Gizałki pow. pleszewski

Gizałki – Polska. Są położone w województwie wielkopolskim, w powiecie pleszewskim, w gminie Gizałki, nad Prosną,
przy skrzyżowaniu dróg wojewódzkich nr 442 i 443.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kaliskiego.
Gizałki są siedzibą gminy Gizałki.

Miejscowość pod zlatynizowaną nazwą Gizino wymieniona jest w łacińskim dokumencie wydanym w Gnieźnie w 1283 roku sygnowanym przez króla polskiego Przemysła II

Powstanie styczniowe 1863 r. – potyczka zbrojna w Rudzie Wieczyńskiej
W 1863r. obszar dzisiejszej Gminy Gizałki znajdował się pod zaborem rosyjskim, wchodził w skład guberni kaliskiej, powiatu konińskiego.
Prosna była wówczas rzeką graniczną miedzy Rosją a Prusami, pilnowaną przez wojska obu zaborców. Tutaj przez graniczny kordon przedzierali się Polacy – ochotnicy z zaboru pruskiego oraz cudzoziemcy ( szczególnie Francuzi), by walczyć przeciwko caratowi w powstaniu styczniowym.
W okresie wiosny i lata 1863r. przygraniczne tereny były miejscem intensywnych działań powstańczych: szkoleń, tworzenia oddziałów zbrojnych, przemarszów, bitew i potyczek. Do dużych bitew wojsk powstańczych z Moskalami doszło 29 kwietnia 1863 r. pod Pyzdrami oraz 8 maja 1863 r. pod Ignacewem koło Konina.
Mniejsze starcia powstańcze miały miejsce pod Choczem, Zagórowem, Grodźcem, Rychwałem oraz w rejonach Ciświcy , Lipic , Borowca oraz Rudy Wieczyńskiej.
Dzięki pamiętnikom spisywanym przez powstańców, możemy przybliżyć tamte wydarzenia. Oto opis tragicznej dla powstańców potyczki, stoczonej w rejonie Rudy Wieczyńskiej.
Oddział dowodzony przez Francuza Henryka Soudeixa , w celu dołączenia do powstańców przekroczył w nocy z 14 na 15 lipca 1863r. kordon graniczny w okolicach Pyzdr i ruszył w lasy zagórowskie. Moskale dowiedziawszy się o wyprawie rozpoczęli pościg za nim.
We Wronowie oddział rozdzielił się w zamiarze schronienia się na terytorium zaboru pruskiego. Jazda ruszyła ku Zagórowowi, gdzie przeszła Wartę i dalej uszła do Prus bez strat.
Inny los spotkał piechotę Soudeixa. Uchodzący na wozach powstańcy nie zdołali się wycofać. W Rudzie Wieczyńskiej dopadła ich kolumna kapitana Schwindta. Tylko niektórzy ( prawdopodobnie 4 ) zdołali ratować się ucieczką, ukrywając się w kukurydzy i owsie. Zginęło 10 powstańców, w tym dowódca Soudeix , który po otrzymaniu 22 pchnięć, został zupełnie odarty z munduru i rzucony przez Moskali w kałużę.
Po odejściu Rosjan ciała pomordowanych zebrano i pochowano. Jedno ze źródeł podaje, że było to 17 lipca 1863 r. w Szymanowicach. Inne podają, że ciała zostały pochowane najpierw pod dębem, potem przy krzyżu, a ostatecznie na cmentarzu .
Obecnie na cmentarzu w Szymanowicach znajduje się zbiorowa mogiła i pomnik poświęcony tym powstańcom.
Spośród 10 zabitych znane jest tylko nazwisko dowódcy oddziału. Nazwisk pozostałych nie znamy, nie wiemy również, czy byli to Polacy, czy Francuzi .
Księga zgonów z 1863 roku, akta od numeru 63 do 72 przybliżają natomiast wygląd i wiek zabitych mężczyzn.
Oto fragmenty tych aktów :
“… Stawili się Jakub Murawski 70 lat i Maciej Murawski 58 lat mający, obaj komornicy w Rudzie Wieczyńskiej zamieszkali, i oświadczyli, że dnia 15 lipca bieżącego roku o godzinie drugiej po południu umarł we Wronowie mężczyzna wzrostu średniego, dobrze zbudowany, lat około trzydzieści mieć mogący, włosów ciemnych, zarostu ciemnoblond, czoła wysokiego, twarzy ciągłej, nosa dużego , wąsów blond z hiszpanką.
[Po przekonaniu się naocznym o zejściu tegoż mężczyzny, pisać nieumiejącym przeczytany, przeze mnie podpisany. Ks. Głowinkowski]
1- Mężczyzna lat 30 ( opis powyżej )
2- nr aktu 64 – mężczyzna wzrostu średniego szczupłego , lat ok.22, włosy ciemnoblond, bez wąsów
3- nr aktu 65 – mężczyzna wzrostu średniego, włosów ciemnoblond długich, oczu niebieskich, wąsów gęstych rudawych , lat ok.35
4- nr aktu 66-mężczyzna wzrostu średniego, dobrze zbudowany, lat ok.22, włosów ciemnoblond, bez zarostu.
5- nr aktu 67- mężczyzna wzrostu niskiego szczupłego, lat ok. 35, włosów ciemnych, wąsów długich rudawych, zarostu twarzy ciemnego, czoła niskiego.
6 – nr aktu 68- mężczyzna wzrostu średniego, lat ok. 25, dobrze zbudowanego, włosów długich jasnoblond, czoła wysokiego, bez zarostu.
7- nr aktu 69 – mężczyzna wzrostu niskiego szczupłego, lat ok. 21, oczu wpadniętych, włosów ciemnych, bez zarostu
8- nr aktu 70- mężczyzna wzrostu wysokiego dobrze zbudowanego, lat ok. 30, włosów blond długich, oczu niebieskich wpadłych , bez zarostu.
9- nr aktu 71 — mężczyzna wzrostu niskiego, lat ok. 20, włosy długie ciemne, twarz szczupła, oczy niebieskie
10- nr aktu 72– mężczyzna wzrostu średniego dobrze zbudowany, lat ok.24. włosów długich ciemnoblond, bez zarostu.”
Warto również wiedzieć , że :
– Walenty Sternel, mieszkaniec Gizałek, był powstańcem, za co został skazany i wysłany w głąb Rosji, miał osiąść w rejonie Omska.
– Ziemianin Antoni Sęp- Szarzyński (ur. 1839r.) wziął czynny udział w powstaniu styczniowym, a w rodzinnych dobrach Sęp-Szarzyńskich we Wronowie urzędował powstańczy sztab. We wspomnieniu pośmiertnym, zamieszczonym w Dzienniku Poznańskim pisano o nim: ,, Za udział czynny i pełen poświęcenia w ostatnim powstaniu przeznaczony na Sybir, długim okupił więzieniem swoje gorące do Ojczyzny przywiązanie, za które wrogi rząd jeszcze po uwolnieniu, kilkoletnim prześladował go dozorem policyjnym”.
strona [wiki] i strona [Gizałki]