Portal w trakcie przebudowywania.
Niektóre funkcje są tymczasowo wyłączone, inne mogą nie działać poprawnie.
Izbica Kujawska
18.05.2015 22:29
W kolejnych kilku obszerniejszych wpisach pragnę podzielić się z czytającymi garścią informacji na temat prehistorii i historii począwszy od wczesnego średniowiecza, aż do początków 20 wieku.
Izbica Kujawska – szkic historii miasta, esej legendarno-historyczny.
Jedne z najstarszych, w sposób nie przerwany zasiedlone i zagospodarowany w niebywale wysoki na tle innych kultur i społeczności na terenie Europy znajdowały się na terenach położonych w najbliższym sąsiedztwie Izbicy Kujawskiej. Sama miejscowość została zbudowana na kilku górujących, trzecich co do wysokości na całych Kujawach wzgórzach morenowych, po najwyższej „górze” Ryn i drugiej co do wysokości „górze” Jaźwicy, znajdujących się w odległości wzrokowej, umożliwiającej odczytanie umówionych znaków z nich wysyłanych. Następna „góra” Czołowo obejmuje zasięgiem nieuzbrojonego wzroku tereny aż po Inowrocław i leżącą tuż za nim kolejną „górę” Wojdal. Te pięć wzgórz morenowych i skuteczne ich wzajemne skomunikowanie stworzyły podwaliny pod bardzo wysoko rozwiniętą kulturę starszą najmniej o tysiąc lat od najstarszych piramid starożytnego Egiptu. Zapleczem materialnym tej kultury były najprawdopodobniej dość powszechnie występujące słone źródła, solniska, stanowiące pierwotne źródła finansowania potężnych inwestycji wznoszonych na całym wymienionym obszarze. Jedno ze wzgórz, Ryn, leżące na południu zachowało po dzień dzisiejszy prehistoryczną nazwę, której znaczenia nikt w rozsądny sposób we współczesnej polszczyźnie zinterpretować nie potrafi.
Wspomniana kultura – kultura pucharów lejkowatych na wspomnianym terenie osiągnęła swój szczytowy rozwój około 3700-3500 lat przed naszą erą. Kultury rozkwitają i przemijają, po tej jednak do dnia dzisiejszego zachowały się świadczące o jej potędze dowody materialne w postaci grobowców megalitycznych. Badania prowadzone od schyłku lat trzydziestych ub. wieku, najpierw przez profesora Konrada Jażdżewskiego, potem po jego odsunięciu od badań za sprawą represji stalinowskich, przez jego następców, wykazały dokładnie potencjał jakim dysponowali ówcześni nasi przodkowie. Grobowce, odkryte w liczbie kilkudziesięciu, szczegółowo przebadane w liczbie kilkunastu, mają rozmiary według szacunków liczone w tysiącach metrów sześciennych ziemi i obstawach kamiennych, z których największe ważą po kilkanaście ton.
Wokół wzgórz Izbickich wciąż, wraz z postępem badań, odkrywane są nowe. Najnowszy w ubiegłym roku. Liczył ok. 160 metrów długości, w kształcie bardzo wydłużonego trapezu, w najszerszym, czołowym miejscu mający szerokość ok. 8 metrów (odkrycie w trakcie aktualnie prowadzonych badań) w podizbickiej miejscowości Gaj i drugi w obszarze wcześniej badanym przez profesora Jażdżewskiego w Wietrzychowicach. Badania z ostatniego roku prowadzone w Wietrzychowicach dowodzą istnienia tam rozległej osady wstępnie datowanej radiowęglowo na ten sam okres tj. ok. 5500 lat licząc od dnia dzisiejszego.
Ze względu na brak bardziej szczegółowych badań obejmujących opisywany obszar tylko można wzmiankować artefakty świadczące o pojawianiu się tutaj kolejnych kultur w nieprzerwanej ciągłości do czasów Mieszka I.
W czasach powstawania państwa mieszkowego cały obszar posiadał doskonale rozwiniętą sieć "grodów" obronnych, których w promieniu ok. 10 kilometrów od Izbicy poza nią samą można wymienić najmniej kilkanaście (cytuję z pamięci: Zgłowiączka, Mchówek, Mąkoszyn, Bugaj, Modzerowo, Korzecznik itd.) Wszystkie one zostały zniszczone, spalone i popadły w kompletną ruinę około połowy 10 wieku. Z dostępnej mi wiedzy przebadano w ostatniej dekadach tylko jedno grodziszcze w Mchówku.
Połowa 10 wieku to również czas lokalnej ekspansji misyjnej przeprowadzonej przez biskupa kruszwickiego Lucidusa i jego następcę biskupa Wawrzyńca, która obejmowała również tereny „pięciu wzgórz”, podówczas w całości wchodzące w skład misyjnej, tzn. nie ograniczonej jeszcze dokładnie terytorialnie bullami papieskimi, diecezji kruszwickiej (wchłoniętej liche sto lat później przez wyznaczoną już terytorialnie Diecezję Włocławską i Archidiecezję Gnieźnieńską). Według miejscowej tradycji, udowodnionej dokumentami jedynie co do Piotrkowa Kujawskiego, w tym czasie powstały kościoły m.in. we wspomnianym Piotrkowie, w najbliższym sąsiedztwie góry Jaźwicy, w Radziejowie, w sąsiedztwie góry Czołowo, Mąkoszyn – w sąsiedztwie Rynu i w Izbicy Kujawskiej na samym wzgórzu się rozwijającej.
Charakterystyczną rzeczą dla najbliższej okolicy jest nietypowe nagromadzenie przedchrześcijańskich, zachowanych z nazwy miejscowości: Miłogaj, Gaj (3x), Bugaj, Mąkoszyn, Sompolno, Ryn (miejscowość), Zaryń, Goczki, Lubotyń, Galczyce, Grójczyk, Boniewo, Modzerowo (Młodzurowo), Izbica. Koloni o miejscowej zwyczajowej nazwie Żalno, Żale, można znaleźć również kilkanaście. Z takim nagromadzeniem, przeglądając szczegółowe mapy nie można spotkać się nigdzie więcej na całych Kujawach.
Pośrednio o Izbicy z przełomu 11 i 12 wieku dowiadujemy się z kroniki Galla Anonima. Gdy czytamy historię poselstwa Bolesława Krzywoustego do cesarza Henryka IV, warto przytoczyć legendę opisującą zdarzenie mające wtedy miejsce. Oto Skarbek z Modzerowa przedstawiciel owego poselstwa, gdy ujrzał skrzynie pełne złota, którym chwalił się cesarz, miał zdjąć ze swej ręki złoty pierścień i wyrzec słowa: "Idź złoto do złota. My Polacy bardziej się w żelazie kochamy i żelazem bronić będziemy." Skarbek – Awdaniec pochodził z gałęzi rodu obejmującej Kujawy. Co prawda główna kolebka rodu znajdowała się nieco dalej na Zachód w Lubiniu, jednak również Izbica i okolice były w tym czasie w ich władaniu. W samym Modzerowie znajdowała się kasztelania, która w związku z emigracją głównych przedstawicieli rodu na Węgry wraz z Bolesławem Śmiałym upadła, a jej miejsce przejął pobliski Przedecz. Jedynym śladem materialnym tamtych czasów są podwodne ruiny grodu pobudowanego w czasach Skarbkowych w północnej części jeziora Długie, (tzn. na środku jeziora oddalone od brzegów, z wszystkich stron licząc, najmniej 250 metrów), a odkryte w czasie podwodnych badań archeologicznych późnym latem 2013 roku i słabo zachowane fundamenty po kamiennym kasztelu w samym Modzerowie, chyba nigdy nie przebadane.
Na zakończenie pierwszej części, o archeologicznych i pół legendarnych źródłach o historii Izbicy warto zastanowić się jeszcze nad znaczeniem samego słowa „izbica”. Najstarszy zapisek w którym pojawia się słowo „izbica” brzmi "isthbycze sive sramby" i pochodzi z 1252r. Następny o ponad sto lat młodsze to: "stubella alias istbicza", pochodzący z 1388r. Cóż znaczą owe wyrażenia? Rozwiązanie tej zagadki nie wydaje się być trudne jeśli sięgnąć do opracowań i samych źródeł dotyczących budownictwa militarnego doby Piastów. O tym jednak sprawa w drugiej części eseju.
Izbica Kujawska – szkic historii miasta, esej legendarno-historyczny.
Jedne z najstarszych, w sposób nie przerwany zasiedlone i zagospodarowany w niebywale wysoki na tle innych kultur i społeczności na terenie Europy znajdowały się na terenach położonych w najbliższym sąsiedztwie Izbicy Kujawskiej. Sama miejscowość została zbudowana na kilku górujących, trzecich co do wysokości na całych Kujawach wzgórzach morenowych, po najwyższej „górze” Ryn i drugiej co do wysokości „górze” Jaźwicy, znajdujących się w odległości wzrokowej, umożliwiającej odczytanie umówionych znaków z nich wysyłanych. Następna „góra” Czołowo obejmuje zasięgiem nieuzbrojonego wzroku tereny aż po Inowrocław i leżącą tuż za nim kolejną „górę” Wojdal. Te pięć wzgórz morenowych i skuteczne ich wzajemne skomunikowanie stworzyły podwaliny pod bardzo wysoko rozwiniętą kulturę starszą najmniej o tysiąc lat od najstarszych piramid starożytnego Egiptu. Zapleczem materialnym tej kultury były najprawdopodobniej dość powszechnie występujące słone źródła, solniska, stanowiące pierwotne źródła finansowania potężnych inwestycji wznoszonych na całym wymienionym obszarze. Jedno ze wzgórz, Ryn, leżące na południu zachowało po dzień dzisiejszy prehistoryczną nazwę, której znaczenia nikt w rozsądny sposób we współczesnej polszczyźnie zinterpretować nie potrafi.
Wspomniana kultura – kultura pucharów lejkowatych na wspomnianym terenie osiągnęła swój szczytowy rozwój około 3700-3500 lat przed naszą erą. Kultury rozkwitają i przemijają, po tej jednak do dnia dzisiejszego zachowały się świadczące o jej potędze dowody materialne w postaci grobowców megalitycznych. Badania prowadzone od schyłku lat trzydziestych ub. wieku, najpierw przez profesora Konrada Jażdżewskiego, potem po jego odsunięciu od badań za sprawą represji stalinowskich, przez jego następców, wykazały dokładnie potencjał jakim dysponowali ówcześni nasi przodkowie. Grobowce, odkryte w liczbie kilkudziesięciu, szczegółowo przebadane w liczbie kilkunastu, mają rozmiary według szacunków liczone w tysiącach metrów sześciennych ziemi i obstawach kamiennych, z których największe ważą po kilkanaście ton.
Wokół wzgórz Izbickich wciąż, wraz z postępem badań, odkrywane są nowe. Najnowszy w ubiegłym roku. Liczył ok. 160 metrów długości, w kształcie bardzo wydłużonego trapezu, w najszerszym, czołowym miejscu mający szerokość ok. 8 metrów (odkrycie w trakcie aktualnie prowadzonych badań) w podizbickiej miejscowości Gaj i drugi w obszarze wcześniej badanym przez profesora Jażdżewskiego w Wietrzychowicach. Badania z ostatniego roku prowadzone w Wietrzychowicach dowodzą istnienia tam rozległej osady wstępnie datowanej radiowęglowo na ten sam okres tj. ok. 5500 lat licząc od dnia dzisiejszego.
Ze względu na brak bardziej szczegółowych badań obejmujących opisywany obszar tylko można wzmiankować artefakty świadczące o pojawianiu się tutaj kolejnych kultur w nieprzerwanej ciągłości do czasów Mieszka I.
W czasach powstawania państwa mieszkowego cały obszar posiadał doskonale rozwiniętą sieć "grodów" obronnych, których w promieniu ok. 10 kilometrów od Izbicy poza nią samą można wymienić najmniej kilkanaście (cytuję z pamięci: Zgłowiączka, Mchówek, Mąkoszyn, Bugaj, Modzerowo, Korzecznik itd.) Wszystkie one zostały zniszczone, spalone i popadły w kompletną ruinę około połowy 10 wieku. Z dostępnej mi wiedzy przebadano w ostatniej dekadach tylko jedno grodziszcze w Mchówku.
Połowa 10 wieku to również czas lokalnej ekspansji misyjnej przeprowadzonej przez biskupa kruszwickiego Lucidusa i jego następcę biskupa Wawrzyńca, która obejmowała również tereny „pięciu wzgórz”, podówczas w całości wchodzące w skład misyjnej, tzn. nie ograniczonej jeszcze dokładnie terytorialnie bullami papieskimi, diecezji kruszwickiej (wchłoniętej liche sto lat później przez wyznaczoną już terytorialnie Diecezję Włocławską i Archidiecezję Gnieźnieńską). Według miejscowej tradycji, udowodnionej dokumentami jedynie co do Piotrkowa Kujawskiego, w tym czasie powstały kościoły m.in. we wspomnianym Piotrkowie, w najbliższym sąsiedztwie góry Jaźwicy, w Radziejowie, w sąsiedztwie góry Czołowo, Mąkoszyn – w sąsiedztwie Rynu i w Izbicy Kujawskiej na samym wzgórzu się rozwijającej.
Charakterystyczną rzeczą dla najbliższej okolicy jest nietypowe nagromadzenie przedchrześcijańskich, zachowanych z nazwy miejscowości: Miłogaj, Gaj (3x), Bugaj, Mąkoszyn, Sompolno, Ryn (miejscowość), Zaryń, Goczki, Lubotyń, Galczyce, Grójczyk, Boniewo, Modzerowo (Młodzurowo), Izbica. Koloni o miejscowej zwyczajowej nazwie Żalno, Żale, można znaleźć również kilkanaście. Z takim nagromadzeniem, przeglądając szczegółowe mapy nie można spotkać się nigdzie więcej na całych Kujawach.
Pośrednio o Izbicy z przełomu 11 i 12 wieku dowiadujemy się z kroniki Galla Anonima. Gdy czytamy historię poselstwa Bolesława Krzywoustego do cesarza Henryka IV, warto przytoczyć legendę opisującą zdarzenie mające wtedy miejsce. Oto Skarbek z Modzerowa przedstawiciel owego poselstwa, gdy ujrzał skrzynie pełne złota, którym chwalił się cesarz, miał zdjąć ze swej ręki złoty pierścień i wyrzec słowa: "Idź złoto do złota. My Polacy bardziej się w żelazie kochamy i żelazem bronić będziemy." Skarbek – Awdaniec pochodził z gałęzi rodu obejmującej Kujawy. Co prawda główna kolebka rodu znajdowała się nieco dalej na Zachód w Lubiniu, jednak również Izbica i okolice były w tym czasie w ich władaniu. W samym Modzerowie znajdowała się kasztelania, która w związku z emigracją głównych przedstawicieli rodu na Węgry wraz z Bolesławem Śmiałym upadła, a jej miejsce przejął pobliski Przedecz. Jedynym śladem materialnym tamtych czasów są podwodne ruiny grodu pobudowanego w czasach Skarbkowych w północnej części jeziora Długie, (tzn. na środku jeziora oddalone od brzegów, z wszystkich stron licząc, najmniej 250 metrów), a odkryte w czasie podwodnych badań archeologicznych późnym latem 2013 roku i słabo zachowane fundamenty po kamiennym kasztelu w samym Modzerowie, chyba nigdy nie przebadane.
Na zakończenie pierwszej części, o archeologicznych i pół legendarnych źródłach o historii Izbicy warto zastanowić się jeszcze nad znaczeniem samego słowa „izbica”. Najstarszy zapisek w którym pojawia się słowo „izbica” brzmi "isthbycze sive sramby" i pochodzi z 1252r. Następny o ponad sto lat młodsze to: "stubella alias istbicza", pochodzący z 1388r. Cóż znaczą owe wyrażenia? Rozwiązanie tej zagadki nie wydaje się być trudne jeśli sięgnąć do opracowań i samych źródeł dotyczących budownictwa militarnego doby Piastów. O tym jednak sprawa w drugiej części eseju.
Odpowiedzi (1)
19.05.2015 23:47
Izbica Kujawska – szkic historii miasta esej legendarno-historyczny. cz. 2.
Aby podjąć próbę zdefiniowania znaczenia samej nazwy „Izbica” warto przyjrzeć się budownictwu militarnemu doby wczesnopiastowskiej. Większość z nas ma w pamięci zapewne wygląd Biskupińskiej z ósmego wieku przed naszą erą. Umocniony drewnianymi kłodami i tzw. ostrokołem pierścień z bramą wjazdową, a wewnątrz w szeregach zabudowa bytowa mieszkańców. W ciągu następnego tysiąclecia zabudowa ta podległa pewnej bardzo istotnej modyfikacji, która przetrwała aż (miejscami) do 16 wieku naszej ery. Obok „ciężkich” i drogich w budowie grodów, jak np. Głogów, Łomża, grodów typu sasińskiego, jak np. w Lubawie, Poznaniu, grodów typu Ostrów Lednicki, położonych na wyspach, powstała bardzo duża liczba rozmieszczonych dosłownie co krok gródków budowanych zupełnie inaczej. Były to izbice.
Upraszczając opis grodu typu „izbica” posłużmy się przykładem pięknej rekonstrukcji takiego grodu jaka została w ostatniej dekadzie pobudowana w Byczynie. Oto tworzono pierścień zwykłych domów w zakrzywionym w okrąg szeregu, których zewnętrzna ściana i dach budowana była z bardzo grubych pni, spełniających jednocześnie funkcję ściany domostwa i zewnętrznej linii obrony. Poszczególne domostwa z płaskimi dachami zbudowanymi z całych pni drzew, służącymi do obrony z wysokości, były pojedynczymi izbicami. Po zewnętrznej stronie urozmaicano je z biegiem lat blankami i dobudowywano coraz więcej wież. W dobie wczesnopiastowskiej wieże miały jedynie funkcje obserwacyjne. Błędnie w sposób powszechny kojarzy się owe izbice z izbami i stąd wywodzi się ich etymologię.
W jednym z dokumentów doby piastowskiej czytamy: „Nec ad constructionem novorum castrorum eos cogi volumus, sed ad reaedifìcationem antiquorum tenebuntur, ita ut episcopus cum suo capitulo unam istbicam ponat, ut alii terrae nostrae nobiles facere consueverunt" („Ani nie chcemy ich przymuszać do budowania nowych grodów, lecz będą obowiązani do odbudowania starych, tak aby biskup ze swoją kapitułą jedną izbicę postawił podobnie, jak inni w ziemi naszej szlachetni czynić zwykli"). W innym z kolei: „Liberamus abaedificatione castrorum de novo factorum vel faciendorum, praetercastra antiqua videlicet: in Gnesno , in Lancicia, in Syradi, in Nakel, quaedum corruere contigerit, homines ecclesiae (Gnesnensis) quodlibet ipsorum castrorum de duobus stubellis astricti sint reformare" („Uwalniamy od budowania grodów z nowa postawionych lub mających się postawić, prócz grodów dawnych, mianowicie w Gnieźnie, Łęczycy, Sieradzu, Nakle, które, gdyby upadły, natenczas ludzie Kościoła (gnieźnieńskiego) obowiązani będą każdy z tych grodów o dwóch stubellach naprawić".)
„Izbice czyli zręby” ("isthbycze sive sramby" (1252r.)) , „stołp zwany izbicą” ("stubella alias istbicza" (1388r.)), które pojawiły się w dwóch cytowanych wyżej dokumentach odnoszą się do zabudowań grodowych zbudowanych w opisany wyżej sposób, jak wynika z cytatu bardzo rozpowszechnionych. Dlaczego „izbice”? Samo słowo „izbica” pochodzi najpewniej z języka staro-wysoko-niemieckiego od słowa īsboum, które oznacza potężną kłodę drewna. Izbica zatem to, powiedzielibyśmy współczesnym językiem, drewniany fort zbudowany z pojedynczych domostw, w zamyśle przygotowanych do obrony, z całych drzew, obcinanych jedynie z długości w technice budownictwa tego typu wtedy stosowanej tj. budownictwa zrębowego. „I to by było na tyle” w tej części mojej historii – legendy. ...tylko dlaczego owe īsboum tak jakoś kojarzy się nam z izbą…
W trzeciej części podejmiemy próbę posadowienia „izbicy” na terenie Izbicy Kujawskiej.
Aby podjąć próbę zdefiniowania znaczenia samej nazwy „Izbica” warto przyjrzeć się budownictwu militarnemu doby wczesnopiastowskiej. Większość z nas ma w pamięci zapewne wygląd Biskupińskiej z ósmego wieku przed naszą erą. Umocniony drewnianymi kłodami i tzw. ostrokołem pierścień z bramą wjazdową, a wewnątrz w szeregach zabudowa bytowa mieszkańców. W ciągu następnego tysiąclecia zabudowa ta podległa pewnej bardzo istotnej modyfikacji, która przetrwała aż (miejscami) do 16 wieku naszej ery. Obok „ciężkich” i drogich w budowie grodów, jak np. Głogów, Łomża, grodów typu sasińskiego, jak np. w Lubawie, Poznaniu, grodów typu Ostrów Lednicki, położonych na wyspach, powstała bardzo duża liczba rozmieszczonych dosłownie co krok gródków budowanych zupełnie inaczej. Były to izbice.
Upraszczając opis grodu typu „izbica” posłużmy się przykładem pięknej rekonstrukcji takiego grodu jaka została w ostatniej dekadzie pobudowana w Byczynie. Oto tworzono pierścień zwykłych domów w zakrzywionym w okrąg szeregu, których zewnętrzna ściana i dach budowana była z bardzo grubych pni, spełniających jednocześnie funkcję ściany domostwa i zewnętrznej linii obrony. Poszczególne domostwa z płaskimi dachami zbudowanymi z całych pni drzew, służącymi do obrony z wysokości, były pojedynczymi izbicami. Po zewnętrznej stronie urozmaicano je z biegiem lat blankami i dobudowywano coraz więcej wież. W dobie wczesnopiastowskiej wieże miały jedynie funkcje obserwacyjne. Błędnie w sposób powszechny kojarzy się owe izbice z izbami i stąd wywodzi się ich etymologię.
W jednym z dokumentów doby piastowskiej czytamy: „Nec ad constructionem novorum castrorum eos cogi volumus, sed ad reaedifìcationem antiquorum tenebuntur, ita ut episcopus cum suo capitulo unam istbicam ponat, ut alii terrae nostrae nobiles facere consueverunt" („Ani nie chcemy ich przymuszać do budowania nowych grodów, lecz będą obowiązani do odbudowania starych, tak aby biskup ze swoją kapitułą jedną izbicę postawił podobnie, jak inni w ziemi naszej szlachetni czynić zwykli"). W innym z kolei: „Liberamus abaedificatione castrorum de novo factorum vel faciendorum, praetercastra antiqua videlicet: in Gnesno , in Lancicia, in Syradi, in Nakel, quaedum corruere contigerit, homines ecclesiae (Gnesnensis) quodlibet ipsorum castrorum de duobus stubellis astricti sint reformare" („Uwalniamy od budowania grodów z nowa postawionych lub mających się postawić, prócz grodów dawnych, mianowicie w Gnieźnie, Łęczycy, Sieradzu, Nakle, które, gdyby upadły, natenczas ludzie Kościoła (gnieźnieńskiego) obowiązani będą każdy z tych grodów o dwóch stubellach naprawić".)
„Izbice czyli zręby” ("isthbycze sive sramby" (1252r.)) , „stołp zwany izbicą” ("stubella alias istbicza" (1388r.)), które pojawiły się w dwóch cytowanych wyżej dokumentach odnoszą się do zabudowań grodowych zbudowanych w opisany wyżej sposób, jak wynika z cytatu bardzo rozpowszechnionych. Dlaczego „izbice”? Samo słowo „izbica” pochodzi najpewniej z języka staro-wysoko-niemieckiego od słowa īsboum, które oznacza potężną kłodę drewna. Izbica zatem to, powiedzielibyśmy współczesnym językiem, drewniany fort zbudowany z pojedynczych domostw, w zamyśle przygotowanych do obrony, z całych drzew, obcinanych jedynie z długości w technice budownictwa tego typu wtedy stosowanej tj. budownictwa zrębowego. „I to by było na tyle” w tej części mojej historii – legendy. ...tylko dlaczego owe īsboum tak jakoś kojarzy się nam z izbą…
W trzeciej części podejmiemy próbę posadowienia „izbicy” na terenie Izbicy Kujawskiej.