Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Skarby piśmienne Archiwum Parafialnego w Skaryszewie
25.03.2009 13:35
Skarby piśmienne........
Tak naprawdę bardzo mało osób zadaje sobie sprawę jak cenne zbiory rękopiśmienne posiada Archiwum Parafialne przy kościele pw. Św. Jakuba w Skaryszewie. Przez dłuższy okres czasu księgi metrykalne wraz z dokumentami kościelnymi przechowywane były w pomieszczeniach kościelnych lub zakrystii. Dopiero staraniem ks. proboszcza Bolesława Walendzika w budynku plebani wydzielono miejsce w którym znajdują się wszystkie księgi metrykalne oraz pozostałe dokumenty i wydawnictwa. Powód utworzenia tego archiwum był prosty: przeniesienie do bezpiecznego i spełniającego wymogi miejsca co za tym idzie próba ocalenia od zniszczenia zwłaszcza najstarszych ksiąg i dokumentów. Wyposażenie archiwum to trzy regały w których chronologicznie poukładane są księgi. W pomieszczeniu archiwum parafialnego są odpowiednie warunki do przechowywania ksiąg: księgi i dokumenty nie są narażone na działanie szkodliwych dla papieru promieni słonecznych, brak jest wilgoci, przez cały rok panuje w nim odpowiednia temperatura. Wszystkie te czynniki są bardzo ważne dla dobrego przechowywania materiałów piśmiennych. Obok pomieszczenia archiwalnego znajduje się kancelaria ks. proboszcza. Bliskie sąsiedztwo obu tych pomieszczeń ułatwia pracującym w tutejszej parafii jak i przychodzącym do tutejszego archiwum interesantom. Po przybliżonym opisie wyglądu archiwum parafialnego przedstawię państwu skróconą historię od kiedy i w jakim celu zaczęto zakładać księgi metrykalne Podczas jednej z sesji odbywającego się w latach 1548-63 Soboru Trydenckiego wprowadzono obowiązek zakładania i prowadzenia przez duchownych ksiąg metrykalnych chociaż w państwach takich jak Włochy czy Francja metryki pojawiają się już w połowie XIV wieku. Słowo w języku łacińskim metrica- w znaczeniu podstawowym oznacza: wpis, źródło. W Polsce wraz z przyjęciem przez króla Zygmunta Augusta dekretów soborowych, uchwały trydenckie przyjęte zostały w miarę szybko. Jeszcze podczas synodów diecezjalnych uchwały te były przedmiotem szerokich dyskusji wśród duchowieństwa. Najbardziej znaczący dla polskich ksiąg metrykalnych był synod piotrkowski z 1607 roku, któremu przewodniczył ówczesny prymas Polski Bernard Maciejowski. Na tym synodzie podano dla duchowieństwa także formularze w jaki sposób powinny być
dokonywane wpisy do ksiąg metrykalnych. Na początku XVII wieku na ziemiach polskich wyodrębniły się podstawowe rodzaje ksiąg metrykalnych Używanych przez duchowieństwo. Do tych ksiąg zaliczamy trzy główne rodzaje:
1.księga ochrzczonych - ( liber natorum, liber baptisa
torum)
2.księga zmarłych - ( liber mortuorum)
3.księga zaślubionych - ( liber copulatorum)
Wśrod pokrewnych ksiąg metrykalnych w tamtym czasie duchowni prowadzili takŜe księgi bierzmowanych ( libri confirmationum), księgi zapowiedzi ( libri bannorum), oraz księgi protokołów przedślubnych ( libri matrimonium). Na odbywających się w latach późniejszych synodach diecezjalnych i prowincjonalnych korygowano formy wpisow do metryk tak aby trzymały się one poszczególnych formularzy
z synodu piotrkowskiego. Jeszcze w I poł. XVII wieku nakazano proboszczom dokonywania osobiście wpisów do ksiąg metrykalnych. Od roku 1761 nakazano proboszczom w celu zabezpieczenia ksiąg przed zniszczenie sporządzanie ich odpisów.1 )
Aż do XVIII wieku zdarzało się że księgi metrykalne były uznawane jako dokumenty urzędowe. Wpisy w takich księgach były wielokrotnie Używane jako dokumenty, dowody głownie w sprawach majątkowych. Od 2.poł XVIII wieku duchowni co roku musieli oddawać odpisy
księgi metrykalnej chrztów do sądu grodzkiego do którego terytorialnie należała dana parafia. Podczas obradowania Sejmu Czteroletniego 1789-1793 uchwalono ustawę aby obok ksiąg ochrzczonych oddawano także odpisy metryk zaślubionych i zmarłych.
Od roku 1808 istnieje ciągła rejestracja chrztów, ślubów oraz zgonów. W tym samym roku wszystkich gminach Księstwa Warszawskiego zostali wyznaczeni urzędnicy cywilni którzy zapisywali akty urodzenia, akty zawarcia małżeństwa oraz akty zgonu. Proboszczowie dopiero po otrzymaniu dokumentu od urzędnika dokonywali wpisow do ksiąg metrykalnych. Księgi metrykalne to doskonałe źródło dla regionalistów oraz historyków. Są one wykorzystywane przez wiele nauk pomocniczych historii choćby: genealogię, onomastykę. Na podstawie zapiskow dokonanych w metrykach kościelnych można sporządzić spis księży, wikariuszy, braci zakonnych pracujących
w danej parafii wcześniej. Dzięki wpisom poznajemy także osoby świeckie które pracowały dla kościoła. Takie wpisy są doskonałym materiałem dla osob które piszą np. monografię danego kościoła, lub miejscowości. Dzięki niektórym wpisom dowiadujemy się
także o niektórych wizytacjach dziekańskich. Czasami w księgach metrykalnych można na trafić na pieczęć biskupią lub dziekańską. Oprócz wpisow chrztów, zaślubin lub zgonów w księdze metrykalnej można znaleźć zapiski kronikarskie które dostarczają nam
informacji np. o odbytej w regionie bitwie, przemarszu wojsk lub ważnym wydarzeniu dla danego terenu. Najstarsza księga znajdująca się w archiwum parafialnym pochodzi z roku 1653. Księga ta jest jedną z najstarszych zachowanych metryk wśród kościelnych
w regionie radomskim. Jest to wspólna księga dla metryk chrztów oraz zaślubin. W tamtych czasach zakładano wspólne księgi z prostego powodu: bardzo drogiego papieru oraz jego braku. Księga ta została założona przez obejmującego w tym samym roku posadę proboszcza kościoła skaryszewskiego ks. Adama Rusztabowicza.2) Pierwszego wpisu do księgi dokonał już w październiku 1653 roku sam ks. Adam Rusztabowcz który ochrzcił chłopca o imieniu Szymon a ojcem jego był Grzegorz a matka Regina ,, Adamus Rustabowicz baptizari puerum Simonim Patris Grigorij et Regina”3) Księga ta ma niebieską okładkę, na której pośrodku zrobione jest pole
tytułowe. Napisy tytułowe na okładce zrobione są brązowym kolorem, najczęściej używanym przez duchownych w tamtym okresie. Wpisy w tej księdze prowadzone są dla ochrzczonych do roku 1694, a dla zaślubionych do 1693 roku. Oprócz słów tytułowych napisane są cyframi arabskimi lata w których dokonywano do tej księgi wpisów. Początkowo do księgi dokonywano niewielu wpisów. W latach 1655-57 nie dokonano żadnego wpisu metrykalnego co zapewne związane jest z działaniami wojennymi prowadzonymi podczas „ potopu szwedzkiego” podczas których zniszczeniu uległ kościół w Skaryszewie. Jednak księga ta zapewne ukryta przez któregoś z braci zakonu
Bożogrobowców przetrwała działania wojenne. Ponowny wpis do tej księgi został złożony w dniu 13 maja 1658 roku, jednak kto go dokonał nie mogłem ustalić. Od tego roku wpisy do księgi dokonywane były już corocznie. Oto jak wyglądał wpis w takiej księdze:
ANNO DOMINI 1653- rok November- nazwa miesiąca W lewym marginesie napisana była liczba np. 21 – data w której dokonano obrzędu, w prawym marginesie zawsze jest podana miejscowość np. de KOBY LANY z której pochodziły osoby podające dziecko do chrztu. W środkowej części wpisana była słownie formuła tekstu: np. Ego Albertus Jaworski vicarius Scariesoviensis baptizari peurum Martinus Patris Adami Wlazło et Cathrina Stachowicz. Con Legit Leantes Joannes Jankuła et Marianna Danielowa. Tak obok rodzicow podanych mamy także już świadków takiego wydarzenia. Bardzo cenną rzeczą znajdująca się w tej księdze jest podpis Walentego Gniewisza – oficjała stężyckiego wizytującego kościół skaryszewski w 1664 roku. Podpis ten znajduje się na str. 33 a zapewne złożony został podczas wizytacji odbudowanego przez ks. Rusztabowicza wraz z parafianami kościoła.4)
Od roku 1678 osoba która dokonywała wpisów każdy wpis oddzielała długą poziomą linią znajdującą się między wpisami. Wpisy do tej księgi prowadzone były w języku łacińskim. Podczas przeglądania księgi nie natrafiłem na żaden znak wodny, jednak który również mogłem przeoczyć. Na stronie 162 znajduje się jedyny odcisk pieczęci w czerwonym laku jednak co on przedstawia nie mogłem ustalić ze
względu na jego nieczytelny charakter. W księdze tej wpisów metrykalnych dokonywali rożni bracia zakonni służący wtedy w kościele skaryszewskim co można zauważyć po zmiennym charakterze pisma. Do strony 254 w księdze tej prowadzone są wpisy dla metryk chrztu, zaś od kolejnej strony dawane są wpisy już dla osób zawierających związek małżeński. Księga ta posiada ponad 500 stron. Kontynuacją tej wspólnej księgi jest następna metryka z lat 1694- 1729 dla ochrzczonych oraz 1695-1729 dla związków małżeńskich. Tak naprawdę ciężko jest opisać księgę metrykalną w kilku zdaniach.
------------------
1) S. Kutrzeba , Kilka slow o metrykach w Polsce, „ Miesięcznik
Heraldyczny”, R.3: 1910, str. 127-129
2) J. Wiśniewski , Dekanat Radomski, Radom 1911. s.340
3) Arch. Parafialne w Skaryszewie, Liber natorum 1653.s1.
4) ks. Adam Rusztabowicz wraz z parafianami odbudował kościół
skaryszewski w 1663 roku
-------------------
MARCIN STOMPOR
Wykaz źródeł i literatury:
I. Źródła Archiwalne:
Archiwum Parafialne kościoła pw. Św. Jakuba w Skaryszewie:
1.Opis Stanu Probostwa Skaryszewskiego...., rękopis.
2.Księgi ochrzczonych z lat 1653-94, 1694-1729.
3.Księgi małżeństw z lat 1653-94, 1695-1729.
II. Opracowania:
1.Gacki J., Historia kościoła w Skaryszewie, [w:] „Pamiętnik
Religijno-moralny” 1853, t. XXV.
2.Kutrzeba S., Kilka słów o metrykach w Polsce, [w:] „Miesięcznik
Heraldyczny”, r.3 .1910.
3.Wiśniewski J., Dekanat Radomski, Radom 1911.
4 ks. Adam Rusztabowicz wraz z parafianami odbudował kościół
skaryszewski w 1663 roku.
http://www.skaryszew.pl/documents/informator.pdf
Tak naprawdę bardzo mało osób zadaje sobie sprawę jak cenne zbiory rękopiśmienne posiada Archiwum Parafialne przy kościele pw. Św. Jakuba w Skaryszewie. Przez dłuższy okres czasu księgi metrykalne wraz z dokumentami kościelnymi przechowywane były w pomieszczeniach kościelnych lub zakrystii. Dopiero staraniem ks. proboszcza Bolesława Walendzika w budynku plebani wydzielono miejsce w którym znajdują się wszystkie księgi metrykalne oraz pozostałe dokumenty i wydawnictwa. Powód utworzenia tego archiwum był prosty: przeniesienie do bezpiecznego i spełniającego wymogi miejsca co za tym idzie próba ocalenia od zniszczenia zwłaszcza najstarszych ksiąg i dokumentów. Wyposażenie archiwum to trzy regały w których chronologicznie poukładane są księgi. W pomieszczeniu archiwum parafialnego są odpowiednie warunki do przechowywania ksiąg: księgi i dokumenty nie są narażone na działanie szkodliwych dla papieru promieni słonecznych, brak jest wilgoci, przez cały rok panuje w nim odpowiednia temperatura. Wszystkie te czynniki są bardzo ważne dla dobrego przechowywania materiałów piśmiennych. Obok pomieszczenia archiwalnego znajduje się kancelaria ks. proboszcza. Bliskie sąsiedztwo obu tych pomieszczeń ułatwia pracującym w tutejszej parafii jak i przychodzącym do tutejszego archiwum interesantom. Po przybliżonym opisie wyglądu archiwum parafialnego przedstawię państwu skróconą historię od kiedy i w jakim celu zaczęto zakładać księgi metrykalne Podczas jednej z sesji odbywającego się w latach 1548-63 Soboru Trydenckiego wprowadzono obowiązek zakładania i prowadzenia przez duchownych ksiąg metrykalnych chociaż w państwach takich jak Włochy czy Francja metryki pojawiają się już w połowie XIV wieku. Słowo w języku łacińskim metrica- w znaczeniu podstawowym oznacza: wpis, źródło. W Polsce wraz z przyjęciem przez króla Zygmunta Augusta dekretów soborowych, uchwały trydenckie przyjęte zostały w miarę szybko. Jeszcze podczas synodów diecezjalnych uchwały te były przedmiotem szerokich dyskusji wśród duchowieństwa. Najbardziej znaczący dla polskich ksiąg metrykalnych był synod piotrkowski z 1607 roku, któremu przewodniczył ówczesny prymas Polski Bernard Maciejowski. Na tym synodzie podano dla duchowieństwa także formularze w jaki sposób powinny być
dokonywane wpisy do ksiąg metrykalnych. Na początku XVII wieku na ziemiach polskich wyodrębniły się podstawowe rodzaje ksiąg metrykalnych Używanych przez duchowieństwo. Do tych ksiąg zaliczamy trzy główne rodzaje:
1.księga ochrzczonych - ( liber natorum, liber baptisa
torum)
2.księga zmarłych - ( liber mortuorum)
3.księga zaślubionych - ( liber copulatorum)
Wśrod pokrewnych ksiąg metrykalnych w tamtym czasie duchowni prowadzili takŜe księgi bierzmowanych ( libri confirmationum), księgi zapowiedzi ( libri bannorum), oraz księgi protokołów przedślubnych ( libri matrimonium). Na odbywających się w latach późniejszych synodach diecezjalnych i prowincjonalnych korygowano formy wpisow do metryk tak aby trzymały się one poszczególnych formularzy
z synodu piotrkowskiego. Jeszcze w I poł. XVII wieku nakazano proboszczom dokonywania osobiście wpisów do ksiąg metrykalnych. Od roku 1761 nakazano proboszczom w celu zabezpieczenia ksiąg przed zniszczenie sporządzanie ich odpisów.1 )
Aż do XVIII wieku zdarzało się że księgi metrykalne były uznawane jako dokumenty urzędowe. Wpisy w takich księgach były wielokrotnie Używane jako dokumenty, dowody głownie w sprawach majątkowych. Od 2.poł XVIII wieku duchowni co roku musieli oddawać odpisy
księgi metrykalnej chrztów do sądu grodzkiego do którego terytorialnie należała dana parafia. Podczas obradowania Sejmu Czteroletniego 1789-1793 uchwalono ustawę aby obok ksiąg ochrzczonych oddawano także odpisy metryk zaślubionych i zmarłych.
Od roku 1808 istnieje ciągła rejestracja chrztów, ślubów oraz zgonów. W tym samym roku wszystkich gminach Księstwa Warszawskiego zostali wyznaczeni urzędnicy cywilni którzy zapisywali akty urodzenia, akty zawarcia małżeństwa oraz akty zgonu. Proboszczowie dopiero po otrzymaniu dokumentu od urzędnika dokonywali wpisow do ksiąg metrykalnych. Księgi metrykalne to doskonałe źródło dla regionalistów oraz historyków. Są one wykorzystywane przez wiele nauk pomocniczych historii choćby: genealogię, onomastykę. Na podstawie zapiskow dokonanych w metrykach kościelnych można sporządzić spis księży, wikariuszy, braci zakonnych pracujących
w danej parafii wcześniej. Dzięki wpisom poznajemy także osoby świeckie które pracowały dla kościoła. Takie wpisy są doskonałym materiałem dla osob które piszą np. monografię danego kościoła, lub miejscowości. Dzięki niektórym wpisom dowiadujemy się
także o niektórych wizytacjach dziekańskich. Czasami w księgach metrykalnych można na trafić na pieczęć biskupią lub dziekańską. Oprócz wpisow chrztów, zaślubin lub zgonów w księdze metrykalnej można znaleźć zapiski kronikarskie które dostarczają nam
informacji np. o odbytej w regionie bitwie, przemarszu wojsk lub ważnym wydarzeniu dla danego terenu. Najstarsza księga znajdująca się w archiwum parafialnym pochodzi z roku 1653. Księga ta jest jedną z najstarszych zachowanych metryk wśród kościelnych
w regionie radomskim. Jest to wspólna księga dla metryk chrztów oraz zaślubin. W tamtych czasach zakładano wspólne księgi z prostego powodu: bardzo drogiego papieru oraz jego braku. Księga ta została założona przez obejmującego w tym samym roku posadę proboszcza kościoła skaryszewskiego ks. Adama Rusztabowicza.2) Pierwszego wpisu do księgi dokonał już w październiku 1653 roku sam ks. Adam Rusztabowcz który ochrzcił chłopca o imieniu Szymon a ojcem jego był Grzegorz a matka Regina ,, Adamus Rustabowicz baptizari puerum Simonim Patris Grigorij et Regina”3) Księga ta ma niebieską okładkę, na której pośrodku zrobione jest pole
tytułowe. Napisy tytułowe na okładce zrobione są brązowym kolorem, najczęściej używanym przez duchownych w tamtym okresie. Wpisy w tej księdze prowadzone są dla ochrzczonych do roku 1694, a dla zaślubionych do 1693 roku. Oprócz słów tytułowych napisane są cyframi arabskimi lata w których dokonywano do tej księgi wpisów. Początkowo do księgi dokonywano niewielu wpisów. W latach 1655-57 nie dokonano żadnego wpisu metrykalnego co zapewne związane jest z działaniami wojennymi prowadzonymi podczas „ potopu szwedzkiego” podczas których zniszczeniu uległ kościół w Skaryszewie. Jednak księga ta zapewne ukryta przez któregoś z braci zakonu
Bożogrobowców przetrwała działania wojenne. Ponowny wpis do tej księgi został złożony w dniu 13 maja 1658 roku, jednak kto go dokonał nie mogłem ustalić. Od tego roku wpisy do księgi dokonywane były już corocznie. Oto jak wyglądał wpis w takiej księdze:
ANNO DOMINI 1653- rok November- nazwa miesiąca W lewym marginesie napisana była liczba np. 21 – data w której dokonano obrzędu, w prawym marginesie zawsze jest podana miejscowość np. de KOBY LANY z której pochodziły osoby podające dziecko do chrztu. W środkowej części wpisana była słownie formuła tekstu: np. Ego Albertus Jaworski vicarius Scariesoviensis baptizari peurum Martinus Patris Adami Wlazło et Cathrina Stachowicz. Con Legit Leantes Joannes Jankuła et Marianna Danielowa. Tak obok rodzicow podanych mamy także już świadków takiego wydarzenia. Bardzo cenną rzeczą znajdująca się w tej księdze jest podpis Walentego Gniewisza – oficjała stężyckiego wizytującego kościół skaryszewski w 1664 roku. Podpis ten znajduje się na str. 33 a zapewne złożony został podczas wizytacji odbudowanego przez ks. Rusztabowicza wraz z parafianami kościoła.4)
Od roku 1678 osoba która dokonywała wpisów każdy wpis oddzielała długą poziomą linią znajdującą się między wpisami. Wpisy do tej księgi prowadzone były w języku łacińskim. Podczas przeglądania księgi nie natrafiłem na żaden znak wodny, jednak który również mogłem przeoczyć. Na stronie 162 znajduje się jedyny odcisk pieczęci w czerwonym laku jednak co on przedstawia nie mogłem ustalić ze
względu na jego nieczytelny charakter. W księdze tej wpisów metrykalnych dokonywali rożni bracia zakonni służący wtedy w kościele skaryszewskim co można zauważyć po zmiennym charakterze pisma. Do strony 254 w księdze tej prowadzone są wpisy dla metryk chrztu, zaś od kolejnej strony dawane są wpisy już dla osób zawierających związek małżeński. Księga ta posiada ponad 500 stron. Kontynuacją tej wspólnej księgi jest następna metryka z lat 1694- 1729 dla ochrzczonych oraz 1695-1729 dla związków małżeńskich. Tak naprawdę ciężko jest opisać księgę metrykalną w kilku zdaniach.
------------------
1) S. Kutrzeba , Kilka slow o metrykach w Polsce, „ Miesięcznik
Heraldyczny”, R.3: 1910, str. 127-129
2) J. Wiśniewski , Dekanat Radomski, Radom 1911. s.340
3) Arch. Parafialne w Skaryszewie, Liber natorum 1653.s1.
4) ks. Adam Rusztabowicz wraz z parafianami odbudował kościół
skaryszewski w 1663 roku
-------------------
MARCIN STOMPOR
Wykaz źródeł i literatury:
I. Źródła Archiwalne:
Archiwum Parafialne kościoła pw. Św. Jakuba w Skaryszewie:
1.Opis Stanu Probostwa Skaryszewskiego...., rękopis.
2.Księgi ochrzczonych z lat 1653-94, 1694-1729.
3.Księgi małżeństw z lat 1653-94, 1695-1729.
II. Opracowania:
1.Gacki J., Historia kościoła w Skaryszewie, [w:] „Pamiętnik
Religijno-moralny” 1853, t. XXV.
2.Kutrzeba S., Kilka słów o metrykach w Polsce, [w:] „Miesięcznik
Heraldyczny”, r.3 .1910.
3.Wiśniewski J., Dekanat Radomski, Radom 1911.
4 ks. Adam Rusztabowicz wraz z parafianami odbudował kościół
skaryszewski w 1663 roku.
http://www.skaryszew.pl/documents/informator.pdf