku i pochodził z 1436 r. Miał on średnicę 45 mm, ale już wówczas (tj. przed wojną) napis był nieczytelna[67]. Jeżeli chodzi o późniejsze odciski pieczęci miejskiej (pochodzące z XVI w.) to wyobrażają one rozetę sześciolistną; napis w otoku jest zatarty i nie czytelny. Znamy także odcisk pieczęci miejskiej z XVII w., która ma na tarczy różę pięciolistną, a w otoku napis: SIGILLVM CONSVLARE CIVITATIS ROZANIE. Z początku XVIII wieku pochodzi pieczęć wójtowską, ale nie nosi herbu miejskiego, lecz herb prywatny ówczesnego burmistrza. Gumowski odnalazł również inne odciski pieczęci Różana m.in. przy dokumentach z 1727, 1769 i 1781 r. Znana mu była również pieczęć radziecka z końca XVIII w., która miała na rokokowej tarczy pięciolistną rozetę, a w otoku napis: PIECZĘĆ URZĘDU RADZIECKIEGO MIASTA I. K. M. ROZANA* (średnica 55mm). Znajdowała się ona przy dokumencie z 1792 r.
Powracając natomiast do dziejów politycznych Różana i ziemi różańskiej należy wspomnieć, że po śmierci Bolesława IV w 1454 r.[68], władza na tym terytorium przypadła synom zmarłego księcia: Konradowi III Rudemu, Januszowi II, Bolesławowi V i Kazimierzowi II. Byli oni jeszcze niepełnoletni, dlatego w ich imieniu władzę sprawowała ich babka, księżna Anna, a po jej śmieci matka Barbara[69]. Książęta dokonali podziału spuścizny po ojcu dopiero w kwietniu 1471 r.[70] W wyniku tego podziału m.in. Maków i Różan przypadły Januszowi II, natomiast Zakroczym Bolesławowi V. W ten sposób po raz pierwsze zaczęła przebiegać granica pomiędzy ziemią zakroczymską a terytorium różańsko-makowskim[71]. Janusz II Bolesławowic był związany z Różanem, gdzie często przybywał. Książę zmarł również w tym mieście 16 II 1495 r.[72] Po jego śmierci ciało sprowadzono w uroczystym kondukcie do Płocka, gdzie został pogrzebany w tamtejszej katedrze[73].
Warto w tym miejscu wspomnieć, że z Różanem był związany Hieronim (Jarosz) Łoski, naturalny syn księcia mazowieckiego Konrada III Rudego. Jego matką była Anna Łoska h. Rogala, faworyta księcia mazowieckiego. Hieronim był (1512) altarystą w kolegiacie św. Jana Chrzciciela w Warszawie, a potem (przed 1520 r.) został altarystą w Makowie. Przed 4 III 1526 r. otrzymał od Janusza III zapis na dochodach z cła mostowego w Różanie[74]. O jego bliskich kontaktach z Januszem III świadczy fakt, że został wymieniony w testamencie księcia z 4 III 1526 r.[75] 24 V 1526 r. otrzymał od Anny Konradówny potwierdzenie posiadanego czynszu z cła mostowego na Narwi w Różanie[76]. Po inkorporacji Mazowsza do Korony, król Zygmunt I 21 IV 1527 r. potwierdził mu posiadania tego dochodu[77].
Po bezpotomnej śmierci Janusza II (16 II 1495) ziemię różańską odziedziczył jego najstarszy brat Konrad III Rudy (jedyny wówczas żyjący Piast mazowiecki)[78]. Po jego śmierci w 1503 r.[79] rządy w księstwie mazowieckim, zaczęła sprawować wdowa Anna z Radziwiłłów, gdyż synowie księcia Janusz i Stanisław byli jeszcze małymi dziećmi. Dopiero w 1517 r. książęta przejęli władze w Księstwie mazowieckim, jednak nie dokonali podziału i rządzili jako tzw. bracia niedzielni. W 1524 r. zmarł Stanisław[80] a niecałe dwa lata później, w 1526 r. Janusz III, ostatni już w linii męskiej przedstawiciel Piastów mazowieckich[81]. Po jego śmieci na krótko rządy na Mazowszu objęła siostra Janusza III - Anna Konradówna, która wbrew prawu lennemu nadal wystawiała dokumenty pod pieczęcią zmarłego brata Janusza III[82]. Krótki okres rządów Anny „ostatniej władczyni Mazowsza", zakończył się wraz z przybyciem do Warszawy (pod koniec sierpnia) króla Zygmunta I, który po uroczystym pogrzebie ostatniego Piasta mazowieckiego Janusza I inkorporował do Korony Mazowsze. Król odebrał również we wrześniu 1526 r., przysięgę hołdowniczą od przedstawicieli szlachty mazowieckiej[83]. Po ostatecznej inkorporacji Mazowsza do Korony Różan został miastem Jego Królewskiej Mości; starostwem grodowy w województwie mazowieckim[84].

Pieczęć Janusza I, księcia mazowieckiego
Aneks
Dokument nr 1

Warszawa, 2 marca 1378 r.
Janusz I, książę wiski, warszawski, zakroczymski, pan i władca ciechanowski nadaje przywilej lokacyjny miastu Różan i powierza roztropnemu mężowi zw. Pokrzywa, przeprowadzenie całego procesu lokacji miasta na prawie chełmińskim. Pokrzywa otrzymuje również wójtostwo w Różanie wraz z 6 wolnymi łanami oraz dochodami z kar sądowych.
Or. nieznany.
Kop. 1. nie zachowane obecnie Księgi ziemskie różańskie. Wpis 29 grudnia 1530.
Kop. 2. Warszawa, AGAD, Varia Oddz. I, sygn. 7, k. 26v-27v, wg odpisu z kop. 1. w transumpcie króla Zygmunta I z daty; Kraków, 26 września 1535 i wypisie z ksiąg różańskich z 12 VI 1546 r.
Wyd. NKDMaz. III, nr 200.

In nomine Domini amen. Ad rei memoriam sempiternam. Nos Johannes Dei gracia dux Visnensis [Varshoviensis][85], Zakroczimiensis dominus et princes Czechonoviensis notum facimus, quibus expedit, iniversis, tam presentibus, quam futuris, harum noticiam litterarum habituris, quod volentes per extirpacionem nemorum et solvarum et locacionum civitatum nostri principatus ampliari, et indesinenter augeri, extunc provido viro dicto Coprziwa, nostro fideli dilecto oppidum, quod appelari et nominari debet Rozan, sittum in terra [Zakroczimiensi][86] iure Tevtonico Chelmensi concedimus locandi plenam facultatem dantesque sibi et suis legittimis successoribus advocacie expresse adicienstes, videlicet sex mansos liberos et tercium denarium de qualibet re iudicata cum omnibus et singulis utilitatibus, fructibus, censibus qui nunc sunt et in posterum prebebuntur, quos et quas ad dictam advocaciam decrevimus pertinere, per ipsum Coprzivam et suos heredes atque legittimos successors iure hereditario possidendam, tanendam, habendam, donandam, commutandam, absolventesque predictam advocaciam, necnon incollas universos dicti oppidi nostri ob omnibus potestatibus et iudiciis nostri ducatus, scilicet pallatini, castellanorum, iudicum, subiudicum, ministerialiumque eorundem ita, quod coram ipsis, vel coram aliquo pro causis tam magnis, quam parvis, ut puta furti, sanguinis, homicidii, mutilacionis membrorum et aliis quibuscunque causis cittati fuerint, nemini respondebunt, sed tantummodo incole dicti oppidi coram ipsorum advocato, advocatus vero et suis successores legittimi nisi coram nobis, aut iudicio nostro generali, dum tamen per nostram litteram nostro sigillo consignatam fuerit evocatus, tunc de se querulantibus non aliter, quam iure suo Tevtonico Chelmensi ad obiecta cuilibet sint astricti respondere. In causis autem capitalibus et criminalibus preffato advocato et suius legittimis heredibus atque legittimis successoribus predicti oppidi Rozan[87] iudicandi, sententiandi, puniendi, condemnandi damus et conferimus et elargimur plenariam facultatem. In cuius rei testimonium presens privilegium scribi fcimus et nostri sigilli appensione iussimus communiri. Actum et datum Varschovie[88], feria tercia Carnisprivi sub anno Domini millesimo tricentesimo septuagesimo octavo, presentibus his testibus dominis: Martino iudice[89], Nyelaskarzecz subpincerna Czechinoviensibus[90], Paskone vexillifero[91], Stanislao sucamerario Warschoviensisbus[92], Floriano cancellario Zakroczimiensi[93], Nicolao vicecancellario curie nostre, qui presencia habuit in commissis et aliis quamplurimis fidedignis[94].
Dokument nr 2
30 VII 1403 Ciechanów
Janusz [I Starszy], książę mazowiecki i ruski oraz pan i dziedzic czerski, nadaje mieszkańcom Różana nowe prawa i przywileje.
Or. nie znany.
Kop. 1. AGAD, Różańskie grodzkie relacje oblaty, nr 3, k. 778v-779v. Wpis do ksiąg grodzkich transumptu Zygmunta III, króla z daty: Warszawa 20 IV 1613 r., który potwierdza dokument Stefana Batorego, króla z daty: Warszawa 20 XII 1579 r., który potwierdza dokument Zygmunta Augusta, króla z daty: Warszawa 24 X 1566 r., który potwierdza na podstawie wypisu z ksiąg ziemskich różańskich dokument Janusza I z 30 VII 1403 r. dla Różana. Tytuł: Confirmatio cum ingrossatione libertatum oppidi Rozan. Wpis na prośbę Jana Glingorskiego, burmistrza Różana i starszego cechu rolników w tym mieście.
Kop. 2. AGAD, Zbiór Ignacego Kapicy Milewskiego (Kapicjana) 60, s. 214-123. Uwierzytelniona kopia wpisu do ksiąg grodzkich łomżyńskich z daty: Łomża 7 III 1588, wg wypisu z ksiąg ziemskich różańskich z daty: Różan 13 VI 1580 r. (na prośbę Tomasza Zbitkowskiego burmistrza Różana i rajców Wawrzyńca z Gaworowa i Wawrzyńca Twardowskiego), transumptu Stefana Batorego, króla z daty: Warszawa 20 X 1579 r., który potwierdza dokument Zygmunta Augusta z daty: Warszawa 24 X 1566, na podstawie wypisu z ksiąg ziemskich różańskich dokumentu Janusza I z 30 VII 1403 r. Tytuł Actum Lomza in curia regia. Feria secunda post dominicam Invocavit proxima, anno Domini millesimo quingentesimo octuagesimo octavo. Coram generoso Gregorio Thiszka vice capitaneo Lomzensi. Wpis na prośbę mieszczan i mieszkańców Różana.
Wyd. W. H. Gawarecki, Pamiętnik historyczny płocki, Warszawa 1828, s. 91-95; z błędami i opuszczeniami oraz brakiem inwokacji, perpetuacji oraz formuły końcowej dokumentu.
Uw. Ze względu na opuszczenia w tekście kop. nr 1, dokument został opublikowany na podstawie kop. nr 1 i nr 2.

In nomime Christi amen. Ad rei memoriam sempiternam. Joannes Dei garcia dux Masoviae et Russie terrarum dominus et haeres Czirnensis, notum fore volumus, tam presentibus, quam futuris, praesencium literarum notitiam habituris, quibus expedit generaliter universis. Quod summopere cupientes bona ducatus nostri incessanter ampliare, et specialiter civitatem nostram Rosanensem, et inhabitatores ipsius civitatis locatos et locandos, nostra pietate ducali consveta et praerogativa, singulari visitare, ut ipsa civitas illustrata libertatibus et iuribus inferius annotatis et descriptis, eo aptius et celerius possit collocari, et in uberiores fructus deduci et converti. Iura inferius descripta et notata, omnibus incolis sive inhabitatoribus praedictae civitatis Rosanensis ut praemissum est, locatis et locandis, gratiose duximus concedenda, et per praesentium tenorem concedimus eisdem civibus sive civitatis Rosanensis inhabitatoribus per nos et successores nostros temporibus perpetuis inconcusse, et inviolabiliter observanda. Damus igitur et hactenus gratiose conferimus civibus Rosanensibus ante annotatis, in omnibus causis tam magnis, quam parvis, videlicet furti, homicidii, incendii, membrorum mutilacionis, violentiae, stupri, falsae metrete, ponderis et mensurae, ceterisque viciis quibuscunque nominibus nuncupentur, iuxta excessum malefactorum et maleficiorum in graniciis et metis praedictae civitatis, nec non inter homines praedictae civitatis ad eam civitatem pertinentes, iudicandi, sentenciandi, puniendi et condemnandi, plenam et omnimodam potestatem, prout ipsorum ius originale Theutonicum Culmense, in omnibus suis punctis, articulis, condicionibus et clausulis univeris postulat, et requirit. Verum tamen hac conditione interclusa: si quod absit aliquem ex nobilibus et militibus quibuscunque dominii nostri scelus aliquod ex praemissis vel aliis quibusvis in civitate nostra iam descripta contigerit perpetrare, vel in metis civitatis eiusdem, ad iudicium civile iudicaturi minime attrahantur, quos magnificentia nostra per nos aut barones residentes nostro pro tribunali discernere reservavit. Si vero in aliquo maleficio peragendo aliquis extraneus, puta: militaris, rusticus, episcopalis, et monachalis, per homines dictae civitatis detineri voluerit, ipso iudicio civili iudicetur. Si vero peracto maleficio idem extraneus, ut praedicitur detentioni praedictorum civium effugerit, et iuri civili antedicto parere noluerit. Extunc causa de ipso more solito iudicialiter deffinita, [s. 779] tamdiu malefactor ingressu civitatis et granitierum eiusdem carebit libero, donec realis et debita satisfaccio per eundem malefactorem peracta fuerit civitati memoratae. Alioquin si malefactor huiusmodi contumax et rebellis in ipsa civitate et granitiis suis per predictos cives, quandocunque temporibus vitae suae potuerit detineri, iuxta excessum ipsius, et delictum, quemadmodum ius civile ipsum determinaverit puniatur. Praeterea homicidio, quod absit, inter dictos homines civiles occurente, sine aliquo impedimento nostrorum procuratorum, tam in corpore eorum, quam in bonis et rebus quibuscunque more solito et consueto civili iudicentur. Item deinceps memoratis civibus nostris, per omnia loca theloneorum, damus sine omni exactione thelonei in dominio nostro transitum liberum et securum, puta a theloneis in terra nostra Masoviensi institutis, sic quod per ipsa loca theloneorum cum ipsorum propriis mercibus et institoriis libere transibunt, toties quoties ipsis videbitur expedire. Hac tamen conditione interclusa, quod cum extra metas ducatus nostri Masoviensis cum mercibus suis antedictis versus partes alienas, quandocunque extenderint interderint proficisci et transire, tunc thelonea nostra iuxta consvetudinem ante vigentem [in] nostro dominio et ducatu dare et solvere tenebuntur. Item damus et gratiose conferimus praesentibus, inhabitatoribus Rosanensibus preconceptae civitatis balneum liberum, et ab omni prorsus [nostra] exactione solutum, pro utititate praedictae civitatis et ipsius rectorum erigendi et construendi, et per ipsam civitatem seu rectores pacifice et quiete possidendi. Ita tamen, quod nostro et successorum nostrorum familia unum diem balneandi, in eodem sine exacione alicuius pecuniae, in septimana qualibet reservamus. Praeter damus et presentis scripti patrocinio approbamus, praedictae civitati et eius civibus, qui pro tempore fuerint rasorium, vulgariter p o s t r z y g a l n i a nuncupatum, de quo rasorio praedictae civitatis cives singulis annis perpetuisque temporibus censum solvi consuetum recipiant, et pro utilitate eiusdem civitatis ipsius convertant. Interea attribuimus saepius repetitae civitatis inhabitatoribus stateram [sive pondus], quod in vulgari lingua w a g a dicitur, sic quod ab eodem pondere ad utilitatem et meliorationem dictae civitatis censum solvi consuetum tollent, recipient, et sine omni impedimento nostro levabunt. Harum quibus nostrum maius sigillum est appensum testimonio literarum. Actum et datum in Ciechanow[95], feria secunda post festum beati Jacobi Apostoli proxima, sub anno Domini millesimo quadringentesimo tertio, praesentibus viris strenuis et nobilibus Nadborio de Opinogora vexillifero[96], Nicolao dicto Skuza succamerario Ciechanoviensibus[97], Nicolao vexilifero[98], Paulo dicto Nagorka succamerario Zakroczimensibus[99], Nielascario iudice Rosanensi nec non Macowiensi[100], Jacobo dicto Poczta subiudice Ciechanoviensi[101] fidelibus et aliis quam plurimis fide ignis testibus ad praemissa. Scriptum per manus Pauli Plocensis et Varschouiensis maioris canonicii, qui presentia habuit in comissis[102].

________________________________________
[1] Różan (określany w źródłach XIV-XVI wiecznych jako Rosan, Rozan, Rozhan, Roszan) jest położony na pograniczu Wysoczyzny Ciechanowskiej, Równiny Kurpiowskiej i Doliny Dolnej Narwi, na prawym brzegu Narwi. We wczesnym średniowieczu istniała tu osada o czym świadczą m.in. znaleziska ceramiki oraz ślady dawnych okopów. Na temat nazwy miasta zob. m.in.: K. Zierhoffer, Nazwy miejscowe północnego Mazowsza, Wrocław 1957, s. 323; S. Rospond, Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław 1984, s. 331; K. Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław 1980, s. 206.
[2] Zdaniem A. Wolffa, Ziemia makowsko-różańska za książąt mazowieckich, w: Maków Mazowiecki i ziemia makowska, pod red. A. Słoniowej, Warszawa 1984, s. 36, terytorium makowsko-różańskie przez długi czas dzieliło losy terytorium podległego Zakroczymowi.
[3] J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty książąt mazowieckich w latach 1341-1381. Ośrodki zarządzania i kultury, Warszawa 1999, 26.
[4] Ibidem, s. 27.
[5] O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 449; J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 30.
[6] Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2, Dokumenty z lat 1248-1355, wyd. I. Sułkowska-Kurasiowa i S. Kuraś przy współudziale K. Pacuskiego i H. Wajsa, Wrocław 1989, nr 314 (dalej NKDMaz.); J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 30.
[7] A. Wolff, Tablica podziałów Mazowsza w latach 1370-1526, w: Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370-1526, Wrocław 1962.
[8] K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań - Wrocław 2001, s. 165.
[9] J. Grabowski, Kancelaria i dokumenty, s. 37.
[10] I. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 263; H. Samsonowicz, A. Supruniuk, Dzieje polityczne (połowa XIV - początek XVI w.), w: Dzieje Mazowsza, s. 275.
[11] NKDMaz., cz. 3, Dokumenty z lat 1356-1381, wydali I. Sułkowska-Kuraś i S. Kuraś. Indeks osób i miejscowości oprac. K. Piętka, Warszawa 2000, s. nr 216. Dokument w tym wydawnictwie został umieszczony pod złą datą 25 II 1379 r., zob. J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 262, przyp. 4.
[12] NKDMaz. III, nr 216.
[13] B. Sobol, Janusz I Starszy (ok. 1329-1429), książę mazowiecki, PSB, t. 10, 1962-1964, s. 581.
[14] Problematykę lokacji na prawie niemieckim zw. chełmińskim na Mazowszu omawiają m.in.: S. Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959; S. Russocki, Etapy lokacji miejskich na Mazowszu w XIV-XV w., PH, t. 55, 1964, z. 2, s. 189-195; J. Senkowski, Skarbowość Mazowsza od końca XIV wieku do 1526 roku, Warszawa 1965; A. Borkiewicz-Celińska, Osadnictwo Zawkrza w okresie książęcym, w: Studia i materiały do dziejów ziemi zawkrzeńskiej, pod red. J. Antoniewicza, Warszawa 1971, t. 1, s. 37-38; M. Gołębiowski, Lokacje miast na prawie chełmińskim, w: Księga Pamiątkowa 750-lecia prawa chełmińskiego, pod red. Z. Zdrójkowskiego, t. 1, Toruń 1990, s. 229-333; H. Samsonowicz, Gospodarka i społeczeństwo (XIII-początek XVI w.), w: Dzieje Mazowsza, s. 339-393; J. Grabowski, Najstarsze przywileje książąt mazowieckich dla Szreńska, w: „Średniowiecze Polskie i Powszechne", red. I. Panic, J. Sperka, t. 4, Katowice 2007, s. 117-135.
[15] Siemowit III i Kazimierz I Trojdenowice złożyli hołd królowi polskiemu najprawdopodobniej w II poł. 1352 r., zob. J. Grabowski, Między Polską, Luksemburgami, Litwą a Zakonem Krzyżackim. Uwagi nad zhołdowaniem Mazowsza przez Kazimierza Wielkiego, w: Europa środkowa i wschodnia w polityce Piastów, Toruń 1997, s. 121-138; H. Samsonowicz, A. Supruniuk, Dzieje polityczne (połowa XIV-początek XVI w.), w: Dzieje Mazowsza, s. 262-263.
[16] Małżeństwo to zostało zawarte pomiędzy rokiem 1371-1373, zob. J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 39; J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań - Wrocław 1999, s. 218.
[17] H. Samsonowicz, Gospodarka i społeczeństwo, w: Dzieje Mazowsza, s. 363.
[18] S. Russocki, op. cit., s. 189; S. Pazyra, op. cit., s. 157, 262, H. Samsonowicz, Gospodarka i społeczeństwo, w: Dzieje Mazowsza, s. 363. W połowie XIV wieku działo na Mazowszu tylko kilkanaście miast lokowanych m.in.: Ciechanów, Czersk, Gąbin, Jeżów, Mogielnica, Łowicz, Płock, Pułtusk, Rawa, Sierpc, Wiskitki i Warszawa[18]. Natomiast w II poł. XIV w oprócz Różana lokowano m.in., Czerwińsk, Gostynin, Kuczbork, Nasielsk, Nowy Dwór, Ostrołękę, Mszczonów, Sochaczew Szreńsk, Warkę, Wyszogród.
[19] NKDMaz. III, nr 287. Na temat znaczenia districtus w źródłach średniowiecznych dotyczących Mazowsza zob. A. Wolff, Studia, s. 11-14.
[20] NKDMaz. III, nr 200.
[21] M. Wilska, Książę Janusz I Starszy, Warszawa 1986, s. 7; J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 274.
[22] J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 274, przyp. 48.
[23] S. Pazyra, op. cit., s. 213-261; A. Wolff, Ziemia makowsko-różańska, s. 50-51.
[24] K. Pacuski, Współpracownicy księcia Janusza I na początku jego rządów, KH, t. 90, 2003, nr 1, s. 52-53.
[25] Ibidem, s. 54-55.
[26] J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 304-306.
[27] Ibidem, s. 303-304.
[28] W. H. Gawarecki, Pamiętnik historyczny płocki, Warszawa 1828, s. 90-95.
[29] M. Wilska, Mazowieckie środowisko dworskie Janusza Starszego. Studium społeczne, Warszawa 1977 (mpis w IH PAN w Warszawie), s. 182.
[30] Ibidem, s. 174.
[31] Ibidem, s. 170.
[32] Ibdem, s. 186.
[33] Ibidem, s. 183
[34] Ibidem, s. 142-143.
[35] Na jego temat zob. m.in.: S. M. Szacherska, T. Żebrowski, Paweł z Borzewa h. Pomian, kanonik płocki i warszawski, kanclerz księcia Janusza I, PSB, t. 25, s. 376-377; A. Radzimiński, Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w., Toruń 1993, s. 121-122.
[36] H. Samsonowicz, Gospodarka i społeczeństwo, w: Dzieje Mazowsza, s. 393.
[37] Por. wielkość i znaczenie Różana z innymi miastami w Polsce ok. 1500 r., M. Bogucka, H. Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przed rozbiorowej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1986, s. 113-119.
[38] W. Szulist, Ważniejsze szlaki handlowo-komunikacyjne województwa mazowieckiego XVI - XVII w., „Rocznik Mazowiecki", t. 6, 1976, s. 338-339, 349-350.
[39] H. Samsonowicz, Gospodarka i społeczeństwo, w: Dzieje Mazowsza, s. 345.
[40] Zob. na ten temat m.in.: H. Samsonowicz, Struktura handlu gdańskiego w pierwszej połowie XV wieku, PH, t. 53, 1962, z. 695-713; Idem, Gospodarka i społeczeństwo, w: Dzieje Mazowsza, s. 346-357; M. Biskup, Przeobrażenia w handlu i rzemiośle, w: Historia Gdańska, t. 1, red. E. Cieślak, Gdańsk 1985, (wyd. 2), s. 508-510; J. Sarnowsky, Die Wirtschaftsführung des Deutschen Ordens in Preussen (1382-1454), Köln-Wien 1993; W. Sieradzan, Sąsiedztwo mazowiecko-krzyżackie w okresie przemian politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1411-1466, Toruń 1999, s. 160-194.
[41] Idem, Gospodarka i społeczeństwo, w: Dzieje Mazowsza, s. 360.
[42] AGAD, MK 6, k. 133; A. Wolff, Ziemia makowsko-różańska, s. 65.
[43] Lustracje województwa mazowieckiego 1565, cz. II, wyd. I. Gieysztorowa i A. Żaboklicka, Warszawa 1968, s. 128. W XVII w. przybył jeszcze czwarty jarmark na św. Jana Chrzciciela (24 VI), zob. Lustracja województwa mazowieckiego z 1660-1661, cz. 2, wyd. A. Wawrzyńczyk, Warszawa 1989 , s. 153.
[44] Na temat targów mazowieckich zob. S. Russocki, Uwagi o polityce targowej książąt mazowieckich w XIV i XV w., PH, t. 51, z. 2, s. 275-283.
[45] A. Bartoszewicz, Handel solą na Mazowszu w XV i XVI wieku, „Rocznik Mazowiecki:", t. 18, 2006, s. 60.
[46] Ibidem, s. 61.
[47] Zob. S. K. Kuczyński, Rozwój kultury na Mazowszu (połowa XIII-początek XVI w.), w: Dzieje Mazowsza, s. 499; Metryka Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1400-1508, wydali A. Gąsiorowski, T. Jurek przy współpracy R. Grzesia, t. 2, Kraków 2003, s. 416-417.
[48] Metryka Uniwersytetu, t. 1, s. 296. Odnotowany w 1462 r. jako student w okresie rektoratu Arnolda z Mierzyńca.
[49] Ibidem, s. 121. Odnotowany w 1423 r. jako student w okresie rektoratu Jana z Radonchoniec.
[50] Ibidem, s. 48.
[51] Ibidem, 163. Odnotowany jako student w 1433 r. w okresie rektoratu Tonasza z Bodzentyna.
[52] Ibidem, s. 131. Odnotowany w 1426 r. jako student w okresie rektoratu Andrzeja z Kokorzyna.
[53] Ibidem, s. 487. Odnotowany w 1490 r. jako student w okresie rektoratu Macieja z Kobylina.
[54] Ibidem, s. 173. Odnotowany jako student w 1436 r. w okresie rektoratu Jana z Jastrzębia.
[55] Ibidem, 115. Odnotowany w 1422 r. jako student w okresie rektoratu Aleksandra księcia mazowieckiego.
[56] Ibidem, s. 163.
[57] Zbiór dokumentów i listów miasta Płocka, t. 1 1065-1495, wyd. S. M. Szacherka, Warszawa 1975, t. 1, nr 125.
[58] A. Wolff, Ziemia makowsko-różańska, s. 77.
[59] I. Sułkowska-Kurasiowa, A. Wolff, Maciej z Różana (ok. 1420-1467), kanclerz księcia mazowieckiego Bolesława IV, PSB, t. 19, s. 35-36; J. Grabowski, Intelektualiści w kancelarii książęcej na Mazowszu w XIV i pierwszej poł. XV w. Ze studiów nad elitą umysłową na ziemiach polskich., w: Genealogia. Stan i perspektywy badań nad społeczeństwem Polski średniowiecznej na tle porównawczym, pod red. J. Pakulskiego i J. Wroniszewskiego, Toruń 2003, s. 227-228.
[60] A. Radzimiński, op. cit., s. 91.
[61] Kraków, Biblioteka Czartoryskich, rkps 1418 IV, s. 2-82; Prawa polskie Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły przełożone na język polski przez Świętosława z Wojcieszyna r. 1449, Kórnik 1877 (przedruk homograficzny). Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Świętosławów, wyd. F. Piekosiński, AKP, t. 3, 1895, s. 221-334. Całość statutów koronnych oraz statutów mazowieckich przepisał Mikołaj Bogusławowic Suledo, pisarz i burmistrz warecki; E. Potkowski, Książka w mieście polskim XV w. /w:/ Czas - Przestrzeń - Praca w dawnym miastach. Studia ofiarowane Henrykowi Samsonowiczowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, Warszawa 1991, s. 272; E. Suchodolska, Wizerunki książąt mazowieckich w tzw. Kodeksie Świętosławów, w: Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, red. R. Michałowski, Warszawa 1997, s. 379-389.
[62] S. Russocki, Z badań nad statutami książąt mazowieckich z XIV i XV wieku, Cz. P-H, t. 8, 1956, z. 2, s. 228-229; S. Russocki, K. Pacuski, Ustrój polityczny i prawo, w: Dzieje Mazowsza, s. 435-438.
[63] I. Sułkowska-Kurasasiowa, A. Wolff, Maciej z Różana, s. 35; A. Radzimiński, Prałaci i kanonicy, t. 2, s. 91.
[64] Księgi te zachowały się jako Metryki Koronna, nr 3, 4; A. Wolff, Metryka, s. 52-54; Inwentarz Metryki Koronnej, opr. I. Sułkowska-Kurasiowa, M. Woźniakowa, Warszawa 1975, s. 243.
[65] Atlas historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, pod red. W. Pałuckiego, Warszawa 1973, (dalej Atlas), s. 45, 60.
[66] Zob. na ten temat m.in.: T. Żebrowski, Zarys diecezji płockiej, Płock 1976; Idem, Kościół (XIV - początek XVI w.), w: Dzieje Mazowsza, s. 447-487; Atlas, s.
[67] Na temat herbu miasta Różan zob. M. Gumowski, Herby miast województwa warszawskiego, Warszawa 1938, [Odbitka z „Miesięcznika Heraldycznego"], s. 51.
[68] O. Balzer, op. cit., s. 522.
[69] J. Tegowski, Anna i Barbara - księżne mazowieckie z XV wieku. Przyczynek do genealogii Pisatów mazowieckich, w: Społeczeństwo i polityka do XVII wieku, Olsztyn 1994, s. 97-104; zob. również W. Sobociński, Historia rządów opiekuńczych w Polsce, Cz. P-H, t. 2, 1949.
[70] Iura Masovia Terrestria (Pomniki dawnego prawa mazowieckiego ziemskiego), oprac. J. Sawicki, t. 1, Warszawa 1972, nr 126.
[71] A. Wolff, Ziemia makowsko-różańska, s. 39.
[72] K. Jasiński, Rodowód Piastów mazowieckich, Poznań-Wrocław 1998 [2008], s. 188.
[73] Ibidem.
[74] Warszawa, AGAD, ASK, Oddz. I, nr 40, k. 117v.
[75] J. Tęgowski, Testament ostatniego Piasta, s. 83, przyp. 19.
[76] AGAD, Varia 30, k. 6.
[77] Tamże, MK 40, s. 610, tytuł: Donacio thelonei pontalis Rozanensis supra fluvium Narew honorabili Hieronimo Lossky.
[78] B. Sobol, Janusz II, książę mazowiecki, PSB, t. 10, s. 582-583.
[79] B. Sobol, Konrad Rudy III (ok. 1448-1503), książę mazowiecki, PSB, t. 12, s. 595-597; Piastowie. Leksykon biograficzny, pod red. S. Szczura i K. Ożoga, Kraków 1999, s. 336-338.
[80] Stanisław Konradowic zmarł 8 VIII (tuż przed północą) 1524 r., K. Jasiński, Okoliczności śmierci ostatnich książąt mazowieckich, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego", nowej serii, t. 3 (14), s. 50.
[81] Janusz Konradowic zmarł w nocy z 9 na 10 marca 1526 r., Ibidem.
[82] S. K. Kuczyński, Pieczęcie książąt mazowieckich, Wrocław 1978, s. 386-388; Na temat Anny Konradówny, która później poślubiła Stanisław Odrowąża ze Sprowy, zob. m.in.: F. Bostel, Ostatnia księżna mazowiecka. Nieużyte materiały, KH, t. 6, 1892.
[83] Zob. IMT, t. 3, wyd. J. Sawicki, Warszawa 1974, nr 258, 261, 262.
[84] Na temat późniejszych dziejów Różna zob. m.in.: M. Babiński, T. Lipieński, Starożytna Polska, Warszawa 1843, t. 1, s. 538-540. Natomiast kartografię miasta omawiają A. Bartoszewicz, H. Bartoszewiczm Kartografia miast Mazowsza i ziemi dobrzyńskiej do końca XIX wieku, Warszawa-Oultusk 2006, s. 126-127, 242-243.
[85] Brak w NKDMaz. III, nr 200.
[86] Ibidem, wydawcy przyjęli Czechono(ouiensi).
[87] Różan, miasto w woj. mazowieckim.
[88] Warszawa pełniła w tym czasie obok Czerska rolę naczelnego grodu w księstwie Janusza I.
[89] Marcin Babka z Babic sędzia ciechanowski (1375), wojewoda mazowiecki (1385-1391 h. Dołęga; A. Wolff, Studia, 293; M. Wilska, Mazowieckie środowisko, s. 167; K. Pacuski, Współpracownicy księcia Janusza I, s. 52-53.
[90] Niełaskarz podstoli ciechanowski (1378), NKDMaz. III, s. 335.
[91] Paszek (Paweł) z Radzanowa i Niszczyc, s. Chwalisława h. Prawda, chorąży warszawski (1376-1388), starosta bełski (1388-1394), chorąży płocki (1390-1408); M. Wilska, Mazowieckie środowisko dworskie, s. 192; A. Supruniuk, Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374-1426), Warszawa 1998, s. 225-227.K. Pacuski, Współpracownicy księcia Janusza I, s. 54-55.
[92] Stanisław Nagórka h. Bolesta, podkomorzy warszawski (1350-1381), A. Wolff, Studia, s. 293; M. Wilska, Mazowieckie środowisko dworskie, s. 208.
[93] Florian kanclerz ziemski zakroczymski (1375-1377), kapelan książęcy; M. Wilka, Mazowieckie środowisko dworskie, s. 139; J. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 304-306.
[94] Mikołaj z Płocka, podkanclerzy książęcy; M. Wilka, Mazowieckie środowisko-dworskie, s. 178. Grabowski, Kancelarie i dokumenty, s. 303-304.
[95] Ciechanów, miasto pow. w woj. mazowieckim.
[96] Nadbor z Opinogóry k. Ciechanowa s. Nadbora z Chamska, chorąży ciechanowski (1397-1420), cześnik ciechanowski (1421-1433), M. Wilska, Mazowieckie środowisko dworskie, s. 182.
[97] Mikołaj zw. Skuza, Skusza z Nieborzyc w pow. sąchockim, podkomorzy ciechanowski, podstoli zakroczymski (1381-1398), podkomorzy ciechanowski (1400-1413); A. Wolff, Studia, s. 293, M. Wilska, Mazowieckie środowisko dworskie, s. 174.
[98] Mikołaj, chorąży zakroczymski, (1403), A. Wolff, Studia, s. 292, M. Wilska, Mazowieckie środowisko dworskie, s. 170.
[99] Paweł Nagórka h. Bolesta, podkomorzy warszawski (1381-1393), podkomorzy zakroczymski (1401-1403), A. Wolff, Studia, s. 294-295; M. Wilska, Mazowieckie środowisko-dworskie, s. 186.
[100] Niełaskarz z Karwacza w pow. przasnyskim, sędzia makowski i różański (1403), A. Wolff, Studia, s. 288; M. Wilska, Mazowieckie środowisko dworskie, s. 183; Eadem, Objazdy księcia Janusza Starszego. Struktura władzy i środowisko dworskie na Mazowszu, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, pod red. S. K. Kuczyńskiego, Warszawa 1982, s. 165.
[101] Jakub (Jakusz) z Czernic i Miszewa w z. ciechanowskiej h. Luba, podsadek ciechanowski (1394-1409), sędzia ciechanowski (1410-1426), A. Wolff, Studia, s. 287; A. Borkiewicz-Celińska, Osadnictwo, s. 61.
[102] S. M. Szacherska, T. Żebrowski, Paweł z Borzewa h. Pomian, kanonik płocki i warszawski, kanclerz księcia Janusza I, PSB, t. 25, s. 376-377; A. Radzimiński, Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w., Toruń 1993, s. 121-122.

« poprzedni artykuł
następny

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
http://stemplofil.keep.pl/praojciec.kar ... carius.php
admin - Śro Wrz 01, 2010 1:20 pm

PRAOJCIEC KARWACKICH: NIEŁASKARZ / Nelascarius de Karwacz sędzia rożański i makowski
Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

W kręgu dworskim Janusz I na Mazowszu działali:
- Niełaskarz (Nelaskarius) podczaszy ciechanowski (1378) i
- Niełaskarz (Nelaskarius) de Karwacz sędzia makowski i różański – Są odnotowani w dokumentach nadań księcia Janusza I.
W 1427 roku Nelaskarius de Karwacz nie żył, pozostała po nim żona Małgorzata (córka Katarzyny z pobliskiego Węgrzynowa) mieli dzieci Wojciecha/Alberta, Jana i Pawła de Carwacz , jak też córki.
Dzieje Różana w okresie panowania ksiaÂżat mazowieckich
Autor: Administrator
08.06.2010.
Zmieniony 08.06.2010.
Janusz Grabowski
Warszawa

„Miasta ludzmi stojanie murami ani domami"
Nowa ksiega przysłów polskich, t. 2, Warszawa 1970, s. 442.

Dzieje RóÂżana w okresie panowania ksiaÂżat mazowieckich.

NIEŁASKARZ, podczaszy ciechanowski:
Lokacja miasta RóÂżana nastapiła w okresie rozwoju na Mazowsza prawa chełminskiego oraz zwiazana była z planowana polityka urbanizacyjna tej dzielnicy, która zapoczatkował na wieksza skale Siemowit III (sprawujacy rzady na Mazowszy w latach 1341-1381)[14]. Wiadomo, Âże Mazowsze (w porównaniu do Slaska, czy Małopolski) było jeszcze w połowie XIV w. obszarem mało zurbanizowanym, gdyÂż przewaÂżały tu osrodki bedace forma przejsciowa miedzy osadnictwem wiejskim a miejskim. Zapóznienia w akcji lokacyjnej Mazowsza wpływało negatywnie na cały stan gospodarki tej dzielnicy i swiadczyły o dystansie, jaki dzielił ksiestwo mazowieckie nie tylko od Slaska i panstwa krzyÂżackiego Prusach, ale równieÂż innych ziem polskich. DuÂży na to wpływ miały zniszczenia wojenne, które hamowały podejmowane wczesniej próby oÂżywienia gospodarczego. Mazowsze połoÂżone miedzy Polska, Litwa i zakonem krzyÂżackim, było szczególnie naraÂżone w I poł. XIV w. na najazdy litewskie. Dlatego wyrazny przełom w rozwoju gospodarczym Mazowsza nastapił w II poł. XIV w. tj. w okresie przyjaznych (opartych na dobrowolnym układzie lennym) stosunków ksiaÂżat mazowieckich z królem Kazimierzem Wielkim[15].

Natomiast dla rozwoju ekonomicznego ksiestwa Janusza I, wyrazny przełom nastapił na poczatku lat siedemdziesiatych XIV stulecia, tj. po zawarciu małÂżenstwa ksiecia z Danuta Anna Kiejstutówna[16]. Wraz z pojawieniem sie przywilejów lokacyjnych dla miast mazowieckich, nastepowały w dotychczasowych osrodkach (osadach targowych) procesy prowadzace do wykształcenia sie nowego modelu działania prawnego, uznajacego mieszczan za podmiot prawny, dysponujacy immunitetem gospodarczym i sadowniczym[17].

Warto jednak pamietac, Âże lokacje na Mazowszu były wielostopniowe. Składały sie one z ustanowienia sołectwa, a nastepnie z nadania prawa chełminskiego, niejednokrotnie pózniej rozszerzanego i ponawianego[18]. Ten proces dotyczył równieÂż, RóÂżana, który został lokowany w 1378 r., tj. 25 lat wczesniej niÂż otrzymał przywilej na pełne prawo miejskie, chełminskie. KsiaÂżeta mazowieccy od II poł. XIV w. co raz czesciej przybywaja do RóÂżana. 25 VIII 1377 r. zatrzymał sie w tej osadzie targowej Janusz I, gdzie wystawił m.in. dokument dla szlachetnych Stanisława, Andrzeja, Jaska, Gardomira, Wiktora, Zbyluta, Jarosława i Swietosławowi. KsiaÂże sprzedał wymienionym rycerzom Dabrowe zwana ZałeÂże leÂżaca w districtus róÂżanskim[19]. Janusz I przy okazji sprzedaÂży tych dóbr przeniósł je na prawo niemieckie. Byc moÂże w czasie obecnosci w RóÂżanie 25 VIII 1377 r. ksiaÂże na prosbe mieszkanców osady, podjał decyzje o przyszłej lokacji miasta. Dlatego juÂż 2 III 1378 r. w Warszawie, wystawił dokument, w którym zobowiazał niejakiego Pokrzywe (przyszłego wójta miasta) do przeprowadzenia lokacji tego osrodka[20]. Analizowany dyplom rozpoczyna stereotypowa inwokacja In nomine Domini amen, po której wystepuje perpetuacja w brzmieniu ad rei memoriam sempiternam oraz intytulacja. Imie ksiecia Janusz (poprzedzone zaimkiem osobowym nos) pisano zawsze w dokumentach łacinskich jako Johannes badz Joannes[21]. KsiaÂże otrzymał je na czesc swego wuja Janusza I, ksiecia raciborskiego, najstarszego brata matki Eufemii, ksieÂżniczki opawskiej, pochodzacej z bocznej linii Przemyslidów[22].

Poimieniu wystepuje formuła Dei gracia a nastepnie tytulatura: dux Visnensis, Zakroczimiensis dominus et princeps Czechonouiensis. Kolejnymi formułami, która wystepuje w tym dokumencie sa promulgacja, rozpoczynajaca sie od incipitu notum facimus oraz narracje, podajaca motywy wystawienia dokumentu lokacyjnego dla RóÂżana. We wszystkich prawie dokumentach lokacyjnych wystawionych dla osad targowych leÂżacych w północno-wschodniej czesci ksiestwa Janusza I, kancelaria uÂżywało stereotypowych
sformułowan, które mówiły o zamiarach władcy polegajacych poprzez wykarczowanie terenów lesistych i lokacje miast zwiekszenie dobrobytu ksiestwa. W dalszej czesci dokumentu jest mowa, Âże Janusz I powierza opatrznemu meÂżowi zw. Pokrzywa, przeprowadzenie lokacji na prawie chełminskim, miasteczka RóÂżana, leÂżacego w ziemi zakroczymskiej. Natomiast w dyspozycji dokumentu stwierdzono, Âże ksiaÂże nadaje Koprzywie i jego spadkobiercom wójtostwo w RóÂżanie wraz z 6 wolnymi łanami i 3 denarem od kar sadowych oraz ze wszystkimi uÂżytecznosciami, oraz innymi prawami z tego wynikajacymi. Nadanie 6 wolnych łanów ziemi uprawnej było w skali Mazowsza sporym nadaniem, najczesciej wójtowieotrzymywali 1 do 10 łanów[23].

W wystawionym przywileju Janusz I uwolnił mieszkanców RóÂżana od sadów wojewodów, kasztelanów, sedziów, podsedków i innych urzedników ksiaÂżecych, oraz stwierdził, Âżenie beda oni odpowiadac tak w sprawach duÂżych jak i małych, mianowicie, kradzieÂży, zranienia, zabójstwa, obciecia członków (przed tymi dygnitarzami i urzednikami) lecz jedynie przed swoim wójtem.

Natomiast wójt Pokrzywa tylko przed samym ksieciem lub jego sedzia generalnym i tylko w tedy, gdy otrzyma pozew na pismie opieczetowany sygnetem ksiaÂżecym. Dla swiadectwa czynnosci prawnej ksiaÂże rozkazał spisac dokument i przywiesic przy nim pieczec.
Dyplom został wystawiono w Warszawie, 2 III 1378 r. w obecnosci nastepujacych swiadków: Marcina Babki z Babic sedziego ciechanowskiego h. Dołega[24], (Nelascarius) Niełaskarza, podczaszego ciechanowskiego, Paszka (Pawła) h. Prawda, choraÂżego warszawskiego[25], Stanisława Nagórke, podkomorzego warszawskiego h. Bolesta, Floriana kanclerza ziemskiego zakroczyskiego[26] oraz Mikołaja, podkanclerzego

Niełaskarz z Karwacza sędzia różański i makowski
Dwadziescia piec lat po ustanowienia wójtostwa w RóÂżanie, Janusz I wystawił 30 VII 1403 r. kolejny przywilej dla tego osrodka, rozszerzajacy prawo miejskie[28]. Odbiorca wspomnianego dyplomu była juÂż rada z burmistrzem, która sie zapewne ukonstytuowała w niedługim czasie po lokacji miasta. Janusz I we wspomnianym dyplomie potwierdził immunitet sadowy RóÂżanowi, mieszkancy mieli byc sadzeni tylko przed swoim sadem (tj. wójtem i ławnikami) w sprawach tak wielkich jak i małych tj. kradzieÂży, zabójstwa, podpalenia obciecia członków, gwałtu, cudzołóstwa, fałszerstwa monety, wagi i miary oraz innych przestepstw, które zostały popełnione w granicach miasta. JeÂżeli zas przestepstwa dopusci się jakis urzednik ksiaÂżecy lub szlachetnie urodzony wówczas nie bedzie on odpowiadał przed sadem miejskim, ale przed samym ksieciem lub jego trybunałem złoÂżonym z baronów ksiaÂżecych. Natomiast jeÂżeli przestepstwa dopusci sie jakis obcy człowiek, lub wiesniak z dóbr biskupich czy zakonnych wówczas bedzie odpowiadał przed sadem miejskim. W zakresie spraw gospodarczych ksiaÂże uwolnił mieszkanców od opłaty wszystkich cel na terytorium swego ksiestwa (tzn. pozwolił im przejeÂżdÂżac bez Âżadnych opłat przez komory celne swego władztwa), jednak zastrzegł, Âże gdyby udawali sie z towarami do innych krajów, wówczas na granicy ksiestwa beda musieli poniesc stosowne opłaty. Janusz I zezwolił równieÂż wybudowac w RóÂżanie łaznie, z której dochód bedzie przysługiwał mieszkancom oraz wójtowi. KsiaÂże zastrzegał jednak, Âże bedzie miał prawo wraz ze swoja rodzina raz w tygodniu korzystac z tej łazni bezpłatnie. Janusz I w wystawionym przywileju zezwolił równieÂż mieszkancom RóÂżana postawic postrzygalnie sukna i wage, z której dochody bedzie czerpało miasto wraz ze swoim wójtem.

Analizowany dokument Janusza I rozszerzajacy prawa RóÂżana został wystawiony w Ciechanowie w obecnosci nastepujacych swiadków: Nadbora z Opinogóry[29], choraÂżego ciechanowskiego, Mikołaja zw. Skuza (Skusza), podkomorzego ciechanowskiego[30], Mikołaja choraÂżego ciechanowskiego[31], Pawła Nagórke,podkomorzego zakroczynskiego[32], Niełaskarza z Karwacza, sedziego róÂżanskiego i makowskiego[33], oraz Jakuba zw. Poczta[34], podsedka ciechanowskiego. Zachowane na koncu dyplomu formuły swiadcza, Âże został on zredagowany i spisany przez protonotariusza ksiaÂżecego, Pawła Grzymisławowica z Borzewa, szefa kancelarii Janusza I[35].

ZRÓDŁA literaturowe:
[29] M. Wilska, Mazowieckie środowisko dworskie Janusza Starszego. Studium społeczne, Warszawa 1977 (mpis w IH PAN w Warszawie), s. 182.

[33] Ibidem, s. 183 Niełaskarz z Karwacza

[90] Niełaskarz podstoli ciechanowski (1378), NKDMaz. III, s. 335.
[100] Niełaskarz z Karwacza w pow. przasnyskim, sedzia makowski i róÂżanski (1403), A. Wolff, 288; M. Wilska, Mazowieckie srodowisko dworskie, s. 183; Eadem, Objazdy ksiecia Jaadmin - Śro Wrz 01, 2010 8:46 pm

Sędzia Nielaskarz/Nelascarius de Carwacz mąz Małgorzaty, ojciec Wojciecha, Pawła, Jana z Karwacza- musiał umrzeć najpóźniej w 1412 roku, gdyż wówczas sędzią ziemskim makowskim i rożanskim został mianowany Slawomir z Krasnego, prawnuk Sławka, a przodek licznych linii Krasińskich herbu Ślepowron (Paprocki strona 405) nusza Starszego. Struktura władzy i srodowisko dworskie na Mazowszu, w: Społeczenstwo Polski sredniowiecznej,S. K. Kuczynskiego, Warszawa 1982, s. 165.

Aneks 446

Prezydent Józef Dietl……wybrane elementy genealogii …


W Towarzystwie Miłosników zabytków Krakowa dwa wykłady poświęcone postaci Jóżefa Dietla:
23.02.2016 17.15 mgr Paweł Brzegowy, dr Sławomir Dorocki „Zawzięty jak Rusin, wytrwały jak Niemiec, serdeczny jak Polak. Józef Dietl (1804 - 1878) - portret medyka, pracownika naukowego i polityka, cz. I. „
15-03-2016 17.15 mgr Paweł Brzegowy, dr Sławomir Dorocki „Zawzięty jak Rusin, wytrwały jak Niemiec, serdeczny jak Polak. Józef Dietl (1804 - 1878) - portret medyka, pracownika naukowego i polityka, cz. II.”
…………….
Nazwisko Dietl znane mi jest od wczesnego dzieciństwa. Pojawia się wspomnieniach Babci Wandy Karwackiej (1873-1966) z. d. Wawrykiewicz, miała mieć kontakt z Dietlem, wskazywała na istniejące pokrewieństwo z nim. Zawsze pamiętałem o tym przechodząc obok pomnika Józefa Dietla pod magistratem. Po latach zastanawiało mnie jednak, że Babcia w chwili śmierci J. Dietla miała zaledwie 5 lat, a sam Dietl nie posiadał dzieci, żona Wiedenka wkrótce po ślubie powróciła do Wiednia, zostawiając męża samym do śmierci w 1878 roku. Skąd więc i jakie pokrewieństwo z Babcią, WANDĄ KARWACKĄ, córką JANA WAWRYKIEWICZA (sekretarza gminy Iwanowice) i JULII BONIKOWSKIEJ ? Może powinowactwo z innymi członkami rodziny Dietla ?
…………..

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Uwaga w monografii ; JOZEF DIETL i jego Kraków Ireny Homola-Skapskiej, odnajduje przesłanki genealogiczne Jozefa Dietla:

DZIADEK :Jan Jerzy Dietl vel Diedel vel Dittl vel Dittel urodzony około 1714, skromny urzędnik niemiecki wpierw we Lwowie potem w Stryju ożeniony z Austraiczka Anna z Retschratner, miał jedynego syna FRANCISZKA urzędnika w podburzu, u niego zamieszkał w 1787 roku po przejściu na emeryture,

OJCIEC : Franciszek Joachim Dietl (1774-1819 w 1798 ożeniony z Anna z Kulczyckich z Kulczyc Samborskich, matka Anny Mostowska z domu, Mieli 7 synów ( Franciszek 1800 był pierwszy. *Józef Kondrad 1804 był piąty, ostatni syn był głuchoniemy ) ponadto i 3 córki.

Franciszek Joachim był skromnym urzednikiem wpierw w Lomnej kolo Turki, gdzie się ożenił a w 1800 został kontrolerem dobr rzadowych w Podburzu, a w1816 zarzadzajacym dobrami poanstwowymi w Nowym Saczu, gdzie zmarł 23 czerwca 1819 roku.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Po pierwszym wykładzie mgr P. Brzegowego robię internetową kwerendę rodziny „DIETL” na podstawie geneteki polskiej, MyHertitage oraz Wikipedii, a oto jej efekty:

GENERACJA I

• * FRANZ JOSEPH DIETL (1774-1819) urzędnik austriacki w Podburzu Samborskim (po 1816 w Tarnowie, Nowym Sączu; ożeniony z ANNA KULCZYCKĄ, polską szlachcianką

GENERACJA II

** mieli 9 dzieci w tym 7 chłopców i 2 córki
• ** 1) FRANCISZEK jr DIETL ożeniony z Krystyną SCHULTZ, którym w STANISŁAWOWIE dom 174 rodzi się w *** 1838 córka JOANNA TEOFILA DIETL
• ** 2) JÓZEF KONRAD DIETL (1804-1879 zm. W Krakowie) od 1846 roku ożeniony z wiedenką Heleną Zleterbarth (1823-1885 zm. W Wiedniu)
• ** 3) Edward nauczyciel muzyki w Buzderówce w Rosji : brat ? ale w KRZYWIN kolwelskim na Wołyniu mieszkają ** Edward Dietl i Antonina Miłkowska, którym w 1839 roku rodzi się *** ADOLF MARCELI DIETL, który umiera w 1841 roku w Ostrogu k. Równego
• ** 4) brat ? ale w STANISŁAWOWIE mieszka Antoni Ditl lub Vittel i Julia Kulikowska, którym w 1841 roku rodzi się syn OSKAR KAROL DITL
• ** 5) brat ?
• ** 6) brat ?
• ** 7) brat ?
• ** 8) siostra ?
• ** 9) siostra ?

GENERACJA III

** FRANCISZEK jr DIETL ożeniony z Krystyną SCHULTZ, którym w STANISŁAWOWIE dom 174 rodzi się w
• *** 1838 córka JOANNA TEOFILA DIETL ale sa też
• *** 1842-1902 córka HERMINA DIETL – Augustowa Noskiewicz, matka Wandy (pomnik na Łyczakowie we Lwowie – dostep. W internecie)
• *** 1836-1911 LEOPOLD DIETL syn Franciszka jra i Krystyny z Schultz Dietlow, pochowany w grobowcu na Rakowicach w Krakowie; ożeniony z Jadwigą Artwińską w Zbydniewskiej Górce w majątku Artwińskich’mieli podobno (MyHeritage) 9 dzieci: **** Leopolda jra, **** Romana, **** 1876 Jadwigę, ****1877 Józefę Mosserową, **** 1887 Stefanię Romanowską oraz **** 1878 – 1952 JÓZEFA BRONISŁAWA DIETL dra praw; urodzonego w odziedziczonym przez *** LEOPOLDA po stryju ** Józefie Dietlu majątku RZUCHOWIE !!!!

GENERACJA IV

*** 1836-1911 LEOPOLDA DIETL syna Franciszka jra i Krystyny z Schultz Dietlow, pochowany w grobowcu na Rakowicach w Krakowie; ożeniony z Jadwigą Artwińską w Zbydniewskiej Górce w majątku Artwińskich’mieli podobno (MyHeritage)
• 9 dzieci: **** Leopolda jra,
**** Romana, żona (PRAWDOPODOBNIE) ALEKSANDRA z Szydłowskich DIETL, c. prof. Gimnazjum w Jasle Michała Szydłowskiego i Leokadii Radomińskiej; zmarła w 1972 roku, pochowana w grobowcu w Jasle wraz z synową/córką ? Heleną Dietl (1918-2007( synem dr praw Stanisławem Dietl ( 1923-2015) oraz cała 3 pokoleniowa rodziną Szydłowskich…
**** 1876 Jadwigę,
****1877 Józefę Mosserową,
**** 1887 Stefanię Romanowską oraz
**** 1878 – 1952 JÓZEF BRONISŁAW DIETL dra praw; urodzonego w odziedziczonym przez *** LEOPOLDA po stryju ** Józefie Dietlu majątku RZUCHOWIE !!!! Józef Bronisław Dietl zaczyna jako administrator dóbr, potem w służbie państwowej min. Starosta inowrocławski, prezydent Torunia ostatecznie osiada w Poznaniu tam pochowany w 1952 roku… 1 (2 ?) żona ANIELA ZNANIECKA z Kujaw

GENERACJA V… VI …. VII

xxxx

Dzieci**** 1878 – 1952 Romana notariusza
Z żony W JASLE (PRAWDOPODOBNIE) 1901-1972 ALEKSANDRA z Szydłowskich DIETL, c. prof. Gimnazjum w Jasle Michała Szydłowskiego i Leokadii Radomińskiej; zmarła w 1972 roku, pochowana w grobowcu w Jasle wraz z synową/córką ? Heleną Dietl (1918-2007) synem dr praw Stanisławem Dietl ( 1923-2015) oraz całą 3 pokoleniowa rodziną Szydłowskich…

***** 1918 – 2007 HELENA DIETL (córka lub synowa ?) pochowana w grobowcu w Jasle
***** 1921.III.3 – 1989.III.26 JÓZEF DIETL, aktor krakowski, pochowany w Krakowie w grobowcu prezydenta Józefa Dietla, … synowie
***** 1923-2015 dr praw STANISŁAW DIETL pochowany w grobowcu w Jaśle, ma syna w Jasle ****** mgra praw JACKA DIETLA …… synowie

xxxxx

Dzieci**** 1878 – 1952 JÓZEFA BRONISŁAWA DIETL dra praw; urodzonego w odziedziczonym przez *** LEOPOLDA po stryju ** Józefie Dietlu majątku RZUCHOWIE !!!! Józef Bronisław Dietl zaczyna jako administrator dóbr, potem w służbie państwowej min. Starosta inowrocławski, prezydent Torunia ostatecznie osiada w Poznaniu tam pochowany w 1952 roku…

1 (czy 2 ?) żona ANIELA ZNANIECKA (1900-2005) z Kujaw, ich dzieci:
***** 1925 BARBARA JADWIGA DIETL Mackiewiczowa
***** 1927 JERZY JÓZEF DIETL (prof.SGH,, UŁ, Senator RP, mieszka w Konstantynowie Łodzkim) ożeniony z Marią Roztworowską, mają:
****** córka ANNA ANIELA DIETL Ożyńska Zborowska
****** syn 1950 TOMASZ DIETL ; fizyk prof. PAN. Mąż Marii Swięcickiej mają syna
******* MAREK DIETL dr ek. SGH, doradca prezydenta RP A. Dudy.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Inni Ditlowie:
1740 Marianna Dietl-Kujawska matka Piotra Kujawskiego w Piotrkowie Trybunalskim
1830/3 Pułtusk ślub FRANCISZEK DIETL i Marianna Gryżewska
1840 PIOTR DITTL i Franciszka Miller rodzice Karola Diitl
1846 KAROL DITTL lub Tiettle lat. 36. Art muzyk slub 1883/60 sw. Jana Warszawa z Teresą Franciszką Ludwig
1884-1884 ich syn Franciszek Dittl lub Tiettle umiera w wieku 6 mies.
Sosnowiec: dynastia Henrykowstwa Dietlów, przemysłowców z Saksonii; fabryki i pałac w Sosnowcu po 1880 roku

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Z bazy M.J. Miniakowskiego http://www.sejm-wielki.pl/n/Dietl

Podane jest pierwsze imię i tylko podstawowe nazwisko rodowe; więcej szczegółów po kliknięciu.
1. Anna Dietl (cz.I046932) (7.5.1952-) × Piotr Zborowski (rodzice.: Jerzy D. i Maria Rostworowska)
2. Barbara Dietl (sw.30237) (17.4.1925-) panna (r.: Bronisław D. i Aniela Znaniecka)
3. Bronisław Dietl (sw.14385) (15.8.1878-24.1.1952) × Aniela Znaniecka (r.: Leopold D. i Jadwiga Artwińska)
4. Jerzy Dietl (psb.26686.9) (28.4.1927-) × Janina Spychała (r.: Bronisław D. i Aniela Znaniecka)
5. Józefa Dietl (sw.198238) (.. .. 1877-.. .. 1956) × Mieczysław Mossor (r.: Leopold D. i Jadwiga Artwińska)
6. Leopold Dietl (sw.30231) (11.11.1836-10.6.1911) × Jadwiga Artwińska
7. Magdalena Dietl (sw.198761) (3.2.2009-) dziecko (r.: Marek D. i Anna Rozdeiczer)
8. Małgorzata Dietl (sw.198762) (4.3.2011-) dziecko (r.: Marek D. i Anna Rozdeiczer)
9. Marek Dietl (cz.I046934) (5.11.1977-) × Anna Rozdeiczer (r.: Tomasz D. i Maria Święcicka)
10. Stefania Dietl (sw.198741) (.. .. 1887-.. .. ....) × Mieczysław Romanowski (r.: Leopold D. i Jadwiga Artwińska)
11. Tomasz Dietl (cz.I046931) (1.10.1950-) × Maria Święcicka (r.: Jerzy D. i Maria Rostworowska)
12. Zofia Dietl (cz.I046935) (10.4.1979-) × Stefan Sawicki (r.: Tomasz D. i Maria Święcicka)

Subskrybuj koniecznie Wielką Genealogię Minakowskiego.
Dowiesz się z niej, jakie koligacje łączą powyższe osoby o nazwisku Dietl z osobami takimi jak na przykład:
1. Anna Kulczycka (× Franciszek D.)
2. August Noskiewicz (× Hermina D.)
3. Anna Retschratner (× Jan D.)
4. Krystyna Schultz (× Franciszek D.)

Oto sławne osoby o tym nazwisku, które doczekały własnego artykułu w Polskim Słowniku Biograficznym, a należą do naszej wielkiej rodziny:
• t. 5 s. 158: DIETL Józef (1804-1878) lekarz, profesor

1 Jak się nazywali ich RODZICE (zwł. matka)?
• Stefan Sawicki (sw.198763) (28.8.1976-) × Zofia Dietl

2. Kiedy dokładnie się URODZILI lub ZMARLI?
• Janina Mossor (psb.22051.7) (.. .. 1909-.. .. 1999) × Kazimierz Pelczar (r.: Mieczysław M. i Józefa Dietl)
• Mieczysław Mossor (sw.198237) (.. .. 1872-.. .. 1949) × Józefa Dietl
• Józefa Dietl (sw.198238) (.. .. 1877-.. .. 1956) × Mieczysław Mossor (r.: Leopold D. i Jadwiga Artwińska)
• Mieczysław Romanowski (sw.198740) (.. .. 1864-.. .. 1941) × Stefania Dietl
• Stefania Dietl (sw.198741) (.. .. 1887-.. .. ....) × Mieczysław Romanowski (r.: Leopold D. i Jadwiga Artwińska)
• Irena Mossor (sw.198743) (.. .. 1901-.. .. 1997) × Jan Witkiewicz (r.: Mieczysław M. i Józefa Dietl)
• Jadwiga Artwińska (sw.30232) (10.6.1854-.. .. 1940) × Leopold Dietl

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

ANEKS 447


MAGISTROWIE CHIRURDZY

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

aneks 623

Dekret Stanisława Augusta o studiach lekarskich z dnia 11 kwietnia 1784

FANTASTYCZNA KONSTYTUCJA STUDIÓW MEDYCZNYCH

str 198 – 203 z wykazem miast których to dotyczy

https://szukajwarchiwach.pl/29/34/0/1.2 ... ZdSMbfao7g

Co spowodowało, ze magistrowie chirurdzy krakowscy Stanisław Karwacki (1745-1785), a potem jego syn też chirurg Marcin Karwacki (1768-1837) stracili egzystencje zawodowa, a Marcin od 1790 roku stał się aptekarzem ?

Powodem była Kołłątajowska reforma medycyny. Jej wyrazem jest dekret Stanisława Augusta z dnia 11 kwietnie 1784 zobowiązujący wszystkie miasta Rzeczpospolitej (wg wykazu 213 miast) do wysłania uczniów do Szkoły Głownej Krakowskiej na nauke lekarska…… Szczegółowo określone sa warunki wyboru..
- uczeń musi być z miasta , które łożyć będzie na niego, ma przynajmniej 15 lat, edukację w czytaniu, pisaniu łacinie…. Gdyby w mięście nie znalazł się taki z taka edukacja to może być obcy z innego miasta, ale po studiach musi obowiązkowo powrócić do miasta, które go wysłało….. wysyłać może tez grupa miast…. Wówczas musza ustalić warunki odpracowania….. stypendium 240 zł na rok ma być wpłacane do 24 czerwca każdego roku … kandydaci maja być zgłoszeni już w tym roku do września..
CEL DEKRETU: opatrzyv kraj dobrymi lekarzami i cyrulikami bez nabywania nauki za granica ….

https://szukajwarchiwach.pl/29/34/0/1.2 ... ZdSMbfao7g

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

W Krakowie do 1770 roku a na Kazimierzu do 1787 w połowie XVIII w : (przed reformą Akademii Krakowskiej Hugo Kołłątaja i chirurgii przez Rafała Czerwiakowskiego (1779-1782))


- praprapradziadek Stanisław KARWACKI MAGISTREM chirurgiem miejskim; terminował w Krakowie u T. Markiewicza od 1759 roku. był starszym , podstarszym chirurgów w Krakowie i na Kazimierzu,

- JEGO SYN MARCIN KARWACKI robi też magisterium chirurga na Kazimierzu w 1788 roku (ma wówczas 20 lat), wkrótce jednak wobec uniwersyteckiej reformy Rafała Czerwiakowskiego przejmującej nadzór nad chirurgami , od 1790 już jest w Jędrzejowie aptekarzem (do śmierci w styczniu 1837 roku).

Uwaga: analiza albumów civCrac z XVII i XVIII wieku dokumentuje osiadanie w Krakowie przybyszy CHIRURGÓW, przynajmniej kilku każdego roku; z różnych stron pochodzących, Czyżby Kraków był wtedy jakimś ważnym ośrodkiem chirurgicznym ? To jeszcze przed uniwersytecka reforma chirurgii dokonana z inicjatywy H.Kołłataja przez b. pijara prof. Rafała Czerwiakowskiego (sa piękne dokumenty jego asymilacji w Krakowie, mieszkał Florianska 15 vis a vis domu praprapradziadków Bulińskich i Kosickich, Florianska 12)




xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

W Archiwum miasta Kazimierza w Prothocollan Susceptions Juris Civilis, od roku 1772 (1.5.5. Spisy mieszczan. Księgi przyjęć prawa miejskiego)

ODKRYWAM:
1) Na str. 21

16 marca 1777 Honestus Franciscus (FRANCISZEK KARWACKI) Honestum BONIFACY KARWACKI i KATARZYNY PRAWYCH MAŁŻONKÓW SYN……(przyjmuje prawa magdeburskie). ślubuje.... itd.; ożeniony z wdową Rozalią Baczyńską (ma 2 synów) ślub u NPM; mieli dom na Stradomiu 17 (obecnie 9 vis a vis XX Misjonarzy)

2) Na str 69 praprapra dziadek Stanisław Karwacki chirurg miejski w Kazimierzu

10 pażdziernika 1785 Honestus Martinus (MARCIN KARWACKI ur w 1768 w par.Bożego Ciała) Artis Chirurgiue Socius (tow. sztuk chirurgicznycg) syn G.X. STANISŁAWA KARWACKIEGO CHIRURGA MIASTA KAZIMIERZ, wdowca …. (przyjmuje i ślubuje prawa magdeburskie)

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

CIEKAWE SPOTKANIE SPOTKANIE w Arch. Narod


W trakcie kwerendy ksiąg chirurgów krakowskich w Archiwum Narodowym na Siennej, analizowałem tez indeksy alfabetyczne. W pewnym momencie podeszła do mnie Starsza (w moim wieku) Pani, pytając o tę księgi, czy przypadkiem nie natrafiłem na nazwisko KACPRA TUROWICZA magistra chirurgii w I połowie XIX wieku, jej prapradziadka. Odpowiedziałem, ze przypadkiem trafiłem kojarząc nazwisko ze znanym redaktorem Turowiczem. Pani odpowiedziała, że TO JEJ OJCIEC. Jak się okazuje ich przodkiem był właśnie chirurg KACPER TUROWICZ.

Pani wspomniała, że kojarzy moje nazwisko z ZYGMUNTEM Bończą KARWACKIM (zginał w 1916 pod Kostiuchówka ), który w 1914 roku przyprowadził do ich dworu w Goszycach 7 osobowy patrol Beliniaków, idący do kongresówki. Okazało się, że ostatnio w 2014 roku hucznie obchodzone 100 lecie tego pobytu patrolu w Goszycach, gdyż dwór znowu jest w rękach rodziny Turowiczów (należał do pani Turowiczowej z d. Zawisza), został odkupiony przez brata mojej rozmówczyni. Dostałem zaproszenie do odwiedzin, bo w tym dworze w 1964 roku spędziłem miesiąc na praktyce geodezyjnej. Na tarasie dworu była już wtedy tablica upamiętniająca ten pierwszy patrol legionowy. z Zygmuntem Bończą Karwackim. We dworze mieszkały dziewczyny, a chłopaki w tzw. "końskim ogonie". Urocze miejsce, wówczas jakby w XVII wieku, dwór, obejścia, wielki staw pośrodku wsi. biegające gęsi, świniaki, żadnej drogi, tylko ścieżki lub kładki z desek i pomosty nad stawem. Przy nim najważniejszy obiekt w niebieskiej chałupce sklepik wiejski. A w nim wino owocowe " PERŁA ...... ? GOSZYC ? "

Bardzo miłe spotkanie.

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Cechy chirurgów i cyrulików w Krakowie, Kazimierzu i Kleparzu (AN Kr))
Cech chirurgów powstał w 1477 r., król Zygmunt Stary w 1537 r. zatwierdził statut cechu (m.in. przepisy dot. uzyskania mistrzostwa chirurgicznego, stosunek mistrza i ucznia, warunki wykonywania praktyki). Cechy chirurgów kazimierskich i kleparskich funkcjonowały osobno, połączyły się dopiero na przełomie XVIII i XIX w., kiedy do Krakowa przyłączono Kleparz (1794) i Kazimierz (1802). Głównym celem cechu było strzeżenie interesów moralnych i materialnych zawodu, który reprezentował. Władza cechu dzieliła się na ustawodawczą (zgromadzenia ogólne, które uchwalało statuty i rozporządzenia cechowe) i wykonawczą (starszyzna cechowa). Rada miasta pełniła bezpośredni nadzór nad cechami.

W II poł. XVIII w. krakowski cech chirurgów połączył się z wiedeńskim. Władze austriackie ograniczyły przywileje chirurgów oddając ich pod władzę uniwersytetów. Wkrótce cech przekształcono w gremium chirurgów, odróżniając ich od balwierzy. Od poł. XIX w. Ministerstwo Wyznań i Oświaty w Wiedniu dążyło do likwidacji gremiów chirurgów, w 1862 r. uniwersytet zniósł wykłady dla chirurgów, przyczyniając się w ten sposób do upadku zawodu. W 1874 r. odbyło się ostatnie posiedzenie krakowskiego gremium chirurgów.

Zawartość Statuty, prawa i przywileje cechowe,
księgi zapisu uczniów, czeladników i mistrzów, protokoły z zebrań, inwentarze majątku, rachunki, dyplomy majsterskie i inne sprawy 1518-1878 (sygn. 29/131/1-57) Informacje dodatkowe Zespół w Oddziale III.

UWAGA : Po reformie Kołłątaja z 1780 r. Szkoła Główna Koronna (jak wówczas oficjalnie nazywano UJ) składała się z dwóch Kolegiów: Fizycznego i Moralnego. Kolegium Fizyczne oprócz Szkół Matematycznej i Fizycznej obejmowało także Szkołę Lekarską. Wykładano na niej anatomię, fizjologię, farmację, patologię, internę, chirurgię, położnictwo i materię medyczną (czyli naukę o lekach). Pierwszy profesor Szkoły Andrzej Badurski założył szpital kliniczny (początkowo zlokalizowany w pojezuickim Kolegium św. Barbary na rogu Siennej i Małego Rynku, następnie przeniesiony do karmelitów bosych na Wesołą, po czym przeniesiony przez Macieja Józefa Brodowicza na ulicę Kopernika). TA REFORMA była zapewne powodem przenosin działalności Stanisława Karwackiego na Kazimierz .

Wspomniane Kolegium św. Barbary na Małym Rynku, było po klinice siedzibą Liceum św. Barbary, której prorektorem był prapradziadek Ludwik Kosicki (wcześniej był prorektorem Licem św. Anny w coll. Nowodworskiego, a mieszkał przy Floriańskiej 12 vis a vis domu prof. Rafała Czerwiakowskiego pod nr 15)). Na podstawie testamentu Szczepana Humberta, LUDWIK KOSICKI tutaj zorganizował KRAKOWSKI INSTYTUT TECHNICZNY i był jego dyrektorem od 1829 do 1846 roku (do emerytury). KIT dał początek obecnym uczelniom krakowskim ASP, AE, AGH, PK, AR. Potem KIT przeniesiono na ul. Gołębią


xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Magister chirurgii STANISŁAW KARWACKI z Krakowa w cechu krakowskim:


W KSIĘDZE SESJI CECHU CHIRURGÓW W KRAKOWIE od roku 1750 (zesp.131/25 str. 77) odnajduje zapis:
12 czerwca 1759 roku w Krakowie na sesji odbytej za zgoda Prezydenta stoleczno-królewskiego miasta Krakowa, Pana Torcianiego…
……
Pan (Tomasz) Markiewicz zapisał do terminu na 3 lata chłopca na imię STANISŁAW * KARWACKI… (niestety nie ma informacji skąd, najpewniej z Krakowa tak jak wymienieni chłopcy przed i po nim).. Pan Tomasz Markiewicz od 1762 roku został starszym/seniorem cechu w Krakowie, rzadzi w cechu przez cale lata 70-te.

23 luty 1754 (tom 29/131/33 Regestr Towarzyszów wędrownych) str 47
Franciszek Szynkiewicz terminator JMosci Pana Jana Karola Ulrycha Artis Chirurgiae Varsopviensis kolacje i koolotory… JMOssc Panom Deputatom to yest Pana Walentego Pykowskiego podstarszego, Pana Tomasza Szkopkiewicza starszego, IMC PANA STANISŁAWA KARWACKIEGO podstarszego i Jana Wojnicza…

Sesja krakowska 2 czerwiec 1762 (zesp.131/25 ;str. 100) w okresie prezydentury Stankiewicza: PAN MARKIEWICZ wypisał chłopca na imię STANISŁAW KARWACKI rodem z Krakowa (tzn. ukończył 3-letnią terminatorke)


*) Prawdopodobnie wnuk Marcina 1 Karwackiego i katarzyny Koszłkiewicz; : 1700; sl u NPM 1725 listopad 10 ślub MARCINA/Marthinium KARWACKI i Katarzyny Koszałkowiczówny, swiadkowie Maciej Zalejski i Joannes Siewierski "
*) ur1741/ chrzest u NPM 8 maj 1741 GREGORU / i ? STANISLAW syn/owie MACIEJA / MATEUSZA Karwackiego i Katarzyny; chrzestni Ignatius Haberman i Agata Mizinska

Sesja suchedniowa krakowska 30 maj 1763 (zesp. 131/26 awers) za prezydencji Panów deputatów JMCi Pana Krężlewskiego i JMSci Pana Piotra Dziecieniewskiego ustalono ze starszeństwa Towarzyszów: Starszym / Seniorem Jan Pykowski ; Podstarszym STANISŁAWA KARWACKIEGO

Sesja wedrowna 16 marzec 1764 / str 47(tom 29/131/33 Regestr Towarzyszów wędrownych) str 47
Franciszek Zarangiewicz terminator warszawski JMosc Pana Kazimierza Ciecierskiego Magistra warszawskiego uczynił nam wielką satysfakcję wysłuchania przywileyi i wpisania się do Regestru y Wilkon wędrowny na Sesji suchedniowej pryz prezencji JMość Panów Deputatów to iest Imć Pana Walentego Pykowskiego starszego, IMc Pana Tomasza Skopkiewicza oraz starszeństwa Towarzystawa STANISŁAWA KARWACKIEGO starszego i Jana Wojnicza podstarszego.

Sesja wedrowna 1767 Jan Harasinski termin kazimierski Imc Pana Szczepana Harasinskiego ….. itd. W obecności STANISŁAWA KARWACKIEGO starszego i Jana Wojnicza

Sesja wedrowna 1767 Antoni Ostrowski terminator warszawski IMośc Pana Jana P. Ulrycha……. W obecności JMośc Pana Stanisława KARWACKIEGO…
Sesja suchedniowa krakowska w 1767 jeszcze z udziałem STANISŁAWA KARWACKIEGO

Sesja krakowska 19 sierpień 1767: Sesja PP Towarzyszy RACHUNKOWA przy zasiadaniach Panów Deputatów to iest TOMASZA MARKIEWICZA (uwaga Tomasz Markiewicz z Krakowa wypisał się po terminie u Walentego Karasinskiego w roku 1745) y pana Tomasza Skopkiewicza / Szkopkiewicza na ten vzas przy skarbie towarzystawa im zasiadających, SESJE UCZYNIŁ RACHUNKOWĄ pan Stanisław Karwacki któregośmy wysłuchali i yako sprawiedliwe były uczynione y z tych Rachunków kwitujemy pomienionego P. STANISŁAWA KARWACKIEGO, na co podpisujemy się
Jan Wojnicz podstarszy, Jan Pykowski kolator, Wawrzyniec…

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Magister chirurgii STANISŁAW KARWACKI z Krakowa w cechu każmierskim:

Sesja krakowska 14 czerwiec 1776 …. Piotr Wizienski terminator JMCi Pana STANISŁAWA KARWACKIEGO PRYNCYPAŁA KAZIMIERSKIEGO (zesp. 131/26 rewers, str 252)
Sesja krakowska 23 styczeń 1778… kolacje i konult odebrał Pan Błazej Paciorkowski, terminator JMosci PANA STANISŁAWA KARWACKIEGO

Zespół 131/ księga 27 sesje suchedniowe krakowskie od 1768 roku, zapisy chłopców 1768-1870

ZESPÓŁ 131/ księga 28

REGESTR WSZELKICH ZAPISÓW SKARBOWYCH w roku pańskim 1779 dnia 29 marca zaczęty przez PANA STANISŁAWA KARWACKIEGO sprawiony dnia 29 marca 1779.
Fantastycznie prowadzony przez Stanisława Karwackiego zapis sesji suchedniowych cech kazmierskiego, z pełna dokumentacją kariery STANISŁAWA KARWACKIEGO i jego syna MARCINA KARWACKIEGO jako magistrów chirurgii w Krakowie i na Kazimierzu.
- str 7 STANISŁAW KARWACKI jako starszy kazimierski
- str 17


Sesja suchedniowa 7 czerwca 1781 za zgodą Szl. Imc Pana Jana Bekierskiego prezydenta Kazimierskiego JKM, do tekże sesji zszedli sięmy Starsi z krakowskimi Starszymi… wysłuchawszy Sławetnych PP STANISŁAWA KARWACKIEGO y Franciszka Czechanskiego / Ciechanowskiego MAGISTRÓW TEJZE PROFESJI CHURURGICZNEJ… Pan Karwacki ma w terminie chłopca wprzód zapisanego Panu Franciszkowi Ciechanowskiemu, a który dopomina się powrotu do pierwszego zapisu …. Sprawa dotyczy ucznia JÓZEFA ŁUGASZEWSKIEGO vel Lugowskiego…. I powraca w dalszych protokołach, po konflikt trwa dalej…

Sesja 31 grudzień 1781:
STANISŁAW KARWACKI obrany starszym
Kacper Hetner podstarszym cechu
Poza tym Stanisław Karwacki wypisał z terminu Tomasza Ługowskiego z Łukowa, a zarazem
Dokonał wpisu WALENTEGO RONTELA z Krakowa

Sesja 1782:
Franciszek Ciechanowski starszym
Kacper Hehner vicestarszym

Sesja wtorek 20 maj 1783
Absolutorium za okres 1782/83 podpisali STANISŁAW KARWACKI, Jan Przeorowski, Jan Brzezowki,

Sesja 24 czerwiec 1783 / str 53
STANISŁAW KARWACKI wypisał z terminu Józefa Rontela z Krakowa

Sesja 30 styczen 1784 podpis Stanisława Karwackiego
Sesja 10 maj 1784 /str 47 podpis Stanisława Karwackiego
Sesja 20 wrzesien 1784 / str 51 podpisy: Fr. Ciechanowski, Kasper Hehner, St. Karwacki, J. Wyszynski, Jan Przeorowski, Jan Brzezinski
Sesja 2 luty 1784 / str 55. STANISŁAWKARWACKI zapisał do terminu na lat 3 Imć Jana Gąsiorowskiego ze Stradomia.
Sesja 9 wrzesien 1783 podpis Stanisława Karwackiego
Sesja 26 czerwiec 1785 Stanisław Karwacki wypisał chłopca Wojciecha Szczepankiewicza, 22 wrzesnia 1785 został czeladnikiem/. Ostatni zapis Stanisława Karwackiego

TO JEST OKRES PREZYDENTA OKONSKIEGO ! (Uwaga w 1740 roku wypis z terminu Wojciecha Okonskiego z Wieliczki)

magister chirurgii STANISŁAW KARWACKI ZMARŁ w 1786 lub 1787 roku ?

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Magister chirurgii MARCIN s. Stanisława KARWACKI w cechu każmierskim:


Sesja środa 11 lipca 1787 SŁAWTNY MARCIN KARWACKI mieszczanin kazimierski (od 1785 roku patrz wyżej przyjecie prawa kazimierskiego) pragnie być wspólkolegą naszym, uczynił nam przy prośbie odbytej oświadczenie na Wspólbrata przy Prawazch naszych mogłbyc umieszczony. Czego mu zapowiadamy nierychło, ale przyznało tylko, aby listy terminu swojego, tak pryncypalskiego jak i towarzyskiego prezentował, że jest w pełni wytrenowany, to w najkrótszym czasie Go……

Sesja 24 grudzień 1787 .. Bedąc wokowany PAN KARWACKI dlaczego MAGISTRACJI NIE CZYNI prawu naszemu duże szkody czyni… MARCIN KARWACKI prosi o przyjecie go na suche dni….. z uwagi na Oyca yego zmarłego, który był naszym współbratem pozwalamy na suchednie po roku iednym… Tenze Stanisław (błąd Marcin) Karwacki zobowiązuje się płacic suchednioer na kwartał po 4 złote, a po roku ma się do zadość MAGISTERIUM uczynienia.
Zobowiązanie podpisał Marcin Karwacki

Sesja 10 lipiec 1788
Po roku MARCIN KARWACKI ponownie wezwany na 17 wrzesien na egzamin magisterski (?)


Sesja 2 wrzesień 1788 strona 82
Sławetny Marcin Karwacki mając sobie komunikować punkty od Zgromadzenia podług pzrepisu prawa do zdolności swojej profesji chirurgicznej ten podług ordynacji zgromadzenia zadość uczynił. PRZETO ZGROMADZENIE za zdatnego aspiranta będzie go uzawac. Tenze Karwacki listy terminowe swego i kollaterne i kolwoletne Zgromadzeniu okazał i złożył.

Sesja 3 maj 1791 / strona 97
Marcin Karwacki sygnuje rachunek starszych. OSTATNI ZAPIS KARWACKICH W TEJ KSIEDZE !

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Wkrótce nowy etap życia MARCINA KARWACKIEGO aptekarza w Jędrzejowie (przed slubem córki urodzonej jeszcze w Krakowie 1780, ale slub z Dominkiem Franckim już Jędrzejowie 1808) – w domu obecnie, lewej części kompleksu Muzeum Przypkowskich.

Sesja 7 wrzesień 1788
Sławetny MARCIN KARWACKI, mieszczanin kazimierski złożył połowę kolacji do Skarbu Nalzezny, bez połowe, bo jako MAGISTROWI sypnięto na mocy ordynacji i przyzwolenia zgromadzenia mu służącej.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

ZESPÓŁ 131 / księga 32: Księga do wpisywania dokumentów od 1750 roku; rejestr chirurgów krakowskich 1759-1794 jest lista 1-74 nazwisk nie ma Stanisława Karwackiego; w rewersie jest Regestr Braci cechu krakowskiego 1596-1753.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Tomasz u Marcina w Jedrzejowie już w 1791 roku

W spisie mieszkańców 1790-1791 podklasztorza cysterskiego w Jędrzejowie, w ostatniej pozycji
Nr 23 jest zapisany Pan (1768) MARCIN KARWACKI lat 24
- (1771) Zofia żona lat 20
- (1788) Teresa córka lat 4
- (1774)Tomasz Karwacki – brat lat 17,
A więc zaraz po zdobyciu uprawnien magistra chirurga Marcin Karwacki osiada w Jedrzejowie przy Klasztorze Cystersów. Z czasem na 30 lat prowadzi aptekę w rynku 5.

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Kim był brat TOMASZ KARWACKI ur ok 1774 ?
Faktycznie młodszym bratem Marcina (1768) i jego siostry Teresy (1770), synem Stanisława i Marianny Karwackich ?

TOMASZ KARWACKI był studentem Akademii Krakowskiej :

Przeglądnięte ostatnio Albumy przyjęć na Uniwersytet Krakowskich w latach 1400-1643 oraz 1720 – 1780 wskazują na podejmowanie studiów w tej uczelni przez sporą grupę Karwackich.

1471 NICOLUS . s. Pauli de Carwacz / MIKOŁAJ syn Pawła z Karwacza k.
Przasnysza w diec. Płockiej ...

1517 TOMASZ syn Andrzeja z Karwacza

Tomasz Karwacki był BOJARZYNEM Wisniowieckiego na przełomie XVI/XVII w naPodolu

RODZINA TOMASZA KARWACKIEGO NPM
1660 TOMASZ KARWACKI/ Korvacki płaci pogłowne 1699-1700w w kam. 398 (ul. Żydowska potem św.Tomasza 8 tam gdzie hostel i stara kuchnia));
czyli oprócz JANA KARWACKIEGO już dojrzałymi ludźmi urodzonymi (gdzie ????) w II połowie XVII wieku są KATARZYNA KARWACKA i TOMASZ KARWACKI.

TOMASZEM był na Kazimierzu syn Walentego i Franciszki
Ur 1771 – u Bożego Ciała 14 XII. 1771 TOMASZ KARWACKI syn Walentego i Franciszki; chrzestni: Tomasz Baranski i Teresa Mozyczynska;
Zmarł1772 – u Bożego Ciała 12 luty 1772 TOMASZ KARWACKI 2 lata; syn WALENTEGO I FRANCISZKI KARWACKICH

TOMASZEM był ojciec pochodzącego z Krakowa Józefa Karwackiego w Owczarach

GNIAZDO Kraków /Garlica/OWCZARY:
wg zapisu w 1854 roku na ślubie Józefa w Smardzowicach:
1800 TOMASZ KARWACKI - z Garlicy par. Zielonki
1800 MARIANNA z Linków KARWACKA
rodzice Józefa Karwackiego
JÓZEF KARWACKI, (ur. 1826) syn Tomasza i Marianny z Linków - zam. w Garlicy; Józef zatrudniony we dworze Owczarach ???
MARIANNA Zuchowicz KARWACKA (ur.1835), córka Jacka i Anieli Łatinów Zochowicz, w Krakowie zamieszkałych; slub Józefa i Marianny 24 wrzesnia 1854 w Smardzowicach

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Historia I Katedry Chirurgii Ogólnej UJ w Krakowie

Pierwsza w Polsce katedra chirurgii została utworzona w Krakowie w roku 1779 w czasie reformy Akademii Krakowskiej przez Hugo Kołłątaja. Chirurgia, która do tej pory była domeną cyrulików i balwierzy stała się dziedziną nauki. Ta symbioza rzemiosła chirurgicznego i nauki uniwersyteckiej legła u podstaw krakowskiej szkoły chirurgicznej, której "kręgosłupem" była katedra chirurgii. Historia chirurgii krakowskiej obejmująca 226 lat odzwierciedla dzieje światowej chirurgii. Okres ten jest także istotny w aspekcie dziejów państwa polskiego od czasów panowania ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego i zrywu narodowego w obronie niepodległości, jakim było powstanie kościuszkowskie poprzez okres rozbiorów oraz równie burzliwe lata do końca XX wieku. Tutaj też zrodziła się idea zjednoczenia chirurgów polskich w czasach rozbiorów, gdy szanse odzyskania niepodległości były prawie żadne.
Gdy Hugo Kołłątaj reformował Akademię Krakowską nie miał problemów ze znalezieniem odpowiedniego kandydata na profesora nowoutworzonej katedry chirurgii.

Został nim pijar Rafał Józef Czerwiakowski (1743-1816), którego nazywamy ojcem chirurgii polskiej. W trudnych czasach I-szej Rzeczypospolitej tylko wybitne jednostki mogły podołać stawianym im zadaniom. Rafał Czerwiakowski był profesorem chirurgii w latach 1779-1803. (MIESZKAŁ przy Floriańskiej 15, vis a vis domu pradziadków Bulińskich i Kosickich; LUDWIK KOSICKI też był pijarem)


W ciągu 24 lat swojej działalności na tym stanowisku stworzył podstawy chirurgii klinicznej, a jego działalność w tej dziedzinie jest tematem wielu legendarnych opowieści. Ten wybitny człowiek łączył w sobie cechy wybitnego lekarza, mistrza rzemiosła chirurgicznego i wielkiego humanisty. Mimo napisania wielu prac o tym zasłużonym Polaku, odnosi się wrażenie, że twórca krakowskiej szkoły chirurgicznej pozostaje w cieniu swoich wybitnych następców. Jednak wzorzec profesora chirurgii Wszechnicy Krakowskiej pozostał niezmieniony, a jego następcy szli wytyczonym szlakiem. Do czasów obecnych jest on wzorem do naśladowania także jako wybitny nauczyciel pierwszych pokoleń chirurgów, autor pierwszego polskiego podręcznika chirurgii "Nauka chirurgii uniwersalnej" i wielotomowego dzieła "Narządu Powszechnego Opatrzenia Chirurgicznego" część I-VI.

Kolejnym kreatorem krakowskiej szkoły chirurgicznej był Ludwik Bierkowski (1801-1860), który w latach 1830-1860 był profesorem katedry chirurgii Akademii Krakowskiej. Należy podkreślić, że Ludwik Bierkowski został powołany na to stanowisko w wieku 29 lat. Wybór w tak młodym wieku był wyrazem uznania jego osiągnięć jako autora pierwszego atlasu anatomiczno-chirurgicznego. Uczestnik powstania listopadowego po jego upadku wrócił do Krakowa. Zasłynął jako biegły chirurg i również świetny pedagog. Do dnia dzisiejszego są aktualne jego wypowiedzi dotyczące etyki zawodowej. Założył muzeum anatomopatologiczne, do którego zebrał w trakcie wycieczek ok. 700 eksponatów. Już w następnym roku tj. 6 lutego 1847 r. po pierwszym znieczuleniu eterowym, wykonanym w USA w 1846 r. wprowadził je u chorych operowanych w Krakowie. Był także autorem Roczników kliniki chirurgicznej - pierwszego czasopisma medycznego na ziemiach polskich.

Jednym z kolejnych następców był Jan Mikulicz-Radecki (1850-1905), jeden z największych chirurgów w dziejach tej dyscypliny klinicznej. Był profesorem chirurgii w Krakowie, następnie w Królewcu i w końcu we Wrocławiu. Okres krakowski działalności profesora Jana Mikulicza-Radeckiego został bliżej poznany między innymi dzięki pamiętnikowi jego żony Henrietty Pacher oraz materiałom pruskiego archiwum zawierającego korespondencję ówczesnego ministra oświaty Friedricha Althoffa z Mikuliczem. Względy rodzinne zadecydowały o przeniesieniu się Mikulicza z Wiednia do Krakowa. Jego znane wystąpienie na temat swojego pochodzenia nie budzi wątpliwości, co do polskiego rodowodu. Natomiast jego umiejscowienie w kręgu wpływów niemieckich w okresie rozbiorów Polski zadecydowało o takiej, a nie innej drodze życia. Okres krakowski, w którym Mikulicz uzyskał pierwsze samodzielne stanowisko pozwolił na rozwój jego osobowości chirurga, naukowca i intelektualisty. To właśnie w Krakowie Mikulicz rozwinął rozpoczęte w Wiedniu badania dotyczące wziernikowania żołądka, którymi zasłużył sobie na miano ojca endoskopii przewodu pokarmowego. Także w Krakowie poczynił największe swoje osiągnięcia w chirurgii żołądka i tu wykonał plastykę odźwiernika w 1886 r., znaną obecnie jako plastyka Heinecke-Mikulicza. Jego zamierzenie budowy nowej kliniki chirurgicznej zostało zrealizowanie dopiero przez następcę, ale można sformułować stwierdzenie, że nie byłoby szeroko znanej krakowskiej chirurgii bez światowej sławy chirurga Mikulicza oraz bez jego pobytu w Krakowie. Jego następca Ludwik Rydygier (1850-1920) jest drugim obok Jana Mikulicza-Radeckiego najbardziej znanym w świecie kontynuatorem krakowskiej szkoły chirurgicznej. Wprawdzie swój start rozpoczął w Chełmnie, gdzie jako drugi w świecie wykonał resekcję żołądka z powodu raka, jednak dopiero w Krakowie jego wszechstronny talent zabłysnął pełnym światłem. Stanowisko profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego zmieniło pozycję tego dotychczas prowincjonalnego chirurga, chociaż eksponowanie swojej polskości, mimo niemieckiego pochodzenia, nie sprzyjało utrwaleniu zdominowanej przez Niemców areny międzynarodowej. Należy podkreślić, że Rydygier dopiero w ostatnich 20-tu latach doczekał się przywrócenia należnego mu miejsca wśród chirurgów świata. Starał się także o stworzenie forum wymiany myśli i prezentacji wyników badań, jakimi były zjazdy chirurgów polskich oraz powołanie Towarzystwa Chirurgów Polskich. Ludwik Rydygier zorganizował też w 1889 roku I-szy Zjazd Chirurgów Polskich, który połączył z otwarciem nowej kliniki chirurgicznej w Krakowie. Był to pierwszy w Europie budynek wybudowany dla potrzeb chirurgii, bowiem dotychczas wykorzystywano pomieszczenia poklasztorne.

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

kam 282 BURSA LEKARSKA w Kwartale Garncarskim mieszkają:

Szlachetni; JM Panowie:
Jan Wittig ucz. chirurgii lat 26, ewangelik
Jan Klops ucz.chirurgii lat 21, ewangekik
Jan Chreyzne ucz, Chirurgii lat 21, ewangelik